Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-မူလဋီကာ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
၅. ဗာဟိရမာတိကာဝဏ္ဏနာ
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
၅. ဧဝံ ဓာတုကထာယ မာတိကတော ဗဟိ ဌပိတတ္တာတိ ‘‘သဗ္ဗာပိ။ပေ.။ မာတိကာ’’တိ ဧတေန ဌပနာကာရေန ဗဟိ ပိဋ္ဌိတော ဌပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဝာ ဌပနာကာရေန ကုသလာဒီနံ အရဏန္တာနံ ဣဓ အဋ္ဌပေတ္ဝာ ဓာတုကထာယ မာတိကတော ဗဟိ ပကရဏန္တရမာတိကာယ ဣမသ္သ ပကရဏသ္သ မာတိကာဘာဝေန ဌပိတတ္တာ တထာ ပကာသိတတ္တာတိ အတ္ထော။
5. Evaṃ dhātukathāya mātikato bahi ṭhapitattāti ‘‘sabbāpi…pe… mātikā’’ti etena ṭhapanākārena bahi piṭṭhito ṭhapitattāti attho. Etena vā ṭhapanākārena kusalādīnaṃ araṇantānaṃ idha aṭṭhapetvā dhātukathāya mātikato bahi pakaraṇantaramātikāya imassa pakaraṇassa mātikābhāvena ṭhapitattā tathā pakāsitattāti attho.
သင္ဂဟော အသင္ဂဟောတိအာဒီသု သင္ဂဟော ဧကဝိဓောဝ, သော ကသ္မာ ‘‘စတုဗ္ဗိဓော’’တိ ဝုတ္တောတိ? သင္ဂဟောတိ အတ္ထံ အဝတ္ဝာ အနိဒ္ဓာရိတတ္ထသ္သ သဒ္ဒသ္သေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ သင္ဂဟော အသင္ဂဟောတိအာဒီသု သဒ္ဒေသု သင္ဂဟသဒ္ဒော တာဝ အတ္တနော အတ္ထဝသေန စတုဗ္ဗိဓောတိ အယဉ္ဟေတ္ထတ္ထော။ အတ္ထောပိ ဝာ အနိဒ္ဓာရိတဝိသေသော သာမညေန ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတ္တော ‘‘သင္ဂဟော အသင္ဂဟော’’တိအာဒီသု ‘‘သင္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တောတိ န ကောစိ ဒောသော။ နိဒ္ဓာရိတေ ဟိ ဝိသေသေ တသ္သ ဧကဝိဓတာ သိယာ, န တတော ပုဗ္ဗေတိ။ ဇာတိသဒ္ဒသ္သ သာပေက္ခသဒ္ဒတ္တာ ‘‘ဇာတိယာ သင္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အတ္တနော ဇာတိယာ’’တိ ဝိညာယတိ သမ္ဗန္ဓာရဟသ္သ အညသ္သ အဝုတ္တတ္တာတိ ဇာတိသင္ဂဟောတိ ရူပကဏ္ဍေ ဝုတ္တော သဇာတိသင္ဂဟော ဝုတ္တော ဟောတိ။
Saṅgaho asaṅgahotiādīsu saṅgaho ekavidhova, so kasmā ‘‘catubbidho’’ti vuttoti? Saṅgahoti atthaṃ avatvā aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā. Saṅgaho asaṅgahotiādīsu saddesu saṅgahasaddo tāva attano atthavasena catubbidhoti ayañhetthattho. Atthopi vā aniddhāritaviseso sāmaññena gahetabbataṃ patto ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’tiādīsu ‘‘saṅgaho’’ti vuttoti na koci doso. Niddhārite hi visese tassa ekavidhatā siyā, na tato pubbeti. Jātisaddassa sāpekkhasaddattā ‘‘jātiyā saṅgaho’’ti vutte ‘‘attano jātiyā’’ti viññāyati sambandhārahassa aññassa avuttattāti jātisaṅgahoti rūpakaṇḍe vutto sajātisaṅgaho vutto hoti.
ဧတ္ထ နယမာတိကာယ ‘‘သင္ဂဟော အသင္ဂဟော, သမ္ပယောဂော ဝိပ္ပယောဂော’’တိ ဣမေ ဒ္ဝေ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဝိသ္သဇ္ဇိတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အနိဒ္ဓာရေတ္ဝာ သာမညေန ဓမ္မာနံ ပုစ္ဆနဝိသ္သဇ္ဇနနယဥဒ္ဒေသာ, အဝသေသာ နိဒ္ဓာရေတ္ဝာ။ ‘‘သင္ဂဟိတေန အသင္ဂဟိတ’’န္တိ ဟိ ‘‘သင္ဂဟိတေန အသင္ဂဟိတံ အသင္ဂဟိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကသ္သ အသင္ဂဟိတသဒ္ဒသ္သ လောပော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန သင္ဂဟိတဝိသေသဝိသိဋ္ဌော ယော အသင္ဂဟိတော ဓမ္မဝိသေသော, တန္နိသ္သိတော အသင္ဂဟိတတာသင္ခာတော ပုစ္ဆာဝိသ္သဇ္ဇနနယော ဥဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ, ‘‘သင္ဂဟိတေနာ’’တိ စ ဝိသေသနေ ကရဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော တတိယာဒီသု ဒသမာဝသာနေသု နယုဒ္ဒေသေသု ဆဋ္ဌဝဇ္ဇေသု။ တေသုပိ ဟိ ဝုတ္တနယေန ဒ္ဝီဟိ ဒ္ဝီဟိ ပဒေဟိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဝိသ္သဇ္ဇိတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသနိဒ္ဓာရဏံ ကတ္ဝာ တတ္ထ တတ္ထ အန္တိမပဒသဒိသေန တတိယပဒေန ပုစ္ဆနဝိသ္သဇ္ဇနနယာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ။ တတ္ထ စတုတ္ထပဉ္စမေသု ကတ္တုအတ္ထေ ကရဏနိဒ္ဒေသော, သတ္တမာဒီသု စ စတူသု သဟယောဂေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န ဒုတိယတတိယေသု ဝိယ သမာနာဓိကရဏေ ဝိသေသနေ။ တတ္ထ ဟိ သဘာဝန္တရေန သဘာဝန္တရသ္သ ဝိသေသနံ ကတံ, ဧတေသု ဓမ္မန္တရေန ဓမ္မန္တရသ္သာတိ။ ဧကာဒသမာဒီသု ပန စတူသု အာဒိပဒေနေဝ ဓမ္မဝိသေသနိဒ္ဓာရဏံ ကတ္ဝာ ဣတရေဟိ ပုစ္ဆနဝိသ္သဇ္ဇနနယာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဝိသေသနေ ဧဝ စေတ္ထ ကရဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုစ္ဆာဝိသ္သဇ္ဇနာနဉ္ဟိ နိသ္သယဘူတာ ဓမ္မာ သင္ဂဟိတတာဒိဝိသေသေန ကရဏဘူတေန သမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တာဒိဘာဝံ အတ္တနော ဝိသေသေန္တီတိ။
Ettha nayamātikāya ‘‘saṅgaho asaṅgaho, sampayogo vippayogo’’ti ime dve pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaṃ aniddhāretvā sāmaññena dhammānaṃ pucchanavissajjananayauddesā, avasesā niddhāretvā. ‘‘Saṅgahitena asaṅgahita’’nti hi ‘‘saṅgahitena asaṅgahitaṃ asaṅgahita’’nti vattabbe ekassa asaṅgahitasaddassa lopo daṭṭhabbo. Tena saṅgahitavisesavisiṭṭho yo asaṅgahito dhammaviseso, tannissito asaṅgahitatāsaṅkhāto pucchāvissajjananayo uddiṭṭho hoti, ‘‘saṅgahitenā’’ti ca visesane karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo tatiyādīsu dasamāvasānesu nayuddesesu chaṭṭhavajjesu. Tesupi hi vuttanayena dvīhi dvīhi padehi pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ katvā tattha tattha antimapadasadisena tatiyapadena pucchanavissajjananayā uddiṭṭhāti. Tattha catutthapañcamesu kattuatthe karaṇaniddeso, sattamādīsu ca catūsu sahayoge daṭṭhabbo, na dutiyatatiyesu viya samānādhikaraṇe visesane. Tattha hi sabhāvantarena sabhāvantarassa visesanaṃ kataṃ, etesu dhammantarena dhammantarassāti. Ekādasamādīsu pana catūsu ādipadeneva dhammavisesaniddhāraṇaṃ katvā itarehi pucchanavissajjananayā uddiṭṭhā. Visesane eva cettha karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Pucchāvissajjanānañhi nissayabhūtā dhammā saṅgahitatādivisesena karaṇabhūtena sampayuttavippayuttādibhāvaṃ attano visesentīti.
ဝိကပ္ပတောတိ ဝိဝိဓကပ္ပနတော, ဝိဘာဂတောတိ အတ္ထော။ သန္နိဋ္ဌာနဝသေနာတိ အဓိမောက္ခသမ္ပယောဂဝသေန။ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တာ စ သဗ္ဗေ စ စိတ္တုပ္ပာဒာ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တသဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒာ, တေသံ သာဓာရဏဝသေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဓိမောက္ခော ဟိ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တာနံ စိတ္တုပ္ပာဒာနံ သာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တော, ဣတရေ သဗ္ဗေသန္တိ။ တတ္ထ သာဓာရဏာ ပသဋာ ပာကဋာ စာတိ အာဒိတော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ, တသ္မာ တေသံ သင္ဂဟာဒိပရိဂ္ဂဟတ္ထံ ဥဒ္ဒေသော ကတော, အသာဓာရဏာပိ ပန ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာဝာတိ တေသု မဟာဝိသယေန အညေသမ္ပိ သင္ဂဟာဒိပရိဂ္ဂဟံ ဒသ္သေတုံ အဓိမောက္ခော ဥဒ္ဒိဋ္ဌော။ ‘‘သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တာ’’တိ စ ဓမ္မသင္ဂဟဝဏ္ဏနာယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင္ဂေ စ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သန္နိဋ္ဌာနဝသေန ယေ ဝုတ္တာ, တေသံ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏတောတိ ပန အတ္ထေ သတိ သာဓာရဏာသာဓာရဏေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု ယော အသာဓာရဏေသု မဟာဝိသယော အဓိမောက္ခော, တသ္သ ဝသေန ဝုတ္တသဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒသာဓာရဏတော ဖသ္သာဒယော သဗ္ဗသာဓာရဏာတိ အဓိမောက္ခော စ အသာဓာရဏေသု မဟာဝိသယောတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တော အညသ္သ တာဒိသသ္သ အဘာဝာတိ အယမဓိပ္ပာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Vikappatoti vividhakappanato, vibhāgatoti attho. Sanniṭṭhānavasenāti adhimokkhasampayogavasena. Sanniṭṭhānavasena vuttā ca sabbe ca cittuppādā sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādā, tesaṃ sādhāraṇavasenāti evamettha attho daṭṭhabbo. Adhimokkho hi sanniṭṭhānavasena vuttānaṃ cittuppādānaṃ sādhāraṇavasena vutto, itare sabbesanti. Tattha sādhāraṇā pasaṭā pākaṭā cāti ādito pariggahetabbā, tasmā tesaṃ saṅgahādipariggahatthaṃ uddeso kato, asādhāraṇāpi pana pariggahetabbāvāti tesu mahāvisayena aññesampi saṅgahādipariggahaṃ dassetuṃ adhimokkho uddiṭṭho. ‘‘Sanniṭṭhānavasena vuttā’’ti ca dhammasaṅgahavaṇṇanāyaṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge ca vacanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Sanniṭṭhānavasena ye vuttā, tesaṃ sabbesaṃ sādhāraṇatoti pana atthe sati sādhāraṇāsādhāraṇesu vattabbesu yo asādhāraṇesu mahāvisayo adhimokkho, tassa vasena vuttasabbacittuppādasādhāraṇato phassādayo sabbasādhāraṇāti adhimokkho ca asādhāraṇesu mahāvisayoti katvā vutto aññassa tādisassa abhāvāti ayamadhippāyo daṭṭhabbo.
ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ ပနေတ္ထ ရူပမိသ္သကတ္တာ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, စိတ္တေကဂ္ဂတာ ပန အသမာဓိသဘာဝာ သာမညသဒ္ဒေနေဝ သာမညဝိသေသသဒ္ဒေဟိ စ သမာဓိသဘာဝာ ဝိသေသသဒ္ဒဝစနီယံ အညံ ဗ္ယာပေတဗ္ဗံ နိဝတ္တေတဗ္ဗဉ္စ နတ္ထီတိ အနညဗ္ယာပကနိဝတ္တကသာမညဝိသေသဒီပနတော တသ္သေဝ ဓမ္မသ္သ ဘေဒဒီပကေဟိ ဝတ္တဗ္ဗာ, န သုခာဒိသဘာဝာ ဝေဒနာ ဝိယ ဝုတ္တလက္ခဏဝိပရီတေဟိ သာမညဝိသေသသဒ္ဒေဟေဝ, တသ္မာ ‘‘စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိ အယံ သာမညသဒ္ဒော သမာဓိသဘာဝေ ဝိသေသသဒ္ဒနိရပေက္ခော ပဝတ္တမာနော သယမေဝ ဝိသေသသဒ္ဒမာပဇ္ဇိတ္ဝာ အသမာဓိသဘာဝမေဝ ပကာသေယ္ယ, ဣတရော စ သမာဓိသဘာဝမေဝာတိ ဒ္ဝိဓာ ဘိန္နာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ အသာဓာရဏာ စေဝ အပ္ပဝိသယာ စာတိ ဣဓ ဥဒ္ဒေသံ န အရဟတိ။ အဘိန္နာပိ ဝာ ဖသ္သာဒီနံ ဝိယ ပာကဋတ္တာဘာဝတော အညဓမ္မနိသ္သယေန ဝတ္တဗ္ဗတော စ သာ ဇီဝိတဉ္စ န အရဟတီတိ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ။
Jīvitindriyaṃ panettha rūpamissakattā na vuttanti veditabbaṃ, cittekaggatā pana asamādhisabhāvā sāmaññasaddeneva sāmaññavisesasaddehi ca samādhisabhāvā visesasaddavacanīyaṃ aññaṃ byāpetabbaṃ nivattetabbañca natthīti anaññabyāpakanivattakasāmaññavisesadīpanato tasseva dhammassa bhedadīpakehi vattabbā, na sukhādisabhāvā vedanā viya vuttalakkhaṇaviparītehi sāmaññavisesasaddeheva, tasmā ‘‘cittekaggatā’’ti ayaṃ sāmaññasaddo samādhisabhāve visesasaddanirapekkho pavattamāno sayameva visesasaddamāpajjitvā asamādhisabhāvameva pakāseyya, itaro ca samādhisabhāvamevāti dvidhā bhinnā cittekaggatā asādhāraṇā ceva appavisayā cāti idha uddesaṃ na arahati. Abhinnāpi vā phassādīnaṃ viya pākaṭattābhāvato aññadhammanissayena vattabbato ca sā jīvitañca na arahatīti na uddiṭṭhāti.
မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓာတုကထာပာဠိ • Dhātukathāpāḷi / ၅. ဗာဟိရမာတိကာ • 5. Bāhiramātikā
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ပဉ္စပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ၅. ဗာဟိရမာတိကာဝဏ္ဏနာ • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ပဉ္စပကရဏ-အနုဋီကာ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ၅. ဗာဟိရမာတိကာဝဏ္ဏနာ • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā