| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१०८] ८. बाहियजातकवण्णना
[108] 8. Bāhiyajātakavaṇṇanā
सिक्खेय्य सिक्खितब्बानीति इदं सत्था वेसालिं उपनिस्साय महावने कूटागारसालायं विहरन्तो एकं लिच्छविं आरब्भ कथेसि। सो किर लिच्छविराजा सद्धो पसन्नो बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं निमन्तेत्वा अत्तनो निवेसने महादानं पवत्तेसि। भरिया पनस्स थूलङ्गपच्चङ्गा उद्धुमातकनिमित्तसदिसा अनाकप्पसम्पन्ना अहोसि। सत्था भत्तकिच्चावसाने अनुमोदनं कत्वा विहारं गन्त्वा भिक्खूनं ओवादं दत्वा गन्धकुटिं पाविसि। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, तस्स नाम लिच्छविरञ्ञो ताव अभिरूपस्स तादिसा भरिया थूलङ्गपच्चङ्गा अनाकप्पसम्पन्ना, कथं सो ताय सद्धिं अभिरमती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, एस इदानेव, पुब्बेपि थूलसरीराय एव इत्थिया सद्धिं अभिरमी’’ति वत्वा तेहि याचितो अतीतं आहरि।
Sikkheyyasikkhitabbānīti idaṃ satthā vesāliṃ upanissāya mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ viharanto ekaṃ licchaviṃ ārabbha kathesi. So kira licchavirājā saddho pasanno buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā attano nivesane mahādānaṃ pavattesi. Bhariyā panassa thūlaṅgapaccaṅgā uddhumātakanimittasadisā anākappasampannā ahosi. Satthā bhattakiccāvasāne anumodanaṃ katvā vihāraṃ gantvā bhikkhūnaṃ ovādaṃ datvā gandhakuṭiṃ pāvisi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, tassa nāma licchavirañño tāva abhirūpassa tādisā bhariyā thūlaṅgapaccaṅgā anākappasampannā, kathaṃ so tāya saddhiṃ abhiramatī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esa idāneva, pubbepi thūlasarīrāya eva itthiyā saddhiṃ abhiramī’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अमच्चो अहोसि। अथेका जनपदित्थी थूलसरीरा अनाकप्पसम्पन्ना भतिं कुरुमाना राजङ्गणस्स अविदूरेन गच्छमाना सरीरवळञ्जपीळिता हुत्वा निवत्थसाटकेन सरीरं पटिच्छादेत्वा निसीदित्वा सरीरवळञ्जं मुञ्चित्वा खिप्पमेव उट्ठासि। तस्मिं खणे बाराणसिराजा वातपानेन राजङ्गणं ओलोकेन्तो तं दिस्वा चिन्तेसि ‘‘अयं एवरूपे अङ्गणट्ठाने सरीरवळञ्जं मुञ्चमाना हिरोत्तप्पं अप्पहाय निवासनेनेव पटिच्छन्ना हुत्वा सरीरवळञ्जं मोचेत्वा खिप्पं उट्ठिता, इमाय निरोगाय भवितब्बं, एतिस्सा वत्थु विसदं भविस्सति, विसदे पन वत्थुस्मिं एको पुत्तो लब्भमानो विसदो पुञ्ञवा भविस्सति, इमं मया अग्गमहेसिं कातुं वट्टती’’ति। सो तस्सा अपरिग्गहितभावं ञत्वा आहरापेत्वा अग्गमहेसिट्ठानं अदासि। सा तस्स पिया अहोसि मनापा, न चिरस्सेव एकं पुत्तं विजायि। सो पनस्सा पुत्तो चक्कवत्ती राजा अहोसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi. Athekā janapaditthī thūlasarīrā anākappasampannā bhatiṃ kurumānā rājaṅgaṇassa avidūrena gacchamānā sarīravaḷañjapīḷitā hutvā nivatthasāṭakena sarīraṃ paṭicchādetvā nisīditvā sarīravaḷañjaṃ muñcitvā khippameva uṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe bārāṇasirājā vātapānena rājaṅgaṇaṃ olokento taṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ evarūpe aṅgaṇaṭṭhāne sarīravaḷañjaṃ muñcamānā hirottappaṃ appahāya nivāsaneneva paṭicchannā hutvā sarīravaḷañjaṃ mocetvā khippaṃ uṭṭhitā, imāya nirogāya bhavitabbaṃ, etissā vatthu visadaṃ bhavissati, visade pana vatthusmiṃ eko putto labbhamāno visado puññavā bhavissati, imaṃ mayā aggamahesiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. So tassā apariggahitabhāvaṃ ñatvā āharāpetvā aggamahesiṭṭhānaṃ adāsi. Sā tassa piyā ahosi manāpā, na cirasseva ekaṃ puttaṃ vijāyi. So panassā putto cakkavattī rājā ahosi.
बोधिसत्तो तस्सा सम्पत्तिं दिस्वा तथारूपं वचनोकासं लभित्वा ‘‘देव, सिक्खितब्बयुत्तकं नाम सिप्पं कस्मा न सिक्खितब्बं, यत्र हि नामायं महापुञ्ञा हिरोत्तप्पं अप्पहाय पटिच्छन्नाकारेन सरीरवळञ्जं कुरुमाना तुम्हे आराधेत्वा एवरूपं सम्पत्तिं पत्ता’’ति वत्वा सिक्खितब्बयुत्तकानं सिप्पानं वण्णं कथेन्तो इमं गाथमाह –
Bodhisatto tassā sampattiṃ disvā tathārūpaṃ vacanokāsaṃ labhitvā ‘‘deva, sikkhitabbayuttakaṃ nāma sippaṃ kasmā na sikkhitabbaṃ, yatra hi nāmāyaṃ mahāpuññā hirottappaṃ appahāya paṭicchannākārena sarīravaḷañjaṃ kurumānā tumhe ārādhetvā evarūpaṃ sampattiṃ pattā’’ti vatvā sikkhitabbayuttakānaṃ sippānaṃ vaṇṇaṃ kathento imaṃ gāthamāha –
१०८.
108.
‘‘सिक्खेय्य सिक्खितब्बानि, सन्ति सच्छन्दिनो जना।
‘‘Sikkheyya sikkhitabbāni, santi sacchandino janā;
बाहिया हि सुहन्नेन, राजानमभिराधयी’’ति॥
Bāhiyā hi suhannena, rājānamabhirādhayī’’ti.
तत्थ सन्ति सच्छन्दिनो जनाति तेसु तेसु सिप्पेसु सच्छन्दा जना अत्थियेव। बाहियाति बहिजनपदे जाता संवड्ढा इत्थी। सुहन्नेनाति हिरोत्तप्पं अप्पहाय पटिच्छन्नेनाकारेन हन्नं सुहन्नं नाम, तेन सुहन्नेन। राजानमभिराधयीति देवं अभिराधयित्वा इमं सम्पत्तिं पत्ताति। एवं महासत्तो सिक्खितब्बयुत्तकानं सिप्पानं गुणं कथेसि।
Tattha santi sacchandino janāti tesu tesu sippesu sacchandā janā atthiyeva. Bāhiyāti bahijanapade jātā saṃvaḍḍhā itthī. Suhannenāti hirottappaṃ appahāya paṭicchannenākārena hannaṃ suhannaṃ nāma, tena suhannena. Rājānamabhirādhayīti devaṃ abhirādhayitvā imaṃ sampattiṃ pattāti. Evaṃ mahāsatto sikkhitabbayuttakānaṃ sippānaṃ guṇaṃ kathesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा जयम्पतिका एतरहिपि जयम्पतिकाव, पण्डितामच्चो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā jayampatikā etarahipi jayampatikāva, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
बाहियजातकवण्णना अट्ठमा।
Bāhiyajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १०८. बाहियजातकं • 108. Bāhiyajātakaṃ
