| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
੫. ਬਾਹਿਰਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾ
5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
੫. ਏਤੇਨ ਠਪਨਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਸਰੂਪੇਨ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਪਕਰਣਨ੍ਤਰਮਾਤਿਕਾਯ ਇਧ ਮਾਤਿਕਾਭਾવਕਿਤ੍ਤਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਠਪਨਾਕਾਰੇਨ। ਪਕਰਣਨ੍ਤਰਠਪਿਤਾਯ ਮਾਤਿਕਾਯ ਅવਿਭਾਗੇਨ ਪਚ੍ਛਤੋ ਗਹਣਂ ਬਹਿ ਠਪਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਬਹਿ ਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਠਪਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਇਧ ਅਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਧਾਤੁਕਥਾਯ ਸਰੂਪੇਨ ਅવਤ੍વਾ। ਤਥਾ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਮਾਤਿਕਾਭਾવੇਨ ਜੋਤਿਤਤ੍ਤਾ। ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਸੀਸੇਨ ਹਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿਯਂ ਆਗਤਮਾਤਿਕਾવ ਗਹਿਤਾਤਿ। ਯੇਹਿ ਨਯੇਹਿ ਧਾਤੁਕਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਤੇਸੁ ਨਯੇਸੁ, ਤੇਹਿ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬੇਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ, ਤੇਸਂ ਨਯਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਦ੍વਾਰਲਕ੍ਖਣੇਸੁ ਚ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਧਾਤੁਕਥਾਯ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਯਂ ਉਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਕੁਸਲਾਦਿવਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ ਧਾਤੁਕਥਾਯ ਮਾਤਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਮਾਤਿਕਾਯ ਨਿਕ੍ਖੇਪવਿਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
5. Etena ṭhapanākārenāti sarūpena aggahetvā yathāvuttena pakaraṇantaramātikāya idha mātikābhāvakittanasaṅkhātena ṭhapanākārena. Pakaraṇantaraṭhapitāya mātikāya avibhāgena pacchato gahaṇaṃ bahi ṭhapananti āha ‘‘bahi piṭṭhito ṭhapitattā’’ti. Idha aṭṭhapetvāti imissā dhātukathāya sarūpena avatvā. Tathā pakāsitattāti mātikābhāvena jotitattā. Dhammasaṅgaṇīsīsena hi dhammasaṅgaṇiyaṃ āgatamātikāva gahitāti. Yehi nayehi dhātukathāya niddeso, tesu nayesu, tehi vibhajitabbesu khandhādīsu, tesaṃ nayānaṃ pavattidvāralakkhaṇesu ca uddiṭṭhesu dhātukathāya uddesavasena vattabbaṃ vuttameva hotīti yaṃ uddesavasena vattabbaṃ, taṃ vatvā puna yathāvuttānaṃ khandhādīnaṃ kusalādivibhāgadassanatthaṃ ‘‘sabbāpi dhammasaṅgaṇī dhātukathāya mātikā’’ti vuttanti evamettha mātikāya nikkhepavidhi veditabbo.
‘‘ਗਾવੀਤਿ ਅਯਮਾਹਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਾવੀ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ‘‘ਸਙ੍ਗਹੋ ਅਸਙ੍ਗਹੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਦਤ੍ਥવਿਪਲ੍ਲਾਸਕਾਰਿਨਾ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਤ੍ਥਪਦਤ੍ਥਕੋ ਸਙ੍ਗਹਾਸਙ੍ਗਹ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਦ੍ਦਪਦਤ੍ਥਕੋ ਜਾਯਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸੇવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਤੋ ਸਙ੍ਗਹਸਦ੍ਦਂ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤવਿਸੇਸੋਤਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਜਾਤਿਸਞ੍ਜਾਤਿਆਦਿવਿਸੇਸੋ। ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਗਹਸਦ੍ਦਾਭਿਧੇਯ੍ਯਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨੋ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ વਾ। ਨ ਚੇਤ੍ਥ ਸਾਮਞ੍ਞਞ੍ਚ ਏਕਰੂਪਮੇવਾਤਿ ਚੋਦਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ ਭੇਦਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ। ਯਤ੍ਤਕਾ ਹਿ ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਾ, ਤਦਪੇਕ੍ਖਮੇવ ਤਨ੍ਤਿ। ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਾਤਿਯਾ’’ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਮਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਾਤੁ ਹਿਤਾਤਿ।
‘‘Gāvīti ayamāhā’’ti ettha gāvī-saddo viya ‘‘saṅgaho asaṅgaho’’ti ettha padatthavipallāsakārinā iti-saddena atthapadatthako saṅgahāsaṅgaha-saddo saddapadatthako jāyatīti adhippāyenāha ‘‘aniddhāritatthassa saddasseva vuttattā’’ti. Tena atthuddhārato saṅgahasaddaṃ saṃvaṇṇetīti dasseti. Aniddhāritavisesoti asaṅgahitajātisañjātiādiviseso. Sāmaññena gahetabbatanti saṅgahasaddābhidheyyatāsāmaññena viññāyamāno vuccamāno vā. Na cettha sāmaññañca ekarūpamevāti codanā kātabbā bhedāpekkhattā tassa. Yattakā hi tassa visesā, tadapekkhameva tanti. ‘‘Attano jātiyā’’ti viññāyati yathā ‘‘matteyyā’’ti vutte attano mātu hitāti.
ਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਂ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਦਿਨਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਸੇਸਨਂ ਅਕਤ੍વਾ। ਸਾਮਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ। ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਅવਸੇਸਾ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਾ ਅવਸੇਸਾ ਦ੍વਾਦਸਪਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨਯਉਦ੍ਦੇਸਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਨਨੁ ਚ ‘‘ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਯੋਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਸੇਸਂ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨਯੁਦ੍ਦੇਸਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਞਾਯਤਿ, ਸਦ੍ਦੋ ਚ ਨ ਪਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਸੋ ਲੋਪੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਆવੁਤ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ વਾ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ। ਸਙ੍ਗਹਿਤવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠੋਤਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੇਨ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠੋ, ਤੇਨ ਸੋਤਾਯਤਨਾਦਿਭਾવੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਸੋਤਪਸਾਦਾਦਿਕੋ ਯੋ ਰੁਪ੍ਪਨਸਭਾવੋ ਧਮ੍ਮવਿਸੇਸੋ। ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ। ‘‘ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਤਿਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ…ਪੇ॰… ਚਤੂਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨਯੋ ਪਰਤੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਯਮਾਨੋ ਇਧ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ। વਿਸੇਸਨੇ ਕਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠਤਂਯੇવ વਿਭਾવੇਤਿ। ਏવਮੇਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬવਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮવਿਸੇਸਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨਯੁਦ੍ਦੇਸਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Dhammavisesaṃ aniddhāretvāti saṅgahitatādinā pucchitabbavissajjetabbadhammānaṃ visesanaṃ akatvā. Sāmaññenāti avisesena. Dhammānanti khandhādidhammānaṃ. Avasesā niddhāretvāti ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādikā avasesā dvādasapi pucchitabbavissajjetabbadhammavisesaṃ niddhāretvā dhammānaṃ pucchanavissajjananayauddesāti yojanā. Nanu ca ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādayopi yathāvuttavisesaṃ aniddhāretvā sāmaññena dhammānaṃ pucchanavissajjananayuddesāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’ntiādi. Yassa attho ñāyati, saddo ca na payujjati, so lopoti veditabbo, āvuttiādivasena vā ayamattho dīpetabbo. Tenāti luttaniddiṭṭhena asaṅgahita-saddena. Saṅgahitavisesavisiṭṭhoti cakkhāyatanena khandhasaṅgahena saṅgahitatāvisesavisiṭṭho, tena sotāyatanādibhāvena asaṅgahito sotapasādādiko yo ruppanasabhāvo dhammaviseso. Tannissito taṃ dhammavisesaṃ nissāya labbhamāno. ‘‘Te dhammā katihi khandhehi…pe… catūhi khandhehi asaṅgahitā’’tiādinā asaṅgahitatāsaṅkhāto pucchāvissajjananayo parato pucchitvā vissajjiyamāno idha uddiṭṭho hoti. Visesane karaṇavacananti iminā tassa dhammassa yathāvuttasaṅgahitatāvisesavisiṭṭhataṃyeva vibhāveti. Evamete pucchitabbavissajjetabbadhammavisesaṃ niddhāretvā pucchanavissajjananayuddesā pavattāti veditabbā.
ਨਨੁ ਚ ‘‘ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾਪਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ? ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਦੀਪਨਤੋ। ਨਯੁਦ੍ਦੇਸੋ ਹੇਸੋ, ਨ ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨਅਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੇਨ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਆਯਤਨ…ਪੇ॰… ਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘‘ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਤਿਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ…ਪੇ॰… ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ (ਧਾਤੁ॰ ੧੭੧) ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਚਤੂਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਦ੍વੀਹਾਯਤਨੇਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਪਦਂ ਗਹਿਤਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਚਕ੍ਖਾਯਤਨੇਨ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਆਯਤਨਸਙ੍ਗਹੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਧਾਤੁਸਙ੍ਗਹੇਨ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਤੇ ਕਤਮੇ’’ਇਚ੍ਚੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ।
Nanu ca ‘‘saṅgahitena asaṅgahita’’nti ettāvatāpi ayamattho labbhatīti? Na labbhati tassa dhammamattadīpanato. Nayuddeso heso, na dhammuddeso. Tathā hi pāḷiyaṃ saṅgahitenaasaṅgahitapadaniddese ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, āyatana…pe… dhātusaṅgahena asaṅgahitā’’ti vatvā ‘‘te dhammā katihi khandhehi…pe… asaṅgahitā’’ti (dhātu. 171) pucchitvā ‘‘te dhammā catūhi khandhehi dvīhāyatanehi aṭṭhahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti dutiyaṃ asaṅgahitapadaṃ gahitaṃ. Aññathā ‘‘cakkhāyatanena ye dhammā khandhasaṅgahena saṅgahitā, te dhammā āyatanasaṅgahena asaṅgahitā, dhātusaṅgahena asaṅgahitā. Te katame’’icceva niddisitabbaṃ siyā.
ਏਸ ਨਯੋਤਿ ਅਤਿਦੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਤੇਸੁਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤਿਯਪਦੇਨਾਤਿ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੇ ਕਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਯ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਧਮ੍ਮਮੁਖੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਦੁਤਿਯਤਤਿਯੇਸੁ ਪਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਖਾਤવਿਸੇਸਨਦ੍વਾਰੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ‘‘વਿਸੇਸਨੇ ਕਰਣવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਹਿ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਭਾવਨ੍ਤਰੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਭਾવਨ੍ਤਰੇਨ ਪਕਾਰਨ੍ਤਰੇਨ। ਸਭਾવਨ੍ਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਸਭਾવਨ੍ਤਰਸ੍ਸ। ਏਤੇਸੂਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਚਮੇਸੁ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰੇਨਾਤਿ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮੇਨ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਸ੍ਸਾਤਿ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨਂ ਕਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਅਨ੍ਤਰੇਨ ਪਕਾਰવਿਸੇਸਾਮਸਨਂ ਧਮ੍ਮੇਨੇવ ਧਮ੍ਮੋ વਿਸੇਸਿਤੋਤਿ। ਆਦਿਪਦੇਨੇવਾਤਿ ‘‘ਸਙ੍ਗਹਿਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇਨ ਪਠਮਪਦੇਨੇવ। ਇਤਰੇਹੀਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਪਦੇਹਿ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਕਾਦਸਮਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ। ਦੁਤਿਯਤਤਿਯੇਸੁ વਿਯ વਿਸੇਸਨੇ ਏવ ਕਰਣવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਨ ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਚਮੇਸੁ વਿਯ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਤਿ।
Esa nayoti atidesena dassitamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘tesupī’’tiādi vuttaṃ. Tatiyapadenāti luttaniddesena gahetabbanti vuttapadaṃ sandhāyāha. Kattuatthe karaṇaniddeso saṅgahitāsaṅgahitehi tehi dhammehi dhammānaṃ saṅgahitatāsaṅgahitatāya vuttattā. Tathā hi tattha pāḷiyaṃ ‘‘tehi dhammehi ye dhammā’’ti dhammamukheneva saṅgahitatāsaṅgahitatā vuttā. Dutiyatatiyesu pana saṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātavisesanadvārena dhammānaṃ asaṅgahitatāsaṅgahitatā vuttāti tattha ‘‘visesane karaṇavacana’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘tattha hi…pe… dhammantarassā’’ti. Tattha sabhāvantarenāti saṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātena sabhāvantarena pakārantarena. Sabhāvantarassāti asaṅgahitatāsaṅgahitatāsaṅkhātassa sabhāvantarassa. Etesūti catutthapañcamesu. Dhammantarenāti aññadhammena. Dhammantarassāti tato aññassa dhammassa visesanaṃ kataṃ. Tattha hi antarena pakāravisesāmasanaṃ dhammeneva dhammo visesitoti. Ādipadenevāti ‘‘saṅgahitenā’’tiādinā vuttena paṭhamapadeneva. Itarehīti ‘‘sampayuttaṃ vippayutta’’ntiādinā vuttehi dutiyatatiyapadehi. Etthāti ekādasamādīsu catūsu. Dutiyatatiyesu viya visesane eva karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ, na catutthapañcamesu viya kattuattheti adhippāyo. Pucchāvissajjanānantiādinā tamevatthaṃ vibhāveti.
વਿવਿਧਕਪ੍ਪਨਤੋਤਿ વਿવਿਧਂ ਬਹੁਧਾ ਕਪ੍ਪਨਤੋ, ਸਙ੍ਗਹਾਸਙ੍ਗਹਾਨਂ વਿਸੁਂ ਸਹ ਚ વਿਸੇਸਨવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવਕਪ੍ਪਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਪਨ વਿਕਪ੍ਪਨਂ વੁਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ વਿਭਜਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਭਾਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਨਿਚ੍ਛਯਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾ। ਤੇ ਚ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਦવਸਿਟ੍ਠੇ ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਚ ਸਬ੍ਬੇ ਚ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਸਬ੍ਬਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ’’ਤਿ। ਇਤਰੇਤਿ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ। ਸਬ੍ਬੇਸਨ੍ਤਿ ਏਕੂਨਨવੁਤਿਯਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ। ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਸਙ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤਬ੍ਬਾ। ਮਹਾવਿਸਯੇਨ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੇਨ। ਅਞ੍ਞੇਸਨ੍ਤਿ વਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਂ। વਚਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ‘‘ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਂ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਸੋ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣੋ’’ਤਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਯੇવਾਪਨਕવਣ੍ਣਨਾ) ‘‘ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ’’ਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਿਭਙ੍ਗੇ ਚ ਆਗਤਂ વਚਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ। ਅਤ੍ਥੇ ਸਤੀਤਿ ‘‘ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨ…ਪੇ॰… ਸਾਧਾਰਣਤੋ’’ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੇ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ। વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਸੂਤਿ ਸਙ੍ਗਹਾਦਿਪਰਿਗ੍ਗਹਤ੍ਥਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਸੁ। વੁਤ੍ਤਾ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਮਨਸਿਕਾਰਪਰਿਯੋਸਾਨਾ। ਤਾਦਿਸਸ੍ਸਾਤਿ ਫਸ੍ਸਾਦਿਸਦਿਸਸ੍ਸ ਸਾਧਾਰਣਸ੍ਸ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਸਦਿਸਸ੍ਸ ਅਸਾਧਾਰਣਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ।
Vividhakappanatoti vividhaṃ bahudhā kappanato, saṅgahāsaṅgahānaṃ visuṃ saha ca visesanavisesitabbabhāvakappanatoti attho. Taṃ pana vikappanaṃ vuttākārena vibhajanaṃ hotīti āha ‘‘vibhāgatoti attho’’ti. Sanniṭṭhānalakkhaṇena adhimokkhena sampayuttadhammā ārammaṇe nicchayanākārena pavattiyā sanniṭṭhānavasena vuttadhammā. Te ca tehi saddhiṃ tadavasiṭṭhe dvipañcaviññāṇavicikicchāsahagatadhamme ca saṅgahetvā āha ‘‘sanniṭṭhānavasena vuttā ca sabbe ca cittuppādā sanniṭṭhānavasena vuttasabbacittuppādā’’ti. Itareti phassādayo. Sabbesanti ekūnanavutiyā cittuppādānaṃ. Pariggahetabbāti saṅgahādivasena pariggaṇhitabbā. Mahāvisayena adhimokkhena. Aññesanti vitakkādīnaṃ. Vacanaṃ sandhāyāti ‘‘adhimuccanaṃ adhimokkho, so sanniṭṭhānalakkhaṇo’’ti dhammasaṅgahavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. yevāpanakavaṇṇanā) ‘‘taṇhāpaccayā adhimokkho, adhimokkhapaccayā bhavo’’ti paṭiccasamuppādavibhaṅge ca āgataṃ vacanaṃ sandhāya. Atthe satīti ‘‘sanniṭṭhāna…pe… sādhāraṇato’’ti evamatthe vuccamāne. Vattabbesūti saṅgahādipariggahatthaṃ vattabbesu. Vuttā phassādayo manasikārapariyosānā. Tādisassāti phassādisadisassa sādhāraṇassa adhimokkhasadisassa asādhāraṇassa aññassa dhammassa abhāvā.
ਨਨੁ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠਿਤਿਯੋਪਿ ਸਾਧਾਰਣਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਂ ਸਾਧਾਰਣਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਪਨ વਿਸੇਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਸਮਾਧਿਸਭਾવਾ ਬਲਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਸਾਮਞ੍ਞਸਦ੍ਦੇਨੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸਸਦ੍ਦੇਹਿ ਚਾਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸਸਦ੍ਦੇਹਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਚ ਸਮਾਧਿਸਭਾવਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ। વਿਸੇਸਸਦ੍ਦવਚਨੀਯਂ ਅਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਸਮਾਧਿਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਸਾਮਞ੍ਞਸਦ੍ਦੇਨ ਬ੍ਯਾਪੇਤਬ੍ਬਂ, વਿਸੇਸਸਦ੍ਦੇਨ ਚ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ ਸਮਾਧਿਸਭਾવਾਯ ਏવ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਅਞ੍ਞਬ੍ਯਾਪਕਨਿવਤ੍ਤਕੋ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸੋ ਅਨਞ੍ਞ…ਪੇ॰… વਿਸੇਸੋ , ਤਸ੍ਸ ਦੀਪਨਤੋ। ਤਸ੍ਸੇવ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਸਮਾਧਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਭੇਦਦੀਪਕੇਹੀਤਿ વਿਸੇਸਦੀਪਕੇਹਿ ਸਮਾਧਿਬਲਾਦਿવਚਨੇਹਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਅਨਞ੍ਞਬ੍ਯਾਪਕਨਿવਤ੍ਤਕਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸਦੀਪਨਾ ਸਦ੍ਦਾ। ਤਤੋ વਿਪਰੀਤੇਹਿ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਪੇਤਬ੍ਬਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਸਾਮਞ੍ਞવਿਸੇਸਸਦ੍ਦੇਹੇવ ਨ ਸੁਖਾਦਿਸਭਾવਾ વੇਦਨਾ વਿਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਸਮਾਧਿਸਭਾવਾ ਸਮਾਧਿਸਭਾવਾਤਿ ਦ੍વੇਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ। ਅਸਮਾਧਿਸਭਾવਮੇવ ਪਕਾਸੇਯ੍ਯ વਿਸੇਸਸਦ੍ਦਨਿਰਪੇਕ੍ਖਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਇਤਰੋਤਿ ਸਮਾਧਿਬਲਾਦਿਕੋ વਿਸੇਸਸਦ੍ਦੋ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਮਾਤਿਕੁਦ੍ਦੇਸੇ, ਸਾਧਾਰਣੇ ਫਸ੍ਸਾਦਿਕੇ, ਮਹਾવਿਸਯੇ વਾ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖੇ ਉਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੇ। ਨਨੁ ਚ ਅਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਯ੍ਹਮਾਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ વੇਦਨਾ વਿਯ ਸਾਧਾਰਣਾ ਹੋਤੀਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਅਭਿਨ੍ਨਾਪਿ વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਅવਿਸਾਹਟਮਾਨਸਤਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧, ੧੫)। ਅਰੂਪੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਯੁ ਠਿਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੯) વਚਨਤੋ ਸਮਾਧਿਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਧਮ੍ਮਨਿਸ੍ਸਯੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨ ਅਰਹਤੀਤਿ ਇਧ ਉਦ੍ਦੇਸਂ ਨ ਅਰਹਤਿ ਸਮੁਖੇਨੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਸੁ ਫਸ੍ਸਾਦੀਸੁ ਉਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Nanu jīvitindriyacittaṭṭhitiyopi sādhāraṇāti? Saccaṃ sādhāraṇā, atthi pana visesoti dassento āha ‘‘jīvitindriyaṃ panā’’tiādi. Asamādhisabhāvā balabhāvaṃ appattā sāmaññasaddeneva vattabbāti yojanā. Sāmaññavisesasaddehi cāti sāmaññavisesasaddehi vattabbā ca samādhisabhāvā cittekaggatā. Visesasaddavacanīyaṃ aññanti balappattasamādhito aññaṃ sāmaññasaddena byāpetabbaṃ, visesasaddena ca nivattetabbaṃ natthi samādhisabhāvāya eva cittekaggatāya gahitattā. Na aññabyāpakanivattako sāmaññaviseso anañña…pe… viseso, tassa dīpanato. Tasseva dhammassāti tasseva balappattasamādhidhammassa. Bhedadīpakehīti visesadīpakehi samādhibalādivacanehi vattabbā. Vuttalakkhaṇā anaññabyāpakanivattakasāmaññavisesadīpanā saddā. Tato viparītehi aññaṃ byāpetabbaṃ nivattetabbañca gahetvā pavattehi sāmaññavisesasaddeheva na sukhādisabhāvā vedanā viya vattabbā. Tasmāti yasmā asamādhisabhāvā samādhisabhāvāti dvedhā bhinditvā gahitā cittekaggatā, tasmā. Asamādhisabhāvameva pakāseyya visesasaddanirapekkhaṃ pavattamānattā. Itaroti samādhibalādiko visesasaddo. Idhāti imasmiṃ abbhantaramātikuddese, sādhāraṇe phassādike, mahāvisaye vā adhimokkhe uddisiyamāne. Nanu ca abhinditvā gayhamānā cittekaggatā vedanā viya sādhāraṇā hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘abhinnāpi vā’’tiādi. ‘‘Cittassa ṭhiti cittekaggatā avisāhaṭamānasatā (dha. sa. 11, 15). Arūpīnaṃ dhammānaṃ āyu ṭhitī’’ti (dha. sa. 19) vacanato samādhijīvitindriyānaṃ aññadhammanissayena vattabbatā veditabbā. Na arahatīti idha uddesaṃ na arahati samukheneva vattabbesu phassādīsu uddisiyamānesūti attho.
ਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਾਤੁਕਥਾਪਾਲ਼ਿ • Dhātukathāpāḷi / ੫. ਬਾਹਿਰਮਾਤਿਕਾ • 5. Bāhiramātikā
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ੫. ਬਾਹਿਰਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾ • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੫. ਬਾਹਿਰਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾ • 5. Bāhiramātikāvaṇṇanā
