Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಉದಾನ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Udāna-aṭṭhakathā

    ೧೦. ಬಾಹಿಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

    10. Bāhiyasuttavaṇṇanā

    ೧೦. ದಸಮೇ ಬಾಹಿಯೋತಿ ತಸ್ಸ ನಾಮಂ। ದಾರುಚೀರಿಯೋತಿ ದಾರುಮಯಚೀರೋ। ಸುಪ್ಪಾರಕೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಪಟ್ಟನೇ ವಸತಿ। ಕೋ ಪನಾಯಂ ಬಾಹಿಯೋ, ಕಥಞ್ಚ ದಾರುಚೀರಿಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಕಥಂ ಸುಪ್ಪಾರಕೇ ಪಟ್ಟನೇ ಪಟಿವಸತೀತಿ?

    10. Dasame bāhiyoti tassa nāmaṃ. Dārucīriyoti dārumayacīro. Suppāraketi evaṃnāmake paṭṭane vasati. Ko panāyaṃ bāhiyo, kathañca dārucīriyo ahosi, kathaṃ suppārake paṭṭane paṭivasatīti?

    ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬೀಕಥಾ – ಇತೋ ಕಿರ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ಏಕೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಹಂಸವತೀನಗರೇ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸತ್ಥಾರಂ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಭಿಕ್ಖು, ಯೋ ಸತ್ಥಾರಾ ಏವಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೀಯತಿ, ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಾ ಏದಿಸೇ ಠಾನೇ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇತಬ್ಬೋ ಭವೇಯ್ಯಂ ಯಥಾಯಂ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ತಂ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಅಧಿಕಾರಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಪುಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಸಗ್ಗಪರಾಯಣೋ ಹುತ್ವಾ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಸೀಲೋ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋವ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸೋ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವಲೋಕೇ ವಸಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಬಾಹಿಯರಟ್ಠೇ ಕುಲಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿ, ತಂ ಬಾಹಿಯರಟ್ಠೇ ಜಾತತ್ತಾ ಬಾಹಿಯೋತಿ ಸಞ್ಜಾನಿಂಸು। ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಘರಾವಾಸಂ ವಸನ್ತೋ ವಣಿಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಬಹೂನಂ ಭಣ್ಡಾನಂ ನಾವಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಪರಾಪರಂ ಸಞ್ಚರನ್ತೋ ಸತ್ತ ವಾರೇ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಪರಿಸಾಯ ಅತ್ತನೋ ನಗರಂ ಉಪಗಞ್ಛಿ।

    Tatrāyaṃ anupubbīkathā – ito kira kappasatasahassamatthake padumuttarasammāsambuddhakāle eko kulaputto haṃsavatīnagare dasabalassa dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ khippābhiññānaṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā ‘‘mahā vatāyaṃ bhikkhu, yo satthārā evaṃ etadagge ṭhapīyati, aho vatāhampi anāgate evarūpassa sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā satthārā edise ṭhāne etadagge ṭhapetabbo bhaveyyaṃ yathāyaṃ bhikkhū’’ti taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā tadanurūpaṃ adhikārakammaṃ katvā yāvajīvaṃ puññaṃ katvā saggaparāyaṇo hutvā devamanussesu saṃsaranto kassapadasabalassa sāsane pabbajitvā paripuṇṇasīlo samaṇadhammaṃ karontova jīvitakkhayaṃ patvā devaloke nibbatti. So ekaṃ buddhantaraṃ devaloke vasitvā imasmiṃ buddhuppāde bāhiyaraṭṭhe kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, taṃ bāhiyaraṭṭhe jātattā bāhiyoti sañjāniṃsu. So vayappatto gharāvāsaṃ vasanto vaṇijjatthāya bahūnaṃ bhaṇḍānaṃ nāvaṃ pūretvā samuddaṃ pavisitvā aparāparaṃ sañcaranto satta vāre saddhiṃyeva parisāya attano nagaraṃ upagañchi.

    ಅಟ್ಠಮೇ ವಾರೇ ಪನ ‘‘ಸುವಣ್ಣಭೂಮಿಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆರೋಪಿತಭಣ್ಡೋ ನಾವಂ ಅಭಿರುಹಿ। ನಾವಾ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಇಚ್ಛಿತದೇಸಂ ಅಪತ್ವಾವ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇ ವಿಪನ್ನಾ। ಮಹಾಜನೋ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪಭಕ್ಖೋ ಅಹೋಸಿ। ಬಾಹಿಯೋ ಪನ ಏಕಂ ನಾವಾಫಲಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತರನ್ತೋ ಊಮಿವೇಗೇನ ಮನ್ದಮನ್ದಂ ಖಿಪಮಾನೋ ಭಸ್ಸಿತ್ವಾ ಸಮುದ್ದೇ ಪತಿತತ್ತಾ ಜಾತರೂಪೇನೇವ ಸಮುದ್ದತೀರೇ ನಿಪನ್ನೋ। ಪರಿಸ್ಸಮಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾಸಮತ್ತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಲಜ್ಜಾಯ ಗುಮ್ಬನ್ತರಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಚ್ಛಾದನಂ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅಕ್ಕನಾಳಾನಿ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾಕೇಹಿ ಪಲಿವೇಠೇತ್ವಾ ನಿವಾಸನಪಾವುರಣಾನಿ ಕತ್ವಾ ಅಚ್ಛಾದೇಸಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ದಾರುಫಲಕಾನಿ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ವಾಕೇನ ಆವುಣಿತ್ವಾ ನಿವಾಸನಪಾವುರಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಚ್ಛಾದೇಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ದಾರುಮಯಚೀರಧಾರಿತಾಯ ‘‘ದಾರುಚೀರಿಯೋ’’ತಿ ಪುರಿಮವೋಹಾರೇನ ‘‘ಬಾಹಿಯೋ’’ತಿ ಚ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ।

    Aṭṭhame vāre pana ‘‘suvaṇṇabhūmiṃ gamissāmī’’ti āropitabhaṇḍo nāvaṃ abhiruhi. Nāvā mahāsamuddaṃ ajjhogāhetvā icchitadesaṃ apatvāva samuddamajjhe vipannā. Mahājano macchakacchapabhakkho ahosi. Bāhiyo pana ekaṃ nāvāphalakaṃ gahetvā taranto ūmivegena mandamandaṃ khipamāno bhassitvā samudde patitattā jātarūpeneva samuddatīre nipanno. Parissamaṃ vinodetvā assāsamattaṃ labhitvā uṭṭhāya lajjāya gumbantaraṃ pavisitvā acchādanaṃ aññaṃ kiñci apassanto akkanāḷāni chinditvā vākehi paliveṭhetvā nivāsanapāvuraṇāni katvā acchādesi. Keci pana ‘‘dāruphalakāni vijjhitvā vākena āvuṇitvā nivāsanapāvuraṇaṃ katvā acchādesī’’ti vadanti. Evaṃ sabbathāpi dārumayacīradhāritāya ‘‘dārucīriyo’’ti purimavohārena ‘‘bāhiyo’’ti ca paññāyittha.

    ತಂ ಏಕಂ ಕಪಾಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನಿಯಾಮೇನ ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಚಿನ್ತೇಸುಂ ‘‘ಸಚೇ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂವಿಧೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಕಿನ್ನು ಖೋ ಅಯಂ ಅಯ್ಯೋ ವತ್ಥಂ ದಿಯ್ಯಮಾನಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ, ಉದಾಹು ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ನ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತಾ ನಾನಾದಿಸಾಹಿ ವತ್ಥಾನಿ ಉಪನೇಸುಂ। ಸೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚಾಹಂ ಇಮಿನಾ ನಿಯಾಮೇನ ನಾಗಮಿಸ್ಸಂ, ನಯಿಮೇ ಏವಂ ಮಯಿ ಪಸೀದೇಯ್ಯುಂ, ಯಂನೂನಾಹಂ ಇಮಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಇಮಿನಾವ ನೀಹಾರೇನ ವಿಹರೇಯ್ಯಂ, ಏವಂ ಮೇ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಕೋಹಞ್ಞೇ ಠತ್ವಾ ವತ್ಥಾನಿ ನ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಅಹೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ವತಾಯಂ ಅಯ್ಯೋ’’ತಿ ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯ ಪಸನ್ನಮಾನಸಾ ಮಹನ್ತಂ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಕರಿಂಸು।

    Taṃ ekaṃ kapālaṃ gahetvā vuttaniyāmena suppārakapaṭṭane piṇḍāya carantaṃ disvā manussā cintesuṃ ‘‘sace loke arahanto nāma honti, evaṃvidhehi bhavitabbaṃ, kinnu kho ayaṃ ayyo vatthaṃ diyyamānaṃ gaṇheyya, udāhu appicchatāya na gaṇheyyā’’ti vīmaṃsantā nānādisāhi vatthāni upanesuṃ. So cintesi – ‘‘sacāhaṃ iminā niyāmena nāgamissaṃ, nayime evaṃ mayi pasīdeyyuṃ, yaṃnūnāhaṃ imāni paṭikkhipitvā imināva nīhārena vihareyyaṃ, evaṃ me lābhasakkāro uppajjissatī’’ti. So evaṃ cintetvā kohaññe ṭhatvā vatthāni na paṭiggaṇhi. Manussā ‘‘aho appiccho vatāyaṃ ayyo’’ti bhiyyosomattāya pasannamānasā mahantaṃ sakkārasammānaṃ kariṃsu.

    ಸೋಪಿ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಅವಿದೂರಟ್ಠಾನೇ ಏಕಂ ದೇವಾಯತನಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಮಹಾಜನೋ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏವ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ದೇವಾಯತನಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ‘‘ಇಮೇ ಮಯ್ಹಂ ಚೀರಧಾರಣಮತ್ತೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಏವಂವಿಧಂ ಸಕ್ಕಾರಸಮ್ಮಾನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏತೇಸಂ ಮಯಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠವುತ್ತಿನಾ ಭವಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಸಲ್ಲಹುಕಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋವ ಹುತ್ವಾ ವಿಹಾಸಿ। ‘‘ಅರಹಾ’’ತಿ ಪನ ತೇಹಿ ಸಮ್ಭಾವೀಯಮಾನೋ ‘‘ಅರಹಾ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅಮಞ್ಞಿ, ಉಪರೂಪರಿ ಚಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಗರುಕಾರೋ ಅಭಿವಡ್ಢಿ, ಲಾಭೀ ಚ ಅಹೋಸಿ ಉಳಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ ಸುಪ್ಪಾರಕೇ ಪಟಿವಸತಿ ಸಮುದ್ದತೀರೇ ಸಕ್ಕತೋ ಗರುಕತೋ’’ತಿಆದಿ।

    Sopi bhattakiccaṃ katvā avidūraṭṭhāne ekaṃ devāyatanaṃ agamāsi. Mahājano tena saddhiṃ eva gantvā taṃ devāyatanaṃ paṭijaggitvā adāsi. So ‘‘ime mayhaṃ cīradhāraṇamatte pasīditvā evaṃvidhaṃ sakkārasammānaṃ karonti, etesaṃ mayā ukkaṭṭhavuttinā bhavituṃ vaṭṭatī’’ti sallahukaparikkhāro appicchova hutvā vihāsi. ‘‘Arahā’’ti pana tehi sambhāvīyamāno ‘‘arahā’’ti attānaṃ amaññi, uparūpari cassa sakkāragarukāro abhivaḍḍhi, lābhī ca ahosi uḷārānaṃ paccayānaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena bāhiyo dārucīriyo suppārake paṭivasati samuddatīre sakkato garukato’’tiādi.

    ತತ್ಥ ಸಕ್ಕತೋತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆದರೇನ ಉಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಸಕ್ಕತೋ। ಗರುಕತೋತಿ ಗುಣವಿಸೇಸೇನ ಯುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಂ ವಿಯ ಗರುಕರಣವಸೇನ ಗರುಕತೋ। ಮಾನಿತೋತಿ ಮನಸಾ ಸಮ್ಭಾವನವಸೇನ ಮಾನಿತೋ। ಪೂಜಿತೋತಿ ಪುಪ್ಫಗನ್ಧಾದೀಹಿ ಪೂಜಾವಸೇನ ಪೂಜಿತೋ। ಅಪಚಿತೋತಿ ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನಚಿತ್ತೇಹಿ ಮಗ್ಗದಾನಆಸನಾಭಿಹರಣಾದಿವಸೇನ ಅಪಚಿತೋ। ಲಾಭೀ ಚೀವರ…ಪೇ॰… ಪರಿಕ್ಖಾರಾನನ್ತಿ ಪಣೀತಪಣೀತಾನಂ ಉಪರೂಪರಿ ಉಪನೀಯಮಾನಾನಂ ಚೀವರಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಲಭನವಸೇನ ಲಾಭೀ।

    Tattha sakkatoti sakkaccaṃ ādarena upaṭṭhānavasena sakkato. Garukatoti guṇavisesena yuttoti adhippāyena pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇavasena garukato. Mānitoti manasā sambhāvanavasena mānito. Pūjitoti pupphagandhādīhi pūjāvasena pūjito. Apacitoti abhippasannacittehi maggadānaāsanābhiharaṇādivasena apacito. Lābhī cīvara…pe… parikkhārānanti paṇītapaṇītānaṃ uparūpari upanīyamānānaṃ cīvarādīnaṃ catunnaṃ paccayānaṃ labhanavasena lābhī.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸಕ್ಕತೋತಿ ಸಕ್ಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ। ಗರುಕತೋತಿ ಗರುಕಾರಪ್ಪತ್ತೋ। ಮಾನಿತೋತಿ ಬಹುಮಾನಿತೋ ಮನಸಾ ಪಿಯಾಯಿತೋ ಚ। ಪೂಜಿತೋತಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಾಭಿಪೂಜಾಯ ಪೂಜಿತೋ। ಅಪಚಿತೋತಿ ಅಪಚಾಯನಪ್ಪತ್ತೋ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಸಕ್ಕತ್ವಾ ಸುಅಭಿಸಙ್ಖತೇ ಪಣೀತಪಣೀತೇ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಸಕ್ಕತೋ। ಯಸ್ಮಿಂ ಗರುಭಾವಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದೇನ್ತಿ, ಸೋ ಗರುಕತೋ। ಯಂ ಮನಸಾ ಪಿಯಾಯನ್ತಿ ಬಹುಮಞ್ಞನ್ತಿ ಚ, ಸೋ ಮಾನಿತೋ। ಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಪೂಜನವಸೇನ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ಪೂಜಿತೋ। ಯಸ್ಸ ಅಭಿವಾದನಪಚ್ಚುಟ್ಠಾನಞ್ಜಲಿಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ಪರಮನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸೋ ಅಪಚಿತೋ। ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಪನ ತೇ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅಕಂಸು। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ ಸುಪ್ಪಾರಕೇ ಪಟಿವಸತಿ ಸಕ್ಕತೋ’’ತಿಆದಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಚೀವರಂ ಸೋ ಅಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋಪಿ ‘‘ಏಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಇಮಂ ವತ್ಥಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಹೀ’’ತಿ ಉಪನಾಮನವಸೇನ ಚೀವರಸ್ಸಾಪಿ ‘‘ಲಾಭೀ’’ತ್ವೇವ ವುತ್ತೋ।

    Aparo nayo – sakkatoti sakkārappatto. Garukatoti garukārappatto. Mānitoti bahumānito manasā piyāyito ca. Pūjitoti catupaccayābhipūjāya pūjito. Apacitoti apacāyanappatto. Yassa hi cattāro paccaye sakkatvā suabhisaṅkhate paṇītapaṇīte denti, so sakkato. Yasmiṃ garubhāvaṃ paccupaṭṭhapetvā denti, so garukato. Yaṃ manasā piyāyanti bahumaññanti ca, so mānito. Yassa sabbampetaṃ pūjanavasena karonti, so pūjito. Yassa abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammādivasena paramanipaccakāraṃ karonti, so apacito. Bāhiyassa pana te sabbametaṃ akaṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘bāhiyo dārucīriyo suppārake paṭivasati sakkato’’tiādi. Ettha ca cīvaraṃ so aggaṇhantopi ‘‘ehi, bhante, imaṃ vatthaṃ paṭiggaṇhāhī’’ti upanāmanavasena cīvarassāpi ‘‘lābhī’’tveva vutto.

    ರಹೋಗತಸ್ಸಾತಿ ರಹಸಿ ಗತಸ್ಸ। ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಸ್ಸಾತಿ ಏಕೀಭೂತಸ್ಸ ಬಹೂಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ‘‘ಅರಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಕಾರೇನ ಚೇತಸೋ ಪರಿವಿತಕ್ಕೋ ಉದಪಾದಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಕಥಂ? ಯೇ ಖೋ ಕೇಚಿ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋ ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನಾ, ಅಹಂ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಲೋಕೇ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ ಹತತ್ತಾ ಪೂಜಾಸಕ್ಕಾರಾದೀನಞ್ಚ ಅರಹಭಾವೇನ ಅರಹನ್ತೋ, ಯೇ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ ಹನನೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ಸಮಾಪನ್ನಾ, ತೇಸು ಅಹಂ ಏಕೋತಿ।

    Rahogatassāti rahasi gatassa. Paṭisallīnassāti ekībhūtassa bahūhi manussehi ‘‘arahā’’ti vuccamānassa tassa idāni vuccamānākārena cetaso parivitakko udapādi cittassa micchāsaṅkappo uppajji. Kathaṃ? Ye kho keci loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā, ahaṃ tesaṃ aññataroti. Tassattho – ye imasmiṃ sattaloke kilesārīnaṃ hatattā pūjāsakkārādīnañca arahabhāvena arahanto, ye kilesārīnaṃ hananena arahattamaggaṃ samāpannā, tesu ahaṃ ekoti.

    ಪುರಾಣಸಾಲೋಹಿತಾತಿ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇಸಾಲೋಹಿತಾ ಬನ್ಧುಸದಿಸಾ ಏಕತೋ ಕತಸಮಣಧಮ್ಮಾ ದೇವತಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪುರಾಣಸಾಲೋಹಿತಾತಿ ಪುರಾಣಕಾಲೇ ಭವನ್ತರೇ ಸಾಲೋಹಿತಾ ಮಾತುಭೂತಾ ಏಕಾ ದೇವತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪುರಿಮೋಯೇವತ್ಥೋ ಗಹಿತೋ।

    Purāṇasālohitāti purimasmiṃ bhavesālohitā bandhusadisā ekato katasamaṇadhammā devatā. Keci pana ‘‘purāṇasālohitāti purāṇakāle bhavantare sālohitā mātubhūtā ekā devatā’’ti vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhipitvā purimoyevattho gahito.

    ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಓಸಕ್ಕಮಾನೇ ಸಾಮಣೇರಾದೀನಂ ವಿಪ್ಪಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತ್ತ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಂವೇಗಪ್ಪತ್ತಾ ‘‘ಯಾವ ಸಾಸನಂ ನ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ತಾವ ಅತ್ತನೋ ಪತಿಟ್ಠಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಸುವಣ್ಣಚೇತಿಯಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ಏಕಂ ಪಬ್ಬತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಜೀವಿತೇ ಸಾಲಯಾ ನಿವತ್ತನ್ತು, ನಿರಾಲಯಾ ಇಮಂ ಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಹನ್ತೂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ತಂ ಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಯ್ಹ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಪಾತೇತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರಿಂಸು। ತೇಸು ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ಏಕರತ್ತಾತಿಕ್ಕಮೇನೇವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಸೋ ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆನೇತ್ವಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಇತೋ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇ ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ತನೋ ಆನುಭಾವೇನ ಏವಂ ಅಕತ್ಥ, ಮಯಮ್ಪಿ ಸಚೇ ತುಮ್ಹೇ ವಿಯ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸ್ಸಾಮ, ಸಯಮೇವ ಆಹರಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಇಚ್ಛಿಂಸು। ತತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ದುತಿಯತ್ಥೇರೋ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪಾಪುಣಿ, ಸೋಪಿ ತಥೇವ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಆದಾಯ ತತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಇತರೇ ನಿಮನ್ತೇಸಿ, ತೇಪಿ ತಥೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿಂಸು। ತೇಸು ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ಅನಾಗಾಮೀ ಸುದ್ಧಾವಾಸಭೂಮಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಇತರೇ ಪನ ಪಞ್ಚ ಜನಾ ಘಟೇನ್ತಾ ವಾಯಮನ್ತಾಪಿ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು। ತೇ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ತತ್ಥೇವ ಪರಿಸುಸ್ಸಿತ್ವಾ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ ದೇವೇಸುಯೇವ ಸಂಸರಿತ್ವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ದೇವಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕುಲಘರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ತೇಸು ಹಿ ಏಕೋ ಪಕ್ಕುಸಾತಿ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ಏಕೋ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ, ಏಕೋ ದಬ್ಬೋ ಮಲ್ಲಪುತ್ತೋ, ಏಕೋ ಸಭಿಯೋ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ, ಏಕೋ ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ। ತತ್ಥ ಯೋ ಸೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರಾಣಸಾಲೋಹಿತಾ ದೇವತಾ’’ತಿ। ದೇವಪುತ್ತೋಪಿ ಹಿ ದೇವಧೀತಾ ವಿಯ ದೇವೋ ಏವ ದೇವತಾತಿ ಕತ್ವಾ ದೇವತಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞತರಾ ದೇವತಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಇಧ ಪನ ಬ್ರಹ್ಮಾ ದೇವತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ।

    Pubbe kira kassapadasabalassa sāsane osakkamāne sāmaṇerādīnaṃ vippakāraṃ disvā satta bhikkhū saṃvegappattā ‘‘yāva sāsanaṃ na antaradhāyati, tāva attano patiṭṭhaṃ karissāmā’’ti suvaṇṇacetiyaṃ vanditvā araññaṃ paviṭṭhā ekaṃ pabbataṃ disvā ‘‘jīvite sālayā nivattantu, nirālayā imaṃ pabbataṃ abhiruhantū’’ti vatvā nisseṇiṃ bandhitvā sabbe taṃ pabbataṃ abhiruyha nisseṇiṃ pātetvā samaṇadhammaṃ kariṃsu. Tesu saṅghatthero ekarattātikkameneva arahattaṃ pāpuṇi. So uttarakuruto piṇḍapātaṃ ānetvā te bhikkhū, ‘‘āvuso, ito piṇḍapātaṃ paribhuñjathā’’ti āha. Te ‘‘tumhe, bhante, attano ānubhāvena evaṃ akattha, mayampi sace tumhe viya visesaṃ nibbattessāma, sayameva āharitvā bhuñjissāmā’’ti bhuñjituṃ na icchiṃsu. Tato dutiyadivase dutiyatthero anāgāmiphalaṃ pāpuṇi, sopi tatheva piṇḍapātaṃ ādāya tattha gantvā itare nimantesi, tepi tatheva paṭikkhipiṃsu. Tesu arahattappatto parinibbāyi, anāgāmī suddhāvāsabhūmiyaṃ nibbatti. Itare pana pañca janā ghaṭentā vāyamantāpi visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhiṃsu. Te asakkontā tattheva parisussitvā devaloke nibbattā. Ekaṃ buddhantaraṃ devesuyeva saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde devalokato cavitvā tattha tattha kulaghare nibbattiṃsu. Tesu hi eko pakkusāti rājā ahosi, eko kumārakassapo, eko dabbo mallaputto, eko sabhiyo paribbājako, eko bāhiyo dārucīriyo. Tattha yo so anāgāmī brahmaloke nibbatto, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘purāṇasālohitā devatā’’ti. Devaputtopi hi devadhītā viya devo eva devatāti katvā devatāti vuccati ‘‘atha kho aññatarā devatā’’tiādīsu viya. Idha pana brahmā devatāti adhippeto.

    ತಸ್ಸ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಸಮನನ್ತರಮೇವ ಅತ್ತನೋ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಆಗತಟ್ಠಾನಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತನ್ನಂ ಜನಾನಂ ಪಬ್ಬತಂ ಆರುಯ್ಹ ಸಮಣಧಮ್ಮಕರಣಂ, ತತ್ಥೇಕಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವೋ, ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಚ ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವೋ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ। ಸೋ ‘‘ಕತ್ಥ ನು ಖೋ ಇತರೇ ಪಞ್ಚ ಜನಾ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೇ ತೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಕಾಲಾನುಕಾಲಂ ‘‘ಕಿನ್ನು ಖೋ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ಪವತ್ತಿಂ ಓಲೋಕೇತಿಯೇವ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಾಲೇ ‘‘ಕಹಂ ನು ಖೋ’’ತಿ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಬಾಹಿಯಂ ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾರುಚೀರಧಾರಿಂ ಕೋಹಞ್ಞೇನ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಯಂ ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಬ್ಬೇ ನಿಸ್ಸೇಣಿಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಂ ಅಭಿರುಹಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಅತಿಸಲ್ಲೇಖವುತ್ತಿಯಾ ಜೀವಿತೇ ಅನಪೇಕ್ಖೋ ಅರಹತಾಪಿ ಆಭತಂ ಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ಅಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಭಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಅನರಹಾವ ಅರಹತ್ತಂ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ ವಿಚರತಿ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಂ ನಿಕಾಮಯಮಾನೋ, ದಸಬಲಸ್ಸ ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಹನ್ದ ನಂ ಸಂವೇಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ತಾವದೇವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನೇ ದಾರುಚೀರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಮುಖೇ ಪಾತುರಹೋಸಿ। ಬಾಹಿಯೋ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ಉಳಾರಂ ಓಭಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತ’’ನ್ತಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಆಕಾಸೇ ಠಿತಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ‘‘ಕೇ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ‘‘ಅಹಂ ತೇ ಪೋರಾಣಕಸಹಾಯೋ ತದಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ಪತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ತ್ವಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ತದಾ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ ಸಂಸರನ್ತೋ ಇದಾನಿ ತಿತ್ಥಿಯವೇಸಧಾರೀ ಅನರಹಾವ ಸಮಾನೋ ‘ಅರಹಾ ಅಹ’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಲದ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಸೀತಿ ಞತ್ವಾ ಆಗತೋ, ನೇವ ಖೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ಅರಹಾ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಂ ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ಮಾ ತೇ ಅಹೋಸಿ ದೀಘರತ್ತಂ ಅಹಿತಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾ ಅರಹಾ, ಗಚ್ಛ ನಂ ಪಯಿರುಪಾಸಸ್ಸೂ’’ತಿ ಆಹ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ದಾರುಚೀರಿಯಸ್ಸ ಪುರಾಣಸಾಲೋಹಿತಾ ದೇವತಾ’’ತಿಆದಿ।

    Tassa hi brahmuno tattha nibbattasamanantarameva attano brahmasampattiṃ oloketvā āgataṭṭhānaṃ āvajjentassa sattannaṃ janānaṃ pabbataṃ āruyha samaṇadhammakaraṇaṃ, tatthekassa parinibbutabhāvo, anāgāmiphalaṃ patvā attano ca ettha nibbattabhāvo upaṭṭhāsi. So ‘‘kattha nu kho itare pañca janā’’ti āvajjento kāmāvacaradevaloke tesaṃ nibbattabhāvaṃ ñatvā aparabhāge kālānukālaṃ ‘‘kinnu kho karontī’’ti tesaṃ pavattiṃ oloketiyeva. Imasmiṃ pana kāle ‘‘kahaṃ nu kho’’ti āvajjento bāhiyaṃ suppārakapaṭṭanaṃ upanissāya dārucīradhāriṃ kohaññena jīvikaṃ kappentaṃ disvā ‘‘ayaṃ mayā saddhiṃ pubbe nisseṇiṃ bandhitvā pabbataṃ abhiruhitvā samaṇadhammaṃ karonto atisallekhavuttiyā jīvite anapekkho arahatāpi ābhataṃ piṇḍapātaṃ aparibhuñjitvā idāni sambhāvanādhippāyo anarahāva arahattaṃ paṭijānitvā vicarati lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamāno, dasabalassa ca nibbattabhāvaṃ na jānāti, handa naṃ saṃvejetvā buddhuppādaṃ jānāpessāmī’’ti tāvadeva brahmalokato otaritvā rattibhāge suppārakapaṭṭane dārucīriyassa sammukhe pāturahosi. Bāhiyo attano vasanaṭṭhāne uḷāraṃ obhāsaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti bahi nikkhamitvā olokento ākāse ṭhitaṃ mahābrahmānaṃ disvā añjaliṃ paggayha ‘‘ke tumhe’’ti pucchi. Athassa so brahmā ‘‘ahaṃ te porāṇakasahāyo tadā anāgāmiphalaṃ patvā brahmaloke nibbatto, tvaṃ pana kiñci visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto tadā puthujjanakālakiriyaṃ katvā saṃsaranto idāni titthiyavesadhārī anarahāva samāno ‘arahā aha’nti imaṃ laddhiṃ gahetvā vicarasīti ñatvā āgato, neva kho tvaṃ, bāhiya, arahā, paṭinissajjetaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ, mā te ahosi dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya, sammāsambuddho loke uppanno. So hi bhagavā arahā, gaccha naṃ payirupāsassū’’ti āha. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bāhiyassa dārucīriyassa purāṇasālohitā devatā’’tiādi.

    ತತ್ಥ ಅನುಕಮ್ಪಿಕಾತಿ ಅನುಗ್ಗಹಸೀಲಾ ಕರುಣಾಧಿಕಾ। ಅತ್ಥಕಾಮಾತಿ ಹಿತಕಾಮಾ ಮೇತ್ತಾಧಿಕಾ। ಪುರಿಮಪದೇನ ಚೇತ್ಥ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಂ ತಸ್ಸಾ ದೇವತಾಯ ದಸ್ಸೇತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಹಿತೂಪಸಂಹಾರಂ। ಚೇತಸಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತೇನ, ಚೇತೋಸೀಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಗಹಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಚೇತೋಪರಿವಿತಕ್ಕನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಂ। ಅಞ್ಞಾಯಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ। ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮಿಞ್ಜಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಪಸಾರೇಯ್ಯ, ಪಸಾರಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಸಮಿಞ್ಜೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಅನ್ತರಹಿತೋ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪಾತುಭವನವಸೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ಏತದವೋಚಾತಿ ‘‘ಯೇ ಖೋ ಕೇಚಿ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋ ವಾ’’ತಿಆದಿಪವತ್ತಮಿಚ್ಛಾಪರಿವಿತಕ್ಕಂ ಬಾಹಿಯಂ ಸಹೋಢಂ ಚೋರಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ನೇವ ಖೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ಅರಹಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಏತಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನವಚನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಅವೋಚ। ನೇವ ಖೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ಅರಹಾತಿ ಏತೇನ ತದಾ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಅಸೇಕ್ಖಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನಾಪಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಏತೇನ ಸೇಕ್ಖಭಾವಂ, ಉಭಯೇನಪಿಸ್ಸ ಅನರಿಯಭಾವಮೇವ ದೀಪೇತಿ। ಸಾಪಿ ತೇ ಪಟಿಪದಾ ನತ್ಥಿ, ಯಾಯ ತ್ವಂ ಅರಹಾ ವಾ ಅಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ತತ್ಥ ಪಟಿಪದಾತಿ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಆದಯೋ ಛ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ। ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ಏತಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇತಿ ಪಟಿಪದಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ।

    Tattha anukampikāti anuggahasīlā karuṇādhikā. Atthakāmāti hitakāmā mettādhikā. Purimapadena cettha bāhiyassa dukkhāpanayanakāmataṃ tassā devatāya dasseti, pacchimena hitūpasaṃhāraṃ. Cetasāti attano cittena, cetosīsena cettha cetopariyañāṇaṃ gahitanti veditabbaṃ. Cetoparivitakkanti tassa cittappavattiṃ. Aññāyāti jānitvā. Tenupasaṅkamīti seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evameva brahmaloke antarahito bāhiyassa purato pātubhavanavasena upasaṅkami. Etadavocāti ‘‘ye kho keci loke arahanto vā’’tiādipavattamicchāparivitakkaṃ bāhiyaṃ sahoḍhaṃ coraṃ gaṇhanto viya ‘‘neva kho tvaṃ, bāhiya, arahā’’tiādikaṃ etaṃ idāni vuccamānavacanaṃ brahmā avoca. Neva kho tvaṃ, bāhiya, arahāti etena tadā bāhiyassa asekkhabhāvaṃ paṭikkhipati, nāpi arahattamaggaṃ vā samāpannoti etena sekkhabhāvaṃ, ubhayenapissa anariyabhāvameva dīpeti. Sāpi te paṭipadā natthi, yāya tvaṃ arahā vā assa arahattamaggaṃ vā samāpannoti iminā panassa kalyāṇaputhujjanabhāvampi paṭikkhipati. Tattha paṭipadāti sīlavisuddhiādayo cha visuddhiyo. Paṭipajjati etāya ariyamaggeti paṭipadā. Assāti bhaveyyāsi.

    ಅಯಞ್ಚಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಾಧಿಮಾನೋ ಕಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ? ‘‘ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾಯ ಸಲ್ಲೇಖತಾಯ ದೀಘರತ್ತಂ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಹತತ್ತಾ ಅರಹತ್ತಾಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ। ಅಪರೇ ಪನಾಹು ‘‘ಬಾಹಿಯೋ ಪಠಮಾದಿಝಾನಚತುಕ್ಕಲಾಭೀ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಸಮುದಾಚಾರತೋ ಅರಹತ್ತಾಧಿಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಮೇವ ‘‘ಸಮ್ಭಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಂ ನಿಕಾಮಯಮಾನೋ’’ತಿ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಆಗತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Ayañcassa arahattādhimāno kiṃ nissāya uppannoti? ‘‘Appicchatāya santuṭṭhitāya sallekhatāya dīgharattaṃ katādhikārattā tadaṅgappahānavasena kilesānaṃ vihatattā arahattādhimāno uppanno’’ti keci vadanti. Apare panāhu ‘‘bāhiyo paṭhamādijhānacatukkalābhī, tasmāssa vikkhambhanappahānena kilesānaṃ asamudācārato arahattādhimāno uppajjatī’’ti. Tadubhayampi tesaṃ matimattameva ‘‘sambhāvanādhippāyo lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamāno’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ āgatattā. Tasmā vuttanayenevettha attho veditabbo.

    ಅಥ ಬಾಹಿಯೋ ಆಕಾಸೇ ಠತ್ವಾ ಕಥೇನ್ತಂ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹೋ ಭಾರಿಯಂ ವತ ಕಮ್ಮಂ, ಯಮಹಂ ಅರಹಾತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ, ಅಯಞ್ಚ ‘ಅರಹತ್ತಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾಪಿ ತೇ ನತ್ಥೀ’ತಿ ವದತಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಲೋಕೇ ಕೋಚಿ ಅರಹಾ’’ತಿ? ಅಥ ನಂ ಪುಚ್ಛಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಕೇ ಚರಹಿ ದೇವತೇ ಲೋಕೇ ಅರಹನ್ತೋ ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನಾ’’ತಿ।

    Atha bāhiyo ākāse ṭhatvā kathentaṃ mahābrahmānaṃ oloketvā cintesi – ‘‘aho bhāriyaṃ vata kammaṃ, yamahaṃ arahāti cintesiṃ, ayañca ‘arahattagāminī paṭipadāpi te natthī’ti vadati, atthi nu kho loke koci arahā’’ti? Atha naṃ pucchi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha ke carahi devate loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā’’ti.

    ತತ್ಥ ಅಥಾತಿ ಪುಚ್ಛಾರಮ್ಭೇ ನಿಪಾತೋ। ಕೇ ಚರಹೀತಿ ಕೇ ಏತರಹಿ। ಲೋಕೇತಿ ಓಕಾಸಲೋಕೇ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಭಾಜನಲೋಕಭೂತೇ ಸಕಲಸ್ಮಿಂ ಜಮ್ಬುದೀಪತಲೇ ಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅರಹನ್ತೋ ವಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಂ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನಾ ಏತರಹಿ ವಿಹರನ್ತಿ, ಯತ್ಥ ಮಯಂ ತೇ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಓವಾದೇ ಠತ್ವಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಾಮಾತಿ। ಉತ್ತರೇಸೂತಿ ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನತೋ ಪುಬ್ಬುತ್ತರದಿಸಾಭಾಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।

    Tattha athāti pucchārambhe nipāto. Ke carahīti ke etarahi. Loketi okāsaloke. Ayañhettha adhippāyo – bhājanalokabhūte sakalasmiṃ jambudīpatale kasmiṃ ṭhāne arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā etarahi viharanti, yattha mayaṃ te upasaṅkamitvā tesaṃ ovāde ṭhatvā vaṭṭadukkhato muccissāmāti. Uttaresūti suppārakapaṭṭanato pubbuttaradisābhāgaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ಅರಹನ್ತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಹಂ। ಆರಕಾ ಹಿ ಸೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸುವಿದೂರವಿದೂರೇ ಠಿತೋ ಮಗ್ಗೇನ ಸವಾಸನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾ। ಅರೀನಂ ವಾ ಹತತ್ತಾ ಅರಹಂ। ಭಗವತಾ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾರಯೋ ಅನವಸೇಸತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಹತಾ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾತಿ। ಅರಾನಂ ವಾ ಹತತ್ತಾ ಅರಹಂ। ಯಞ್ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾಮಯನಾಭಿ ಪುಞ್ಞಾದಿಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾರಂ ಜರಾಮರಣನೇಮಿ ಆಸವಸಮುದಯಮಯೇನ ಅಕ್ಖೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ತಿಭವರಥೇ ಸಮಾಯೋಜಿತಂ ಅನಾದಿಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಂ। ತಸ್ಸಾನೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವೀರಿಯಪಾದೇಹಿ ಸೀಲಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಞಾಣಫರಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಾ ಹತಾ ವಿಹತಾ ವಿದ್ಧಂಸಿತಾತಿ। ಅರಹತೀತಿ ವಾ ಅರಹಂ। ಭಗವಾ ಹಿ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಉಳಾರೇ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯೇ ಪೂಜಾವಿಸೇಸಞ್ಚ ಅರಹತಿ। ರಹಾಭಾವತೋ ವಾ ಅರಹಂ। ತಥಾಗತೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸತ್ತಾ ಪಾಪಕಿಲೇಸಸ್ಸಾಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವತೋಪಿ ಅರಹನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Arahanti ārakattā arahaṃ. Ārakā hi so sabbakilesehi suvidūravidūre ṭhito maggena savāsanānaṃ kilesānaṃ viddhaṃsitattā. Arīnaṃ vā hatattā arahaṃ. Bhagavatā hi kilesārayo anavasesato ariyamaggena hatā samucchinnāti. Arānaṃ vā hatattā arahaṃ. Yañca avijjābhavataṇhāmayanābhi puññādiabhisaṅkhārāraṃ jarāmaraṇanemi āsavasamudayamayena akkhena vijjhitvā tibhavarathe samāyojitaṃ anādikālappavattaṃ saṃsāracakkaṃ. Tassānena bodhimaṇḍe vīriyapādehi sīlapathaviyaṃ patiṭṭhāya saddhāhatthena kammakkhayakarañāṇapharasuṃ gahetvā sabbepi arā hatā vihatā viddhaṃsitāti. Arahatīti vā arahaṃ. Bhagavā hi sadevake loke aggadakkhiṇeyyattā uḷāre cīvarādipaccaye pūjāvisesañca arahati. Rahābhāvato vā arahaṃ. Tathāgato hi sabbaso samucchinnarāgādikilesattā pāpakilesassāpi asambhavato pāpakaraṇe rahābhāvatopi arahanti vuccati.

    ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ। ಭಗವಾ ಹಿ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯತೋ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತೋ, ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಹಾತಬ್ಬತೋ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬತೋ, ಭಾವೇತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತಬ್ಬತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddho. Bhagavā hi abhiññeyye dhamme abhiññeyyato, pariññeyye dhamme pariññeyyato, pahātabbe dhamme pahātabbato, sacchikātabbe dhamme sacchikātabbato, bhāvetabbe dhamme bhāvetabbato abhisambujjhi. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾತಂ, ಭಾವೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಭಾವಿತಂ।

    ‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;

    ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಪಹೀನಂ ಮೇ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೬೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೯೯; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೩೧)।

    Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (su. ni. 563; ma. ni. 2.399; visuddhi. 1.131);

    ಅಪಿಚ ಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಅನವಜ್ಜಸುಖವಿಪಾಕತೋ, ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಾವಜ್ಜದುಕ್ಖವಿಪಾಕತೋತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬತ್ತಿಕದುಕಾದಿವಸೇನ ಅಯಮತ್ಥೋ ನೇತಬ್ಬೋ। ಇತಿ ಅವಿಪರೀತಂ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೨೯-೧೩೧) ಆಗತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅರಹತ್ತಾಯಾತಿ ಅಗ್ಗಫಲಪ್ಪಟಿಲಾಭಾಯ। ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಾದಿಗುಣವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ಸೀಲಾದಿಪಟಿಪದಾಧಮ್ಮಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಮೇವ ವಾ ವೇನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ ಉಪದಿಸತಿ ಕಥೇತಿ।

    Apica kusale dhamme anavajjasukhavipākato, akusale dhamme sāvajjadukkhavipākatotiādinā sabbattikadukādivasena ayamattho netabbo. Iti aviparītaṃ sayambhuñāṇena sabbākārato sabbadhammānaṃ abhisambuddhattā sammāsambuddhoti ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.129-131) āgatanayeneva veditabbo. Arahattāyāti aggaphalappaṭilābhāya. Dhammaṃ desetīti ādikalyāṇādiguṇavisesayuttaṃ sīlādipaṭipadādhammaṃ samathavipassanādhammameva vā veneyyajjhāsayānurūpaṃ upadisati katheti.

    ಸಂವೇಜಿತೋತಿ ‘‘ಧಿರತ್ಥು ವತ, ಭೋ, ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ, ಯೇನಾಹಂ ಅನರಹಾವ ಸಮಾನೋ ಅರಹಾತಿ ಅಮಞ್ಞಿಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಞ್ಚ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಂ ನ ಜಾನಿಂ, ದುಜ್ಜಾನಂ ಖೋ ಪನಿದಂ ಜೀವಿತಂ, ದುಜ್ಜಾನಂ ಮರಣ’’ನ್ತಿ ಸಂವೇಗಮಾಪಾದಿತೋ, ದೇವತಾವಚನೇನ ಯಥಾವುತ್ತೇನಾಕಾರೇನ ಸಂವಿಗ್ಗಮಾನಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾವದೇವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ। ಸುಪ್ಪಾರಕಾ ಪಕ್ಕಾಮೀತಿ ಬುದ್ಧೋತಿ ನಾಮಮಪಿ ಸವನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಸಂವೇಗೇನ ಚ ಚೋದಿಯಮಾನಹದಯೋ ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನತೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಕ್ಕನ್ತೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕರತ್ತಿಪರಿವಾಸೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗೇ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೇನೇವ ಅಗಮಾಸಿ। ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನತೋ ಹಿ ಸಾವತ್ಥಿ ವೀಸಯೋಜನಸತೇ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚಾಯಂ ಏತ್ತಕಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೇನ ಅಗಮಾಸಿ। ಯದಾ ಸುಪ್ಪಾರಕತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ, ತದಹೇವ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಸಮ್ಪತ್ತೋತಿ।

    Saṃvejitoti ‘‘dhiratthu vata, bho, puthujjanabhāvassa, yenāhaṃ anarahāva samāno arahāti amaññiṃ, sammāsambuddhañca loke uppajjitvā dhammaṃ desentaṃ na jāniṃ, dujjānaṃ kho panidaṃ jīvitaṃ, dujjānaṃ maraṇa’’nti saṃvegamāpādito, devatāvacanena yathāvuttenākārena saṃviggamānasoti attho. Tāvadevāti tasmiṃyeva khaṇe. Suppārakā pakkāmīti buddhoti nāmamapi savanena uppannāya buddhārammaṇāya pītiyā saṃvegena ca codiyamānahadayo suppārakapaṭṭanato sāvatthiṃ uddissa pakkanto. Sabbattha ekarattiparivāsenāti sabbasmiṃ magge ekarattivāseneva agamāsi. Suppārakapaṭṭanato hi sāvatthi vīsayojanasate hoti, tañcāyaṃ ettakaṃ addhānaṃ ekarattivāsena agamāsi. Yadā suppārakato nikkhanto, tadaheva sāvatthiṃ sampattoti.

    ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಏವಂ ಅಗಮಾಸೀತಿ? ದೇವತಾನುಭಾವೇನ, ‘‘ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನಾ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕರತ್ತಿಪರಿವಾಸೇನಾ’’ತಿ ಪನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ ವೀಸಯೋಜನಸತಿಕತ್ತಾ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಗಾಮನಿಗಮರಾಜಧಾನೀಸು ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ರತ್ತಿಯಂ ವಸತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ದುತಿಯಂ ಅರುಣಂ ಅನುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೇನೇವ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ। ನಯಿದಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವೀಸಯೋಜನಸತಿಕೇ ಮಗ್ಗೇ ಏಕರತ್ತಿವಾಸೇನಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಏಕರತ್ತಿಮತ್ತಂ ಸೋ ಸಕಲಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗೇ ವಸಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮದಿವಸೇ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ।

    Kathaṃ panāyaṃ evaṃ agamāsīti? Devatānubhāvena, ‘‘buddhānubhāvenā’’tipi vadanti. ‘‘Sabbattha ekarattiparivāsenā’’ti pana vuttattā maggassa ca vīsayojanasatikattā antarāmagge gāmanigamarājadhānīsu yattha yattha rattiyaṃ vasati, tattha tattha dutiyaṃ aruṇaṃ anuṭṭhāpetvā sabbattha ekarattivāseneva sāvatthiṃ upasaṅkamīti ayamattho dīpito hotīti. Nayidaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Sabbasmiṃ vīsayojanasatike magge ekarattivāsenāti imassa atthassa adhippetattā. Ekarattimattaṃ so sakalasmiṃ tasmiṃ magge vasitvā pacchimadivase pubbaṇhasamaye sāvatthiṃ anuppattoti.

    ಭಗವಾಪಿ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ನ ತಾವಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತಾನಿ, ಖಣನ್ತರೇ ಪನ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಆಗಮಯಮಾನೋ ಮಹಾಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪಾವಿಸಿ। ಸೋ ಚ ಜೇತವನಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಭುತ್ತಪಾತರಾಸೇ ಕಾಯಾಲಸಿಯವಿಮೋಚನತ್ಥಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತೇ ಸಮ್ಬಹುಲೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ‘‘ಕಹಂ ನು ಖೋ ಏತರಹಿ ಭಗವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಂಸು ‘‘ತ್ವಂ ಪನ ಕುತೋ ಆಗತೋ’’ತಿ? ‘‘ಸುಪ್ಪಾರಕಪಟ್ಟನತೋ ಆಗತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ। ‘‘ದೂರತೋ ಆಗತೋಸಿ, ನಿಸೀದ, ತಾವ ಪಾದೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಮಕ್ಖೇತ್ವಾ ಥೋಕಂ ವಿಸ್ಸಮಾಹಿ, ಆಗತಕಾಲೇ ಸತ್ಥಾರಂ ದಕ್ಖಸೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಅತ್ತನೋ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಂ ನ ಜಾನಾಮಿ, ಏಕರತ್ತೇನೇವಮ್ಹಿ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಚಿರಂ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವೀಸಯೋಜನಸತಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಆಗತೋ, ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾವ ವಿಸ್ಸಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತರಮಾನರೂಪೋ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅನೋಪಮಾಯ ಬುದ್ಧಸಿರಿಯಾ ವಿರೋಚಮಾನಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತಿ। ಅಥ ಖೋ ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ ಯೇನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿಆದಿ।

    Bhagavāpi bāhiyassa āgamanaṃ ñatvā ‘‘na tāvassa indriyāni paripākaṃ gatāni, khaṇantare pana paripākaṃ gamissantī’’ti tassa indriyānaṃ paripākaṃ āgamayamāno mahābhikkhusaṅghaparivuto tasmiṃ khaṇe sāvatthiṃ piṇḍāya pāvisi. So ca jetavanaṃ pavisitvā bhuttapātarāse kāyālasiyavimocanatthaṃ abbhokāse caṅkamante sambahule bhikkhū passitvā ‘‘kahaṃ nu kho etarahi bhagavā’’ti pucchi. Bhikkhū ‘‘bhagavā sāvatthiṃ piṇḍāya paviṭṭho’’ti vatvā pucchiṃsu ‘‘tvaṃ pana kuto āgato’’ti? ‘‘Suppārakapaṭṭanato āgatomhī’’ti. ‘‘Dūrato āgatosi, nisīda, tāva pāde dhovitvā makkhetvā thokaṃ vissamāhi, āgatakāle satthāraṃ dakkhasī’’ti. ‘‘Ahaṃ, bhante, attano jīvitantarāyaṃ na jānāmi, ekarattenevamhi katthacipi ciraṃ aṭṭhatvā anisīditvā vīsayojanasatikaṃ maggaṃ āgato, satthāraṃ passitvāva vissamissāmī’’ti vatvā taramānarūpo sāvatthiṃ pavisitvā anopamāya buddhasiriyā virocamānaṃ bhagavantaṃ passi. Tena vuttaṃ ‘‘tena kho pana samayena sambahulā bhikkhū abbhokāse caṅkamanti. Atha kho bāhiyo dārucīriyo yena te bhikkhū tenupasaṅkamī’’tiādi.

    ತತ್ಥ ಕಹನ್ತಿ ಕತ್ಥ। ನೂತಿ ಸಂಸಯೇ, ಖೋತಿ ಪದಪೂರಣೇ, ಕಸ್ಮಿಂ ನು ಖೋ ಪದೇಸೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಸ್ಸನಕಾಮಮ್ಹಾತಿ ದಟ್ಠುಕಾಮಾ ಅಮ್ಹ। ಮಯಞ್ಹಿ ತಂ ಭಗವನ್ತಂ ಅನ್ಧೋ ವಿಯ ಚಕ್ಖುಂ, ಬಧಿರೋ ವಿಯ ಸೋತಂ, ಮೂಗೋ ವಿಯ ಕಲ್ಯಾಣವಾಕ್ಕರಣಂ, ಹತ್ಥಪಾದವಿಕಲೋ ವಿಯ ಹತ್ಥಪಾದೇ, ದಲಿದ್ದೋ ವಿಯ ಧನಸಮ್ಪದಂ, ಕನ್ತಾರದ್ಧಾನಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ವಿಯ ಖೇಮನ್ತಭೂಮಿಂ, ರೋಗಾಭಿಭೂತೋ ವಿಯ ಆರೋಗ್ಯಂ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಭಿನ್ನನಾವೋ ವಿಯ ಮಹಾಕುಲ್ಲಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತುಞ್ಚ ಇಚ್ಛಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತರಮಾನರೂಪೋತಿ ತರಮಾನಾಕಾರೋ।

    Tattha kahanti kattha. ti saṃsaye, khoti padapūraṇe, kasmiṃ nu kho padeseti attho. Dassanakāmamhāti daṭṭhukāmā amha. Mayañhi taṃ bhagavantaṃ andho viya cakkhuṃ, badhiro viya sotaṃ, mūgo viya kalyāṇavākkaraṇaṃ, hatthapādavikalo viya hatthapāde, daliddo viya dhanasampadaṃ, kantāraddhānappaṭipanno viya khemantabhūmiṃ, rogābhibhūto viya ārogyaṃ, mahāsamudde bhinnanāvo viya mahākullaṃ passituṃ upasaṅkamituñca icchāmāti dasseti. Taramānarūpoti taramānākāro.

    ಪಾಸಾದಿಕನ್ತಿ ಬಾತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಕೇತುಮಾಲಾಲಙ್ಕತಾಯ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರಸೋಭಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಾಯದಸ್ಸನಬ್ಯಾವಟಸ್ಸ ಜನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಸಾದಾವಹಂ। ಪಸಾದನೀಯನ್ತಿ ದಸಬಲಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಛಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಅಟ್ಠಾರಸಾವೇಣಿಕ- ಬುದ್ಧಧಮ್ಮಪ್ಪಭುತಿಅಪರಿಮಾಣಗುಣಗಣಸಮನ್ನಾಗತಾಯ ಧಮ್ಮಕಾಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸರಿಕ್ಖಕಜನಸ್ಸ ಪಸಾದನೀಯಂ ಪಸೀದಿತಬ್ಬಯುತ್ತಂ ಪಸಾದಾರಹಂ ವಾ। ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಲೋಲಭಾವಾಪಗಮನೇನ ವೂಪಸನ್ತಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಸನ್ತಮಾನಸನ್ತಿ ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಭಾವೂಪಗಮನೇನ ವೂಪಸನ್ತಮಾನಸಂ। ಉತ್ತಮದಮಥಸಮಥಮನುಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಉತ್ತಮಂ ದಮಥಂ ಸಮಥಞ್ಚ ಅನುಪ್ಪತ್ವಾ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ಠಿತಂ। ದನ್ತನ್ತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಸಮಾಚಾರತಾಯ ಚೇವ ಹತ್ಥಪಾದಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಭಾವತೋ ದವಾದಿಅಭಾವತೋ ಚ ಕಾಯೇನ ದನ್ತಂ। ಗುತ್ತನ್ತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧವಚೀಸಮಾಚಾರತಾಯ ಚೇವ ನಿರತ್ಥಕವಾಚಾಭಾವತೋ ದವಾದಿಅಭಾವತೋ ಚ ವಾಚಾಯ ಗುತ್ತಂ। ಯತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಮನೋಸಮಾಚಾರತಾಯ ಅರಿಯಿದ್ಧಿಯೋಗೇನ ಅಬ್ಯಾವಟಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನುಪೇಕ್ಖಾಭಾವತೋ ಚ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಯತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ನಾಗನ್ತಿ ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ಅಗಮನತೋ, ಪಹೀನಾನಂ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಾನಂ ಪುನಾನಾಗಮನತೋ, ಕಸ್ಸಚಿಪಿ ಆಗುಸ್ಸ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಅಕರಣತೋ, ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ಚ ಅಗಮನತೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನಾಗಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಾಸಾದಿಕನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ರೂಪಕಾಯೇನ ಭಗವತೋ ಪಮಾಣಭೂತತಂ ದೀಪೇತಿ, ಪಸಾದನೀಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮಕಾಯೇನ, ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿಆದಿನಾ ಸೇಸೇಹಿ ಪಮಾಣಭೂತತಂ ದೀಪೇತಿ। ತೇನ ಚತುಪ್ಪಮಾಣಿಕೇ ಲೋಕಸನ್ನಿವಾಸೇ ಅನವಸೇಸತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಭಗವತೋ ಪಮಾಣಭಾವೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Pāsādikanti bāttiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhāketumālālaṅkatāya samantapāsādikāya attano sarīrasobhāsampattiyā rūpakāyadassanabyāvaṭassa janassa sabbabhāgato pasādāvahaṃ. Pasādanīyanti dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇika- buddhadhammappabhutiaparimāṇaguṇagaṇasamannāgatāya dhammakāyasampattiyā sarikkhakajanassa pasādanīyaṃ pasīditabbayuttaṃ pasādārahaṃ vā. Santindriyanti cakkhādipañcindriyalolabhāvāpagamanena vūpasantapañcindriyaṃ. Santamānasanti chaṭṭhassa manindriyassa nibbisevanabhāvūpagamanena vūpasantamānasaṃ. Uttamadamathasamathamanuppattanti lokuttarapaññāvimutticetovimuttisaṅkhātaṃ uttamaṃ damathaṃ samathañca anuppatvā adhigantvā ṭhitaṃ. Dantanti suparisuddhakāyasamācāratāya ceva hatthapādakukkuccābhāvato davādiabhāvato ca kāyena dantaṃ. Guttanti suparisuddhavacīsamācāratāya ceva niratthakavācābhāvato davādiabhāvato ca vācāya guttaṃ. Yatindriyanti suparisuddhamanosamācāratāya ariyiddhiyogena abyāvaṭaappaṭisaṅkhānupekkhābhāvato ca manindriyavasena yatindriyaṃ. Nāganti chandādivasena agamanato, pahīnānaṃ rāgādikilesānaṃ punānāgamanato, kassacipi āgussa sabbathāpi akaraṇato, punabbhavassa ca agamanatoti imehi kāraṇehi nāgaṃ. Ettha ca pāsādikanti iminā rūpakāyena bhagavato pamāṇabhūtataṃ dīpeti, pasādanīyanti iminā dhammakāyena, santindriyantiādinā sesehi pamāṇabhūtataṃ dīpeti. Tena catuppamāṇike lokasannivāse anavasesato sattānaṃ bhagavato pamāṇabhāvo pakāsitoti veditabbo.

    ಏವಂಭೂತಞ್ಚ ಭಗವನ್ತಂ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಚಿರಸ್ಸಂ ವತ ಮೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ದಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ಹಟ್ಠತುಟ್ಠೋ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾಯ ಪೀತಿಯಾ ನಿರನ್ತರಂ ಫುಟಸರೀರೋ ಪೀತಿವಿಪ್ಫಾರಿತವಿವಟನಿಚ್ಚಲಲೋಚನೋ ದಿಟ್ಠಟ್ಠಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಓಣತಸರೀರೋ ಭಗವತೋ ಸರೀರಪ್ಪಭಾವೇಮಜ್ಝಂ ಅಜ್ಝೋಗಾಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ನಿಮುಜ್ಜನ್ತೋ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಮ್ಬಾಹನ್ತೋ ಪರಿಚುಮ್ಬನ್ತೋ ‘‘ದೇಸೇತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ನಿಪತಿತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಏತದವೋಚ – ‘ದೇಸೇತು ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ, ದೇಸೇತು ಸುಗತೋ ಧಮ್ಮಂ, ಯಂ ಮಮಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾ’’’ತಿ।

    Evaṃbhūtañca bhagavantaṃ antaravīthiyaṃ gacchantaṃ disvā ‘‘cirassaṃ vata me sammāsambuddho diṭṭho’’ti haṭṭhatuṭṭho pañcavaṇṇāya pītiyā nirantaraṃ phuṭasarīro pītivipphāritavivaṭaniccalalocano diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇatasarīro bhagavato sarīrappabhāvemajjhaṃ ajjhogāhetvā tattha nimujjanto bhagavato samīpaṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā bhagavato pāde sambāhanto paricumbanto ‘‘desetu me, bhante, bhagavā dhamma’’nti āha. Tena vuttaṃ – ‘‘bhagavato pādesirasā nipatitvā bhagavantaṃ etadavoca – ‘desetu me, bhante, bhagavā dhammaṃ, desetu sugato dhammaṃ, yaṃ mamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’’ti.

    ತತ್ಥ ಸುಗತೋತಿ ಸೋಭನಗಮನತ್ತಾ, ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾ, ಸಮ್ಮಾ ಗತತ್ತಾ, ಸಮ್ಮಾ ಗದತ್ತಾ ಸುಗತೋ। ಗಮನಮ್ಪಿ ಹಿ ಗತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಞ್ಚ ಭಗವತೋ ಸೋಭನಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅನವಜ್ಜಂ। ಕಿಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ತೇನ ಹೇಸ ಗಮನೇನ ಖೇಮಂ ದಿಸಂ ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ ಗತೋ, ಅಞ್ಞೇಪಿ ಗಮೇತೀತಿ ಸೋಭನಗಮನತ್ತಾ ಸುಗತೋ। ಸುನ್ದರಞ್ಚೇಸ ಠಾನಂ ಅಮತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋತಿ ಸುನ್ದರಂ ಠಾನಂ ಗತತ್ತಾ ಸುಗತೋ। ಸಮ್ಮಾ ಚ ಗತತ್ತಾ ಸುಗತೋ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪುನ ಅಪಚ್ಚಾಗಮನತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Tattha sugatoti sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammā gatattā, sammā gadattā sugato. Gamanampi hi gatanti vuccati, tañca bhagavato sobhanaṃ parisuddhaṃ anavajjaṃ. Kiṃ pana tanti? Ariyamaggo. Tena hesa gamanena khemaṃ disaṃ asajjamāno gato, aññepi gametīti sobhanagamanattā sugato. Sundarañcesa ṭhānaṃ amataṃ nibbānaṃ gatoti sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā sugato. Sammā ca gatattā sugato tena tena maggena pahīne kilese puna apaccāgamanato. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಯೇ ಕಿಲೇಸಾ ಪಹೀನಾ, ತೇ ಕಿಲೇಸೇ ನ ಪುನೇತಿ ನ ಪಚ್ಚೇತಿ ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಸುಗತೋ। ಸಕದಾಗಾಮಿ…ಪೇ॰… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ…ಪೇ॰… ನ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತೀತಿ ಸುಗತೋ’’ತಿ (ಚೂಳನಿ॰ ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೭)।

    ‘‘Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato. Sakadāgāmi…pe… arahattamaggena…pe… na paccāgacchatīti sugato’’ti (cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 27).

    ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಗತತ್ತಾತಿ ತೀಸುಪಿ ಅವತ್ಥಾಸು ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಗತತ್ತಾ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೀಪಙ್ಕರಪಾದಮೂಲತೋ ಹಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಮಹಾಬೋಧಿಮಣ್ಡಾ ತಾವ ಸಮತಿಂಸಪಾರಮಿಪೂರಿತಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾಯ ಲೋಕತ್ಥಚರಿಯಾಯ ಬುದ್ಧತ್ಥಚರಿಯಾಯ ಕೋಟಿಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖಮೇವ ಪರಿಬ್ರೂಹನ್ತೋ ಸಸ್ಸತಂ ಉಚ್ಛೇದಂ ಕಾಮಸುಖಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥನ್ತಿ ಇಮೇ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತಿಯಾ ಅನುತ್ತರಾಯ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ತತೋ ಪರಂ ಸಮಧಿಗತಧಮ್ಮಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಸು ಅವಿಸಯಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಾ ಗತತ್ತಾ ಸುಗತೋ। ಸಮ್ಮಾ ಚೇಸ ಗದತಿ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಯುತ್ತಮೇವ ವಾಚಂ ಭಾಸತೀತಿ ಸುಗತೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

    Atha vā sammā gatattāti tīsupi avatthāsu sammāpaṭipattiyā gatattā, suppaṭipannattāti attho. Dīpaṅkarapādamūlato hi paṭṭhāya yāva mahābodhimaṇḍā tāva samatiṃsapāramipūritāya sammāpaṭipattiyā ñātatthacariyāya lokatthacariyāya buddhatthacariyāya koṭiṃ pāpuṇitvā sabbalokassa hitasukhameva paribrūhanto sassataṃ ucchedaṃ kāmasukhaṃ attakilamathanti ime ante anupagacchantiyā anuttarāya bojjhaṅgabhāvanāsaṅkhātāya majjhimāya paṭipadāya ariyasaccesu tato paraṃ samadhigatadhammādhipateyyo sabbasattesu avisayāya sammāpaṭipattiyā ca gato paṭipannoti evampi sammā gatattā sugato. Sammā cesa gadati yuttaṭṭhāne yuttameva vācaṃ bhāsatīti sugato. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ಕಾಲವಾದೀ , ಭೂತವಾದೀ, ಅತ್ಥವಾದೀ, ಧಮ್ಮವಾದೀ, ವಿನಯವಾದೀ, ನಿಧಾನವತಿಂ ವಾಚಂ ಭಾಸಿತಾ ಕಾಲೇನ ಸಾಪದೇಸಂ ಪರಿಯನ್ತವತಿಂ ಅತ್ಥಸಂಹಿತ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೪)।

    ‘‘Kālavādī , bhūtavādī, atthavādī, dhammavādī, vinayavādī, nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasaṃhita’’nti (dī. ni. 1.9; ma. ni. 3.14).

    ಅಪರಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ –

    Aparampi vuttaṃ –

    ‘‘ಯಾ ಸಾ ವಾಚಾ ಅಭೂತಾ ಅತಚ್ಛಾ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಾ, ಯಾ ಚ ಪರೇಸಂ ಅಪ್ಪಿಯಾ ಅಮನಾಪಾ, ನ ತಂ ತಥಾಗತೋ ವಾಚಂ ಭಾಸತೀ’’ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೮೬)।

    ‘‘Yā sā vācā abhūtā atacchā anatthasaṃhitā, yā ca paresaṃ appiyā amanāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsatī’’tiādi (ma. ni. 2.86).

    ಏವಂ ಸಮ್ಮಾ ಗದತ್ತಾಪಿ ಸುಗತೋ।

    Evaṃ sammā gadattāpi sugato.

    ಯಂ ಮಮಸ್ಸ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯಾತಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪದಿಸನಂ ಚಿರಕಾಲಂ ಮಮ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಾದಿಹಿತಾಯ ತದಧಿಗನ್ತಬ್ಬಸುಖಾಯ ಚ ಸಿಯಾ। ಅಕಾಲೋ ಖೋ ತಾವ ಬಾಹಿಯಾತಿ ತವ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ನ ತಾವ ಕಾಲೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಪನ ಭಗವತೋ ಸತ್ತಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಕಾಲೋಪಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಯತೋ ಭಗವಾ ಕಾಲವಾದೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಕಾಲೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಕಾಲೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತದಾ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಕ್ಕಾಪರಿಪಕ್ಕಭಾವೋ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ತಂ ಅವತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಠಿತಭಾವಮಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಅಪದಿಸನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅನ್ತರಘರಂ ಪವಿಟ್ಠಮ್ಹಾ’’ತಿ। ದುಜ್ಜಾನನ್ತಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ। ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಾನನ್ತಿ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಕರಧಮ್ಮಾನಂ ವತ್ತನಂ ಅವತ್ತನಂ ವಾತಿ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಸಮ್ಭಮವಸೇನ ‘‘ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತಥಾ ಹಿ ಅನೇಕಪಚ್ಚಯಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿಜೀವಿತಂ ಅನೇಕರೂಪಾ ಚ ತದನ್ತರಾಯಾ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ –

    Yaṃ mamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti yaṃ dhammassa upadisanaṃ cirakālaṃ mama jhānavimokkhādihitāya tadadhigantabbasukhāya ca siyā. Akālo kho tāva bāhiyāti tava dhammadesanāya na tāva kāloti attho. Kiṃ pana bhagavato sattahitapaṭipattiyā akālopi nāma atthi, yato bhagavā kālavādīti? Vuccate – kāloti cettha veneyyānaṃ indriyaparipākakālo adhippeto. Yasmā pana tadā bāhiyassa attano indriyānaṃ paripakkāparipakkabhāvo dubbiññeyyo, tasmā bhagavā taṃ avatvā attano antaravīthiyaṃ ṭhitabhāvamassa kāraṇaṃ apadisanto āha ‘‘antaragharaṃ paviṭṭhamhā’’ti. Dujjānanti dubbiññeyyaṃ. Jīvitantarāyānanti jīvitassa antarāyakaradhammānaṃ vattanaṃ avattanaṃ vāti vattukāmo sambhamavasena ‘‘jīvitantarāyāna’’nti āha. Tathā hi anekapaccayappaṭibaddhavuttijīvitaṃ anekarūpā ca tadantarāyā. Vuttañhi –

    ‘‘ಅಜ್ಜೇವ ಕಿಚ್ಚಮಾತಪ್ಪಂ, ಕೋ ಜಞ್ಞಾ ಮರಣಂ ಸುವೇ।

    ‘‘Ajjeva kiccamātappaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;

    ನ ಹಿ ನೋ ಸಙ್ಗರಂ ತೇನ, ಮಹಾಸೇನೇನ ಮಚ್ಚುನಾ’’ತಿ॥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭೨; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೦೩)।

    Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā’’ti. (ma. ni. 3.272; netti. 103);

    ಕಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಮೇವ ತಾವ ಪುರಕ್ಖರೋತಿ? ‘‘ನಿಮಿತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಅದಿಟ್ಠಕೋಸಲ್ಲೇನ ವಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ಅಪರೇ ‘‘ದೇವತಾಯ ಸನ್ತಿಕೇ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಸ್ಸ ಸುತತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅನ್ತಿಮಭವಿಕತ್ತಾ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಏವಮಾಹ। ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪತ್ತಅರಹತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಯೋ ಹೋತಿ। ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಾ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋವ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ? ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಮಂ ದಿಟ್ಠಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಕಲಸರೀರಂ ಪೀತಿಯಾ ನಿರನ್ತರಂ ಫುಟಂ, ಅತಿಬಲವಾ ಪೀತಿವೇಗೋ, ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ನ ತಾವ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ। ಯಾವ ಪನ ಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಸಣ್ಠಾತಿ, ತಾವ ತಿಟ್ಠತು, ವೀಸಯೋಜನಸತಂ ಮಗ್ಗಂ ಆಗತತ್ತಾ ದರಥೋಪಿಸ್ಸ ಕಾಯೇ ಬಲವಾ, ಸೋಪಿ ತಾವ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭತೂ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಧಮ್ಮಸ್ಸವನೇ ಆದರಜನನತ್ಥಂ ಭಗವಾ ಏವಮಕಾಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತತಿಯವಾರಂ ಯಾಚಿತೋ ಪನ ಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಂ ದರಥಪ್ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಞ್ಚಸ್ಸ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಕಾಲೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಾ ತಿಹಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಆರಭಿ।

    Kasmā panāyaṃ jīvitantarāyameva tāva purakkharoti? ‘‘Nimittaññutāya adiṭṭhakosallena vā’’ti keci. Apare ‘‘devatāya santike jīvitantarāyassa sutattā’’ti vadanti. Antimabhavikattā pana upanissayasampattiyā codiyamāno evamāha. Na hi tesaṃ appattaarahattānaṃ jīvitakkhayo hoti. Kiṃ pana kāraṇā bhagavā tassa dhammaṃ desetukāmova dvikkhattuṃ paṭikkhipi? Evaṃ kirassa ahosi ‘‘imassa maṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya sakalasarīraṃ pītiyā nirantaraṃ phuṭaṃ, atibalavā pītivego, dhammaṃ sutvāpi na tāva sakkhissati paṭivijjhituṃ. Yāva pana majjhattupekkhā saṇṭhāti, tāva tiṭṭhatu, vīsayojanasataṃ maggaṃ āgatattā darathopissa kāye balavā, sopi tāva paṭippassambhatū’’ti. Tasmā dvikkhattuṃ paṭikkhipi. Keci pana ‘‘dhammassavane ādarajananatthaṃ bhagavā evamakāsī’’ti vadanti. Tatiyavāraṃ yācito pana majjhattupekkhaṃ darathappaṭipassaddhiṃ paccupaṭṭhitañcassa jīvitantarāyaṃ disvā ‘‘idāni dhammadesanāya kālo’’ti cintetvā ‘‘tasmā tihā’’tiādinā dhammadesanaṃ ārabhi.

    ತತ್ಥ ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಅತಿವಿಯ ಮಂ ಯಾಚಸಿ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಜೀವಿತನ್ತರಾಯಾನಂ ದುಜ್ಜಾನತಂ ವದಸಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ತೇ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ। ತಿಹಾತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ತೇತಿ ತಯಾ ಏವನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವತ್ತಬ್ಬಾಕಾರಂ ವದತಿ।

    Tattha tasmāti yasmā tvaṃ ussukkajāto hutvā ativiya maṃ yācasi, yasmā vā jīvitantarāyānaṃ dujjānataṃ vadasi, indriyāni ca te paripākaṃ gatāni, tasmā. Tihāti nipātamattaṃ. Teti tayā evanti idāni vattabbākāraṃ vadati.

    ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ವಸೇನ ಸಿಕ್ಖನಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಪನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Sikkhitabbanti adhisīlasikkhādīnaṃ tissannampi sikkhānaṃ vasena sikkhanaṃ kātabbaṃ. Yathā pana sikkhitabbaṃ, taṃ dassento ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādimāha.

    ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪೇ ರೂಪಮತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಂ, ಏವಮೇವ ಸೇಸಂ। ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಹಿ ಮೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಮೇವ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪವಿಜಾನನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮತ್ತನ್ತಿ ಪಮಾಣಂ। ದಿಟ್ಠಾ ಮತ್ತಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವ ಚಿತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಆಪಾಥಗತೇ ರೂಪೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ನ ರಜ್ಜತಿ, ನ ದುಸ್ಸತಿ, ನ ಮುಯ್ಹತಿ, ಏವಂ ರಾಗಾದಿವಿರಹೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವ ಮೇ ಜವನಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ಜವನಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ।

    Tattha diṭṭhe diṭṭhamattanti rūpāyatane cakkhuviññāṇena diṭṭhamattaṃ. Yathā hi cakkhuviññāṇaṃ rūpe rūpamattameva passati, na aniccādisabhāvaṃ, evameva sesaṃ. Cakkhudvārikaviññāṇena hi me diṭṭhamattameva bhavissatīti sikkhitabbanti attho. Atha vā diṭṭhe diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇena rūpavijānananti attho. Mattanti pamāṇaṃ. Diṭṭhā mattā etassāti diṭṭhamattaṃ, cakkhuviññāṇamattameva cittaṃ bhavissatīti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā āpāthagate rūpe cakkhuviññāṇaṃ na rajjati, na dussati, na muyhati, evaṃ rāgādivirahena cakkhuviññāṇamattameva me javanaṃ bhavissati, cakkhuviññāṇappamāṇeneva javanaṃ ṭhapessāmīti.

    ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ದಿಟ್ಠಂ ರೂಪಂ, ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ನಾಮ ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸಙ್ಖಾತಂ ಚಿತ್ತತ್ತಯಂ। ಯಥಾ ತಂ ನ ರಜ್ಜತಿ, ನ ದುಸ್ಸತಿ, ನ ಮುಯ್ಹತಿ, ಏವಂ ಆಪಾಥಗತೇ ರೂಪೇ ತೇನೇವ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದಿಪ್ಪಮಾಣೇನ ಜವನಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಿ, ನಾಹಂ ತಂ ಪಮಾಣಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ದಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸುತಮುತೇ । ಮುತನ್ತಿ ತದಾರಮ್ಮಣವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ವಿಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನೇನ ವಿಞ್ಞಾತಾರಮ್ಮಣಂ। ತಸ್ಮಿಂ ವಿಞ್ಞಾತೇ ವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನಪ್ಪಮಾಣಂ। ಯಥಾ ಆವಜ್ಜನಂ ನ ರಜ್ಜತಿ, ನ ದುಸ್ಸತಿ, ನ ಮುಯ್ಹತಿ, ಏವಂ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನಪ್ಪಮಾಣೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಹಿ ತೇ, ಬಾಹಿಯ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ತಯಾ, ಬಾಹಿಯ, ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಸಿಕ್ಖಾನಂ ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ।

    Atha vā diṭṭhaṃ nāma cakkhuviññāṇena diṭṭhaṃ rūpaṃ, diṭṭhamattaṃ nāma tattheva uppannaṃ sampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanasaṅkhātaṃ cittattayaṃ. Yathā taṃ na rajjati, na dussati, na muyhati, evaṃ āpāthagate rūpe teneva sampaṭicchanādippamāṇena javanaṃ uppādessāmi, nāhaṃ taṃ pamāṇaṃ atikkamitvā rajjanādivasena uppajjituṃ dassāmīti evamettha attho daṭṭhabbo. Eseva nayo sutamute . Mutanti tadārammaṇaviññāṇehi saddhiṃ gandharasaphoṭṭhabbāyatanaṃ veditabbaṃ. Viññāte viññātamattanti ettha pana viññātaṃ nāma manodvārāvajjanena viññātārammaṇaṃ. Tasmiṃ viññāte viññātamattanti āvajjanappamāṇaṃ. Yathā āvajjanaṃ na rajjati, na dussati, na muyhati, evaṃ rajjanādivasena ca uppajjituṃ adatvā āvajjanappamāṇeneva cittaṃ ṭhapessāmīti ayamettha attho. Evañhi te, bāhiya, sikkhitabbanti evaṃ imāya paṭipadāya tayā, bāhiya, tissannaṃ sikkhānaṃ anuvattanavasena sikkhitabbaṃ.

    ಇತಿ ಭಗವಾ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಸಂಖಿತ್ತರುಚಿತಾಯ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಛಳಾರಮ್ಮಣಭೇದಭಿನ್ನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಿಸಯಂ ದಿಟ್ಠಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥಸ್ಸ ಞಾತತೀರಣಪರಿಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಥಂ? ಏತ್ಥ ಹಿ ರೂಪಾಯತನಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ತಂದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ, ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಯಥಾಪಚ್ಚಯಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಧಮ್ಮಮತ್ತಮೇವ, ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ಕತ್ತಾ ವಾ ಕಾರೇತಾ ವಾ, ಯತೋ ತಂ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಂ, ಉದಯಬ್ಬಯಪ್ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಂ, ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಅನತ್ತಾತಿ ಕುತೋ ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಸ್ಸ ರಜ್ಜನಾದೀನಂ ಓಕಾಸೋತಿ? ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸುತಾದೀಸುಪಿ।

    Iti bhagavā bāhiyassa saṃkhittarucitāya chahi viññāṇakāyehi saddhiṃ chaḷārammaṇabhedabhinnaṃ vipassanāya visayaṃ diṭṭhādīhi catūhi koṭṭhāsehi vibhajitvā tatthassa ñātatīraṇapariññaṃ dasseti. Kathaṃ? Ettha hi rūpāyatanaṃ passitabbaṭṭhena diṭṭhaṃ nāma, cakkhuviññāṇaṃ pana saddhiṃ taṃdvārikaviññāṇehi dassanaṭṭhena, tadubhayampi yathāpaccayaṃ pavattamānaṃ dhammamattameva, na ettha koci kattā vā kāretā vā, yato taṃ hutvā abhāvaṭṭhena aniccaṃ, udayabbayappaṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ, avasavattanaṭṭhena anattāti kuto tattha paṇḍitassa rajjanādīnaṃ okāsoti? Ayamettha adhippāyo sutādīsupi.

    ಇದಾನಿ ಞಾತತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಸು ಪತಿಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸಹ ಮಗ್ಗಫಲೇನ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಯತೋ ಖೋ ತೇ, ಬಾಹಿಯಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಯತೋತಿ ಯದಾ, ಯಸ್ಮಾ ವಾ। ತೇತಿ ತವ। ತತೋತಿ ತದಾ, ತಸ್ಮಾ ವಾ। ತೇನಾತಿ ತೇನ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ, ದಿಟ್ಠಾದಿಪಟಿಬದ್ಧೇನ ರಾಗಾದಿನಾ ವಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಬಾಹಿಯ, ತವ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಯೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ದಿಟ್ಠಾದೀಸು ಮಯಾ ವುತ್ತವಿಧಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಾವಬೋಧೇನ ದಿಟ್ಠಾದಿಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ತೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ ದಿಟ್ಠಾದಿಪಟಿಬದ್ಧೇನ ರಾಗಾದಿನಾ ಸಹ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ರತ್ತೋ ವಾ ದುಟ್ಠೋ ವಾ ಮೂಳ್ಹೋ ವಾ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ಪಹೀನರಾಗಾದಿಕತ್ತಾ ತೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಾದಿನಾ ಸಹ ಪಟಿಬದ್ಧೋ ನ ಭವಿಸ್ಸಸೀತಿ। ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತತ್ಥಾತಿ ಯದಾ ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತ್ವಂ ತೇನ ರಾಗೇನ ವಾ ರತ್ತೋ ದೋಸೇನ ವಾ ದುಟ್ಠೋ ಮೋಹೇನ ವಾ ಮೂಳ್ಹೋ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ತದಾ ತಸ್ಮಾ ವಾ ತ್ವಂ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾದಿಕೇ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ತಸ್ಮಿಂ ದಿಟ್ಠೇ ವಾ ಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತೇ ವಾ ‘‘ಏತಂ ಮಮ, ಏಸೋಹಮಸ್ಮಿ, ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅಲ್ಲೀನೋ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಖೀಣಾಸವಭೂಮಿ ದಸ್ಸಿತಾ।

    Idāni ñātatīraṇapariññāsu patiṭṭhitassa upari saha maggaphalena pahānapariññaṃ dassetuṃ, ‘‘yato kho te, bāhiyā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha yatoti yadā, yasmā vā. Teti tava. Tatoti tadā, tasmā vā. Tenāti tena diṭṭhādinā, diṭṭhādipaṭibaddhena rāgādinā vā. Idaṃ vuttaṃ hoti – bāhiya, tava yasmiṃ kāle yena vā kāraṇena diṭṭhādīsu mayā vuttavidhiṃ paṭipajjantassa aviparītasabhāvāvabodhena diṭṭhādimattaṃ bhavissati, tasmiṃ kāle tena vā kāraṇena diṭṭhādipaṭibaddhena rāgādinā saha na bhavissasi, ratto vā duṭṭho vā mūḷho vā na bhavissasi, pahīnarāgādikattā tena vā diṭṭhādinā saha paṭibaddho na bhavissasīti. Tato tvaṃ, bāhiya, na tatthāti yadā yasmā vā tvaṃ tena rāgena vā ratto dosena vā duṭṭho mohena vā mūḷho na bhavissasi, tadā tasmā vā tvaṃ tattha diṭṭhādike na bhavissasi, tasmiṃ diṭṭhe vā sutamutaviññāte vā ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti taṇhāmānadiṭṭhīhi allīno patiṭṭhito na bhavissasi. Ettāvatā pahānapariññaṃ matthakaṃ pāpetvā khīṇāsavabhūmi dassitā.

    ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನೇವಿಧ ನ ಹುರಂ ನ ಉಭಯಮನ್ತರೇನಾತಿ ಯದಾ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ತೇನ ರಾಗಾದಿನಾ ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾದೀಸು ಪಟಿಬದ್ಧೋ ನ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ತದಾ ತ್ವಂ ನೇವ ಇಧಲೋಕೇ ನ ಪರಲೋಕೇ ನ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ। ಏಸೇವನ್ತೋ ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅಯಮೇವ ಹಿ ಅನ್ತೋ ಅಯಂ ಪರಿವಟುಮಭಾವೋತಿ ಅಯಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ಪನ ‘‘ಉಭಯಮನ್ತರೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾಭವಂ ನಾಮ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಂ ಮಿಚ್ಛಾ। ಅನ್ತರಾಭವಸ್ಸ ಹಿ ಭಾವೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋಯೇವ। ಅನ್ತರೇನಾತಿ ವಚನಂ ಪನ ವಿಕಪ್ಪನ್ತರದೀಪನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ‘‘ನೇವ ಇಧ ನ ಹುರಂ, ಅಪರೋ ವಿಕಪ್ಪೋ ನ ಉಭಯ’’ನ್ತಿ।

    Tatotvaṃ, bāhiya, nevidha na huraṃ na ubhayamantarenāti yadā tvaṃ, bāhiya, tena rāgādinā tattha diṭṭhādīsu paṭibaddho na bhavissasi, tadā tvaṃ neva idhaloke na paraloke na ubhayatthāpi. Esevanto dukkhassāti kilesadukkhassa ca vaṭṭadukkhassa ca ayameva hi anto ayaṃ parivaṭumabhāvoti ayameva hi ettha attho. Ye pana ‘‘ubhayamantarenā’’ti padaṃ gahetvā antarābhavaṃ nāma icchanti, tesaṃ taṃ micchā. Antarābhavassa hi bhāvo abhidhamme paṭikkhittoyeva. Antarenāti vacanaṃ pana vikappantaradīpanaṃ, tasmā ayamettha attho – ‘‘neva idha na huraṃ, aparo vikappo na ubhaya’’nti.

    ಅಥ ವಾ ಅನ್ತರೇನಾತಿ ವಚನಂ ಪನ ವಿಕಪ್ಪನ್ತರಾಭಾವದೀಪನಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ನೇವ ಇಧ ನ ಹುರಂ, ಉಭಯಮನ್ತರೇ ಪನ ನ ಅಞ್ಞಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ। ಯೇಪಿ ಚ ‘‘ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ ಸಮ್ಭವೇಸೀ’’ತಿ ಚ ಇಮೇಸಂ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅತ್ಥಿಯೇವ ಅನ್ತರಾಭವೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಹಾದೀಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಯುವೇಮಜ್ಝಂ ಅನತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅನವಸೇಸಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀ, ನ ಅನ್ತರಾಭವಭೂತೋತಿ ಪುರಿಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚ ಯೇ ಭೂತಾ ಏವ, ನ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇ ಖೀಣಾಸವಾ ಪುರಿಮಪದೇ ಭೂತಾತಿ ವುತ್ತಾ। ತಬ್ಬಿರುದ್ಧತಾಯ ಸಮ್ಭವಮೇಸನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಭವೇಸಿನೋ, ಅಪ್ಪಹೀನಭವಸಂಯೋಜನತ್ತಾ ಸೇಖಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ಚ। ಚತೂಸು ವಾ ಯೋನೀಸು ಅಣ್ಡಜಜಲಾಬುಜಸತ್ತಾ ಯಾವ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ವತ್ಥಿಕೋಸಞ್ಚ ನ ಭಿನ್ದನ್ತಿ, ತಾವ ಸಮ್ಭವೇಸೀ ನಾಮ, ಅಣ್ಡಕೋಸತೋ ವತ್ಥಿಕೋಸತೋ ಚ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ ಭೂತಾ ನಾಮ। ಸಂಸೇದಜಾ ಓಪಪಾತಿಕಾ ಚ ಪಠಮಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಭವೇಸೀ ನಾಮ, ದುತಿಯಚಿತ್ತಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಭೂತಾ ನಾಮ। ಯೇನ ವಾ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಜಾಯನ್ತಿ, ಯಾವ ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತಿ, ತಾವ ಸಮ್ಭವೇಸಿನೋ, ತತೋ ಪರಂ ಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥೀತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬಾ। ಸತಿ ಹಿ ಉಜುಕೇ ಪಾಳಿಅನುಗತೇ ಅತ್ಥೇ ಕಿಂ ಅನಿದ್ಧಾರಿತಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಅನ್ತರಾಭವೇನ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೇನ ಪಯೋಜನನ್ತಿ।

    Atha vā antarenāti vacanaṃ pana vikappantarābhāvadīpanaṃ. Tassattho – ‘‘neva idha na huraṃ, ubhayamantare pana na aññaṭṭhānaṃ atthī’’ti. Yepi ca ‘‘antarāparinibbāyī sambhavesī’’ti ca imesaṃ suttapadānaṃ atthaṃ ayoniso gahetvā ‘‘atthiyeva antarābhavo’’ti vadanti, tepi yasmā avihādīsu tattha tattha āyuvemajjhaṃ anatikkamitvā antarā aggamaggādhigamena anavasesakilesaparinibbānena parinibbāyatīti antarāparinibbāyī, na antarābhavabhūtoti purimassa suttapadassa attho. Pacchimassa ca ye bhūtā eva, na bhavissanti, te khīṇāsavā purimapade bhūtāti vuttā. Tabbiruddhatāya sambhavamesantīti sambhavesino, appahīnabhavasaṃyojanattā sekhā puthujjanā ca. Catūsu vā yonīsu aṇḍajajalābujasattā yāva aṇḍakosaṃ vatthikosañca na bhindanti, tāva sambhavesī nāma, aṇḍakosato vatthikosato ca bahi nikkhantā bhūtā nāma. Saṃsedajā opapātikā ca paṭhamacittakkhaṇe sambhavesī nāma, dutiyacittakkhaṇato paṭṭhāya bhūtā nāma. Yena vā iriyāpathena jāyanti, yāva tato aññaṃ na pāpuṇanti, tāva sambhavesino, tato paraṃ bhūtāti attho. Tasmā natthīti paṭikkhipitabbā. Sati hi ujuke pāḷianugate atthe kiṃ aniddhāritasāmatthiyena antarābhavena parikappitena payojananti.

    ಯೇ ಪನ ‘‘ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ದೇಸನ್ತರೇಸು ಪಾತುಭಾವೋ ದಿಟ್ಠೋ, ಯಥಾ ತಂ ವೀಹಿಆದಿಅವಿಞ್ಞಾಣಕಸನ್ತಾನೇ, ಏವಂ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಸನ್ತಾನೇಪಿ ಅವಿಚ್ಛೇದೇನ ದೇಸನ್ತರೇಸು ಪಾತುಭಾವೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಸತಿ ಅನ್ತರಾಭವೇ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ಯುತ್ತಿಂ ವದನ್ತಿ। ತೇನ ಹಿ ಇದ್ಧಿಮತೋ ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಾನುಗತಿಕಂ ಕಾಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಖಣೇನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಇಧೂಪಸಙ್ಕಮನೇ ಇತೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಗಮನೇ ಯುತ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಯದಿ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನದೇಸೇ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿ ಇಚ್ಛಿತಾ, ಯದಿಪಿ ಸಿಯಾ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋತಿ। ತಂ ಇಧಾಪಿ ಸಮಾನಂ ‘‘ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ವಚನತೋ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಮೇವ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಸಭಾವಾ ಹಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಕತ್ಥಚಿ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವಿಚ್ಛಿನ್ನದೇಸೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನದೇಸೇ। ತಥಾ ಹಿ ಮುಖಘೋಸಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ದೇಸೇ ಆದಾಸಪಬ್ಬತಪ್ಪದೇಸಾದಿಕೇ ಪಟಿಬಿಮ್ಬಪಟಿಘೋಸಾದಿಕಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಂ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಪಟಿಬಿಮ್ಬಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಭಾವಸಾಧನಾದಿಕೋ ಅನ್ತರಾಭವಕಥಾವಿಚಾರೋ ಕಥಾವತ್ಥುಪಕರಣಸ್ಸ (ಕಥಾ॰ ೫೦೫; ಕಥಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೦೫) ಟೀಕಾಯಂ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।

    Ye pana ‘‘santānavasena pavattamānānaṃ dhammānaṃ avicchedena desantaresu pātubhāvo diṭṭho, yathā taṃ vīhiādiaviññāṇakasantāne, evaṃ saviññāṇakasantānepi avicchedena desantaresu pātubhāvena bhavitabbaṃ. Ayañca nayo sati antarābhave yujjati, na aññathā’’ti yuttiṃ vadanti. Tena hi iddhimato cetovasippattassa cittānugatikaṃ kāyaṃ adhiṭṭhahantassa khaṇena brahmalokato idhūpasaṅkamane ito vā brahmalokagamane yutti vattabbā. Yadi sabbattheva avicchinnadese dhammānaṃ pavatti icchitā, yadipi siyā iddhimantānaṃ iddhivisayo acinteyyoti. Taṃ idhāpi samānaṃ ‘‘kammavipāko acinteyyo’’ti vacanato. Tasmā taṃ tesaṃ matimattameva. Acinteyyasabhāvā hi sabhāvadhammā, te katthaci paccayavasena vicchinnadese pātubhavanti, katthaci avicchinnadese. Tathā hi mukhaghosādīhi paccayehi aññasmiṃ dese ādāsapabbatappadesādike paṭibimbapaṭighosādikaṃ paccayuppannaṃ nibbattamānaṃ dissati, tasmā na sabbaṃ sabbattha upanetabbanti ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana paṭibimbassa udāharaṇabhāvasādhanādiko antarābhavakathāvicāro kathāvatthupakaraṇassa (kathā. 505; kathā. aṭṭha. 505) ṭīkāyaṃ gahetabbo.

    ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಇಧಾತಿ ಕಾಮಭವೋ, ಹುರನ್ತಿ ಅರೂಪಭವೋ, ಉಭಯಮನ್ತರೇನಾತಿ ರೂಪಭವೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ। ಅಞ್ಞೇ ‘‘ಇಧಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನಿ, ಹುರನ್ತಿ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿ, ಉಭಯಮನ್ತರೇನಾತಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ’’ತಿ। ‘‘ಇಧಾತಿ ವಾ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ, ಹುರನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾ, ಉಭಯಮನ್ತರೇನಾತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ನತ್ಥಿ। ಏವಂ ತಾವ ‘‘ದಿಟ್ಠೇ ದಿಟ್ಠಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ಚತುಧಾ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಸುಭಸುಖನಿಚ್ಚಅತ್ತಗ್ಗಾಹಪರಿವಜ್ಜನಮುಖೇನ ಅಸುಭದುಕ್ಖಾನಿಚ್ಚಾನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಾಹಿ ವಿಸುದ್ಧೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ। ‘‘ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ರಾಗಾದೀನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಮಗ್ಗೋ। ‘‘ತತೋ ತ್ವಂ, ಬಾಹಿಯ, ನ ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಫಲಂ। ‘‘ನೇವಿಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಧಾತು ಕಥಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚೀ’’ತಿ।

    Apare pana ‘‘idhāti kāmabhavo, huranti arūpabhavo, ubhayamantarenāti rūpabhavo vutto’’ti. Aññe ‘‘idhāti ajjhattikāyatanāni, huranti bāhirāyatanāni, ubhayamantarenāti cittacetasikā’’ti. ‘‘Idhāti vā paccayadhammā, huranti paccayuppannadhammā, ubhayamantarenāti paṇṇattidhammā vuttā’’ti vadanti. Taṃ sabbaṃ aṭṭhakathāsu natthi. Evaṃ tāva ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādinā diṭṭhādivasena catudhā tebhūmakadhammā saṅgahetabbā. Tattha subhasukhaniccaattaggāhaparivajjanamukhena asubhadukkhāniccānattānupassanā dassitāti heṭṭhimāhi visuddhīhi saddhiṃ saṅkhepeneva vipassanā kathitā. ‘‘Tato tvaṃ, bāhiya, na tenā’’ti iminā rāgādīnaṃ samucchedassa adhippetattā maggo. ‘‘Tato tvaṃ, bāhiya, na tatthā’’ti iminā phalaṃ. ‘‘Nevidhā’’tiādinā anupādisesā parinibbānadhātu kathitāti daṭṭhabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bāhiyassa…pe… āsavehi cittaṃ vimuccī’’ti.

    ಇಮಾಯ ಸಂಖಿತ್ತಪದಾಯ ದೇಸನಾಯ ತಾವದೇವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ, ನ ಕಾಲನ್ತರೇ। ಅನುಪಾದಾಯಾತಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ। ಆಸವೇಹೀತಿ ಆಭವಗ್ಗಂ ಆಗೋತ್ರಭುಂ ಸವನತೋ ಪವತ್ತನತೋ ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೇನ ಮದಿರಾದಿಆಸವಸದಿಸತಾಯ ಚ ‘‘ಆಸವಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇಹಿ ಕಾಮರಾಗಾದೀಹಿ। ವಿಮುಚ್ಚೀತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಚ ವಿಮುಚ್ಚಿ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿ। ಸೋ ಹಿ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಏವ ಸೀಲಾನಿ ಸೋಧೇತ್ವಾ ಯಥಾಲದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞತಾಯ ತಾವದೇವ ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಸೋ ಸಂಸಾರಸೋತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕತವಟ್ಟಪರಿಯನ್ತೋ ಅನ್ತಿಮದೇಹಧರೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕೂನವೀಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸು ಪವತ್ತಾಸು ಧಮ್ಮತಾಯ ಚೋದಿಯಮಾನೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಯಾಚಿ। ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ತೇ ಪತ್ತಚೀವರ’’ನ್ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ನ ಪರಿಪುಣ್ಣ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಥ ನಂ ಸತ್ಥಾ ‘‘ತೇನ ಹಿ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಪರಿಯೇಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ…ಪೇ॰… ಪಕ್ಕಾಮೀ’’ತಿ।

    Imāya saṃkhittapadāya desanāya tāvadevāti tasmiṃyeva khaṇe, na kālantare. Anupādāyāti aggahetvā. Āsavehīti ābhavaggaṃ āgotrabhuṃ savanato pavattanato cirapārivāsiyaṭṭhena madirādiāsavasadisatāya ca ‘‘āsavā’’ti laddhanāmehi kāmarāgādīhi. Vimuccīti samucchedavimuttiyā paṭippassaddhivimuttiyā ca vimucci nissajji. So hi satthu dhammaṃ suṇanto eva sīlāni sodhetvā yathāladdhaṃ cittasamādhiṃ nissāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā khippābhiññatāya tāvadeva sabbāsave khepetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. So saṃsārasotaṃ chinditvā katavaṭṭapariyanto antimadehadharo hutvā ekūnavīsatiyā paccavekkhaṇāsu pavattāsu dhammatāya codiyamāno bhagavantaṃ pabbajjaṃ yāci. ‘‘Paripuṇṇaṃ te pattacīvara’’nti puṭṭho ‘‘na paripuṇṇa’’nti āha. Atha naṃ satthā ‘‘tena hi pattacīvaraṃ pariyesā’’ti vatvā pakkāmi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā…pe… pakkāmī’’ti.

    ಸೋ ಕಿರ ಕಸ್ಸಪದಸಬಲಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ವೀಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾಮ ಅತ್ತನಾ ಪಚ್ಚಯೇ ಲಭಿತ್ವಾ ಯಥಾದಾನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಅತ್ತನಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸಪಿ ಪತ್ತೇನ ವಾ ಚೀವರೇನ ವಾ ಸಙ್ಗಹಂ ನಾಕಾಸಿ, ತೇನಸ್ಸ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನಾಹೋಸಿ। ಕೇಚಿ ಪನಾಹು – ‘‘ಸೋ ಕಿರ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ಚೋರೋ ಹುತ್ವಾ ಧನುಕಲಾಪಂ ಸನ್ನಯ್ಹಿತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಚೋರಿಕಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಕಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ದಿಸ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಲೋಭೇನ ತಂ ಉಸುನಾ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಣ್ಹಿ, ತೇನಸ್ಸ ಇದ್ಧಿಮಯಪತ್ತಚೀವರಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ, ಸತ್ಥಾ ತಂ ಞತ್ವಾ ಏಹಿಭಿಕ್ಖುಭಾವೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ನ ಅದಾಸೀ’’ತಿ। ತಮ್ಪಿ ಪತ್ತಚೀವರಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಮಾನಂ ಏಕಾ ಧೇನು ವೇಗೇನ ಆಪತನ್ತೀ ಪಹರಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇಸಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಥ ಖೋ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಬಾಹಿಯಂ ದಾರುಚೀರಿಯಂ ಗಾವೀ ತರುಣವಚ್ಛಾ ಅಧಿಪತಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸೀ’’ತಿ।

    So kira kassapadasabalassa sāsane vīsavassasahassāni samaṇadhammaṃ karonto ‘‘bhikkhunā nāma attanā paccaye labhitvā yathādānaṃ karontena attanāva paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti ekassa bhikkhussapi pattena vā cīvarena vā saṅgahaṃ nākāsi, tenassa ehibhikkhuupasampadāya upanissayo nāhosi. Keci panāhu – ‘‘so kira buddhasuññe loke coro hutvā dhanukalāpaṃ sannayhitvā araññe corikaṃ karonto ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pattacīvaralobhena taṃ usunā vijjhitvā pattacīvaraṃ gaṇhi, tenassa iddhimayapattacīvaraṃ na uppajjissatīti, satthā taṃ ñatvā ehibhikkhubhāvena pabbajjaṃ na adāsī’’ti. Tampi pattacīvarapariyesanaṃ caramānaṃ ekā dhenu vegena āpatantī paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘atha kho acirapakkantassa bhagavato bāhiyaṃ dārucīriyaṃ gāvī taruṇavacchā adhipatitvā jīvitā voropesī’’ti.

    ತತ್ಥ ಅಚಿರಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾತಿ ನ ಚಿರಂ ಪಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ। ಗಾವೀ ತರುಣವಚ್ಛಾತಿ ಏಕಾ ಯಕ್ಖಿನೀ ತರುಣವಚ್ಛಧೇನುರೂಪಾ। ಅಧಿಪತಿತ್ವಾತಿ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಮದ್ದಿತ್ವಾ। ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸೀತಿ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಲದ್ಧಾಘಾತತಾಯ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇನೇವ ವೇರಿಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಸಿಙ್ಗೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಸಿ।

    Tattha acirapakkantassāti na ciraṃ pakkantassa bhagavato. Gāvī taruṇavacchāti ekā yakkhinī taruṇavacchadhenurūpā. Adhipatitvāti abhibhavitvā madditvā. Jīvitā voropesīti purimasmiṃ attabhāve laddhāghātatāya diṭṭhamatteneva vericittaṃ uppādetvā siṅgena paharitvā jīvitā voropesi.

    ಸತ್ಥಾ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ಸಮ್ಬಹುಲೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಗರತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೋ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಸರೀರಂ ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನೇ ಪತಿತಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಣಾಪೇಸಿ – ‘‘ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಘರದ್ವಾರೇ ಠತ್ವಾ ಮಞ್ಚಕಂ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಇದಂ ಸರೀರಂ ನಗರತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಝಾಪೇತ್ವಾ ಥೂಪಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ, ಭಿಕ್ಖೂ ತಥಾ ಅಕಂಸು। ಕತ್ವಾ ಚ ಪನ ವಿಹಾರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಕತಕಿಚ್ಚಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ಅಥ ನೇಸಂ ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ತುಮ್ಹೇ, ಭನ್ತೇ, ‘ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’ತಿ ವದಥ, ಕದಾ ಸೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ‘‘ಮಮ ಧಮ್ಮಂ ಸುತಕಾಲೇ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕದಾ ಪನಸ್ಸ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ? ‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೇನ ಅಜ್ಜೇವ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಠತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೋ ಸೋ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅನ್ತರವೀಥಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಕಥಿತಧಮ್ಮೋ, ಕಥಂ ಸೋ ತಾವತಕೇನ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸೀ’’ತಿ? ‘‘ಕಿಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಧಮ್ಮಂ ‘ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಬಹುಂ ವಾ’ತಿ ಪಮಿಣಥ, ಅನೇಕಾನಿ ಗಾಥಾಸಹಸ್ಸಾನಿಪಿ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತಾನಿ ನ ಸೇಯ್ಯೋ, ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ ಪನ ಏಕಮ್ಪಿ ಗಾಥಾಪದಂ ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ –

    Satthā piṇḍāya caritvā katabhattakicco sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ nagarato nikkhamanto bāhiyassa sarīraṃ saṅkāraṭṭhāne patitaṃ disvā bhikkhū āṇāpesi – ‘‘bhikkhave, ekasmiṃ gharadvāre ṭhatvā mañcakaṃ āharāpetvā idaṃ sarīraṃ nagarato nīharitvā jhāpetvā thūpaṃ karothā’’ti, bhikkhū tathā akaṃsu. Katvā ca pana vihāraṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā attanā katakiccaṃ ārocetvā tassa abhisamparāyaṃ pucchiṃsu. Atha nesaṃ bhagavā tassa parinibbutabhāvaṃ ācikkhi. Bhikkhū ‘‘tumhe, bhante, ‘bāhiyo dārucīriyo arahattaṃ patto’ti vadatha, kadā so arahattaṃ patto’’ti pucchiṃsu. ‘‘Mama dhammaṃ sutakāle’’ti ca vutte ‘‘kadā panassa tumhehi dhammo kathito’’ti? ‘‘Piṇḍāya carantena ajjeva antaravīthiyaṃ ṭhatvā’’ti. ‘‘Appamattako so, bhante, tumhehi antaravīthiyaṃ ṭhatvā kathitadhammo, kathaṃ so tāvatakena visesaṃ nibbattesī’’ti? ‘‘Kiṃ, bhikkhave, mama dhammaṃ ‘appaṃ vā bahuṃ vā’ti pamiṇatha, anekāni gāthāsahassānipi anatthasaṃhitāni na seyyo, atthanissitaṃ pana ekampi gāthāpadaṃ seyyo’’ti dassento –

    ‘‘ಸಹಸ್ಸಮಪಿ ಚೇ ಗಾಥಾ, ಅನತ್ಥಪದಸಞ್ಹಿತಾ।

    ‘‘Sahassamapi ce gāthā, anatthapadasañhitā;

    ಏಕಂ ಗಾಥಾಪದಂ ಸೇಯ್ಯೋ, ಯಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಮತೀ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೦೧) –

    Ekaṃ gāthāpadaṃ seyyo, yaṃ sutvā upasammatī’’ti. (dha. pa. 101) –

    ಧಮ್ಮಪದೇ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ವತ್ವಾ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಸೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಮತ್ತೇನ, ಅಥ ಖೋ ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಅಗ್ಗಭಾವೇನಪಿ ಪೂಜಾರಹೋ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾನಂ, ಯದಿದಂ ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೬) ತಂ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ…ಪೇ॰… ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ’’ತಿ।

    Dhammapade imaṃ gāthaṃ vatvā ‘‘na kevalaṃ so parinibbānamattena, atha kho mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ khippābhiññānaṃ aggabhāvenapi pūjāraho’’ti dassento ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ khippābhiññānaṃ, yadidaṃ bāhiyo dārucīriyo’’ti (a. ni. 1.216) taṃ āyasmantaṃ etadagge ṭhapesi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā…pe… parinibbuto, bhikkhave, bāhiyo dārucīriyo’’ti.

    ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತನ್ತಿ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚತೋ ಪಚ್ಛಾ। ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋತಿ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪರಿಯೇಸನತೋ ಪಟಿನಿವತ್ತೋ। ಪದದ್ವಯೇನಾಪಿ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ನಗರತೋ ಬಹಿ ನೇತ್ವಾ। ಝಾಪೇಥಾತಿ ದಹಥ। ಥೂಪಞ್ಚಸ್ಸ ಕರೋಥಾತಿ ಅಸ್ಸ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಸರೀರಧಾತುಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೇತಿಯಞ್ಚ ಕರೋಥ । ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ – ‘‘ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಲಕತೋ’’ತಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಂ ತುಮ್ಹೇ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಅಧಿಸೀಲಾದಿಪಟಿಪತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಸನ್ದಿಟ್ಠಂ ಚರಥ, ತಂ ಸೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸಮಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಂ ಅಚರೀತಿ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ ಮರಣಕಾಲಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾವ ಕಾಲಕತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಮಞ್ಚಕೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಝಾಪೇಥ, ಥೂಪಞ್ಚಸ್ಸ ಕರೋಥಾತಿ।

    Tattha pacchābhattanti bhattakiccato pacchā. Piṇḍapātapaṭikkantoti piṇḍapātapariyesanato paṭinivatto. Padadvayenāpi katabhattakiccoti vuttaṃ hoti. Nīharitvāti nagarato bahi netvā. Jhāpethāti dahatha. Thūpañcassa karothāti assa bāhiyassa sarīradhātuyo gahetvā cetiyañca karotha . Tattha kāraṇamāha – ‘‘sabrahmacārī vo, bhikkhave, kālakato’’ti. Tassattho – yaṃ tumhe seṭṭhaṭṭhena brahmaṃ adhisīlādipaṭipattidhammaṃ sandiṭṭhaṃ caratha, taṃ so tumhehi samānaṃ brahmaṃ acarīti sabrahmacārī maraṇakālassa pattiyāva kālakato, tasmā taṃ mañcakena nīharitvā jhāpetha, thūpañcassa karothāti.

    ತಸ್ಸ ಕಾ ಗತೀತಿ ಪಞ್ಚಸು ಗತೀಸು ತಸ್ಸ ಕತಮಾ ಗತಿ ಉಪಪತ್ತಿ ಭವಭೂತಾ, ಗತೀತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿ, ಅರಿಯೋ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಾತಿ ಕಾ ನಿಟ್ಠಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಸಮ್ಪರಾಯೋತಿ ಪೇಚ್ಚ ಭವುಪ್ಪತ್ತಿ ಭವನಿರೋಧೋ ವಾ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತಸ್ಸ ಥೂಪಕರಣಾಣತ್ತಿಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವೋ ಅತ್ಥತೋ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ, ಯೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ತತ್ತಕೇನ ನ ಜಾನಿಂಸು, ತೇ ‘‘ತಸ್ಸ ಕಾ ಗತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿಂಸು। ಪಾಕಟತರಂ ವಾ ಕಾರಾಪೇತುಕಾಮಾ ತಥಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು।

    Tassa kā gatīti pañcasu gatīsu tassa katamā gati upapatti bhavabhūtā, gatīti nipphatti, ariyo puthujjano vāti kā niṭṭhāti attho. Abhisamparāyoti pecca bhavuppatti bhavanirodho vā. Kiñcāpi tassa thūpakaraṇāṇattiyāva parinibbutabhāvo atthato pakāsito hoti, ye pana bhikkhū tattakena na jāniṃsu, te ‘‘tassa kā gatī’’ti pucchiṃsu. Pākaṭataraṃ vā kārāpetukāmā tathā bhagavantaṃ pucchiṃsu.

    ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಪಣ್ಡೇನ ಇತೋ ಗತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ಪಣ್ಡಿತೋ। ಪಚ್ಚಪಾದೀತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ। ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಅನುಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಪಟಿಪದಾಧಮ್ಮಂ। ಅಥ ವಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಅನುಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಂ। ನ ಚ ಮಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಹೇತು ನ ಚ ಮಂ ವಿಹೇಸೇಸಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ। ಯೋ ಹಿ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ನ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಸತ್ಥಾರಂ ವಿಹೇಸೇತಿ ನಾಮ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ವಿಹಿಂಸಸಞ್ಞೀ ಪಗುಣಂ ನ ಭಾಸಿಂ, ಧಮ್ಮಂ ಪಣೀತಂ ಮನುಜೇಸು ಬ್ರಹ್ಮೇ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೯; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩; ೨.೩೩೯)। ಅಥ ವಾ ನ ಚ ಮಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ನ ಚ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಾಧಿಕರಣಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿಯ್ಯಾನಹೇತುಭೂತಂ ಇಮಂ ಮಮ ಸಾಸನಧಮ್ಮಂ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ನ ವಿಹೇಸೇತಿ। ದುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹಿ ಸಾಸನಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಧಮ್ಮಸರೀರೇ ಪಹಾರಂ ದೇತಿ ನಾಮ। ಅಯಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಹಿಯೋ ದಾರುಚೀರಿಯೋ’’ತಿ।

    Paṇḍitoti aggamaggapaññāya adhigatattā paṇḍena ito gato pavattoti paṇḍito. Paccapādīti paṭipajji. Dhammassāti lokuttaradhammassa. Anudhammanti sīlavisuddhiādipaṭipadādhammaṃ. Atha vā dhammassāti nibbānadhammassa. Anudhammanti ariyamaggaphaladhammaṃ. Na ca maṃ dhammādhikaraṇanti dhammadesanāhetu na ca maṃ vihesesi yathānusiṭṭhaṃ paṭipannattā. Yo hi satthu santike dhammaṃ sutvā kammaṭṭhānaṃ vā gahetvā yathānusiṭṭhaṃ na paṭipajjati, so satthāraṃ viheseti nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘vihiṃsasaññī paguṇaṃ na bhāsiṃ, dhammaṃ paṇītaṃ manujesu brahme’’ti (mahāva. 9; ma. ni. 1.283; 2.339). Atha vā na ca maṃ dhammādhikaraṇanti na ca imaṃ dhammādhikaraṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – vaṭṭadukkhato niyyānahetubhūtaṃ imaṃ mama sāsanadhammaṃ suppaṭipannattā na viheseti. Duppaṭipanno hi sāsanaṃ bhindanto satthu dhammasarīre pahāraṃ deti nāma. Ayaṃ pana sammāpaṭipattiṃ matthakaṃ pāpetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Tena vuttaṃ – ‘‘parinibbuto, bhikkhave, bāhiyo dārucīriyo’’ti.

    ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಏತಂ ಥೇರಸ್ಸ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ, ತಥಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾನಞ್ಚ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಗತಿಯಾ ಪಚುರಜನೇಹಿ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರತೋ ವಿದಿತ್ವಾ। ಇಮಂ ಉದಾನನ್ತಿ ಇಮಂ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾನುಭಾವದೀಪಕಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ।

    Etamatthaṃ viditvāti etaṃ therassa bāhiyassa anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbutabhāvaṃ, tathā parinibbutānañca khīṇāsavānaṃ gatiyā pacurajanehi dubbiññeyyabhāvaṃ sabbākārato viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ appatiṭṭhitaparinibbānānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānesi.

    ತತ್ಥ ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆಪೋ ಚ ನ ಗಾಧತಿ, ಪಥವೀ ಚ ತೇಜೋ ಚ ವಾಯೋ ಚ ನ ಗಾಧತಿ, ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಸಭಾವತ್ತಾ। ನ ಹಿ ತತ್ಥ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾನಂ ಲೇಸೋಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ। ಸುಕ್ಕಾತಿ ಸುಕ್ಕವಣ್ಣತಾಯ ಸುಕ್ಕಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ಗಹನಕ್ಖತ್ತತಾರಕಾ। ನ ಜೋತನ್ತೀತಿ ನ ಭಾಸನ್ತಿ। ಆದಿಚ್ಚೋ ನಪ್ಪಕಾಸತೀತಿ ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಆಲೋಕಫರಣಸಮತ್ಥೋ ಆದಿಚ್ಚೋಪಿ ಆಭಾವಸೇನ ನ ದಿಬ್ಬತಿ। ನ ತತ್ಥ ಚನ್ದಿಮಾ ಭಾತೀತಿ ಸತಿಪಿ ಭಾಸುರಭಾವೇ ಕನ್ತಸೀತಲಕಿರಣೋ ಚನ್ದೋಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಅಭಾವತೋ ಏವ ಅತ್ತನೋ ಜುಣ್ಹಾವಿಭಾಸನೇನ ನ ವಿರೋಚತಿ। ಯದಿ ತತ್ಥ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾದಯೋ ನತ್ಥಿ, ಲೋಕನ್ತರೋ ವಿಯ ನಿಚ್ಚನ್ಧಕಾರಮೇವ ತಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಆಸಙ್ಕಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ತಮೋ ತತ್ಥ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಸತಿ ಹಿ ರೂಪಾಭಾವೇ ತಮೋ ನಾಮ ನ ಸಿಯಾ।

    Tattha yatthāti yasmiṃ nibbāne āpo ca na gādhati, pathavī ca tejo ca vāyo ca na gādhati, na patiṭṭhāti. Kasmā? Nibbānassa asaṅkhatasabhāvattā. Na hi tattha saṅkhatadhammānaṃ lesopi sambhavati. Sukkāti sukkavaṇṇatāya sukkāti laddhanāmā gahanakkhattatārakā. Na jotantīti na bhāsanti. Ādicco nappakāsatīti tīsu dīpesu ekasmiṃ khaṇe ālokapharaṇasamattho ādiccopi ābhāvasena na dibbati. Na tattha candimā bhātīti satipi bhāsurabhāve kantasītalakiraṇo candopi tasmiṃ nibbāne abhāvato eva attano juṇhāvibhāsanena na virocati. Yadi tattha candimasūriyādayo natthi, lokantaro viya niccandhakārameva taṃ bhaveyyāti āsaṅkaṃ sandhāyāha ‘‘tamo tattha na vijjatī’’ti. Sati hi rūpābhāve tamo nāma na siyā.

    ಯದಾ ಚ ಅತ್ತನಾ ವೇದಿ, ಮುನಿ ಮೋನೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಚತುಸಚ್ಚಮುನನತೋ ಮೋನನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಾದೀಹಿ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ‘‘ಮುನೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ಅರಿಯಸಾವಕಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೇನೇವ ಮೋನಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಟಿವೇಧಞಾಣೇನ ಯದಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಅತ್ತನಾ ಸಯಮೇವ ಅನುಸ್ಸವಾದಿಕೇ ಪಹಾಯ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವೇದಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ। ‘‘ಅವೇದೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಅಞ್ಞಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ರೂಪಾ ಅರೂಪಾ ಚ, ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಪಮುಚ್ಚತೀತಿ ಅಥಾತಿ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಜಾನನತೋ ಪಚ್ಛಾ। ರೂಪಾತಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾ, ತೇನ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೋ ಏಕವೋಕಾರಭವೋ ಚ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ। ಅರೂಪಾತಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ, ತೇನ ರೂಪೇನಾಮಿಸ್ಸೀಕತೋ ಅರೂಪಭವೋ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ‘‘ಚತುವೋಕಾರಭವೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸುಖದುಕ್ಖಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸುಖದುಕ್ಖತೋಪಿ ವಟ್ಟತೋ। ಅಥ ವಾ ರೂಪಾತಿ ರೂಪಲೋಕಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ। ಅರೂಪಾತಿ ಅರೂಪಲೋಕಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ। ಸುಖದುಕ್ಖಾತಿ ಕಾಮಾವಚರಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ। ಕಾಮಭವೋ ಹಿ ಬ್ಯಾಮಿಸ್ಸಸುಖದುಕ್ಖೋ। ಏವಮೇತಸ್ಮಾ ಸಕಲತೋಪಿ ವಟ್ಟತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಮುಚ್ಚತೀತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯೇನಪಿ ಭಗವಾ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಬಾಹಿಯಸ್ಸ ಏವರೂಪಾ ನಿಬ್ಬಾನಗತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Yadā ca attanā vedi, muni monena brāhmaṇoti catusaccamunanato monanti laddhanāmena maggañāṇena kāyamoneyyādīhi ca samannāgatattā ‘‘munī’’ti laddhanāmo ariyasāvakabrāhmaṇo teneva monasaṅkhātena paṭivedhañāṇena yadā yasmiṃ kāle aggamaggakkhaṇe attanā sayameva anussavādike pahāya attapaccakkhaṃ katvā nibbānaṃ vedi paṭivijjhi. ‘‘Avedī’’tipi pāṭho, aññāsīti attho. Atha rūpā arūpā ca, sukhadukkhā pamuccatīti athāti tassa nibbānassa jānanato pacchā. Rūpāti rūpadhammā, tena pañcavokārabhavo ekavokārabhavo ca gahito hoti. Arūpāti arūpadhammā, tena rūpenāmissīkato arūpabhavo gahito hoti. So ‘‘catuvokārabhavo’’tipi vuccati. Sukhadukkhāti sabbattha uppajjanakasukhadukkhatopi vaṭṭato. Atha vā rūpāti rūpalokapaṭisandhito. Arūpāti arūpalokapaṭisandhito. Sukhadukkhāti kāmāvacarapaṭisandhito. Kāmabhavo hi byāmissasukhadukkho. Evametasmā sakalatopi vaṭṭato accantameva muccatīti gāthādvayenapi bhagavā ‘‘mayhaṃ puttassa bāhiyassa evarūpā nibbānagatī’’ti dasseti.

    ದಸಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಬೋಧಿವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ।

    Niṭṭhitā ca bodhivaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಉದಾನಪಾಳಿ • Udānapāḷi / ೧೦. ಬಾಹಿಯಸುತ್ತಂ • 10. Bāhiyasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact