| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
೫. ಬಾಹಿರಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
೫. ಏತೇನ ಠಪನಾಕಾರೇನಾತಿ ಸರೂಪೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕರಣನ್ತರಮಾತಿಕಾಯ ಇಧ ಮಾತಿಕಾಭಾವಕಿತ್ತನಸಙ್ಖಾತೇನ ಠಪನಾಕಾರೇನ। ಪಕರಣನ್ತರಠಪಿತಾಯ ಮಾತಿಕಾಯ ಅವಿಭಾಗೇನ ಪಚ್ಛತೋ ಗಹಣಂ ಬಹಿ ಠಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬಹಿ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಠಪಿತತ್ತಾ’’ತಿ। ಇಧ ಅಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಧಾತುಕಥಾಯ ಸರೂಪೇನ ಅವತ್ವಾ। ತಥಾ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾತಿ ಮಾತಿಕಾಭಾವೇನ ಜೋತಿತತ್ತಾ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಸೀಸೇನ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ಆಗತಮಾತಿಕಾವ ಗಹಿತಾತಿ। ಯೇಹಿ ನಯೇಹಿ ಧಾತುಕಥಾಯ ನಿದ್ದೇಸೋ, ತೇಸು ನಯೇಸು, ತೇಹಿ ವಿಭಜಿತಬ್ಬೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು, ತೇಸಂ ನಯಾನಂ ಪವತ್ತಿದ್ವಾರಲಕ್ಖಣೇಸು ಚ ಉದ್ದಿಟ್ಠೇಸು ಧಾತುಕಥಾಯ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಯಂ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಕುಸಲಾದಿವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ ಧಾತುಕಥಾಯ ಮಾತಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಮಾತಿಕಾಯ ನಿಕ್ಖೇಪವಿಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
5. Etena ṭhapanākārenāti sarūpena aggahetvā yathāvuttena pakaraṇantaramātikāya idha mātikābhāvakittanasaṅkhātena ṭhapanākārena. Pakaraṇantaraṭhapitāya mātikāya avibhāgena pacchato gahaṇaṃ bahi ṭhapananti āha ‘‘bahi piṭṭhito ṭhapitattā’’ti. Idha aṭṭhapetvāti imissā dhātukathāya sarūpena avatvā. Tathā pakāsitattāti mātikābhāvena jotitattā. Dhammasaṅgaṇīsīsena hi dhammasaṅgaṇiyaṃ āgatamātikāva gahitāti. Yehi nayehi dhātukathāya niddeso, tesu nayesu, tehi vibhajitabbesu khandhādīsu, tesaṃ nayānaṃ pavattidvāralakkhaṇesu ca uddiṭṭhesu dhātukathāya uddesavasena vattabbaṃ vuttameva hotīti yaṃ uddesavasena vattabbaṃ, taṃ vatvā puna yathāvuttānaṃ khandhādīnaṃ kusalādivibhāgadassanatthaṃ ‘‘sabbāpi dhammasaṅgaṇī dhātukathāya mātikā’’ti vuttanti evamettha mātikāya nikkhepavidhi veditabbo.
‘‘ಗಾವೀತಿ ಅಯಮಾಹಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಗಾವೀ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ‘‘ಸಙ್ಗಹೋ ಅಸಙ್ಗಹೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪದತ್ಥವಿಪಲ್ಲಾಸಕಾರಿನಾ ಇತಿ-ಸದ್ದೇನ ಅತ್ಥಪದತ್ಥಕೋ ಸಙ್ಗಹಾಸಙ್ಗಹ-ಸದ್ದೋ ಸದ್ದಪದತ್ಥಕೋ ಜಾಯತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಅನಿದ್ಧಾರಿತತ್ಥಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ। ತೇನ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರತೋ ಸಙ್ಗಹಸದ್ದಂ ಸಂವಣ್ಣೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನಿದ್ಧಾರಿತವಿಸೇಸೋತಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಜಾತಿಸಞ್ಜಾತಿಆದಿವಿಸೇಸೋ। ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತನ್ತಿ ಸಙ್ಗಹಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ವಾ। ನ ಚೇತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞಞ್ಚ ಏಕರೂಪಮೇವಾತಿ ಚೋದನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ ಭೇದಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾ ತಸ್ಸ। ಯತ್ತಕಾ ಹಿ ತಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾ, ತದಪೇಕ್ಖಮೇವ ತನ್ತಿ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ಜಾತಿಯಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮತ್ತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅತ್ತನೋ ಮಾತು ಹಿತಾತಿ।
‘‘Gāvīti ayamāhā’’ti ettha gāvī-saddo viya ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’ti ettha padatthavipallāsakārinā iti-saddena atthapadatthako saṅgahāsaṅgaha-saddo saddapadatthako jāyatīti adhippāyenāha ‘‘aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā’’ti. Tena atthuddhārato saṅgahasaddaṃ saṃvaṇṇetīti dasseti. Aniddhāritavisesoti asaṅgahitajātisañjātiādiviseso. Sāmaññena gahetabbatanti saṅgahasaddābhidheyyatāsāmaññena viññāyamāno vuccamāno vā. Na cettha sāmaññañca ekarūpamevāti codanā kātabbā bhedāpekkhattā tassa. Yattakā hi tassa visesā, tadapekkhameva tanti. ‘‘Attano jātiyā’’ti viññāyati yathā ‘‘matteyyā’’ti vutte attano mātu hitāti.
ಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ಅನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾತಿ ಸಙ್ಗಹಿತತಾದಿನಾ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸನಂ ಅಕತ್ವಾ। ಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ। ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಖನ್ಧಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ। ಅವಸೇಸಾ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಸಙ್ಗಹಿತೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾ ಅವಸೇಸಾ ದ್ವಾದಸಪಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುಚ್ಛನವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಯಉದ್ದೇಸಾತಿ ಯೋಜನಾ। ನನು ಚ ‘‘ಸಙ್ಗಹಿತೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಯೋಪಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಸೇಸಂ ಅನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುಚ್ಛನವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಯುದ್ದೇಸಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಸಙ್ಗಹಿತೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಞಾಯತಿ, ಸದ್ದೋ ಚ ನ ಪಯುಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಲೋಪೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಆವುತ್ತಿಆದಿವಸೇನ ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ತೇನಾತಿ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತ-ಸದ್ದೇನ। ಸಙ್ಗಹಿತವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠೋತಿ ಚಕ್ಖಾಯತನೇನ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೇನ ಸಙ್ಗಹಿತತಾವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠೋ, ತೇನ ಸೋತಾಯತನಾದಿಭಾವೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತೋ ಸೋತಪಸಾದಾದಿಕೋ ಯೋ ರುಪ್ಪನಸಭಾವೋ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸೋ। ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋ ತಂ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನೋ। ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕತಿಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ…ಪೇ॰… ಚತೂಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಯೋ ಪರತೋ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿಯಮಾನೋ ಇಧ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ। ವಿಸೇಸನೇ ಕರಣವಚನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಸಙ್ಗಹಿತತಾವಿಸೇಸವಿಸಿಟ್ಠತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ। ಏವಮೇತೇ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛನವಿಸ್ಸಜ್ಜನನಯುದ್ದೇಸಾ ಪವತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Dhammavisesaṃ aniddhāretvāti saṅgahitatādinā pucchitabbavissajjetabbadhammānaṃ visesanaṃ akatvā. Sāmaññenāti avisesena. Dhammānanti khandhādidhammānaṃ. Avasesā niddhāretvāti ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādikā avasesā dvādasapi pucchitabbavissajjetabbadhammavisesaṃ niddhāretvā dhammānaṃ pucchanavissajjananayauddesāti yojanā. Nanu ca ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādayopi yathāvuttavisesaṃ aniddhāretvā sāmaññena dhammānaṃ pucchanavissajjananayuddesāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādi. Yassa attho ñāyati, saddo ca na payujjati, so lopoti veditabbo, āvuttiādivasena vā ayamattho dīpetabbo. Tenāti luttaniddiṭṭhena asaṅgahita-saddena. Saṅgahitavisesavisiṭṭhoti cakkhāyatanena khandhasaṅgahena saṅgahitatāvisesavisiṭṭho, tena sotāyatanādibhāvena asaṅgahito sotapasādādiko yo ruppanasabhāvo dhammaviseso. Tannissito taṃ dhammavisesaṃ nissāya labbhamāno. ‘‘Te dhammā katihi khandhehi…pe… catūhi khandhehi asaṅgahitā’’tiādinā asaṅgahitatāsaṅkhāto pucchāvissajjananayo parato pucchitvā vissajjiyamāno idha uddiṭṭho hoti. Visesane karaṇavacananti iminā tassa dhammassa yathāvuttasaṅgahitatāvisesavisiṭṭhataṃyeva vibhāveti. Evamete pucchitabbavissajjetabbadhammavisesaṃ niddhāretvā pucchanavissajjananayuddesā pavattāti veditabbā.
ನನು ಚ ‘‘ಸಙ್ಗಹಿತೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ? ನ ಲಬ್ಭತಿ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಮತ್ತದೀಪನತೋ। ನಯುದ್ದೇಸೋ ಹೇಸೋ, ನ ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸೋ। ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಸಙ್ಗಹಿತೇನಅಸಙ್ಗಹಿತಪದನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಚಕ್ಖಾಯತನೇನ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಆಯತನ…ಪೇ॰… ಧಾತುಸಙ್ಗಹೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕತಿಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ…ಪೇ॰… ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ (ಧಾತು॰ ೧೭೧) ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚತೂಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ದ್ವೀಹಾಯತನೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ದುತಿಯಂ ಅಸಙ್ಗಹಿತಪದಂ ಗಹಿತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಚಕ್ಖಾಯತನೇನ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಆಯತನಸಙ್ಗಹೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಧಾತುಸಙ್ಗಹೇನ ಅಸಙ್ಗಹಿತಾ। ತೇ ಕತಮೇ’’ಇಚ್ಚೇವ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ।
Nanu ca ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’nti ettāvatāpi ayamattho labbhatīti? Na labbhati tassa dhammamattadīpanato. Nayuddeso heso, na dhammuddeso. Tathā hi pāḷiyaṃ saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddese ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatana…pe… dhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti vatvā ‘‘te dhammā katihi khandhehi…pe… asaṅgahitā’’ti (dhātu. 171) pucchitvā ‘‘te dhammā catūhi khandhehi dvīhāyatanehi aṭṭhahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti dutiyaṃ asaṅgahitapadaṃ gahitaṃ. Aññathā ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, te dhammā āyatanasaṅgahena asaṅgahitā, dhātusaṅgahena asaṅgahitā. Te katame’’icceva niddisitabbaṃ siyā.
ಏಸ ನಯೋತಿ ಅತಿದೇಸೇನ ದಸ್ಸಿತಮತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ತೇಸುಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತಿಯಪದೇನಾತಿ ಲುತ್ತನಿದ್ದೇಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಪದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಕತ್ತುಅತ್ಥೇ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾಸಙ್ಗಹಿತೇಹಿ ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಗಹಿತತಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಧಮ್ಮಮುಖೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಗಹಿತತಾ ವುತ್ತಾ। ದುತಿಯತತಿಯೇಸು ಪನ ಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಖಾತವಿಸೇಸನದ್ವಾರೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಗಹಿತತಾ ವುತ್ತಾತಿ ತತ್ಥ ‘‘ವಿಸೇಸನೇ ಕರಣವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥ ಹಿ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮನ್ತರಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಭಾವನ್ತರೇನಾತಿ ಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಭಾವನ್ತರೇನ ಪಕಾರನ್ತರೇನ। ಸಭಾವನ್ತರಸ್ಸಾತಿ ಅಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಗಹಿತತಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಭಾವನ್ತರಸ್ಸ। ಏತೇಸೂತಿ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮೇಸು। ಧಮ್ಮನ್ತರೇನಾತಿ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮೇನ। ಧಮ್ಮನ್ತರಸ್ಸಾತಿ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ ಕತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅನ್ತರೇನ ಪಕಾರವಿಸೇಸಾಮಸನಂ ಧಮ್ಮೇನೇವ ಧಮ್ಮೋ ವಿಸೇಸಿತೋತಿ। ಆದಿಪದೇನೇವಾತಿ ‘‘ಸಙ್ಗಹಿತೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇನ ಪಠಮಪದೇನೇವ। ಇತರೇಹೀತಿ ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೇಹಿ ದುತಿಯತತಿಯಪದೇಹಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏಕಾದಸಮಾದೀಸು ಚತೂಸು। ದುತಿಯತತಿಯೇಸು ವಿಯ ವಿಸೇಸನೇ ಏವ ಕರಣವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮೇಸು ವಿಯ ಕತ್ತುಅತ್ಥೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನನ್ತಿಆದಿನಾ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತಿ।
Esa nayoti atidesena dassitamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘tesupī’’tiādi vuttaṃ. Tatiyapadenāti luttaniddesena gahetabbanti vuttapadaṃ sandhāyāha. Kattuatthe karaṇaniddeso saṅgahitāsaṅgahitehi tehi dhammehi dhammānaṃ saṅgahitatāsaṅgahitatāya vuttattā. Tathā hi tattha pāḷiyaṃ ‘‘tehi dhammehi ye dhammā’’ti dhammamukheneva saṅgahitatāsaṅgahitatā vuttā. Dutiyatatiyesu pana saṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātavisesanadvārena dhammānaṃ asaṅgahitatāsaṅgahitatā vuttāti tattha ‘‘visesane karaṇavacana’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘tattha hi…pe… dhammantarassā’’ti. Tattha sabhāvantarenāti saṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātena sabhāvantarena pakārantarena. Sabhāvantarassāti asaṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātassa sabhāvantarassa. Etesūti catutthapañcamesu. Dhammantarenāti aññadhammena. Dhammantarassāti tato aññassa dhammassa visesanaṃ kataṃ. Tattha hi antarena pakāravisesāmasanaṃ dhammeneva dhammo visesitoti. Ādipadenevāti ‘‘saṅgahitenā’’tiādinā vuttena paṭhamapadeneva. Itarehīti ‘‘sampayuttaṃ vippayutta’’ntiādinā vuttehi dutiyatatiyapadehi. Etthāti ekādasamādīsu catūsu. Dutiyatatiyesu viya visesane eva karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ, na catutthapañcamesu viya kattuattheti adhippāyo. Pucchāvissajjanānantiādinā tamevatthaṃ vibhāveti.
ವಿವಿಧಕಪ್ಪನತೋತಿ ವಿವಿಧಂ ಬಹುಧಾ ಕಪ್ಪನತೋ, ಸಙ್ಗಹಾಸಙ್ಗಹಾನಂ ವಿಸುಂ ಸಹ ಚ ವಿಸೇಸನವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಭಾವಕಪ್ಪನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ ವಿಕಪ್ಪನಂ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ವಿಭಜನಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಭಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೇನ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿಚ್ಛಯನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಚ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತದವಸಿಟ್ಠೇ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬೇ ಚ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತಸಬ್ಬಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ। ಇತರೇತಿ ಫಸ್ಸಾದಯೋ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಏಕೂನನವುತಿಯಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ। ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಙ್ಗಹಾದಿವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾ। ಮಹಾವಿಸಯೇನ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೇನ। ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ। ವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ‘‘ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ, ಸೋ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹವಣ್ಣನಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಯೇವಾಪನಕವಣ್ಣನಾ) ‘‘ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ, ಅಧಿಮೋಕ್ಖಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋ’’ತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ಆಗತಂ ವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ। ಅತ್ಥೇ ಸತೀತಿ ‘‘ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನ…ಪೇ॰… ಸಾಧಾರಣತೋ’’ತಿ ಏವಮತ್ಥೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ। ವತ್ತಬ್ಬೇಸೂತಿ ಸಙ್ಗಹಾದಿಪರಿಗ್ಗಹತ್ಥಂ ವತ್ತಬ್ಬೇಸು। ವುತ್ತಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಮನಸಿಕಾರಪರಿಯೋಸಾನಾ। ತಾದಿಸಸ್ಸಾತಿ ಫಸ್ಸಾದಿಸದಿಸಸ್ಸ ಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಸದಿಸಸ್ಸ ಅಸಾಧಾರಣಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾವಾ।
Vividhakappanatoti vividhaṃ bahudhā kappanato, saṅgahāsaṅgahānaṃ visuṃ saha ca visesanavisesitabbabhāvakappanatoti attho. Taṃ pana vikappanaṃ vuttākārena vibhajanaṃ hotīti āha ‘‘vibhāgatoti attho’’ti. Sanniṭṭhānalakkhaṇena adhimokkhena sampayuttadhammā ārammaṇe nicchayanākārena pavattiyā sanniṭṭhānavasena vuttadhammā. Te ca tehi saddhiṃ tadavasiṭṭhe dvipañcaviññāṇavicikicchāsahagatadhamme ca saṅgahetvā āha ‘‘sanniṭṭhānavasena vuttā ca sabbe ca cittuppādā sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādā’’ti. Itareti phassādayo. Sabbesanti ekūnanavutiyā cittuppādānaṃ. Pariggahetabbāti saṅgahādivasena pariggaṇhitabbā. Mahāvisayena adhimokkhena. Aññesanti vitakkādīnaṃ. Vacanaṃ sandhāyāti ‘‘adhimuccanaṃ adhimokkho, so sanniṭṭhānalakkhaṇo’’ti dhammasaṅgahavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. yevāpanakavaṇṇanā) ‘‘taṇhāpaccayā adhimokkho, adhimokkhapaccayā bhavo’’ti paṭiccasamuppādavibhaṅge ca āgataṃ vacanaṃ sandhāya. Atthe satīti ‘‘sanniṭṭhāna…pe… sādhāraṇato’’ti evamatthe vuccamāne. Vattabbesūti saṅgahādipariggahatthaṃ vattabbesu. Vuttā phassādayo manasikārapariyosānā. Tādisassāti phassādisadisassa sādhāraṇassa adhimokkhasadisassa asādhāraṇassa aññassa dhammassa abhāvā.
ನನು ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಯೋಪಿ ಸಾಧಾರಣಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಸಾಧಾರಣಾ, ಅತ್ಥಿ ಪನ ವಿಸೇಸೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಸಮಾಧಿಸಭಾವಾ ಬಲಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದೇನೇವ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸಸದ್ದೇಹಿ ಚಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸಸದ್ದೇಹಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಚ ಸಮಾಧಿಸಭಾವಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ। ವಿಸೇಸಸದ್ದವಚನೀಯಂ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಬಲಪ್ಪತ್ತಸಮಾಧಿತೋ ಅಞ್ಞಂ ಸಾಮಞ್ಞಸದ್ದೇನ ಬ್ಯಾಪೇತಬ್ಬಂ, ವಿಸೇಸಸದ್ದೇನ ಚ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ ಸಮಾಧಿಸಭಾವಾಯ ಏವ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಗಹಿತತ್ತಾ। ನ ಅಞ್ಞಬ್ಯಾಪಕನಿವತ್ತಕೋ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸೋ ಅನಞ್ಞ…ಪೇ॰… ವಿಸೇಸೋ , ತಸ್ಸ ದೀಪನತೋ। ತಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ಬಲಪ್ಪತ್ತಸಮಾಧಿಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಭೇದದೀಪಕೇಹೀತಿ ವಿಸೇಸದೀಪಕೇಹಿ ಸಮಾಧಿಬಲಾದಿವಚನೇಹಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಅನಞ್ಞಬ್ಯಾಪಕನಿವತ್ತಕಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸದೀಪನಾ ಸದ್ದಾ। ತತೋ ವಿಪರೀತೇಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಪೇತಬ್ಬಂ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತೇಹಿ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸಸದ್ದೇಹೇವ ನ ಸುಖಾದಿಸಭಾವಾ ವೇದನಾ ವಿಯ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಸಮಾಧಿಸಭಾವಾ ಸಮಾಧಿಸಭಾವಾತಿ ದ್ವೇಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ, ತಸ್ಮಾ। ಅಸಮಾಧಿಸಭಾವಮೇವ ಪಕಾಸೇಯ್ಯ ವಿಸೇಸಸದ್ದನಿರಪೇಕ್ಖಂ ಪವತ್ತಮಾನತ್ತಾ। ಇತರೋತಿ ಸಮಾಧಿಬಲಾದಿಕೋ ವಿಸೇಸಸದ್ದೋ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಮಾತಿಕುದ್ದೇಸೇ, ಸಾಧಾರಣೇ ಫಸ್ಸಾದಿಕೇ, ಮಹಾವಿಸಯೇ ವಾ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಸಿಯಮಾನೇ। ನನು ಚ ಅಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಯ್ಹಮಾನಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ವೇದನಾ ವಿಯ ಸಾಧಾರಣಾ ಹೋತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅಭಿನ್ನಾಪಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಅವಿಸಾಹಟಮಾನಸತಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧, ೧೫)। ಅರೂಪೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆಯು ಠಿತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೯) ವಚನತೋ ಸಮಾಧಿಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಞ್ಞಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನ ಅರಹತೀತಿ ಇಧ ಉದ್ದೇಸಂ ನ ಅರಹತಿ ಸಮುಖೇನೇವ ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ಫಸ್ಸಾದೀಸು ಉದ್ದಿಸಿಯಮಾನೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ।
Nanu jīvitindriyacittaṭṭhitiyopi sādhāraṇāti? Saccaṃ sādhāraṇā, atthi pana visesoti dassento āha ‘‘jīvitindriyaṃ panā’’tiādi. Asamādhisabhāvā balabhāvaṃ appattā sāmaññasaddeneva vattabbāti yojanā. Sāmaññavisesasaddehi cāti sāmaññavisesasaddehi vattabbā ca samādhisabhāvā cittekaggatā. Visesasaddavacanīyaṃ aññanti balappattasamādhito aññaṃ sāmaññasaddena byāpetabbaṃ, visesasaddena ca nivattetabbaṃ natthi samādhisabhāvāya eva cittekaggatāya gahitattā. Na aññabyāpakanivattako sāmaññaviseso anañña…pe… viseso, tassa dīpanato. Tasseva dhammassāti tasseva balappattasamādhidhammassa. Bhedadīpakehīti visesadīpakehi samādhibalādivacanehi vattabbā. Vuttalakkhaṇā anaññabyāpakanivattakasāmaññavisesadīpanā saddā. Tato viparītehi aññaṃ byāpetabbaṃ nivattetabbañca gahetvā pavattehi sāmaññavisesasaddeheva na sukhādisabhāvā vedanā viya vattabbā. Tasmāti yasmā asamādhisabhāvā samādhisabhāvāti dvedhā bhinditvā gahitā cittekaggatā, tasmā. Asamādhisabhāvameva pakāseyya visesasaddanirapekkhaṃ pavattamānattā. Itaroti samādhibalādiko visesasaddo. Idhāti imasmiṃ abbhantaramātikuddese, sādhāraṇe phassādike, mahāvisaye vā adhimokkhe uddisiyamāne. Nanu ca abhinditvā gayhamānā cittekaggatā vedanā viya sādhāraṇā hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘abhinnāpi vā’’tiādi. ‘‘Cittassa ṭhiti cittekaggatā avisāhaṭamānasatā (dha. sa. 11, 15). Arūpīnaṃ dhammānaṃ āyu ṭhitī’’ti (dha. sa. 19) vacanato samādhijīvitindriyānaṃ aññadhammanissayena vattabbatā veditabbā. Na arahatīti idha uddesaṃ na arahati samukheneva vattabbesu phassādīsu uddisiyamānesūti attho.
ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಾತುಕಥಾಪಾಳಿ • Dhātukathāpāḷi / ೫. ಬಾಹಿರಮಾತಿಕಾ • 5. Bāhiramātikā
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ೫. ಬಾಹಿರಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ೫. ಬಾಹಿರಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
