| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
विनयपिटके
Vinayapiṭake
पाराजिककण्ड-अट्ठकथा (पठमो भागो)
Pārājikakaṇḍa-aṭṭhakathā (paṭhamo bhāgo)
गन्थारम्भकथा
Ganthārambhakathā
यो कप्पकोटीहिपि अप्पमेय्यं।
Yo kappakoṭīhipi appameyyaṃ;
कालं करोन्तो अतिदुक्करानि।
Kālaṃ karonto atidukkarāni;
खेदं गतो लोकहिताय नाथो।
Khedaṃ gato lokahitāya nātho;
नमो महाकारुणिकस्स तस्स॥
Namo mahākāruṇikassa tassa.
असम्बुधं बुद्धनिसेवितं यं।
Asambudhaṃ buddhanisevitaṃ yaṃ;
भवाभवं गच्छति जीवलोको।
Bhavābhavaṃ gacchati jīvaloko;
नमो अविज्जादिकिलेसजाल-
Namo avijjādikilesajāla-
विद्धंसिनो धम्मवरस्स तस्स॥
Viddhaṃsino dhammavarassa tassa.
गुणेहि यो सीलसमाधिपञ्ञा-
Guṇehi yo sīlasamādhipaññā-
विमुत्तिञाणप्पभुतीहि युत्तो।
Vimuttiñāṇappabhutīhi yutto;
खेत्तं जनानं कुसलत्थिकानं।
Khettaṃ janānaṃ kusalatthikānaṃ;
तमरियसङ्घं सिरसा नमामि॥
Tamariyasaṅghaṃ sirasā namāmi.
इच्चेवमच्चन्तनमस्सनेय्यं।
Iccevamaccantanamassaneyyaṃ;
नमस्समानो रतनत्तयं यं।
Namassamāno ratanattayaṃ yaṃ;
पुञ्ञाभिसन्दं विपुलं अलत्थं।
Puññābhisandaṃ vipulaṃ alatthaṃ;
तस्सानुभावेन हतन्तरायो॥
Tassānubhāvena hatantarāyo.
यस्मिं ठिते सासनमट्ठितस्स।
Yasmiṃ ṭhite sāsanamaṭṭhitassa;
पतिट्ठितं होति सुसण्ठितस्स।
Patiṭṭhitaṃ hoti susaṇṭhitassa;
तं वण्णयिस्सं विनयं अमिस्सं।
Taṃ vaṇṇayissaṃ vinayaṃ amissaṃ;
निस्साय पुब्बाचरियानुभावं॥
Nissāya pubbācariyānubhāvaṃ.
कामञ्च पुब्बाचरियासभेहि।
Kāmañca pubbācariyāsabhehi;
ञाणम्बुनिद्धोतमलासवेहि।
Ñāṇambuniddhotamalāsavehi;
विसुद्धविज्जापटिसम्भिदेहि ।
Visuddhavijjāpaṭisambhidehi ;
सद्धम्मसंवण्णनकोविदेहि॥
Saddhammasaṃvaṇṇanakovidehi.
सल्लेखिये नोसुलभूपमेहि।
Sallekhiye nosulabhūpamehi;
महाविहारस्स धजूपमेहि।
Mahāvihārassa dhajūpamehi;
संवण्णितोयं विनयो नयेहि।
Saṃvaṇṇitoyaṃ vinayo nayehi;
चित्तेहि सम्बुद्धवरन्वयेहि॥
Cittehi sambuddhavaranvayehi.
संवण्णना सीहळदीपकेन।
Saṃvaṇṇanā sīhaḷadīpakena;
वाक्येन एसा पन सङ्खतत्ता।
Vākyena esā pana saṅkhatattā;
न किञ्चि अत्थं अभिसम्भुणाति।
Na kiñci atthaṃ abhisambhuṇāti;
दीपन्तरे भिक्खुजनस्स यस्मा॥
Dīpantare bhikkhujanassa yasmā.
तस्मा इमं पाळिनयानुरूपं।
Tasmā imaṃ pāḷinayānurūpaṃ;
संवण्णनं दानि समारभिस्सं।
Saṃvaṇṇanaṃ dāni samārabhissaṃ;
अज्झेसनं बुद्धसिरिव्हयस्स।
Ajjhesanaṃ buddhasirivhayassa;
थेरस्स सम्मा समनुस्सरन्तो॥
Therassa sammā samanussaranto.
संवण्णनं तञ्च समारभन्तो।
Saṃvaṇṇanaṃ tañca samārabhanto;
तस्सा महाअट्ठकथं सरीरं।
Tassā mahāaṭṭhakathaṃ sarīraṃ;
कत्वा महापच्चरियं तथेव।
Katvā mahāpaccariyaṃ tatheva;
कुरुन्दिनामादिसु विस्सुतासु॥
Kurundināmādisu vissutāsu.
विनिच्छयो अट्ठकथासु वुत्तो।
Vinicchayo aṭṭhakathāsu vutto;
यो युत्तमत्थं अपरिच्चजन्तो।
Yo yuttamatthaṃ apariccajanto;
ततोपि अन्तोगधथेरवादं।
Tatopi antogadhatheravādaṃ;
संवण्णनं सम्म समारभिस्सं॥
Saṃvaṇṇanaṃ samma samārabhissaṃ.
तं मे निसामेन्तु पसन्नचित्ता।
Taṃ me nisāmentu pasannacittā;
थेरा च भिक्खू नवमज्झिमा च।
Therā ca bhikkhū navamajjhimā ca;
धम्मप्पदीपस्स तथागतस्स।
Dhammappadīpassa tathāgatassa;
सक्कच्च धम्मं पतिमानयन्ता॥
Sakkacca dhammaṃ patimānayantā.
बुद्धेन धम्मो विनयो च वुत्तो।
Buddhena dhammo vinayo ca vutto;
यो तस्स पुत्तेहि तथेव ञातो।
Yo tassa puttehi tatheva ñāto;
सो येहि तेसं मतिमच्चजन्ता।
So yehi tesaṃ matimaccajantā;
यस्मा पुरे अट्ठकथा अकंसु॥
Yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsu.
तस्मा हि यं अट्ठकथासु वुत्तं।
Tasmā hi yaṃ aṭṭhakathāsu vuttaṃ;
तं वज्जयित्वान पमादलेखं।
Taṃ vajjayitvāna pamādalekhaṃ;
सब्बम्पि सिक्खासु सगारवानं।
Sabbampi sikkhāsu sagāravānaṃ;
यस्मा पमाणं इध पण्डितानं॥
Yasmā pamāṇaṃ idha paṇḍitānaṃ.
ततो च भासन्तरमेव हित्वा।
Tato ca bhāsantarameva hitvā;
वित्थारमग्गञ्च समासयित्वा।
Vitthāramaggañca samāsayitvā;
विनिच्छयं सब्बमसेसयित्वा।
Vinicchayaṃ sabbamasesayitvā;
तन्तिक्कमं किञ्चि अवोक्कमित्वा॥
Tantikkamaṃ kiñci avokkamitvā.
सुत्तन्तिकानं वचनानमत्थं।
Suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ;
सुत्तानुरूपं परिदीपयन्ती।
Suttānurūpaṃ paridīpayantī;
यस्मा अयं हेस्सति वण्णनापि।
Yasmā ayaṃ hessati vaṇṇanāpi;
सक्कच्च तस्मा अनुसिक्खितब्बाति॥
Sakkacca tasmā anusikkhitabbāti.
बाहिरनिदानकथा
Bāhiranidānakathā
तत्थ तं वण्णयिस्सं विनयन्ति वुत्तत्ता विनयो ताव ववत्थपेतब्बो। तेनेतं वुच्चति – ‘‘विनयो नाम इध सकलं विनयपिटकं अधिप्पेत’’न्ति। संवण्णनत्थं पनस्स अयं मातिका –
Tattha taṃ vaṇṇayissaṃ vinayanti vuttattā vinayo tāva vavatthapetabbo. Tenetaṃ vuccati – ‘‘vinayo nāma idha sakalaṃ vinayapiṭakaṃ adhippeta’’nti. Saṃvaṇṇanatthaṃ panassa ayaṃ mātikā –
वुत्तं येन यदा यस्मा, धारितं येन चाभतं।
Vuttaṃ yena yadā yasmā, dhāritaṃ yena cābhataṃ;
यत्थप्पतिट्ठितचेतमेतं वत्वा विधिं ततो॥
Yatthappatiṭṭhitacetametaṃ vatvā vidhiṃ tato.
तेनातिआदिपाठस्स, अत्थं नानप्पकारतो।
Tenātiādipāṭhassa, atthaṃ nānappakārato;
दस्सयन्तो करिस्सामि, विनयस्सत्थवण्णनन्ति॥
Dassayanto karissāmi, vinayassatthavaṇṇananti.
तत्थ वुत्तं येन यदा यस्माति इदं ताव वचनं ‘‘तेन समयेन बुद्धो भगवा वेरञ्जायं विहरती’’ति एवमादिवचनं सन्धाय वुत्तं। इदञ्हि बुद्धस्स भगवतो अत्तपच्चक्खवचनं न होति, तस्मा वत्तब्बमेतं ‘‘इदं वचनं केन वुत्तं, कदा वुत्तं, कस्मा च वुत्त’’न्ति? आयस्मता उपालित्थेरेन वुत्तं, तञ्च पन पठममहासङ्गीतिकाले।
Tattha vuttaṃ yena yadā yasmāti idaṃ tāva vacanaṃ ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti evamādivacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Idañhi buddhassa bhagavato attapaccakkhavacanaṃ na hoti, tasmā vattabbametaṃ ‘‘idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ, kadā vuttaṃ, kasmā ca vutta’’nti? Āyasmatā upālittherena vuttaṃ, tañca pana paṭhamamahāsaṅgītikāle.
