| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
5. බාහිරමාතිකාවණ්‌ණනා
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
5. එතෙන ඨපනාකාරෙනාති සරූපෙන අග්‌ගහෙත්‌වා යථාවුත්‌තෙන පකරණන්‌තරමාතිකාය ඉධ මාතිකාභාවකිත්‌තනසඞ්‌ඛාතෙන ඨපනාකාරෙන. පකරණන්‌තරඨපිතාය මාතිකාය අවිභාගෙන පච්‌ඡතො ගහණං බහි ඨපනන්‌ති ආහ ‘‘බහි පිට්‌ඨිතො ඨපිතත්‌තා’’ති. ඉධ අට්‌ඨපෙත්‌වාති ඉමිස්‌සා ධාතුකථාය සරූපෙන අවත්‌වා. තථා පකාසිතත්‌තාති මාතිකාභාවෙන ජොතිතත්‌තා. ධම්‌මසඞ්‌ගණීසීසෙන හි ධම්‌මසඞ්‌ගණියං ආගතමාතිකාව ගහිතාති. යෙහි නයෙහි ධාතුකථාය නිද්‌දෙසො, තෙසු නයෙසු, තෙහි විභජිතබ්‌බෙසු ඛන්‌ධාදීසු, තෙසං නයානං පවත්‌තිද්‌වාරලක්‌ඛණෙසු ච උද්‌දිට්‌ඨෙසු ධාතුකථාය උද්‌දෙසවසෙන වත්‌තබ්‌බං වුත්‌තමෙව හොතීති යං උද්‌දෙසවසෙන වත්‌තබ්‌බං, තං වත්‌වා පුන යථාවුත්‌තානං ඛන්‌ධාදීනං කුසලාදිවිභාගදස්‌සනත්‌ථං ‘‘සබ්‌බාපි ධම්‌මසඞ්‌ගණී ධාතුකථාය මාතිකා’’ති වුත්‌තන්‌ති එවමෙත්‌ථ මාතිකාය නික්‌ඛෙපවිධි වෙදිතබ්‌බො.
5. Etena ṭhapanākārenāti sarūpena aggahetvā yathāvuttena pakaraṇantaramātikāya idha mātikābhāvakittanasaṅkhātena ṭhapanākārena. Pakaraṇantaraṭhapitāya mātikāya avibhāgena pacchato gahaṇaṃ bahi ṭhapananti āha ‘‘bahi piṭṭhito ṭhapitattā’’ti. Idha aṭṭhapetvāti imissā dhātukathāya sarūpena avatvā. Tathā pakāsitattāti mātikābhāvena jotitattā. Dhammasaṅgaṇīsīsena hi dhammasaṅgaṇiyaṃ āgatamātikāva gahitāti. Yehi nayehi dhātukathāya niddeso, tesu nayesu, tehi vibhajitabbesu khandhādīsu, tesaṃ nayānaṃ pavattidvāralakkhaṇesu ca uddiṭṭhesu dhātukathāya uddesavasena vattabbaṃ vuttameva hotīti yaṃ uddesavasena vattabbaṃ, taṃ vatvā puna yathāvuttānaṃ khandhādīnaṃ kusalādivibhāgadassanatthaṃ ‘‘sabbāpi dhammasaṅgaṇī dhātukathāya mātikā’’ti vuttanti evamettha mātikāya nikkhepavidhi veditabbo.
‘‘ගාවීති අයමාහා’’ති එත්‌ථ ගාවී-සද්‌දො විය ‘‘සඞ්‌ගහො අසඞ්‌ගහො’’ති එත්‌ථ පදත්‌ථවිපල්‌ලාසකාරිනා ඉති-සද්‌දෙන අත්‌ථපදත්‌ථකො සඞ්‌ගහාසඞ්‌ගහ-සද්‌දො සද්‌දපදත්‌ථකො ජායතීති අධිප්‌පායෙනාහ ‘‘අනිද්‌ධාරිතත්‌ථස්‌ස සද්‌දස්‌සෙව වුත්‌තත්‌තා’’ති. තෙන අත්‌ථුද්‌ධාරතො සඞ්‌ගහසද්‌දං සංවණ්‌ණෙතීති දස්‌සෙති. අනිද්‌ධාරිතවිසෙසොති අසඞ්‌ගහිතජාතිසඤ්‌ජාතිආදිවිසෙසො. සාමඤ්‌ඤෙන ගහෙතබ්‌බතන්‌ති සඞ්‌ගහසද්‌දාභිධෙය්‍යතාසාමඤ්‌ඤෙන විඤ්‌ඤායමානො වුච්‌චමානො වා. න චෙත්‌ථ සාමඤ්‌ඤඤ්‌ච එකරූපමෙවාති චොදනා කාතබ්‌බා භෙදාපෙක්‌ඛත්‌තා තස්‌ස. යත්‌තකා හි තස්‌ස විසෙසා, තදපෙක්‌ඛමෙව තන්‌ති. ‘‘අත්‌තනො ජාතියා’’ති විඤ්‌ඤායති යථා ‘‘මත්‌තෙය්‍යා’’ති වුත්‌තෙ අත්‌තනො මාතු හිතාති.
‘‘Gāvīti ayamāhā’’ti ettha gāvī-saddo viya ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’ti ettha padatthavipallāsakārinā iti-saddena atthapadatthako saṅgahāsaṅgaha-saddo saddapadatthako jāyatīti adhippāyenāha ‘‘aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā’’ti. Tena atthuddhārato saṅgahasaddaṃ saṃvaṇṇetīti dasseti. Aniddhāritavisesoti asaṅgahitajātisañjātiādiviseso. Sāmaññena gahetabbatanti saṅgahasaddābhidheyyatāsāmaññena viññāyamāno vuccamāno vā. Na cettha sāmaññañca ekarūpamevāti codanā kātabbā bhedāpekkhattā tassa. Yattakā hi tassa visesā, tadapekkhameva tanti. ‘‘Attano jātiyā’’ti viññāyati yathā ‘‘matteyyā’’ti vutte attano mātu hitāti.
ධම්‌මවිසෙසං අනිද්‌ධාරෙත්‌වාති සඞ්‌ගහිතතාදිනා පුච්‌ඡිතබ්‌බවිස්‌සජ්‌ජෙතබ්‌බධම්‌මානං විසෙසනං අකත්‌වා. සාමඤ්‌ඤෙනාති අවිසෙසෙන. ධම්‌මානන්‌ති ඛන්‌ධාදිධම්‌මානං. අවසෙසා නිද්‌ධාරෙත්‌වාති ‘‘සඞ්‌ගහිතෙන අසඞ්‌ගහිත’’න්‌තිආදිකා අවසෙසා ද්‌වාදසපි පුච්‌ඡිතබ්‌බවිස්‌සජ්‌ජෙතබ්‌බධම්‌මවිසෙසං නිද්‌ධාරෙත්‌වා ධම්‌මානං පුච්‌ඡනවිස්‌සජ්‌ජනනයඋද්‌දෙසාති යොජනා. නනු ච ‘‘සඞ්‌ගහිතෙන අසඞ්‌ගහිත’’න්‌තිආදයොපි යථාවුත්‌තවිසෙසං අනිද්‌ධාරෙත්‌වා සාමඤ්‌ඤෙන ධම්‌මානං පුච්‌ඡනවිස්‌සජ්‌ජනනයුද්‌දෙසාති චොදනං සන්‌ධායාහ ‘‘සඞ්‌ගහිතෙන අසඞ්‌ගහිත’’න්‌තිආදි. යස්‌ස අත්‌ථො ඤායති, සද්‌දො ච න පයුජ්‌ජති, සො ලොපොති වෙදිතබ්‌බො, ආවුත්‌තිආදිවසෙන වා අයමත්‌ථො දීපෙතබ්‌බො. තෙනාති ලුත්‌තනිද්‌දිට්‌ඨෙන අසඞ්‌ගහිත-සද්‌දෙන. සඞ්‌ගහිතවිසෙසවිසිට්‌ඨොති චක්‌ඛායතනෙන ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතතාවිසෙසවිසිට්‌ඨො, තෙන සොතායතනාදිභාවෙන අසඞ්‌ගහිතො සොතපසාදාදිකො යො රුප්‌පනසභාවො ධම්‌මවිසෙසො. තන්‌නිස්‌සිතො තං ධම්‌මවිසෙසං නිස්‌සාය ලබ්‌භමානො. ‘‘තෙ ධම්‌මා කතිහි ඛන්‌ධෙහි…පෙ.… චතූහි ඛන්‌ධෙහි අසඞ්‌ගහිතා’’තිආදිනා අසඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ඛාතො පුච්‌ඡාවිස්‌සජ්‌ජනනයො පරතො පුච්‌ඡිත්‌වා විස්‌සජ්‌ජියමානො ඉධ උද්‌දිට්‌ඨො හොති. විසෙසනෙ කරණවචනන්‌ති ඉමිනා තස්‌ස ධම්‌මස්‌ස යථාවුත්‌තසඞ්‌ගහිතතාවිසෙසවිසිට්‌ඨතංයෙව විභාවෙති. එවමෙතෙ පුච්‌ඡිතබ්‌බවිස්‌සජ්‌ජෙතබ්‌බධම්‌මවිසෙසං නිද්‌ධාරෙත්‌වා පුච්‌ඡනවිස්‌සජ්‌ජනනයුද්‌දෙසා පවත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා.
Dhammavisesaṃ aniddhāretvāti saṅgahitatādinā pucchitabbavissajjetabbadhammānaṃ visesanaṃ akatvā. Sāmaññenāti avisesena. Dhammānanti khandhādidhammānaṃ. Avasesā niddhāretvāti ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādikā avasesā dvādasapi pucchitabbavissajjetabbadhammavisesaṃ niddhāretvā dhammānaṃ pucchanavissajjananayauddesāti yojanā. Nanu ca ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādayopi yathāvuttavisesaṃ aniddhāretvā sāmaññena dhammānaṃ pucchanavissajjananayuddesāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādi. Yassa attho ñāyati, saddo ca na payujjati, so lopoti veditabbo, āvuttiādivasena vā ayamattho dīpetabbo. Tenāti luttaniddiṭṭhena asaṅgahita-saddena. Saṅgahitavisesavisiṭṭhoti cakkhāyatanena khandhasaṅgahena saṅgahitatāvisesavisiṭṭho, tena sotāyatanādibhāvena asaṅgahito sotapasādādiko yo ruppanasabhāvo dhammaviseso. Tannissito taṃ dhammavisesaṃ nissāya labbhamāno. ‘‘Te dhammā katihi khandhehi…pe… catūhi khandhehi asaṅgahitā’’tiādinā asaṅgahitatāsaṅkhāto pucchāvissajjananayo parato pucchitvā vissajjiyamāno idha uddiṭṭho hoti. Visesane karaṇavacananti iminā tassa dhammassa yathāvuttasaṅgahitatāvisesavisiṭṭhataṃyeva vibhāveti. Evamete pucchitabbavissajjetabbadhammavisesaṃ niddhāretvā pucchanavissajjananayuddesā pavattāti veditabbā.
නනු ච ‘‘සඞ්‌ගහිතෙන අසඞ්‌ගහිත’’න්‌ති එත්‌තාවතාපි අයමත්‌ථො ලබ්‌භතීති? න ලබ්‌භති තස්‌ස ධම්‌මමත්‌තදීපනතො. නයුද්‌දෙසො හෙසො, න ධම්‌මුද්‌දෙසො. තථා හි පාළියං සඞ්‌ගහිතෙනඅසඞ්‌ගහිතපදනිද්‌දෙසෙ ‘‘චක්‌ඛායතනෙන යෙ ධම්‌මා ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා, ආයතන…පෙ.… ධාතුසඞ්‌ගහෙන අසඞ්‌ගහිතා’’ති වත්‌වා ‘‘තෙ ධම්‌මා කතිහි ඛන්‌ධෙහි…පෙ.… අසඞ්‌ගහිතා’’ති (ධාතු. 171) පුච්‌ඡිත්‌වා ‘‘තෙ ධම්‌මා චතූහි ඛන්‌ධෙහි ද්‌වීහායතනෙහි අට්‌ඨහි ධාතූහි අසඞ්‌ගහිතා’’ති දුතියං අසඞ්‌ගහිතපදං ගහිතං. අඤ්‌ඤථා ‘‘චක්‌ඛායතනෙන යෙ ධම්‌මා ඛන්‌ධසඞ්‌ගහෙන සඞ්‌ගහිතා, තෙ ධම්‌මා ආයතනසඞ්‌ගහෙන අසඞ්‌ගහිතා, ධාතුසඞ්‌ගහෙන අසඞ්‌ගහිතා. තෙ කතමෙ’’ඉච්‌චෙව නිද්‌දිසිතබ්‌බං සියා.
Nanu ca ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’nti ettāvatāpi ayamattho labbhatīti? Na labbhati tassa dhammamattadīpanato. Nayuddeso heso, na dhammuddeso. Tathā hi pāḷiyaṃ saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddese ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatana…pe… dhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti vatvā ‘‘te dhammā katihi khandhehi…pe… asaṅgahitā’’ti (dhātu. 171) pucchitvā ‘‘te dhammā catūhi khandhehi dvīhāyatanehi aṭṭhahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti dutiyaṃ asaṅgahitapadaṃ gahitaṃ. Aññathā ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, te dhammā āyatanasaṅgahena asaṅgahitā, dhātusaṅgahena asaṅgahitā. Te katame’’icceva niddisitabbaṃ siyā.
එස නයොති අතිදෙසෙන දස්‌සිතමත්‌ථං පාකටතරං කාතුං ‘‘තෙසුපී’’තිආදි වුත්‌තං. තතියපදෙනාති ලුත්‌තනිද්‌දෙසෙන ගහෙතබ්‌බන්‌ති වුත්‌තපදං සන්‌ධායාහ. කත්‌තුඅත්‌ථෙ කරණනිද්‌දෙසො සඞ්‌ගහිතාසඞ්‌ගහිතෙහි තෙහි ධම්‌මෙහි ධම්‌මානං සඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ගහිතතාය වුත්‌තත්‌තා. තථා හි තත්‌ථ පාළියං ‘‘තෙහි ධම්‌මෙහි යෙ ධම්‌මා’’ති ධම්‌මමුඛෙනෙව සඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ගහිතතා වුත්‌තා. දුතියතතියෙසු පන සඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ඛාතවිසෙසනද්‌වාරෙන ධම්‌මානං අසඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ගහිතතා වුත්‌තාති තත්‌ථ ‘‘විසෙසනෙ කරණවචන’’න්‌ති වුත්‌තං. තෙනාහ ‘‘තත්‌ථ හි…පෙ.… ධම්‌මන්‌තරස්‌සා’’ති. තත්‌ථ සභාවන්‌තරෙනාති සඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ඛාතෙන සභාවන්‌තරෙන පකාරන්‌තරෙන. සභාවන්‌තරස්‌සාති අසඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ගහිතතාසඞ්‌ඛාතස්‌ස සභාවන්‌තරස්‌ස. එතෙසූති චතුත්‌ථපඤ්‌චමෙසු. ධම්‌මන්‌තරෙනාති අඤ්‌ඤධම්‌මෙන. ධම්‌මන්‌තරස්‌සාති තතො අඤ්‌ඤස්‌ස ධම්‌මස්‌ස විසෙසනං කතං. තත්‌ථ හි අන්‌තරෙන පකාරවිසෙසාමසනං ධම්‌මෙනෙව ධම්‌මො විසෙසිතොති. ආදිපදෙනෙවාති ‘‘සඞ්‌ගහිතෙනා’’තිආදිනා වුත්‌තෙන පඨමපදෙනෙව. ඉතරෙහීති ‘‘සම්‌පයුත්‌තං විප්‌පයුත්‌ත’’න්‌තිආදිනා වුත්‌තෙහි දුතියතතියපදෙහි. එත්‌ථාති එකාදසමාදීසු චතූසු. දුතියතතියෙසු විය විසෙසනෙ එව කරණවචනං දට්‌ඨබ්‌බං, න චතුත්‌ථපඤ්‌චමෙසු විය කත්‌තුඅත්‌ථෙති අධිප්‌පායො. පුච්‌ඡාවිස්‌සජ්‌ජනානන්‌තිආදිනා තමෙවත්‌ථං විභාවෙති.
Esa nayoti atidesena dassitamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘tesupī’’tiādi vuttaṃ. Tatiyapadenāti luttaniddesena gahetabbanti vuttapadaṃ sandhāyāha. Kattuatthe karaṇaniddeso saṅgahitāsaṅgahitehi tehi dhammehi dhammānaṃ saṅgahitatāsaṅgahitatāya vuttattā. Tathā hi tattha pāḷiyaṃ ‘‘tehi dhammehi ye dhammā’’ti dhammamukheneva saṅgahitatāsaṅgahitatā vuttā. Dutiyatatiyesu pana saṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātavisesanadvārena dhammānaṃ asaṅgahitatāsaṅgahitatā vuttāti tattha ‘‘visesane karaṇavacana’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘tattha hi…pe… dhammantarassā’’ti. Tattha sabhāvantarenāti saṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātena sabhāvantarena pakārantarena. Sabhāvantarassāti asaṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātassa sabhāvantarassa. Etesūti catutthapañcamesu. Dhammantarenāti aññadhammena. Dhammantarassāti tato aññassa dhammassa visesanaṃ kataṃ. Tattha hi antarena pakāravisesāmasanaṃ dhammeneva dhammo visesitoti. Ādipadenevāti ‘‘saṅgahitenā’’tiādinā vuttena paṭhamapadeneva. Itarehīti ‘‘sampayuttaṃ vippayutta’’ntiādinā vuttehi dutiyatatiyapadehi. Etthāti ekādasamādīsu catūsu. Dutiyatatiyesu viya visesane eva karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ, na catutthapañcamesu viya kattuattheti adhippāyo. Pucchāvissajjanānantiādinā tamevatthaṃ vibhāveti.
විවිධකප්‌පනතොති විවිධං බහුධා කප්‌පනතො, සඞ්‌ගහාසඞ්‌ගහානං විසුං සහ ච විසෙසනවිසෙසිතබ්‌බභාවකප්‌පනතොති අත්‌ථො. තං පන විකප්‌පනං වුත්‌තාකාරෙන විභජනං හොතීති ආහ ‘‘විභාගතොති අත්‌ථො’’ති. සන්‌නිට්‌ඨානලක්‌ඛණෙන අධිමොක්‌ඛෙන සම්‌පයුත්‌තධම්‌මා ආරම්‌මණෙ නිච්‌ඡයනාකාරෙන පවත්‌තියා සන්‌නිට්‌ඨානවසෙන වුත්‌තධම්‌මා. තෙ ච තෙහි සද්‌ධිං තදවසිට්‌ඨෙ ද්‌විපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණවිචිකිච්‌ඡාසහගතධම්‌මෙ ච සඞ්‌ගහෙත්‌වා ආහ ‘‘සන්‌නිට්‌ඨානවසෙන වුත්‌තා ච සබ්‌බෙ ච චිත්‌තුප්‌පාදා සන්‌නිට්‌ඨානවසෙන වුත්‌තසබ්‌බචිත්‌තුප්‌පාදා’’ති. ඉතරෙති ඵස්‌සාදයො. සබ්‌බෙසන්‌ති එකූනනවුතියා චිත්‌තුප්‌පාදානං. පරිග්‌ගහෙතබ්‌බාති සඞ්‌ගහාදිවසෙන පරිග්‌ගණ්‌හිතබ්‌බා. මහාවිසයෙන අධිමොක්‌ඛෙන. අඤ්‌ඤෙසන්‌ති විතක්‌කාදීනං. වචනං සන්‌ධායාති ‘‘අධිමුච්‌චනං අධිමොක්‌ඛො, සො සන්‌නිට්‌ඨානලක්‌ඛණො’’ති ධම්‌මසඞ්‌ගහවණ්‌ණනායං (ධ. ස. අට්‌ඨ. යෙවාපනකවණ්‌ණනා) ‘‘තණ්‌හාපච්‌චයා අධිමොක්‌ඛො, අධිමොක්‌ඛපච්‌චයා භවො’’ති පටිච්‌චසමුප්‌පාදවිභඞ්‌ගෙ ච ආගතං වචනං සන්‌ධාය. අත්‌ථෙ සතීති ‘‘සන්‌නිට්‌ඨාන…පෙ.… සාධාරණතො’’ති එවමත්‌ථෙ වුච්‌චමානෙ. වත්‌තබ්‌බෙසූති සඞ්‌ගහාදිපරිග්‌ගහත්‌ථං වත්‌තබ්‌බෙසු. වුත්‌තා ඵස්‌සාදයො මනසිකාරපරියොසානා. තාදිසස්‌සාති ඵස්‌සාදිසදිසස්‌ස සාධාරණස්‌ස අධිමොක්‌ඛසදිසස්‌ස අසාධාරණස්‌ස අඤ්‌ඤස්‌ස ධම්‌මස්‌ස අභාවා.
Vividhakappanatoti vividhaṃ bahudhā kappanato, saṅgahāsaṅgahānaṃ visuṃ saha ca visesanavisesitabbabhāvakappanatoti attho. Taṃ pana vikappanaṃ vuttākārena vibhajanaṃ hotīti āha ‘‘vibhāgatoti attho’’ti. Sanniṭṭhānalakkhaṇena adhimokkhena sampayuttadhammā ārammaṇe nicchayanākārena pavattiyā sanniṭṭhānavasena vuttadhammā. Te ca tehi saddhiṃ tadavasiṭṭhe dvipañcaviññāṇavicikicchāsahagatadhamme ca saṅgahetvā āha ‘‘sanniṭṭhānavasena vuttā ca sabbe ca cittuppādā sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādā’’ti. Itareti phassādayo. Sabbesanti ekūnanavutiyā cittuppādānaṃ. Pariggahetabbāti saṅgahādivasena pariggaṇhitabbā. Mahāvisayena adhimokkhena. Aññesanti vitakkādīnaṃ. Vacanaṃ sandhāyāti ‘‘adhimuccanaṃ adhimokkho, so sanniṭṭhānalakkhaṇo’’ti dhammasaṅgahavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. yevāpanakavaṇṇanā) ‘‘taṇhāpaccayā adhimokkho, adhimokkhapaccayā bhavo’’ti paṭiccasamuppādavibhaṅge ca āgataṃ vacanaṃ sandhāya. Atthe satīti ‘‘sanniṭṭhāna…pe… sādhāraṇato’’ti evamatthe vuccamāne. Vattabbesūti saṅgahādipariggahatthaṃ vattabbesu. Vuttā phassādayo manasikārapariyosānā. Tādisassāti phassādisadisassa sādhāraṇassa adhimokkhasadisassa asādhāraṇassa aññassa dhammassa abhāvā.
නනු ජීවිතින්‌ද්‍රියචිත්‌තට්‌ඨිතියොපි සාධාරණාති? සච්‌චං සාධාරණා, අත්‌ථි පන විසෙසොති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘ජීවිතින්‌ද්‍රියං පනා’’තිආදි. අසමාධිසභාවා බලභාවං අප්‌පත්‌තා සාමඤ්‌ඤසද්‌දෙනෙව වත්‌තබ්‌බාති යොජනා. සාමඤ්‌ඤවිසෙසසද්‌දෙහි චාති සාමඤ්‌ඤවිසෙසසද්‌දෙහි වත්‌තබ්‌බා ච සමාධිසභාවා චිත්‌තෙකග්‌ගතා. විසෙසසද්‌දවචනීයං අඤ්‌ඤන්‌ති බලප්‌පත්‌තසමාධිතො අඤ්‌ඤං සාමඤ්‌ඤසද්‌දෙන බ්‍යාපෙතබ්‌බං, විසෙසසද්‌දෙන ච නිවත්‌තෙතබ්‌බං නත්‌ථි සමාධිසභාවාය එව චිත්‌තෙකග්‌ගතාය ගහිතත්‌තා. න අඤ්‌ඤබ්‍යාපකනිවත්‌තකො සාමඤ්‌ඤවිසෙසො අනඤ්‌ඤ…පෙ.… විසෙසො , තස්‌ස දීපනතො. තස්‌සෙව ධම්‌මස්‌සාති තස්‌සෙව බලප්‌පත්‌තසමාධිධම්‌මස්‌ස. භෙදදීපකෙහීති විසෙසදීපකෙහි සමාධිබලාදිවචනෙහි වත්‌තබ්‌බා. වුත්‌තලක්‌ඛණා අනඤ්‌ඤබ්‍යාපකනිවත්‌තකසාමඤ්‌ඤවිසෙසදීපනා සද්‌දා. තතො විපරීතෙහි අඤ්‌ඤං බ්‍යාපෙතබ්‌බං නිවත්‌තෙතබ්‌බඤ්‌ච ගහෙත්‌වා පවත්‌තෙහි සාමඤ්‌ඤවිසෙසසද්‌දෙහෙව න සුඛාදිසභාවා වෙදනා විය වත්‌තබ්‌බා. තස්‌මාති යස්‌මා අසමාධිසභාවා සමාධිසභාවාති ද්‌වෙධා භින්‌දිත්‌වා ගහිතා චිත්‌තෙකග්‌ගතා, තස්‌මා. අසමාධිසභාවමෙව පකාසෙය්‍ය විසෙසසද්‌දනිරපෙක්‌ඛං පවත්‌තමානත්‌තා. ඉතරොති සමාධිබලාදිකො විසෙසසද්‌දො. ඉධාති ඉමස්‌මිං අබ්‌භන්‌තරමාතිකුද්‌දෙසෙ, සාධාරණෙ ඵස්‌සාදිකෙ, මහාවිසයෙ වා අධිමොක්‌ඛෙ උද්‌දිසියමානෙ. නනු ච අභින්‌දිත්‌වා ගය්‌හමානා චිත්‌තෙකග්‌ගතා වෙදනා විය සාධාරණා හොතීති චොදනං සන්‌ධායාහ ‘‘අභින්‌නාපි වා’’තිආදි. ‘‘චිත්‌තස්‌ස ඨිති චිත්‌තෙකග්‌ගතා අවිසාහටමානසතා (ධ. ස. 11, 15). අරූපීනං ධම්‌මානං ආයු ඨිතී’’ති (ධ. ස. 19) වචනතො සමාධිජීවිතින්‌ද්‍රියානං අඤ්‌ඤධම්‌මනිස්‌සයෙන වත්‌තබ්‌බතා වෙදිතබ්‌බා. න අරහතීති ඉධ උද්‌දෙසං න අරහති සමුඛෙනෙව වත්‌තබ්‌බෙසු ඵස්‌සාදීසු උද්‌දිසියමානෙසූති අත්‌ථො.
Nanu jīvitindriyacittaṭṭhitiyopi sādhāraṇāti? Saccaṃ sādhāraṇā, atthi pana visesoti dassento āha ‘‘jīvitindriyaṃ panā’’tiādi. Asamādhisabhāvā balabhāvaṃ appattā sāmaññasaddeneva vattabbāti yojanā. Sāmaññavisesasaddehi cāti sāmaññavisesasaddehi vattabbā ca samādhisabhāvā cittekaggatā. Visesasaddavacanīyaṃ aññanti balappattasamādhito aññaṃ sāmaññasaddena byāpetabbaṃ, visesasaddena ca nivattetabbaṃ natthi samādhisabhāvāya eva cittekaggatāya gahitattā. Na aññabyāpakanivattako sāmaññaviseso anañña…pe… viseso, tassa dīpanato. Tasseva dhammassāti tasseva balappattasamādhidhammassa. Bhedadīpakehīti visesadīpakehi samādhibalādivacanehi vattabbā. Vuttalakkhaṇā anaññabyāpakanivattakasāmaññavisesadīpanā saddā. Tato viparītehi aññaṃ byāpetabbaṃ nivattetabbañca gahetvā pavattehi sāmaññavisesasaddeheva na sukhādisabhāvā vedanā viya vattabbā. Tasmāti yasmā asamādhisabhāvā samādhisabhāvāti dvedhā bhinditvā gahitā cittekaggatā, tasmā. Asamādhisabhāvameva pakāseyya visesasaddanirapekkhaṃ pavattamānattā. Itaroti samādhibalādiko visesasaddo. Idhāti imasmiṃ abbhantaramātikuddese, sādhāraṇe phassādike, mahāvisaye vā adhimokkhe uddisiyamāne. Nanu ca abhinditvā gayhamānā cittekaggatā vedanā viya sādhāraṇā hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘abhinnāpi vā’’tiādi. ‘‘Cittassa ṭhiti cittekaggatā avisāhaṭamānasatā (dha. sa. 11, 15). Arūpīnaṃ dhammānaṃ āyu ṭhitī’’ti (dha. sa. 19) vacanato samādhijīvitindriyānaṃ aññadhammanissayena vattabbatā veditabbā. Na arahatīti idha uddesaṃ na arahati samukheneva vattabbesu phassādīsu uddisiyamānesūti attho.
මාතිකාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධාතුකථාපාළි • Dhātukathāpāḷi / 5. බාහිරමාතිකා • 5. Bāhiramātikā
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / 5. බාහිරමාතිකාවණ්‌ණනා • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / 5. බාහිරමාතිකාවණ්‌ණනා • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
