Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
5. බාහිරමාතිකාවණ්ණනා
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
5. එවං ධාතුකථාය මාතිකතො බහි ඨපිතත්තාති ‘‘සබ්බාපි…පෙ.… මාතිකා’’ති එතෙන ඨපනාකාරෙන බහි පිට්ඨිතො ඨපිතත්තාති අත්ථො. එතෙන වා ඨපනාකාරෙන කුසලාදීනං අරණන්තානං ඉධ අට්ඨපෙත්වා ධාතුකථාය මාතිකතො බහි පකරණන්තරමාතිකාය ඉමස්ස පකරණස්ස මාතිකාභාවෙන ඨපිතත්තා තථා පකාසිතත්තාති අත්ථො.
5. Evaṃ dhātukathāya mātikato bahi ṭhapitattāti ‘‘sabbāpi…pe… mātikā’’ti etena ṭhapanākārena bahi piṭṭhito ṭhapitattāti attho. Etena vā ṭhapanākārena kusalādīnaṃ araṇantānaṃ idha aṭṭhapetvā dhātukathāya mātikato bahi pakaraṇantaramātikāya imassa pakaraṇassa mātikābhāvena ṭhapitattā tathā pakāsitattāti attho.
සඞ්ගහො අසඞ්ගහොතිආදීසු සඞ්ගහො එකවිධොව, සො කස්මා ‘‘චතුබ්බිධො’’ති වුත්තොති? සඞ්ගහොති අත්ථං අවත්වා අනිද්ධාරිතත්ථස්ස සද්දස්සෙව වුත්තත්තා. සඞ්ගහො අසඞ්ගහොතිආදීසු සද්දෙසු සඞ්ගහසද්දො තාව අත්තනො අත්ථවසෙන චතුබ්බිධොති අයඤ්හෙත්ථත්ථො. අත්ථොපි වා අනිද්ධාරිතවිසෙසො සාමඤ්ඤෙන ගහෙතබ්බතං පත්තො ‘‘සඞ්ගහො අසඞ්ගහො’’තිආදීසු ‘‘සඞ්ගහො’’ති වුත්තොති න කොචි දොසො. නිද්ධාරිතෙ හි විසෙසෙ තස්ස එකවිධතා සියා, න තතො පුබ්බෙති. ජාතිසද්දස්ස සාපෙක්ඛසද්දත්තා ‘‘ජාතියා සඞ්ගහො’’ති වුත්තෙ ‘‘අත්තනො ජාතියා’’ති විඤ්ඤායති සම්බන්ධාරහස්ස අඤ්ඤස්ස අවුත්තත්තාති ජාතිසඞ්ගහොති රූපකණ්ඩෙ වුත්තො සජාතිසඞ්ගහො වුත්තො හොති.
Saṅgaho asaṅgahotiādīsu saṅgaho ekavidhova, so kasmā ‘‘catubbidho’’ti vuttoti? Saṅgahoti atthaṃ avatvā aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā. Saṅgaho asaṅgahotiādīsu saddesu saṅgahasaddo tāva attano atthavasena catubbidhoti ayañhetthattho. Atthopi vā aniddhāritaviseso sāmaññena gahetabbataṃ patto ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’tiādīsu ‘‘saṅgaho’’ti vuttoti na koci doso. Niddhārite hi visese tassa ekavidhatā siyā, na tato pubbeti. Jātisaddassa sāpekkhasaddattā ‘‘jātiyā saṅgaho’’ti vutte ‘‘attano jātiyā’’ti viññāyati sambandhārahassa aññassa avuttattāti jātisaṅgahoti rūpakaṇḍe vutto sajātisaṅgaho vutto hoti.
එත්ථ නයමාතිකාය ‘‘සඞ්ගහො අසඞ්ගහො, සම්පයොගො විප්පයොගො’’ති ඉමෙ ද්වෙ පුච්ඡිතබ්බවිස්සජ්ජිතබ්බධම්මවිසෙසං අනිද්ධාරෙත්වා සාමඤ්ඤෙන ධම්මානං පුච්ඡනවිස්සජ්ජනනයඋද්දෙසා, අවසෙසා නිද්ධාරෙත්වා. ‘‘සඞ්ගහිතෙන අසඞ්ගහිත’’න්ති හි ‘‘සඞ්ගහිතෙන අසඞ්ගහිතං අසඞ්ගහිත’’න්ති වත්තබ්බෙ එකස්ස අසඞ්ගහිතසද්දස්ස ලොපො දට්ඨබ්බො. තෙන සඞ්ගහිතවිසෙසවිසිට්ඨො යො අසඞ්ගහිතො ධම්මවිසෙසො, තන්නිස්සිතො අසඞ්ගහිතතාසඞ්ඛාතො පුච්ඡාවිස්සජ්ජනනයො උද්දිට්ඨො හොති, ‘‘සඞ්ගහිතෙනා’’ති ච විසෙසනෙ කරණවචනං දට්ඨබ්බං. එස නයො තතියාදීසු දසමාවසානෙසු නයුද්දෙසෙසු ඡට්ඨවජ්ජෙසු. තෙසුපි හි වුත්තනයෙන ද්වීහි ද්වීහි පදෙහි පුච්ඡිතබ්බවිස්සජ්ජිතබ්බධම්මවිසෙසනිද්ධාරණං කත්වා තත්ථ තත්ථ අන්තිමපදසදිසෙන තතියපදෙන පුච්ඡනවිස්සජ්ජනනයා උද්දිට්ඨාති. තත්ථ චතුත්ථපඤ්චමෙසු කත්තුඅත්ථෙ කරණනිද්දෙසො, සත්තමාදීසු ච චතූසු සහයොගෙ දට්ඨබ්බො, න දුතියතතියෙසු විය සමානාධිකරණෙ විසෙසනෙ. තත්ථ හි සභාවන්තරෙන සභාවන්තරස්ස විසෙසනං කතං, එතෙසු ධම්මන්තරෙන ධම්මන්තරස්සාති. එකාදසමාදීසු පන චතූසු ආදිපදෙනෙව ධම්මවිසෙසනිද්ධාරණං කත්වා ඉතරෙහි පුච්ඡනවිස්සජ්ජනනයා උද්දිට්ඨා. විසෙසනෙ එව චෙත්ථ කරණවචනං දට්ඨබ්බං. පුච්ඡාවිස්සජ්ජනානඤ්හි නිස්සයභූතා ධම්මා සඞ්ගහිතතාදිවිසෙසෙන කරණභූතෙන සම්පයුත්තවිප්පයුත්තාදිභාවං අත්තනො විසෙසෙන්තීති.
Ettha nayamātikāya ‘‘saṅgaho asaṅgaho, sampayogo vippayogo’’ti ime dve pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaṃ aniddhāretvā sāmaññena dhammānaṃ pucchanavissajjananayauddesā, avasesā niddhāretvā. ‘‘Saṅgahitena asaṅgahita’’nti hi ‘‘saṅgahitena asaṅgahitaṃ asaṅgahita’’nti vattabbe ekassa asaṅgahitasaddassa lopo daṭṭhabbo. Tena saṅgahitavisesavisiṭṭho yo asaṅgahito dhammaviseso, tannissito asaṅgahitatāsaṅkhāto pucchāvissajjananayo uddiṭṭho hoti, ‘‘saṅgahitenā’’ti ca visesane karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo tatiyādīsu dasamāvasānesu nayuddesesu chaṭṭhavajjesu. Tesupi hi vuttanayena dvīhi dvīhi padehi pucchitabbavissajjitabbadhammavisesaniddhāraṇaṃ katvā tattha tattha antimapadasadisena tatiyapadena pucchanavissajjananayā uddiṭṭhāti. Tattha catutthapañcamesu kattuatthe karaṇaniddeso, sattamādīsu ca catūsu sahayoge daṭṭhabbo, na dutiyatatiyesu viya samānādhikaraṇe visesane. Tattha hi sabhāvantarena sabhāvantarassa visesanaṃ kataṃ, etesu dhammantarena dhammantarassāti. Ekādasamādīsu pana catūsu ādipadeneva dhammavisesaniddhāraṇaṃ katvā itarehi pucchanavissajjananayā uddiṭṭhā. Visesane eva cettha karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Pucchāvissajjanānañhi nissayabhūtā dhammā saṅgahitatādivisesena karaṇabhūtena sampayuttavippayuttādibhāvaṃ attano visesentīti.
විකප්පතොති විවිධකප්පනතො, විභාගතොති අත්ථො. සන්නිට්ඨානවසෙනාති අධිමොක්ඛසම්පයොගවසෙන. සන්නිට්ඨානවසෙන වුත්තා ච සබ්බෙ ච චිත්තුප්පාදා සන්නිට්ඨානවසෙන වුත්තසබ්බචිත්තුප්පාදා, තෙසං සාධාරණවසෙනාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. අධිමොක්ඛො හි සන්නිට්ඨානවසෙන වුත්තානං චිත්තුප්පාදානං සාධාරණවසෙන වුත්තො, ඉතරෙ සබ්බෙසන්ති. තත්ථ සාධාරණා පසටා පාකටා චාති ආදිතො පරිග්ගහෙතබ්බා, තස්මා තෙසං සඞ්ගහාදිපරිග්ගහත්ථං උද්දෙසො කතො, අසාධාරණාපි පන පරිග්ගහෙතබ්බාවාති තෙසු මහාවිසයෙන අඤ්ඤෙසම්පි සඞ්ගහාදිපරිග්ගහං දස්සෙතුං අධිමොක්ඛො උද්දිට්ඨො. ‘‘සන්නිට්ඨානවසෙන වුත්තා’’ති ච ධම්මසඞ්ගහවණ්ණනායං පටිච්චසමුප්පාදවිභඞ්ගෙ ච වචනං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. සන්නිට්ඨානවසෙන යෙ වුත්තා, තෙසං සබ්බෙසං සාධාරණතොති පන අත්ථෙ සති සාධාරණාසාධාරණෙසු වත්තබ්බෙසු යො අසාධාරණෙසු මහාවිසයො අධිමොක්ඛො, තස්ස වසෙන වුත්තසබ්බචිත්තුප්පාදසාධාරණතො ඵස්සාදයො සබ්බසාධාරණාති අධිමොක්ඛො ච අසාධාරණෙසු මහාවිසයොති කත්වා වුත්තො අඤ්ඤස්ස තාදිසස්ස අභාවාති අයමධිප්පායො දට්ඨබ්බො.
Vikappatoti vividhakappanato, vibhāgatoti attho. Sanniṭṭhānavasenāti adhimokkhasampayogavasena. Sanniṭṭhānavasena vuttā ca sabbe ca cittuppādā sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādā, tesaṃ sādhāraṇavasenāti evamettha attho daṭṭhabbo. Adhimokkho hi sanniṭṭhānavasena vuttānaṃ cittuppādānaṃ sādhāraṇavasena vutto, itare sabbesanti. Tattha sādhāraṇā pasaṭā pākaṭā cāti ādito pariggahetabbā, tasmā tesaṃ saṅgahādipariggahatthaṃ uddeso kato, asādhāraṇāpi pana pariggahetabbāvāti tesu mahāvisayena aññesampi saṅgahādipariggahaṃ dassetuṃ adhimokkho uddiṭṭho. ‘‘Sanniṭṭhānavasena vuttā’’ti ca dhammasaṅgahavaṇṇanāyaṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge ca vacanaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Sanniṭṭhānavasena ye vuttā, tesaṃ sabbesaṃ sādhāraṇatoti pana atthe sati sādhāraṇāsādhāraṇesu vattabbesu yo asādhāraṇesu mahāvisayo adhimokkho, tassa vasena vuttasabbacittuppādasādhāraṇato phassādayo sabbasādhāraṇāti adhimokkho ca asādhāraṇesu mahāvisayoti katvā vutto aññassa tādisassa abhāvāti ayamadhippāyo daṭṭhabbo.
ජීවිතින්ද්රියං පනෙත්ථ රූපමිස්සකත්තා න වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං, චිත්තෙකග්ගතා පන අසමාධිසභාවා සාමඤ්ඤසද්දෙනෙව සාමඤ්ඤවිසෙසසද්දෙහි ච සමාධිසභාවා විසෙසසද්දවචනීයං අඤ්ඤං බ්යාපෙතබ්බං නිවත්තෙතබ්බඤ්ච නත්ථීති අනඤ්ඤබ්යාපකනිවත්තකසාමඤ්ඤවිසෙසදීපනතො තස්සෙව ධම්මස්ස භෙදදීපකෙහි වත්තබ්බා, න සුඛාදිසභාවා වෙදනා විය වුත්තලක්ඛණවිපරීතෙහි සාමඤ්ඤවිසෙසසද්දෙහෙව, තස්මා ‘‘චිත්තෙකග්ගතා’’ති අයං සාමඤ්ඤසද්දො සමාධිසභාවෙ විසෙසසද්දනිරපෙක්ඛො පවත්තමානො සයමෙව විසෙසසද්දමාපජ්ජිත්වා අසමාධිසභාවමෙව පකාසෙය්ය, ඉතරො ච සමාධිසභාවමෙවාති ද්විධා භින්නා චිත්තෙකග්ගතා අසාධාරණා චෙව අප්පවිසයා චාති ඉධ උද්දෙසං න අරහති. අභින්නාපි වා ඵස්සාදීනං විය පාකටත්තාභාවතො අඤ්ඤධම්මනිස්සයෙන වත්තබ්බතො ච සා ජීවිතඤ්ච න අරහතීති න උද්දිට්ඨාති.
Jīvitindriyaṃ panettha rūpamissakattā na vuttanti veditabbaṃ, cittekaggatā pana asamādhisabhāvā sāmaññasaddeneva sāmaññavisesasaddehi ca samādhisabhāvā visesasaddavacanīyaṃ aññaṃ byāpetabbaṃ nivattetabbañca natthīti anaññabyāpakanivattakasāmaññavisesadīpanato tasseva dhammassa bhedadīpakehi vattabbā, na sukhādisabhāvā vedanā viya vuttalakkhaṇaviparītehi sāmaññavisesasaddeheva, tasmā ‘‘cittekaggatā’’ti ayaṃ sāmaññasaddo samādhisabhāve visesasaddanirapekkho pavattamāno sayameva visesasaddamāpajjitvā asamādhisabhāvameva pakāseyya, itaro ca samādhisabhāvamevāti dvidhā bhinnā cittekaggatā asādhāraṇā ceva appavisayā cāti idha uddesaṃ na arahati. Abhinnāpi vā phassādīnaṃ viya pākaṭattābhāvato aññadhammanissayena vattabbato ca sā jīvitañca na arahatīti na uddiṭṭhāti.
මාතිකාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධාතුකථාපාළි • Dhātukathāpāḷi / 5. බාහිරමාතිකා • 5. Bāhiramātikā
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්මපිටක (අට්ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / පඤ්චපකරණ-අට්ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / 5. බාහිරමාතිකාවණ්ණනා • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 5. බාහිරමාතිකාවණ්ණනා • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā