| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
बाहिरनिदानकथा
Bāhiranidānakathā
इदानि संवरविनयपहानविनयादीसु बहूसु विनयेसु अत्तना ‘‘तं वण्णयिस्सं विनय’’न्ति एवं संवण्णेतब्बभावेन पटिञ्ञातं विनयं दस्सेन्तो आह तत्थातिआदि। तत्थ तत्थाति यथावुत्तासु गाथासु। ताव-सद्दो पठमन्ति इमस्मिं अत्थे दट्ठब्बो, तेन पठमं विनयं ववत्थपेत्वा पच्छा तस्स वण्णनं करिस्सामाति दीपेति। ववत्थपेतब्बोति नियमेतब्बो। तेनेतं वुच्चतीति यस्मा ववत्थपेतब्बो, तेन हेतुना एतं विनयो नामातिआदिकं नियामकवचनं वुच्चतीति अत्थो। अस्साति विनयस्स। मातिकाति उद्देसो। सो हि निद्देसपदानं जननीठाने ठितत्ता माता वियाति ‘‘मातिका’’ति वुच्चति।
Idāni saṃvaravinayapahānavinayādīsu bahūsu vinayesu attanā ‘‘taṃ vaṇṇayissaṃ vinaya’’nti evaṃ saṃvaṇṇetabbabhāvena paṭiññātaṃ vinayaṃ dassento āha tatthātiādi. Tattha tatthāti yathāvuttāsu gāthāsu. Tāva-saddo paṭhamanti imasmiṃ atthe daṭṭhabbo, tena paṭhamaṃ vinayaṃ vavatthapetvā pacchā tassa vaṇṇanaṃ karissāmāti dīpeti. Vavatthapetabboti niyametabbo. Tenetaṃ vuccatīti yasmā vavatthapetabbo, tena hetunā etaṃ vinayo nāmātiādikaṃ niyāmakavacanaṃ vuccatīti attho. Assāti vinayassa. Mātikāti uddeso. So hi niddesapadānaṃ jananīṭhāne ṭhitattā mātā viyāti ‘‘mātikā’’ti vuccati.
इदानि संवण्णेतब्बमत्थं मातिकं पट्ठपेत्वा दस्सेन्तो आह वुत्तं येनातिआदि। इदं वुत्तं होति – एतं तेन समयेन बुद्धो भगवा वेरञ्जायं विहरतीतिआदिनिदानवचनपटिमण्डितं विनयपिटकं येन पुग्गलेन वुत्तं, यस्मिं काले वुत्तं, यस्मा कारणा वुत्तं, येन धारितं, येन च आभतं, येसु पतिट्ठितं, एतं यथावुत्तविधानं वत्वा ततो तेन समयेनातिआदिपाठस्स अत्थं अनेकप्पकारतो दस्सेन्तो विनयस्स अत्थवण्णनं करिस्सामीति।
Idāni saṃvaṇṇetabbamatthaṃ mātikaṃ paṭṭhapetvā dassento āha vuttaṃ yenātiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti – etaṃ tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatītiādinidānavacanapaṭimaṇḍitaṃ vinayapiṭakaṃ yena puggalena vuttaṃ, yasmiṃ kāle vuttaṃ, yasmā kāraṇā vuttaṃ, yena dhāritaṃ, yena ca ābhataṃ, yesu patiṭṭhitaṃ, etaṃ yathāvuttavidhānaṃ vatvā tato tena samayenātiādipāṭhassa atthaṃ anekappakārato dassento vinayassa atthavaṇṇanaṃ karissāmīti.
एत्थ च वुत्तं येन यदा यस्माति इदं वचनं तेन समयेन बुद्धो भगवातिआदिनिदानवचनमत्तं अपेक्खित्वा वत्तुकामोपि विसुं अवत्वा ‘‘निदानेन आदिकल्याणं, इदमवोचाति निगमनेन परियोसानकल्याण’’न्ति वचनतो निदाननिगमनानिपि सत्थुदेसनाय अनुविधानत्ता तदन्तोगधानेवाति निदानस्सापि विनयपाळियंयेव अन्तोगधत्ता वुत्तं येन यदा यस्माति इदम्पि विनयपिटकसम्बन्धंयेव कत्वा मातिकं ठपेति। मातिकाय हि एतन्ति वुत्तं विनयपिटकंयेव सामञ्ञतो सब्बत्थ सम्बन्धमुपगच्छति।
Ettha ca vuttaṃ yena yadā yasmāti idaṃ vacanaṃ tena samayena buddho bhagavātiādinidānavacanamattaṃ apekkhitvā vattukāmopi visuṃ avatvā ‘‘nidānena ādikalyāṇaṃ, idamavocāti nigamanena pariyosānakalyāṇa’’nti vacanato nidānanigamanānipi satthudesanāya anuvidhānattā tadantogadhānevāti nidānassāpi vinayapāḷiyaṃyeva antogadhattā vuttaṃ yena yadā yasmāti idampi vinayapiṭakasambandhaṃyeva katvā mātikaṃ ṭhapeti. Mātikāya hi etanti vuttaṃ vinayapiṭakaṃyeva sāmaññato sabbattha sambandhamupagacchati.
इदानि पन तं विसुं नीहरित्वा दस्सेन्तो तत्थ वुत्तं येनातिआदिमाह। तत्थाति तेसु मातिकापदेसु। इदन्ति तेन समयेनातिआदिनिदानवचनं। हि-सद्दो यस्माति अत्थो दट्ठब्बो, यस्मा बुद्धस्स भगवतो अत्तपच्चक्खवचनं न होति, तस्माति वुत्तं होति। अत्तपच्चक्खवचनं न होतीति अत्तना पच्चक्खं कत्वा वुत्तवचनं न होति। अथ वा अत्तनो पच्चक्खकाले धरमानकाले वुत्तवचनं न होति। तदुभयेनापि भगवतो वुत्तवचनं न होतीति अत्थो।
Idāni pana taṃ visuṃ nīharitvā dassento tattha vuttaṃ yenātiādimāha. Tatthāti tesu mātikāpadesu. Idanti tena samayenātiādinidānavacanaṃ. Hi-saddo yasmāti attho daṭṭhabbo, yasmā buddhassa bhagavato attapaccakkhavacanaṃ na hoti, tasmāti vuttaṃ hoti. Attapaccakkhavacanaṃ na hotīti attanā paccakkhaṃ katvā vuttavacanaṃ na hoti. Atha vā attano paccakkhakāle dharamānakāle vuttavacanaṃ na hoti. Tadubhayenāpi bhagavato vuttavacanaṃ na hotīti attho.
