| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
5. බාහිරමාතිකාවණ්‌ණනා
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
5. සබ්‌බාපි ධම්‌මසඞ්‌ගණී ධාතුකථාය මාතිකාති අයං ඡසට්‌ඨි තිකපදානි, ද්‌වෙ ච දුකපදසතානි සඞ්‌ඛිපිත්‌වා නික්‌ඛිත්‌තා බාහිරමාතිකා නාම. අයඤ්‌හි ‘‘පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධා…පෙ.… මනසිකාරො’’ති එවං ධාතුකථාය අබ්‌භන්‌තරෙ අවත්‌වා ‘‘සබ්‌බාපි ධම්‌මසඞ්‌ගණී’’ති එවං ධාතුකථාය මාතිකතො බහි ඨපිතත්‌තා බාහිරමාතිකාති වුච්‌චති.
5. Sabbāpi dhammasaṅgaṇī dhātukathāya mātikāti ayaṃ chasaṭṭhi tikapadāni, dve ca dukapadasatāni saṅkhipitvā nikkhittā bāhiramātikā nāma. Ayañhi ‘‘pañcakkhandhā…pe… manasikāro’’ti evaṃ dhātukathāya abbhantare avatvā ‘‘sabbāpi dhammasaṅgaṇī’’ti evaṃ dhātukathāya mātikato bahi ṭhapitattā bāhiramātikāti vuccati.
එවං මාතිකාය පඤ්‌චධා ඨිතභාවං විදිත්‌වා ඉදානි ‘සඞ්‌ගහො අසඞ්‌ගහො’තිආදීසු සඞ්‌ගහො තාව ජාතිසඤ්‌ජාතිකිරියාගණනවසෙන චතුබ්‌බිධො. තත්‌ථ – ‘‘සබ්‌බෙ ඛත්‌තියා ආගච්‌ඡන්‌තු, සබ්‌බෙ බ්‍රාහ්‌මණා, සබ්‌බෙ වෙස්‌සා, සබ්‌බෙ සුද්‌දා ආගච්‌ඡන්‌තු’’, ‘‘යා චාවුසො විසාඛ, සම්‌මාවාචා, යො ච සම්‌මාකම්‌මන්‌තො, යො ච සම්‌මාආජීවො, ඉමෙ ධම්‌මා සීලක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහිතා’’ති අයං ජාතිසඞ්‌ගහො නාම. ‘‘එකජාතිකා ආගච්‌ඡන්‌තූ’’ති වුත්‌තට්‌ඨානෙ විය හි ඉධ සබ්‌බෙපි ජාතියා එකසඞ්‌ගහං ගතා. ‘‘සබ්‌බෙ කොසලකා ආගච්‌ඡන්‌තු, සබ්‌බෙ මාගධකා, සබ්‌බෙ භාරුකච්‌ඡකා ආගච්‌ඡන්‌තු’’, ‘‘යො චාවුසො විසාඛ, සම්‌මාවායාමො; යා ච සම්‌මාසති, යො ච සම්‌මාසමාධි, ඉමෙ ධම්‌මා සමාධික්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහිතා’’ති (ම. නි. 1.462) අයං සඤ්‌ජාතිසඞ්‌ගහො නාම. ‘‘එකට්‌ඨානෙ ජාතා සංවඩ්‌ඪා ආගච්‌ඡන්‌තූ’’ති වුත්‌තට්‌ඨානෙ විය හි ඉධ සබ්‌බෙපි සඤ්‌ජාතිඨානෙන නිවුත්‌ථොකාසෙන එකසඞ්‌ගහං ගතා. ‘‘සබ්‌බෙ හත්‌ථාරොහා ආගච්‌ඡන්‌තු, සබ්‌බෙ අස්‌සාරොහා, සබ්‌බෙ රථිකා ආගච්‌ඡන්‌තු’’, ‘‘යා චාවුසො විසාඛ, සම්‌මාදිට්‌ඨි, යො ච සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො, ඉමෙ ධම්‌මා පඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධෙ සඞ්‌ගහිතා’’ති (ම. නි. 1.462) අයං කිරියාසඞ්‌ගහො නාම. සබ්‌බෙව හෙතෙ අත්‌තනො කිරියාකරණෙන එකසඞ්‌ගහං ගතා. ‘‘චක්‌ඛායතනං කතමක්‌ඛන්‌ධගණනං ගච්‌ඡතීති? රූපක්‌ඛන්‌ධගණනං ගච්‌ඡතී’’ති. හඤ්‌චි චක්‌ඛායතනං රූපක්‌ඛන්‌ධගණනං ගච්‌ඡති, තෙන වත රෙ වත්‌තබ්‌බෙ – ‘චක්‌ඛායතනං රූපක්‌ඛන්‌ධෙන සඞ්‌ගහිත’’න්‌ති (කථා. 471), අයං ගණනසඞ්‌ගහො නාම. අයමිධ අධිප්‌පෙතො. තප්‌පටිපක්‌ඛෙන අසඞ්‌ගහො වෙදිතබ්‌බො. තෙසං විකප්‌පතො සඞ්‌ගහිතෙන අසඞ්‌ගහිතාදීනි. එකුප්‌පාදෙකනිරොධඑකවත්‌ථුකඑකාරම්‌මණතාවසෙන සම්‌පයොගො, තප්‌පටිපක්‌ඛතො විප්‌පයොගො. තෙසං විකප්‌පතො සම්‌පයුත්‌තෙන විප්‌පයුත්‌තාදීනි. තදුභයසංසග්‌ගවිකප්‌පතො සඞ්‌ගහිතෙන සම්‌පයුත්‌තං විප්‌පයුත්‌තන්‌තිආදීනි. පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධාතිආදීනි පන ඛන්‌ධවිභඞ්‌ගාදීසු වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බානි. ඵස්‌සාදයො පනෙත්‌ථ සන්‌නිට්‌ඨානවසෙන වුත්‌තසබ්‌බචිත්‌තුප්‌පාදසාධාරණතො වුත්‌තාති.
Evaṃ mātikāya pañcadhā ṭhitabhāvaṃ viditvā idāni ‘saṅgaho asaṅgaho’tiādīsu saṅgaho tāva jātisañjātikiriyāgaṇanavasena catubbidho. Tattha – ‘‘sabbe khattiyā āgacchantu, sabbe brāhmaṇā, sabbe vessā, sabbe suddā āgacchantu’’, ‘‘yā cāvuso visākha, sammāvācā, yo ca sammākammanto, yo ca sammāājīvo, ime dhammā sīlakkhandhe saṅgahitā’’ti ayaṃ jātisaṅgaho nāma. ‘‘Ekajātikā āgacchantū’’ti vuttaṭṭhāne viya hi idha sabbepi jātiyā ekasaṅgahaṃ gatā. ‘‘Sabbe kosalakā āgacchantu, sabbe māgadhakā, sabbe bhārukacchakā āgacchantu’’, ‘‘yo cāvuso visākha, sammāvāyāmo; yā ca sammāsati, yo ca sammāsamādhi, ime dhammā samādhikkhandhe saṅgahitā’’ti (ma. ni. 1.462) ayaṃ sañjātisaṅgaho nāma. ‘‘Ekaṭṭhāne jātā saṃvaḍḍhā āgacchantū’’ti vuttaṭṭhāne viya hi idha sabbepi sañjātiṭhānena nivutthokāsena ekasaṅgahaṃ gatā. ‘‘Sabbe hatthārohā āgacchantu, sabbe assārohā, sabbe rathikā āgacchantu’’, ‘‘yā cāvuso visākha, sammādiṭṭhi, yo ca sammāsaṅkappo, ime dhammā paññākkhandhe saṅgahitā’’ti (ma. ni. 1.462) ayaṃ kiriyāsaṅgaho nāma. Sabbeva hete attano kiriyākaraṇena ekasaṅgahaṃ gatā. ‘‘Cakkhāyatanaṃ katamakkhandhagaṇanaṃ gacchatīti? Rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchatī’’ti. Hañci cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhagaṇanaṃ gacchati, tena vata re vattabbe – ‘cakkhāyatanaṃ rūpakkhandhena saṅgahita’’nti (kathā. 471), ayaṃ gaṇanasaṅgaho nāma. Ayamidha adhippeto. Tappaṭipakkhena asaṅgaho veditabbo. Tesaṃ vikappato saṅgahitena asaṅgahitādīni. Ekuppādekanirodhaekavatthukaekārammaṇatāvasena sampayogo, tappaṭipakkhato vippayogo. Tesaṃ vikappato sampayuttena vippayuttādīni. Tadubhayasaṃsaggavikappato saṅgahitena sampayuttaṃ vippayuttantiādīni. Pañcakkhandhātiādīni pana khandhavibhaṅgādīsu vuttanayeneva veditabbāni. Phassādayo panettha sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādasādhāraṇato vuttāti.
මාතිකාවණ්‌ණනා.
Mātikāvaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධාතුකථාපාළි • Dhātukathāpāḷi / 5. බාහිරමාතිකා • 5. Bāhiramātikā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 5. බාහිරමාතිකාවණ්‌ණනා • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 5. බාහිරමාතිකාවණ්‌ණනා • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
