| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೫. ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
5. Bahudhātukasuttavaṇṇanā
೧೨೪. ಭಯನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೨.೩.೧) ಚಿತ್ತಸಂಸಪ್ಪತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ’’ತಿ। ಉಪದ್ದವೋತಿ ಅನ್ತರಾಯೋ। ತಸ್ಸ ಪನ ವಿಕ್ಖೇಪಕಾರಣತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನೇಕಗ್ಗತಾಕಾರೋ’’ತಿ। ಉಪಸಗ್ಗೋತಿ ಉಪಸಜ್ಜನಂ। ತತೋ ಅಪ್ಪತೀಕಾರವಿಘಾತಾಪತ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪತೀಕಾರಾಭಾವೇನ ವಿಹಞ್ಞಮಾನಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಓಸೀದನಕಾರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಲಗ್ಗನಾಕಾರೋ’’ತಿ। ವಞ್ಚೇತ್ವಾ ಆಗನ್ತುಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ದಿವಸೇ ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು। ಬಹಿ ಅನಿಕ್ಖಮನತ್ಥಾಯ ದ್ವಾರೇ ಅಗ್ಗಿಂ ದತ್ವಾ।
124.Bhayanti (a. ni. ṭī. 2.3.1) cittasaṃsappatāti āha ‘‘cittutrāso’’ti. Upaddavoti antarāyo. Tassa pana vikkhepakāraṇattā vuttaṃ ‘‘anekaggatākāro’’ti. Upasaggoti upasajjanaṃ. Tato appatīkāravighātāpatti yasmā patīkārābhāvena vihaññamānassa kiñci kātuṃ asamatthassa osīdanakāraṇaṃ, tasmā vuttaṃ – ‘‘tattha tattha lagganākāro’’ti. Vañcetvā āgantuṃ yathāvutte divase anāgacchantesu. Bahi anikkhamanatthāya dvāre aggiṃ datvā.
ನಳೇಹೀತಿ ನಳಚ್ಛನ್ನಸಙ್ಖೇಪೇನ ಉಪರಿ ಛಾದೇತ್ವಾ ತೇಹಿಯೇವ ದಾರುಕಚ್ಛದನನಿಯಾಮೇನ ಪರಿತೋಪಿ ಛಾದಿತಾ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ತಿಣೇಹಿ ಛನ್ನತಂ, ಸೇಸಸಮ್ಭಾರಾನಂ ರುಕ್ಖಮಯತಞ್ಚ ಅತಿದಿಸತಿ। ವಿಧವಾಪುತ್ತೇತಿ ಅದನ್ತಭಾವೋಪಲಕ್ಖಣಂ। ತೇ ಹಿ ನಿಪ್ಪಿತಿಕಾ ಅವಿನೀತಾ ಅಸಂಯತಾ ಅಕಿಚ್ಚಕಾರಿನೋ ಹೋನ್ತಿ।
Naḷehīti naḷacchannasaṅkhepena upari chādetvā tehiyeva dārukacchadananiyāmena paritopi chāditā. Eseva nayoti iminā tiṇehi channataṃ, sesasambhārānaṃ rukkhamayatañca atidisati. Vidhavāputteti adantabhāvopalakkhaṇaṃ. Te hi nippitikā avinītā asaṃyatā akiccakārino honti.
ಮತ್ಥಕಂ ಅಪಾಪೇತ್ವಾವ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಏವಮಕಾಸೀತಿ? ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾಕೋಸಲ್ಲದೀಪನತ್ಥಮೇವ, ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಭಿಕ್ಖೂನಂ ದೇಸನಾಯ ಜಾನನತ್ಥಞ್ಚ। ತೇ ಕಿರ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ಅನ್ಧಕಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಾ ವಿಯ ಠಿತಾ। ಪುಚ್ಛಾನುಸನ್ಧಿವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ।
Matthakaṃ apāpetvāva niṭṭhāpitāti kasmā bhagavā evamakāsīti? Ānandattherassa pucchākosalladīpanatthameva, tattha nisinnānaṃ sannipatitabhikkhūnaṃ desanāya jānanatthañca. Te kira saṅkhepato vuttamatthaṃ ajānantā andhakāraṃ paviṭṭhā viya ṭhitā. Pucchānusandhivasena pariggayha jānissantīti.
೧೨೫. ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋವ ಕಥಿತೋ, ನ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ತತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಸಬ್ಬಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅದ್ಧೇಕಾದಸ ಧಾತುಯೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ಅದ್ಧಟ್ಠಮಾ ಧಾತುಯೋ ಯಥಾರಹಂ ವೇದನಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪಞ್ಚಪಿ ಖನ್ಧಾ ತಣ್ಹಾವಜ್ಜಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ। ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ। ನಿರೋಧಪಜಾನನಾತಿ ಪಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಮಗ್ಗಕಿಚ್ಚಮಾಹ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಮುಖೋ ಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಸನಸ್ಸ ಭೂಮಿಯಾ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಚ ಕಥಿತತ್ತಾ। ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಕಥಿತಂ ತಂ ಪನ ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ದುವಿಧನ್ತಿ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋ ವುತ್ತೋ’’ತಿ।
125.Rūpapariggahova kathito, na aññaṃ kiñcīti attho. Idāni tato saccāni niddhāretvā catusaccakammaṭṭhānaṃ dassetuṃ, ‘‘sabbāpī’’tiādi vuttaṃ. Pañcakkhandhā hontīti addhekādasa dhātuyo rūpakkhandho, addhaṭṭhamā dhātuyo yathārahaṃ vedanādayo cattāro arūpino khandhāti evaṃ aṭṭhārasa dhātuyo pañcakkhandhā honti. Pañcapi khandhā taṇhāvajjā dukkhasaccaṃ. Appavattīti appavattinimittaṃ. Nirodhapajānanāti paññāsīsena maggakiccamāha. Sammādiṭṭhipamukho hi ariyamaggo. Matthakaṃ pāpetvā kathitaṃ hoti sammasanassa bhūmiyā nipphattiyā ca kathitattā. Jānāti passatīti iminā ñāṇadassanaṃ kathitaṃ taṃ pana lokiyaṃ lokuttaranti duvidhanti tadubhayampi dassento āha – ‘‘saha vipassanāya maggo vutto’’ti.
ಏತ್ತಾವತಾಪಿ ಖೋತಿ ಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣೇನ ಅಞ್ಞೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸತ್ಥಾ ಧಾತುಕೋಸಲ್ಲಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋತಿ ಥೇರೋ , ‘‘ಸಿಯಾ ಪನ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಭಗವಾ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿವಸೇನಪಿ ಧಾತುಕೋಸಲ್ಲಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ತತ್ಥ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿಸದ್ದೇನ ದೇಸನಾಕಾರಣಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ, ‘‘ಪಥವೀಧಾತು…ಪೇ॰… ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ। ತಾಪಿ ಹಿ ಆದಿತೋ ಛ ಧಾತುಯೋ। ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಕಥಂ ರೂಪಧಾತುಯೋ ನೀಹರೀಯನ್ತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ತಂ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಾತುಪಥವೀಧಾತು ಆದಿವಸೇನ ದೇಸನಾರುಳಮೇವ, ಕಾಯಧಾತು ಪನ ನೀಹರಿತಬ್ಬಾತಿ ಏಕಂಸಮೇವ ನೀಹರಣವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮವಸೇನ ಮನೋಧಾತೂತಿ ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗವಸೇನ ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತು ಗಹೇತಬ್ಬಾ ತಸ್ಸಾನುರೂಪಭಾವತೋ। ನನು ಚೇತ್ಥ ಮನೋಧಾತು ನಾಮಾಯಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಅಸಂಸಟ್ಠಾ, ವಿಸುಂಯೇವ ಚೇಸಾ ಧಾತೂತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಅಟ್ಠಾರಸಧಾತುದೇಸನಾಯ, ಚಿತ್ತವಿಭತ್ತಿನಿದ್ದೇಸೇ ಛವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯದೇಸನಾಯಂ ಪನ ಸಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಸಙ್ಗಹಿತಾವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ಮಹಾಟೀ॰ ೨.೫೧೭) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮವಸೇನಾತಿ ಪುರೇಚರಾನುಚರವಸೇನ। ಮನೋಧಾತೂತಿ ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತು ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಪುರೇಚರಣತೋ, ಪರತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಅನನ್ತರಂ ಮನೋಧಾತುಯಾ, ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತುಯಾ ಅನನ್ತರಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಚ।
Ettāvatāpi khoti pi-saddaggahaṇena aññena pariyāyena satthā dhātukosallaṃ desetukāmoti thero , ‘‘siyā pana, bhante’’ti pucchatīti bhagavā pathavīdhātuādivasenapi dhātukosallaṃ vibhāveti. Tattha pathavīdhātuādisaddena desanākāraṇaṃ vibhāvento, ‘‘pathavīdhātu…pe… vuttā’’ti āha. Tāpi hi ādito cha dhātuyo. ‘‘Viññāṇadhātutonīharitvā pūretabbā’’ti vatvā kathaṃ rūpadhātuyo nīharīyantīti codanaṃ sandhāya taṃ nayaṃ dassetuṃ, ‘‘viññāṇadhātū’’tiādi vuttaṃ. Kāmañcettha kāyaviññāṇadhātuyā ārammaṇaṃ phoṭṭhabbadhātupathavīdhātu ādivasena desanāruḷameva, kāyadhātu pana nīharitabbāti ekaṃsameva nīharaṇavidhiṃ dassento, ‘‘esa nayo sabbatthā’’ti āha. Purimapacchimavasena manodhātūti pacchimabhāgavasena kiriyāmanodhātu gahetabbā tassānurūpabhāvato. Nanu cettha manodhātu nāmāyaṃ manoviññāṇadhātuyā asaṃsaṭṭhā, visuṃyeva cesā dhātūti? Saccametaṃ aṭṭhārasadhātudesanāya, cittavibhattiniddese chaviññāṇakāyadesanāyaṃ pana sā manoviññāṇakāyasaṅgahitāvāti daṭṭhabbaṃ. Yaṃ panettha vattabbaṃ taṃ visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.517) vuttanayena veditabbaṃ. Atha vā purimapacchimavasenāti purecarānucaravasena. Manodhātūti vipākamanodhātu gahetabbā purecaraṇato, parato uppajjanakiriyāmanoviññāṇadhātuyā anantaraṃ manodhātuyā, kiriyāmanodhātuyā anantaraṃ manoviññāṇadhātuyā anuppajjanato ca.
ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಾವದೇವ ನಿಸ್ಸತ್ತನಿಜ್ಜೀವವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಸತ್ಥು ಧಾತುದೇಸನಾತಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸಭಾವಧಾರಣಾದಿಅತ್ಥೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನೇಸುಪಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಪಧಾನೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಏಸನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾ’’ತಿ। ಸಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನಾತಿ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗವಸೇನ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖೇನ ಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ, ದುಕ್ಖಂ ಸುಖೇನ, ಏವಂ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಾತಿ। ಯಥಾ ಸುಖಾದೀನಂಯೇವ ಸಮುದಾಚಾರೋ ವಿಭೂತೋ, ನ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ, ಏವಂ ರಾಗಾದೀನಂಯೇವ ಸಮುದಾಚಾರೋ ವಿಭೂತೋ, ನ ಮೋಹಸ್ಸ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅವಿಭೂತಭಾವೇನಾ’’ತಿ। ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾವ ಹೋತಿ ತದವಿನಾಭಾವತೋ। ಸೇಸಾಸು ಸೋಮನಸ್ಸಧಾತುಆದೀಸು, ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾವ ಹೋತಿ ಅವಿನಾಭಾವತೋ ಏವ। ನ ಹಿ ಸೋಮನಸ್ಸಾದಯೋ ಮನೋಧಾತುಯಾ ವಿನಾ ವತ್ತನ್ತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಆದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ ತಾಸಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದಯೋ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠ ರೂಪಧಾತುಯೋ, ಮನೋಧಾತು, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ ಏವ ಧಮ್ಮಧಾತೂತಿ ಏವಂ ಪನ್ನರಸ ಧಾತುಯೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತಬ್ಬಾ। ಸೋಮನಸ್ಸಧಾತುಆದಯೋ ಪನ ಚತಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ ಧಮ್ಮಧಾತುಅನ್ತೋಗಧಾ , ಏವಂ ಸುಖಧಾತುತೋ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಸ್ಸಾ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಭೂತಾನಂ ಕಾಯಧಾತುಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಾತೂನಞ್ಚ ನೀಹರಣಾ ಹೇಟ್ಠಾ ದಸ್ಸಿತನಯಾತಿ, ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ।
Dhammānaṃ yāvadeva nissattanijjīvavibhāvanatthāya satthu dhātudesanāti aññesu sabhāvadhāraṇādiatthesu labbhamānesupi ayamettha attho padhānoti āha – ‘‘esanayo sabbatthā’’ti. Sappaṭipakkhavasenāti sappaṭibhāgavasena sukhaṃ dukkhena sappaṭibhāgaṃ, dukkhaṃ sukhena, evaṃ somanassadomanassāti. Yathā sukhādīnaṃyeva samudācāro vibhūto, na upekkhāya, evaṃ rāgādīnaṃyeva samudācāro vibhūto, na mohassa, tena vuttaṃ ‘‘avibhūtabhāvenā’’ti. Kāyaviññāṇadhātu pariggahitāva hoti tadavinābhāvato. Sesāsu somanassadhātuādīsu, pariggahitāva hoti avinābhāvato eva. Na hi somanassādayo manodhātuyā vinā vattanti. Upekkhādhātuto nīharitvāti ettha cakkhuviññāṇadhātuādayo catasso viññāṇadhātuyo tāsaṃ vatthārammaṇabhūtā cakkhudhātuādayo cāti aṭṭha rūpadhātuyo, manodhātu, upekkhāsahagatā manoviññāṇadhātu, upekkhāsahagatā eva dhammadhātūti evaṃ pannarasa dhātuyo upekkhādhātuto nīharitabbā. Somanassadhātuādayo pana catasso dhātuyo dhammadhātuantogadhā , evaṃ sukhadhātuto kāyaviññāṇadhātuyā tassā vatthārammaṇabhūtānaṃ kāyadhātuphoṭṭhabbadhātūnañca nīharaṇā heṭṭhā dassitanayāti, ‘‘upekkhādhātuto nīharitvā pūretabbā’’icceva vuttaṃ.
ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಇಧ ಕಾಮಧಾತುಆದಿಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಾತಿ ‘‘ಕಾಮಧಾತುಆದೀನಂ ದ್ವೇಧಾವಿತಕ್ಕೇ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋತಿ ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋತಿ ವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕೋ, ಸೋ ಯಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾ ವಟ್ಟತಿ। ಅಬ್ಯಾಪಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋ, ಸೋ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾ ವಟ್ಟತಿ। ಅವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಅವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋ, ಸೋ ಕರುಣಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಆಗತೋ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ರೂಪಧಾತುಆದಯೋ ಛ, ತಂವಿಸಯಾ ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ, ತತ್ಥ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದಯೋ ಪಞ್ಚಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಧಾತುಆದಯೋ ಪನ ಧಮ್ಮಧಾತುಅನ್ತೋಗಧಾ ಏವ।
Kāmavitakkādayo idha kāmadhātuādipariyāyena vuttāti ‘‘kāmadhātuādīnaṃ dvedhāvitakke kāmavitakkādīsu vuttanayena attho veditabbo’’ti āha. Tattha hi ‘‘kāmavitakkoti kāmapaṭisaṃyutto vitakko, byāpādavitakkoti byāpādapaṭisaṃyutto vitakko, vihiṃsāvitakkoti vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko, nekkhammapaṭisaṃyutto vitakko nekkhammavitakko, so yāva paṭhamajjhānā vaṭṭati. Abyāpādapaṭisaṃyutto vitakko abyāpādavitakko, so mettāpubbabhāgato paṭṭhāya yāva paṭhamajjhānā vaṭṭati. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko avihiṃsāvitakko, so karuṇāya pubbabhāgato paṭṭhāya yāva paṭhamajjhānā vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ panattho abhidhamme vitthārato āgato evāti dassetuṃ, ‘‘abhidhamme’’tiādi vuttaṃ. Kāmadhātuto nīharitvāti ettha kāmaggahaṇena gahitā rūpadhātuādayo cha, taṃvisayā sattaviññāṇadhātuyo, tattha pañcannaṃ viññāṇadhātūnaṃ cakkhudhātuādayo pañcāti aṭṭhārasa. Nekkhammadhātuādayo pana dhammadhātuantogadhā eva.
ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ವಿಸಯಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮಧಾತೂತಿ ಆಹ – ‘‘ಪಞ್ಚ ಕಾಮಾವಚರಕ್ಖನ್ಧಾ ಕಾಮಧಾತೂ’’ತಿ। ತಥಾ ರೂಪತಣ್ಹಾಯ ವಿಸಯಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ರೂಪಧಾತು, ಅರೂಪತಣ್ಹಾಯ ವಿಸಯಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅರೂಪಧಾತೂತಿ ಆಹ – ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಾವಚರಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿ। ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಕಾಮೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಏವಂ ರೂಪಾರೂಪತಣ್ಹಾ ರೂಪಾರೂಪಂ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ತಾ ಯತ್ಥ ಅವಚರನ್ತಿ, ತೇ ಕಾಮಾವಚರಾದಯೋತಿ ಏವಂ ಕಾಮಾವಚರಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾದಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆದಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ಏತೇನ ‘‘ಉಪರಿತೋ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವೇ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ಏತ್ಥಾವಚರಾ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಂ (ವಿಭ॰ ೧೦೨೦) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏತ್ಥಾವಚರಾತಿ ಅವೀಚಿಪರನಿಮ್ಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋಕಾಸಾಯ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ವಿಸಯಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತದೋಕಾಸತಾ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ತನ್ನಿನ್ನತ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪರಿಪುಣ್ಣಅಟ್ಠಾರಸಧಾತುಕತ್ತಾ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ‘‘ಕಾಮಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಧಮ್ಮಧಾತು ಏಕದೇಸಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮಾತಿ।
Kāmataṇhāya visayabhūtā dhammā kāmadhātūti āha – ‘‘pañca kāmāvacarakkhandhā kāmadhātū’’ti. Tathā rūpataṇhāya visayabhūtā dhammā rūpadhātu, arūpataṇhāya visayabhūtā dhammā arūpadhātūti āha – ‘‘cattāro arūpāvacarakkhandhā’’tiādi. Kāmataṇhā kāmo uttarapadalopena, evaṃ rūpārūpataṇhā rūpārūpaṃ. Ārammaṇakaraṇavasena tā yattha avacaranti, te kāmāvacarādayoti evaṃ kāmāvacarakkhandhādīnaṃ kāmataṇhādibhāvo veditabbo. Ādinā nayenāti etena ‘‘uparito paranimmitavasavattideve antokaritvā etthāvacarā’’tiādipāḷiṃ (vibha. 1020) saṅgaṇhāti. Etthāvacarāti avīciparanimmitaparicchinnokāsāya kāmataṇhāya visayabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, tadokāsatā ca taṇhāya tanninnattā veditabbā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Paripuṇṇaaṭṭhārasadhātukattā kāmāvacaradhammānaṃ ‘‘kāmadhātuto nīharitvā pūretabbā’’ti vuttaṃ. Manoviññāṇadhātudhammadhātu ekadesamattameva hi rūpārūpāvacaradhammāti.
ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾತಿ ಸಹಿತಾ ಹುತ್ವಾ। ಯತ್ತಕಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ತತ್ಥ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತನೇ ಸಮಾಗತಾ ವಿಯ ಹೋತಿ ವೇಕಲ್ಲೇ ತದನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ। ಸಙ್ಖತಧಾತುತೋ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಪೂರೇತಬ್ಬಾ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಧಮ್ಮಧಾತುಏಕದೇಸಭಾವತೋ।
Samāgantvāti sahitā hutvā. Yattakañhi paccayadhammā attano phalassa kāraṇaṃ, tattha tannibbattane samāgatā viya hoti vekalle tadanibbattanato. Saṅkhatadhātuto nīharitvā pūretabbā asaṅkhatāya dhātuyā dhammadhātuekadesabhāvato.
೧೨೬. ಏವಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಮಯಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹಣಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ಅಜ್ಝತ್ತಾ, ತೇಸು ಭವಾ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ। ತತೋ ಬಹಿಭೂತಾನಿ ಬಾಹಿರಾನಿ। ಆಯತನಕಥಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕಥಾ ಚ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೧೦, ೫೭೦, ೫೭೧) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ।
126. Evaṃ pavattamānā mayaṃ attāti gahaṇaṃ gamissāmāti iminā viya adhippāyena attānaṃ adhikicca uddissa pavattā ajjhattā, tesu bhavā tappariyāpannattāti ajjhattikāni. Tato bahibhūtāni bāhirāni. Āyatanakathā paṭiccasamuppādakathā ca visuddhimagge (visuddhi. 2.510, 570, 571) vuttanayeneva veditabbāti na vitthāritā.
೧೨೭. ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಠಾನಂ ಅಟ್ಠಾನಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೨೬೮; ವಿಭ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೮೦೯), ನತ್ಥಿ ಠಾನನ್ತಿ ವಾ ಅಟ್ಠಾನಂ। ಅನವಕಾಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತದತ್ಥನಿಗಮನಮೇವ ಹಿ ‘‘ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಯೇನಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಯನ್ತಿ ಕಾರಣೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ, ಹೇತುಅತ್ಥೋ ಚ ಕಾರಣತ್ಥೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ। ಕುತೋ ಪನಾಯಮತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ? ಲಿಙ್ಗತೋ। ಲಿಙ್ಗಞ್ಹೇತಂ, ಯದಿದಂ ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಮನಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಚತುಭೂಮಕೇಸೂತಿ ಇದಂ ಚತುತ್ಥಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೂಪಗಮನತೋ ವುತ್ತಂ; ನ ಪನ ತೇ ಆರಬ್ಭ ನಿಚ್ಚತೋ ಉಪಗಮನಸಬ್ಭಾವತೋ। ವಕ್ಖತಿ ಚ ‘‘ಚತುತ್ಥಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅಭಿಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಅಭಿಸಙ್ಖರಣಕಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ ನಿಪ್ಪದೇಸಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘‘ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಲೋಕುತ್ತರಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪನ ನಿವತ್ತನೇ ಕಾರಣಂ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ। ಏತಂ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥಿ ಸೇತುಘಾತತ್ತಾ। ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾತಿ ಸಂಕಿಲೇಸವಿಧಮನತೇಜಸ್ಸ ಅಧಿಕಭಾವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಗಮ್ಭೀರಭಾವೇನ ದುದ್ದಸಾ। ಅಕುಸಲಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪಕರಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪಹೀನವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ತೇ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಹೋನ್ತಿ।
127. Avijjamānaṃ ṭhānaṃ aṭṭhānaṃ (a. ni. ṭī. 1.1.268; vibha. mūlaṭī. 809), natthi ṭhānanti vā aṭṭhānaṃ. Anavakāsoti ettha eseva nayo. Tadatthanigamanameva hi ‘‘netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vacananti. Tenāha ‘‘ubhayenapī’’tiādi. Yanti kāraṇe paccattavacanaṃ, hetuattho ca kāraṇatthoti āha – ‘‘yanti yena kāraṇenā’’ti. Ukkaṭṭhaniddesena ettha diṭṭhisampatti veditabbāti vuttaṃ ‘‘maggadiṭṭhiyā sampanno’’ti. Kuto panāyamattho labbhatīti? Liṅgato. Liṅgañhetaṃ, yadidaṃ niccato upagamanapaṭikkhepo. Catubhūmakesūti idaṃ catutthabhūmakasaṅkhārānaṃ ariyasāvakassa visayabhāvūpagamanato vuttaṃ; na pana te ārabbha niccato upagamanasabbhāvato. Vakkhati ca ‘‘catutthabhūmakasaṅkhārā panā’’tiādinā. Abhisaṅkhatasaṅkhāraabhisaṅkharaṇakasaṅkhārānaṃ sappadesattā nippadesasaṅkhāraggahaṇatthaṃ ‘‘saṅkhatasaṅkhāresū’’ti vuttaṃ. Lokuttarasaṅkhārānaṃ pana nivattane kāraṇaṃ sayameva vakkhati. Etaṃ kāraṇaṃ natthi setughātattā. Tejussadattāti saṃkilesavidhamanatejassa adhikabhāvato. Tathā hi te gambhīrabhāvena duddasā. Akusalānaṃ ārammaṇaṃ na hontīti idaṃ pakaraṇavasena vuttaṃ. Appahīnavipallāsānaṃ sattānaṃ kusaladhammānampi te ārammaṇaṃ na honti.
ಅಸುಖೇ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಚ ಇಧ ಸುಖತೋ ಉಪಗಮನಸ್ಸ ಠಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಏಕನ್ತ…ಪೇ॰… ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾತಿ ಪಧಾನದಿಟ್ಠಿಮಾಹ । ದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅವಿಸಯಭಾವೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋ ಏವಾತಿ ‘‘ಕಸಿಣಾದಿಪಣ್ಣತ್ತಿಸಙ್ಗಹತ್ಥ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜಗಹಣಂ। ಸ್ವಾಯಂ ಯೇಸಂ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಉಪಗಮನಂ ಭವತಿ ತೇಸಂಯೇವ ವಸೇನ ಕಾತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬವಾರೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಬ್ಬವಾರೇಸೂತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿಸಬ್ಬವಾರೇಸು। ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಹೀತಿ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ಯಂ ಯಂ ಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತೋ ತಂ ಗಾಹಂ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ವಿನಿವೇಠೇತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯತ್ಥ ಗಾಹೋ ತತ್ಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾತಿ ಚತುತ್ಥಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಾ ಇಧ ಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣೇನ ನ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Asukhe ‘‘sukha’’nti vipallāso ca idha sukhato upagamanassa ṭhānanti adhippetanti dassento, ‘‘ekanta…pe… vutta’’nti. Attadiṭṭhivasenāti padhānadiṭṭhimāha . Diṭṭhiyā nibbānassa avisayabhāvo heṭṭhā vutto evāti ‘‘kasiṇādipaṇṇattisaṅgahattha’’nti vuttaṃ. Paricchedoti saṅkhārānaṃ paricchedo saṅkhārānaṃ paricchijjagahaṇaṃ. Svāyaṃ yesaṃ niccādito upagamanaṃ bhavati tesaṃyeva vasena kātabboti dassento ‘‘sabbavāresū’’tiādimāha. Sabbavāresūti niccādisabbavāresu. Puthujjano hīti hi-saddo hetuattho. Yasmā yaṃ yaṃ saṅkhāraṃ niccādivasena puthujjanakāle upagacchati, taṃ taṃ ariyamaggādhigamena aniccādivasena gaṇhanto yāthāvato jānanto taṃ gāhaṃ taṃ diṭṭhiṃ viniveṭheti vissajjeti. Tasmā yattha gāho tattha vissajjanāti catutthabhūmakasaṅkhārā idha saṅkhāraggahaṇena na gayhatīti attho.
೧೨೮. ಪುತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಮಾತಾಪಿತುಸಮಞ್ಞಾ, ದತ್ತಕಿತ್ತಿಮಾದಿವಸೇನಪಿ ಪುತ್ತವೋಹಾರೋ ಲೋಕೇ ದಿಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಚ ಖೋ ಪರಿಯಾಯತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಸಿದ್ಧಂ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಜನಿಕಾ ವ ಮಾತಾ ಜನಕೋ ಪಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಮನುಸ್ಸಭೂತೋವ ಖೀಣಾಸವೋ ಅರಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಮಾತುಆದೀನಂಯೇವ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪನೇ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಅಭಬ್ಬಭಾವದಸ್ಸನತೋ ತದಞ್ಞಂ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತೀತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥತೋ ಆಪನ್ನಮೇವಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ವದತಿ – ‘‘ಕಿಂ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ? ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಞ್ಚಿಚ್ಚ ಪಾಣಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ, ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ, ‘‘ಏತಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಚೇಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಬಲದೀಪನತ್ಥನ್ತಿ ಸದ್ಧಾದಿಬಲಸಮನ್ನಾಗಮದೀಪನತ್ಥಂ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನಾಗತಸದ್ಧಾದಿಬಲವಸೇನ ಹಿ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ತಾದಿಸಂ ಸಾವಜ್ಜಂ ನ ಕರೋತಿ।
128. Puttasambandhena mātāpitusamaññā, dattakittimādivasenapi puttavohāro loke dissati, so ca kho pariyāyato nippariyāyasiddhaṃ taṃ dassetuṃ, ‘‘janikā va mātā janako pitā’’ti vuttaṃ. Tathā ānantariyakammassa adhippetattā ‘‘manussabhūtova khīṇāsavo arahāti adhippeto’’ti vuttaṃ. ‘‘Aṭṭhānameta’’ntiādinā mātuādīnaṃyeva jīvitā voropane ariyasāvakassa abhabbabhāvadassanato tadaññaṃ ariyasāvako jīvitā voropetīti idaṃ atthato āpannamevāti maññamāno vadati – ‘‘kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyā’’ti ? ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropeyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vacanato, ‘‘etampi aṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘sacepi hī’’tiādi. Baladīpanatthanti saddhādibalasamannāgamadīpanatthaṃ. Ariyamaggenāgatasaddhādibalavasena hi ariyasāvako tādisaṃ sāvajjaṃ na karoti.
ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹೀತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥನಿಪ್ಫಾದಕಾನಿ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯಾನಿ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಕಾರಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಹಯೋಗಕ್ಖಮತೋ। ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಅನುಸ್ಸಾವನೇನಾತಿ ಅನುರೂಪಂ ಸಾವನೇನ। ಭೇದಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಯಥಾ ಭೇದೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಭಿನ್ದಿತಬ್ಬಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅತ್ತನೋ ವಚನಸ್ಸ ಸಾವನೇನ ವಿಞ್ಞಾಪನೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ನನು ತುಮ್ಹೇ’’ತಿಆದಿ। ಕಣ್ಣಮೂಲೇ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ‘‘ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಭೇದಕರವತ್ಥುದೀಪನಂ ವೋಹಾರೋ, ತತ್ಥ ಅತ್ತನೋ ನಿಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ರಹಸ್ಸವಸೇನ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ ಅನುಸ್ಸಾವನ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Pañcahi kāraṇehīti idaṃ atthanipphādakāni tesaṃ pubbabhāgiyāni ca kāraṇāni kāraṇabhāvasāmaññena ekajjhaṃ gahetvā vuttaṃ, na pana sabbesaṃ pañcannaṃ sahayogakkhamato. Ākārehīti kāraṇehi. Anussāvanenāti anurūpaṃ sāvanena. Bhedassa anurūpaṃ yathā bhedo hoti, evaṃ bhinditabbānaṃ bhikkhūnaṃ attano vacanassa sāvanena viññāpanena. Tenāha ‘‘nanu tumhe’’tiādi. Kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvāti etena ‘‘pākaṭaṃ katvā bhedakaravatthudīpanaṃ vohāro, tattha attano nicchitamatthaṃ rahassavasena viññāpanaṃ anussāvana’’nti dasseti.
ಕಮ್ಮಮೇವ ಉದ್ದೇಸೋ ವಾ ಪಮಾಣನ್ತಿ ತೇಹಿ ಸಙ್ಘಭೇದಸಿದ್ಧಿತೋ ವುತ್ತಂ, ಇತರೇ ಪನ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಭೂತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ವೋಹಾರಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥಾತಿ ವೋಹಾರೇ। ಚುತಿಅನನ್ತರಂ ಫಲಂ ಅನನ್ತರಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನನ್ತರೇ ನಿಯುತ್ತಾನಿ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತನೇನ ಅನನ್ತರಕರಣಸೀಲಾನಿ, ಅನನ್ತರಪ್ಪಯೋಜನಾನಿ ಚಾತಿ ಆನನ್ತರಿಯಾನಿ, ತಾನಿ ಏವ ‘‘ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ।
Kammameva uddeso vā pamāṇanti tehi saṅghabhedasiddhito vuttaṃ, itare pana tesaṃ pubbabhāgabhūtā. Tenāha ‘‘vohārā’’tiādi. Tatthāti vohāre. Cutianantaraṃ phalaṃ anantaraṃ nāma, tasmiṃ anantare niyuttāni tannibbattanena anantarakaraṇasīlāni, anantarappayojanāni cāti ānantariyāni, tāni eva ‘‘ānantariyakammānī’’ti vuttāni.
ಕಮ್ಮತೋತಿ ‘‘ಏವಂ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಕಮ್ಮವಿಭಾಗತೋ। ದ್ವಾರತೋತಿ ಕಾಯಾದಿದ್ವಾರತೋ। ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಯತೋತಿ ‘‘ಇದಂ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕವಿಪಾಕಂ, ಇದಂ ನ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಕವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿತಿಯವಿಭಾಗತೋ। ಪಾಕಾತಿ ‘‘ಇದಮೇತ್ಥ ವಿಪಚ್ಚತಿ, ಇದಂ ನ ವಿಪಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವಿಪಚ್ಚನವಿಭಾಗತೋ। ಸಾಧಾರಣಾದೀಹೀತಿ ಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸಾಧಾರಣಾಸಾಧಾರಣತೋ, ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವೇದನಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಚ।
Kammatoti ‘‘evaṃ ānantariyakammaṃ hoti, evaṃ anantariyakammasadisa’’nti evaṃ kammavibhāgato. Dvāratoti kāyādidvārato. Kappaṭṭhitiyatoti ‘‘idaṃ kappaṭṭhitikavipākaṃ, idaṃ na kappaṭṭhitikavipāka’’nti evaṃ kappaṭṭhitiyavibhāgato. Pākāti ‘‘idamettha vipaccati, idaṃ na vipaccatī’’ti vipaccanavibhāgato. Sādhāraṇādīhīti gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇāsādhāraṇato, ādi-saddena vedanādivibhāgato ca.
ಯಸ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಚ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ತಿಕ್ಖವಿಸದಸೂರಭಾವಾಪತ್ತಿ, ಯಥಾ ತಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಬೋಧಿತ್ತಯನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಂ, ಏವಂ ಮನುಸ್ಸಭಾವೇ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ತಿಕ್ಖವಿಸದಸೂರಭಾವಾಪತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸಭೂತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ। ಪಾಕತಿಕಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಚ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸೇಸಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಮಾನವತ್ಥುಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿ॰ ವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩) ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ವುತ್ತೋ ಚ ಅತ್ಥೋ ಸಮಾನಜಾತಿಯಸ್ಸ ವಿಕೋಪನೇ ಕಮ್ಮಂ ಗರುತರಂ, ನ ತಥಾ ವಿಜಾತಿಯಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಮನುಸ್ಸಭೂತಂ ಮಾತರಂ ವಾ ಪಿತರಂ ವಾ’’ತಿ। ಲಿಙ್ಗೇ ಪರಿವತ್ತೇ ಚ ಸೋ ಏವ ಏಕಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಭವಙ್ಗಪ್ಪಬನ್ಧೋ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಚ, ನ ಅಞ್ಞೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪಿ ಪರಿವತ್ತಲಿಙ್ಗ’’ನ್ತಿ। ಅರಹನ್ತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕನ್ತಿಆದಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಆನನ್ತರಿಯಭಾವಸಮತ್ಥನಂ, ಚತುಕೋಟಿಕಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮಾ ಕೋಟಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಇತರಾಸು ವಿಸಙ್ಕೇತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿಪಿ ತತ್ಥ ವಿಸಙ್ಕೇತೋ, ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಗರುತರಂ ಆನನ್ತರಿಯಸದಿಸಂ ಭಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಆನನ್ತರಿಯಂ ಆಹಚ್ಚೇವ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ಅಯಂ ಪಞ್ಹೋತಿ ಞಾಪನಿಚ್ಛಾನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಕಥಾ।
Yasmā manussattabhāve ṭhitasseva ca kusaladhammānaṃ tikkhavisadasūrabhāvāpatti, yathā taṃ tiṇṇampi bodhisattānaṃ bodhittayanibbattiyaṃ, evaṃ manussabhāve ṭhitasseva akusaladhammānampi tikkhavisadasūrabhāvāpattīti āha ‘‘manussabhūtassevā’’ti. Pākatikamanussānampi ca kusaladhammānaṃ visesappatti vimānavatthuaṭṭhakathāyaṃ (vi. va. aṭṭha. 3) vuttanayena veditabbā. Yathā vutto ca attho samānajātiyassa vikopane kammaṃ garutaraṃ, na tathā vijātiyassāti vuttaṃ – ‘‘manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā’’ti. Liṅge parivatte ca so eva ekakammanibbatto bhavaṅgappabandho, jīvitindriyappabandho ca, na aññoti āha ‘‘api parivattaliṅga’’nti. Arahantepi eseva nayo. Tassa vipākantiādi kammassa ānantariyabhāvasamatthanaṃ, catukoṭikañcettha sambhavati. Tattha paṭhamā koṭi dassitā, itarāsu visaṅketaṃ dassetuṃ, ‘‘yo panā’’tiādi vuttaṃ. Yadipi tattha visaṅketo, kammaṃ pana garutaraṃ ānantariyasadisaṃ bhāyitabbanti āha – ‘‘ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhatī’’ti. Ayaṃ pañhoti ñāpanicchānibbattā kathā.
ಆನನ್ತರಿಯಂ ಫುಸತಿ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನೇವ ಆನನ್ತರಿಯವತ್ಥುನೋ ವಿಕೋಪಿತತ್ತಾ। ಆನನ್ತರಿಯಂ ನ ಫುಸತಿ ಆನನ್ತರಿಯವತ್ಥುಅಭಾವತೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಹಿ ಪುರಿಮಂ ಅಭಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ವಧಕಚಿತ್ತಂ ಪನ ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ ಆನನ್ತರಿಯನಾನನ್ತರಿಯಭಾವೇ ಪಮಾಣನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಗಾಮಚತುಕ್ಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Ānantariyaṃ phusati maraṇādhippāyeneva ānantariyavatthuno vikopitattā. Ānantariyaṃ na phusati ānantariyavatthuabhāvato. Sabbattha hi purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ pana tadārammaṇaṃ jīvitindriyañca ānantariyanānantariyabhāve pamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Saṅgāmacatukkaṃ sampattavasena yojetabbaṃ.
ತೇನೇವಾತಿ ತೇನೇವ ಪಯೋಗೇನ। ಅರಹನ್ತಘಾತೋ ಹೋತಿಯೇವ ಅರಹತೋ ಮಾರಿತತ್ತಾ। ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ದಿನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾ ವಧಕಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಪಬನ್ಧವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಚ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಏವಂ ಚಾಗಚೇತನಾ, ಸಾ ಹಿ ಚಜಿತಬ್ಬವತ್ಥುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಚಜನಮತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಸನ್ತಕಭಾವಕರಣಞ್ಚ ತಸ್ಸ ಚಜನಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಸ್ಸ ತಂ ಸನ್ತಕಂ ಕತಂ। ತಸ್ಸೇವ ದಿನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ।
Tenevāti teneva payogena. Arahantaghāto hotiyeva arahato māritattā. Puthujjanasseva dinnaṃ hotīti yasmā yathā vadhakacittaṃ paccuppannārammaṇampi pabandhavicchedavasena ca jīvitindriyaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattati, na evaṃ cāgacetanā, sā hi cajitabbavatthuṃ ārammaṇaṃ katvā cajanamattameva hoti, aññasantakabhāvakaraṇañca tassa cajanaṃ, tasmā yassa taṃ santakaṃ kataṃ. Tasseva dinnaṃ hotīti.
ಲೋಹಿತಂ ಸಮೋ ಸರತೀತಿ ಅಭಿಘಾತೇನ ಪಕುಪ್ಪಮಾನಂ ಸಞ್ಚಿತಂ ಹೋತಿ। ಮಹನ್ತತರನ್ತಿ ಗರುತರಂ। ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನೇ ವಿಯಾತಿ ಸತ್ಥುರೂಪಕಾಯಪಟಿಜಗ್ಗನೇ ವಿಯ।
Lohitaṃ samo saratīti abhighātena pakuppamānaṃ sañcitaṃ hoti. Mahantataranti garutaraṃ. Sarīrapaṭijaggane viyāti satthurūpakāyapaṭijaggane viya.
ಅಸನ್ನಿಪತಿತೇತಿ ಇದಂ ಸಾಮಗ್ಗಿಯದೀಪನಂ। ಭೇದೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭೇದೋ ಹೋತಿ। ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಈದಿಸಕರಣಂ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಭೇದಾಯ ನ ಹೋತೀತಿ ಸಞ್ಞಾಯ। ನವತೋ ಊನಪರಿಸಾಯಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ತಥಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ತಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ನ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮನ್ತಿ’’ ಇಮಂ ಆಕಡ್ಢತಿ, ನ ಪನ ‘‘ಭೇದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ। ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತೇನ ಹಿ ನವನ್ನಮೇವ ವಸೇನ ಸಙ್ಘಭೇದೋ। ಧಮ್ಮವಾದಿನೋ ಅನವಜ್ಜಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಅವಟ್ಠಾನತೋ। ಸಙ್ಘಭೇದಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ಸಙ್ಘರಾಜಿ।
Asannipatiteti idaṃ sāmaggiyadīpanaṃ. Bhedo ca hotīti saṅghassa bhedo hoti. Vaṭṭatīti saññāyāti īdisakaraṇaṃ saṅghassa bhedāya na hotīti saññāya. Navato ūnaparisāyaṃ karontassa tathāti yojetabbaṃ, tathāti iminā ‘‘na ānantariyakammanti’’ imaṃ ākaḍḍhati, na pana ‘‘bhedo hotī’’ti idaṃ. Heṭṭhimantena hi navannameva vasena saṅghabhedo. Dhammavādino anavajjā yathādhammaṃ avaṭṭhānato. Saṅghabhedassa pubbabhāgo saṅgharāji.
ಕಾಯದ್ವಾರಮೇವ ಪೂರೇನ್ತಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಭಾವೇನೇವ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬತೋ।
Kāyadvārameva pūrenti kāyakammabhāveneva lakkhitabbato.
‘‘ಸಣ್ಠಹನ್ತೇ ಹಿ…ಪೇ॰… ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಕಪ್ಪಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಕಪ್ಪಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಕಥಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೬೫೪-೬೫೭) ವುತ್ತಂ – ‘‘ಆಪಾಯಿಕೋತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಯಂ ಸೋ ಏಕಂ ಕಪ್ಪಂ ಅಸೀತಿಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಏಕಭಾಗಮತ್ತಂ ಕಾಲಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ತಂ ಆಯುಕಪ್ಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಕಪ್ಪವಿನಾಸೇಯೇವಾತಿ ಪನ ಆಯುಕಪ್ಪವಿನಾಸೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ನತ್ಥಿ ವಿರೋಧೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಣ್ಠಹನ್ತೇತಿ ಇದಮ್ಪಿ ‘‘ಸ್ವೇವವಿನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವಿಯ ಅಭೂತಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಏಕದಿವಸಮೇವ ನಿರಯೇ ಪಚ್ಚತಿ ತತೋ ಪರಂ ಕಪ್ಪಾಭಾವೇ ಆಯುಕಪ್ಪಸ್ಸಪಿ ಅಭಾವತೋತಿ ಅವಿರೋಧತೋ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸೇಸಾನೀತಿ ಸಙ್ಘಭೇದತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾನಿ।
‘‘Saṇṭhahante hi…pe… muccatī’’ti idaṃ kappaṭṭhakathāya na sameti. Tathā hi kappaṭṭhakathāyaṃ (kathā. aṭṭha. 654-657) vuttaṃ – ‘‘āpāyikoti idaṃ suttaṃ yaṃ so ekaṃ kappaṃ asītibhāge katvā tato ekabhāgamattaṃ kālaṃ tiṭṭheyya, taṃ āyukappaṃ sandhāya vutta’’nti. Kappavināseyevāti pana āyukappavināseyevāti atthe sati natthi virodho. Ettha ca saṇṭhahanteti idampi ‘‘svevavinassissatī’’ti viya abhūtaparikappavasena vuttaṃ. Ekadivasameva niraye paccati tato paraṃ kappābhāve āyukappassapi abhāvatoti avirodhato atthayojanā daṭṭhabbā. Sesānīti saṅghabhedato aññāni ānantariyakammāni.
ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಂ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಕಥಂ ನೇಸಂ ಆನನ್ತರಿಯತಾ ಚುತಿಅನನ್ತರಂ ವಿಪಾಕದಾನಾಭಾವತೋ। ಅಥ ಸತಿ ಫಲದಾನೇ ಚುತಿಅನನ್ತರೋ ಏವ ಏತೇಸಂ ಫಲಕಾಲೋ, ನ ಅಞ್ಞೋತಿ ಫಲಕಾಲನಿಯಮೇನ ನಿಯತತಾ ನಿಚ್ಛಿತಾ, ನ ಫಲದಾನನಿಯಮೇನ, ಏವಮ್ಪಿ ನಿಯತಫಲಕಾಲಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾನಞ್ಚ ನಿಯತತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ತಸ್ಮಾ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯನ್ತರವಿಕಲತಾದೀಹಿ ಅವಿಪಚ್ಚಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮತಾ ವಿಯ ಬಲವತಾ ಆನನ್ತರಿಯೇನ ವಿಪಾಕೇ ದಿನ್ನೇ ಅವಿಪಚ್ಚಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಆನನ್ತರಿಯಾನಂ ಫಲದಾನೇ ನಿಯತಸಭಾವಾ ಆನನ್ತರಿಯಸಭಾವಾ ಚ ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ಫಲದಾನನಿಯಮೇನೇವ ನಿಯತತಾ ಆನನ್ತರಿಯತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅವಸ್ಸಞ್ಚ ಆನನ್ತರಿಯಸಭಾವಾ ತತೋ ಏವ ನಿಯತಸಭಾವಾ ಚ ತೇಸಂ ಪವತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇತಂ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬಲವತೋ ಆನನ್ತರಿಯಸ್ಸ ಅಭಾವೇ ಚುತಿಅನನ್ತರಂ ಏಕನ್ತೇನ ಫಲದಾನತೋ।
Ahosikammaṃ…pe… saṅkhyaṃ gacchanti, evaṃ sati kathaṃ nesaṃ ānantariyatā cutianantaraṃ vipākadānābhāvato. Atha sati phaladāne cutianantaro eva etesaṃ phalakālo, na aññoti phalakālaniyamena niyatatā nicchitā, na phaladānaniyamena, evampi niyataphalakālānaṃ aññesampi upapajjavedanīyānaṃ diṭṭhadhammavedanīyānañca niyatatā āpajjeyya. Tasmā vipākadhammadhammānaṃ paccayantaravikalatādīhi avipaccamānānampi attano sabhāvena vipākadhammatā viya balavatā ānantariyena vipāke dinne avipaccamānānampi ānantariyānaṃ phaladāne niyatasabhāvā ānantariyasabhāvā ca pavattīti attano sabhāvena phaladānaniyameneva niyatatā ānantariyatā ca veditabbā. Avassañca ānantariyasabhāvā tato eva niyatasabhāvā ca tesaṃ pavattīti sampaṭicchitabbametaṃ aññassa balavato ānantariyassa abhāve cutianantaraṃ ekantena phaladānato.
ನನು ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಾನಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಪಾಕದಾಯಕೇ ಅಸತಿ ಚುತಿಅನನ್ತರಮೇಕನ್ತೇನ ಫಲದಾನತೋ ನಿಯತಸಭಾವಾ ಅನನ್ತರಿಯಸಭಾವಾ ಚ ಪವತ್ತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ। ಅಸಮಾನಜಾತಿಕೇನ ಚೇತೋಪಣಿಧಿವಸೇನ ಉಪಘಾತಕೇನ ಚ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬವಿಪಾಕತ್ತಾ ಅನನ್ತರೇ ಏಕನ್ತಫಲದಾಯಕತ್ತಾಭಾವಾ। ನ ಪನ ಆನನ್ತರಿಯಕಾನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ವಿಯ ಅಸಮಾನಜಾತಿಕಂ ಫಲನಿವತ್ತಕಂ ಅತ್ಥಿ ಸಬ್ಬಾನನ್ತರಿಯಾನಂ ಅವೀಚಿಫಲತ್ತಾ। ನ ಚ ಹೇಟ್ಠೂಪಪತ್ತಿಂ ಇಚ್ಛತೋ ಸೀಲವತೋ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ವಿಯ ಉಪರೂಪಪತ್ತಿಜನಕಕಮ್ಮಫಲಂ ಆನನ್ತರಿಯಫಲಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ಅತ್ಥಿ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಸ್ಸೇವ ಅವೀಚಿಪಾತನತೋ, ನ ಚ ಆನನ್ತರಿಯೋಪಘಾತಕಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಮ್ಮಂ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂಯೇವ ಅನನ್ತರೇ ಏಕನ್ತವಿಪಾಕಜನಕಸಭಾವಾ ಪವತ್ತೀತಿ। ಅನೇಕಾನಿ ಚ ಆನನ್ತರಿಯಾನಿ ಕತಾನಿ ಏಕನ್ತೇನೇವ ವಿಪಾಕೇ ನಿಯತಸಭಾವತ್ತಾ ಉಪರತಾವಿಪಚ್ಚನಸಭಾವಾಸಙ್ಕತ್ತಾ ನಿಚ್ಛಿತಾನಿ ಸಭಾವತೋ ನಿಯತಾನೇವ। ತೇಸು ಪನ ಸಮಾನಸಭಾವೇಸು ಏಕೇನ ವಿಪಾಕೇ ದಿನ್ನೇ ಇತರಾನಿ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ತೇನೇವ ಕತತ್ತಾ ನ ದುತಿಯಂ ತತಿಯಂ ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಕರೋನ್ತಿ। ನ ಸಮತ್ಥತಾವಿಘಾತತ್ತಾತಿ ನತ್ಥಿ ತೇಸಂ ಆನನ್ತರಿಯಕತಾ ನಿವತ್ತಿ; ಗರುತರಭಾವೋ ಪನ ತೇಸು ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ಸಙ್ಘಭೇದಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಗರುತರಭಾವೋತಿ, ‘‘ಯೇನ…ಪೇ॰… ವಿಪಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಏಕಸ್ಸ ಪನ ಅಞ್ಞಾನಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಿಪಚ್ಚತೀತಿ ವಚನೇನ ಇತರೇಸಂ ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಿತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ನೋ ವಾ ತಥಾ ಸೀಲವತೀತಿ ಯಥಾ ಪಿತಾ ಸೀಲವಾ, ತಥಾ ಸೀಲವತೀ ನೋ ವಾ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಚೇ ಮಾತಾ ಸೀಲವತೀ, ಮಾತುಘಾತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಿಪಚ್ಚತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Nanu evaṃ aññesampi upapajjavedanīyānaṃ aññasmiṃ vipākadāyake asati cutianantaramekantena phaladānato niyatasabhāvā anantariyasabhāvā ca pavatti āpajjatīti? Nāpajjati. Asamānajātikena cetopaṇidhivasena upaghātakena ca nivattetabbavipākattā anantare ekantaphaladāyakattābhāvā. Na pana ānantariyakānaṃ paṭhamajjhānādīnaṃ dutiyajjhānādīni viya asamānajātikaṃ phalanivattakaṃ atthi sabbānantariyānaṃ avīciphalattā. Na ca heṭṭhūpapattiṃ icchato sīlavato cetopaṇidhi viya uparūpapattijanakakammaphalaṃ ānantariyaphalaṃ nivattetuṃ samattho cetopaṇidhi atthi anicchantasseva avīcipātanato, na ca ānantariyopaghātakaṃ kiñci kammaṃ atthi, tasmā tesaṃyeva anantare ekantavipākajanakasabhāvā pavattīti. Anekāni ca ānantariyāni katāni ekanteneva vipāke niyatasabhāvattā uparatāvipaccanasabhāvāsaṅkattā nicchitāni sabhāvato niyatāneva. Tesu pana samānasabhāvesu ekena vipāke dinne itarāni attanā kātabbakiccassa teneva katattā na dutiyaṃ tatiyaṃ vā paṭisandhiṃ karonti. Na samatthatāvighātattāti natthi tesaṃ ānantariyakatā nivatti; garutarabhāvo pana tesu labbhatevāti saṅghabhedassa siyā garutarabhāvoti, ‘‘yena…pe… vipaccatī’’ti āha. Ekassa pana aññāni upatthambhakāni hontīti daṭṭhabbāni. Paṭisandhivasena vipaccatīti vacanena itaresaṃ pavattivipākadāyitā anuññātā viya dissati. No vā tathā sīlavatīti yathā pitā sīlavā, tathā sīlavatī no vā hotīti yojanā. Sace mātā sīlavatī, mātughāto paṭisandhivasena vipaccatīti yojanā.
ಪಕತತ್ತೋತಿ ಅನುಕ್ಖಿತ್ತೋ। ಸಮಾನಸಂವಾಸಕೋತಿ ಅಪಾರಾಜಿಕೋ। ಸಮಾನಸೀಮಾಯನ್ತಿ ಏಕಸೀಮಾಯಂ।
Pakatattoti anukkhitto. Samānasaṃvāsakoti apārājiko. Samānasīmāyanti ekasīmāyaṃ.
ಸತ್ಥುಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋತಿ ಯಂ ಸತ್ಥಾರಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅನುಸಾಸನಾದಿ, ತಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥೋತಿ ಭಗವನ್ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ। ಅಞ್ಞಂ ತಿತ್ಥಕರನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರಂ।
Satthukiccaṃ kātuṃ asamatthoti yaṃ satthārā kātabbakiccaṃ anusāsanādi, taṃ kātuṃ asamatthoti bhagavantaṃ paccakkhāya. Aññaṃ titthakaranti aññaṃ satthāraṃ.
೧೨೯. ಅಭಿಜಾತಿಆದಿಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೧.೨೭೭) ಪಕಪ್ಪನೇನ ದೇವತೂಪಸಙ್ಕಮನಾದಿನಾ ಜಾತಚಕ್ಕವಾಳೇನ ಸಮಾನಯೋಗಕ್ಖೇಮಂ ದಸಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಂ ಠಾನಂ ಜಾತಿಖೇತ್ತಂ, ಸರಸೇನೇವ ಆಣಾಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ಆಣಾಖೇತ್ತಂ, ವಿಸಯಭೂತಂ ಠಾನಂ ವಿಸಯಖೇತ್ತಂ। ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತೂತಿ ಇಮಾಯ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಇಮಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಠಿತಾ ದಸಸಹಸ್ಸೀ ಲೋಕಧಾತು। ತತ್ತಕಾನಂಯೇವ ಜಾತಿಖೇತ್ತಭಾವೋ ಧಮ್ಮತಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹವಸೇನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ। ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ತತ್ತಕಂ ಏವ ಜಾತಿಖೇತ್ತಂ ತನ್ನಿವಾಸೀನಂಯೇವ ಚ ದೇವತಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ’’ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಓಕ್ಕಮನಕಾಲಾದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಏವ ಗಹಣಂ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ಮಹಾಭಿನೀಹಾರಾದಿಕಾಲೇಪಿ ತಸ್ಸ ಪಕಮ್ಪನಸ್ಸ ಲಬ್ಭಮಾನತೋ। ಆಣಾಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ಯಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಸಂವಟ್ಟತಿ ಚ ವಿವಟ್ಟತಿ ಚ। ಆಣಾ ವತ್ತತಿ ಆಣಾಯ ತನ್ನಿವಾಸೀನಂ ದೇವತಾನಂ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇನ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಕೇವಲಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಆನುಭಾವೇನೇವ, ನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ, ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ಪನ ‘‘ಯಾವತಾ ವಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೮೧) ವಚನತೋ ತತೋ ಪರಮ್ಪಿ ಆಣಾ ಪವತ್ತೇಯ್ಯ।
129. Abhijātiādisu (a. ni. ṭī. 1.1.277) pakappanena devatūpasaṅkamanādinā jātacakkavāḷena samānayogakkhemaṃ dasasahassaparimāṇaṃ ṭhānaṃ jātikhettaṃ, saraseneva āṇāpavattiṭṭhānaṃ āṇākhettaṃ, visayabhūtaṃ ṭhānaṃ visayakhettaṃ. Dasasahassī lokadhātūti imāya lokadhātuyā saddhiṃ imaṃ lokadhātuṃ parivāretvā ṭhitā dasasahassī lokadhātu. Tattakānaṃyeva jātikhettabhāvo dhammatāvasena veditabbo. ‘‘Pariggahavasenā’’ti keci. ‘‘Sabbesampi buddhānaṃ tattakaṃ eva jātikhettaṃ tannivāsīnaṃyeva ca devatānaṃ dhammābhisamayo’’ti ca vadanti. Mātukucchiokkamanakālādīnaṃ channaṃ eva gahaṇaṃ nidassanamattaṃ mahābhinīhārādikālepi tassa pakampanassa labbhamānato. Āṇākhettaṃ nāma yaṃ ekajjhaṃ saṃvaṭṭati ca vivaṭṭati ca. Āṇā vattati āṇāya tannivāsīnaṃ devatānaṃ sirasā sampaṭicchanena, tañca kho kevalaṃ buddhānaṃ ānubhāveneva, na adhippāyavasena, adhippāyavasena pana ‘‘yāvatā vā pana ākaṅkheyyā’’ti (a. ni. 3.81) vacanato tato parampi āṇā pavatteyya.
ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪನ ಅತ್ಥೀತಿ, ‘‘ನ ಮೇ ಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫; ೨.೩೪೧; ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫; ಮಿ॰ ಪ॰ ೪.೫.೧೧) ಇಮಿಸ್ಸಂ ಲೋಕಧಾತುಯಂ ಠತ್ವಾ ವದನ್ತೇನ ಭಗವತಾ, ‘‘ಕಿಂ ಪನಾವುಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಅತ್ಥೇತರಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಭಗವತಾ ಸಮಸಮಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಯನ್ತಿ, ಏವಂ ಪುಟ್ಠೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ನೋತಿ ವದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬೧), ವತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಅಟ್ಠಾನಮೇತಂ ಅನವಕಾಸೋ, ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವೇ ಅರಹನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಸುತ್ತಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬೧; ಮಿ॰ ಪ॰ ೫.೧.೧) ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಚ ಬುದ್ಧಖೇತ್ತಭೂತಂ ಇಮಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Na uppajjantīti pana atthīti, ‘‘na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjatī’’tiādiṃ (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 4.5.11) imissaṃ lokadhātuyaṃ ṭhatvā vadantena bhagavatā, ‘‘kiṃ panāvuso sāriputta, atthetarahi aññe samaṇā vā brāhmaṇā vā bhagavatā samasamā sambodhiyanti, evaṃ puṭṭho ahaṃ, bhante, noti vadeyya’’nti (dī. ni. 3.161), vatvā tassa kāraṇaṃ dassetuṃ, ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā’’ti imaṃ suttaṃ (dī. ni. 3.161; mi. pa. 5.1.1) dassentena dhammasenāpatinā ca buddhakhettabhūtaṃ imaṃ lokadhātuṃ ṭhapetvā aññattha anuppatti vuttā hotīti adhippāyo.
ಏಕತೋತಿ ಸಹ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಪನ ಕಾಲೋ ಕಥಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಚರಿಮಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಿಸಿನ್ನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮೇನ ವದತಿ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಏತ್ಥನ್ತರೇತಿ ಚರಿಮಭವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಂ ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಅನ್ತರೇ।
Ekatoti saha, ekasmiṃ kāleti attho. So pana kālo kathaṃ paricchinnoti carimabhave paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya yāva dhātuparinibbānāti dassento ‘‘tatthā’’tiādimāha. Nisinnakālato paṭṭhāyāti paṭilomakkamena vadati. Parinibbānato paṭṭhāyāti anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbānato paṭṭhāya. Etthantareti carimabhave bodhisattassa paṭisandhiggahaṇaṃ dhātuparinibbānanti etesaṃ antare.
ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನ ನಿವಾರಿತಾ, ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೀಣಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಪತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನೇನ ಹಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಓಸಕ್ಕಿತತ್ತಾ ಅಪರಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಲದ್ಧಾವಸರಾ ಹೋತಿ। ಪಟಿಪದಾತಿ ಪಟಿವೇಧಾವಹಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ। ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿ ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಂ ನಿದಸ್ಸನಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ತಯಿದಂ ಹೀನಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮಸ್ಸ ಠಿತಿಞ್ಹಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ।
Aññassa buddhassa uppatti na nivāritā, tattha kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘tīṇi hī’’tiādi vuttaṃ. Paṭipattiantaradhānena hi sāsanassa osakkitattā aparassa buddhassa uppatti laddhāvasarā hoti. Paṭipadāti paṭivedhāvahā pubbabhāgapaṭipadā. ‘‘Pariyatti pamāṇa’’nti vatvā tamatthaṃ bodhisattaṃ nidassanaṃ katvā dassetuṃ, ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ tayidaṃ hīnaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Niyyānikadhammassa ṭhitiñhi dassento aniyyānikadhammaṃ nidasseti.
ಮಾತಿಕಾಯ ಅನ್ತರಹಿತಾಯಾತಿ, ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಾಳಿ ಮಾತಿಕಾ, ತಾಯ ಅನ್ತರಹಿತಾಯ ನಿದಾನುದ್ದೇಸಸಙ್ಖಾತೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯುಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮೇಸು ಚ ಸಾಸನಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಧರನ್ತೇಯೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ, ಏವಂ ಸತಿ ತದುಭಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಅನ್ತೋಗಧಂ ತದುಭಯಾಭಾವೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾಭಾವತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಯಿದಂ ತಯಂ ಸಾಸನಸ್ಸ ಠಿತಿಹೇತೂತಿ ಆಹ – ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಪಬ್ಬಜ್ಜಾಉಪಸಮ್ಪದಾಸು ಠಿತಾಸು ಸಾಸನಂ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಧೀನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಧೀನಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸಿದ್ಧೇ, ಸಿದ್ಧಾಸು ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಉಪಸಮ್ಪದಾಸು ಚ ಸಾಸನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಪಚ್ಛಿಮಪಟಿವೇಧತೋ ಹಿ ಪರಂ ಪಟಿವೇಧಸಾಸನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಸೀಲತೋ ಚ ಪರಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾಸನಂ ವಿನಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಓಸಕ್ಕಿತಂ ನಾಮಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮಕಪಟಿವೇಧಸೀಲಭೇದದ್ವಯಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ವಿನಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Mātikāya antarahitāyāti, ‘‘yo pana bhikkhū’’tiādinayappattā sikkhāpadapāḷi mātikā, tāya antarahitāya nidānuddesasaṅkhāte pātimokkhuddese pabbajjāyupasampadākammesu ca sāsanaṃ tiṭṭhatīti attho. Atha vā pātimokkhe dharanteyeva pabbajjā upasampadā ca, evaṃ sati tadubhayaṃ pātimokkhe antogadhaṃ tadubhayābhāve pātimokkhābhāvato, tasmā tayidaṃ tayaṃ sāsanassa ṭhitihetūti āha – ‘‘pātimokkhapabbajjāupasampadāsu ṭhitāsu sāsanaṃ tiṭṭhatī’’ti. Yasmā vā upasampadādhīnaṃ pātimokkhaṃ, upasampadā ca pabbajjādhīnā, tasmā pātimokkhe siddhe, siddhāsu pabbajjāupasampadāsu ca sāsanaṃ tiṭṭhati. Pacchimapaṭivedhato hi paraṃ paṭivedhasāsanaṃ, pacchimasīlato ca paraṃ paṭipattisāsanaṃ vinaṭṭhaṃ nāma hoti. Osakkitaṃ nāmāti pacchimakapaṭivedhasīlabhedadvayaṃ ekato katvā tato paraṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti attho.
ತೇನ ಕಾಮಂ ‘‘ಸಾಸನಟ್ಠಿತಿಯಾ ಪರಿಯತ್ತಿ ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪರಿಯತ್ತಿ ಪನ ಪಟಿಪತ್ತಿಹೇತುಕಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಸತಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಅನ್ತರಧಾನಂ ಸಾಸನೋಸಕ್ಕನಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಯಿದಂ ಸಾಸನೋಸಕ್ಕನಂ ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನೋಸಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ತೀಣಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Tena kāmaṃ ‘‘sāsanaṭṭhitiyā pariyatti pamāṇa’’nti vuttaṃ, pariyatti pana paṭipattihetukāti paṭipattiyā asati appatiṭṭhā hoti, tasmā paṭipattiantaradhānaṃ sāsanosakkanassa visesakāraṇanti dassetvā tayidaṃ sāsanosakkanaṃ dhātuparinibbānosānanti dassetuṃ, ‘‘tīṇi parinibbānānī’’ti vuttaṃ.
ಕಾರುಞ್ಞನ್ತಿ ಪರಿದೇವನಕಾರುಞ್ಞಂ। ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ದೀಪನ್ತರೇಸು ದೇವನಾಗಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇಸು ಚ ವಿಪ್ಪಕಿರಿತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ ಧಾತೂನಂ ಮಹಾಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ಏಕಜ್ಝಂ ಸನ್ನಿಪತನಂ, ರಸ್ಮಿವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ತತ್ಥ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಉಟ್ಠಾನಂ, ಏಕಜಾಲೀಭಾವೋ ಚಾತಿ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸತ್ಥು ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Kāruññanti paridevanakāruññaṃ. Jambudīpe dīpantaresu devanāgabrahmalokesu ca vippakiritvā ṭhitānaṃ dhātūnaṃ mahābodhipallaṅke ekajjhaṃ sannipatanaṃ, rasmivissajjanaṃ, tattha tejodhātuyā uṭṭhānaṃ, ekajālībhāvo cāti sabbametaṃ satthu adhiṭṭhānavaseneva veditabbaṃ.
ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಾತಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸು ಅಚ್ಛರಿಯತ್ತಾಭಾವದೋಸತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಂ ಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ಏಕಸದಿಸಾತಿ ತೇಸಂ ದೇಸನಾಪಿ ಏಕರಸಾ ಏವಾತಿ ಆಹ – ‘‘ದೇಸನಾಯ ಚ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ’’ತಿ। ಏತೇನಪಿ ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಮೇವ ಸಾಧೇತಿ। ವಿವಾದಭಾವತೋತಿ ಏತೇನ ವಿವಾದಾಭಾವತ್ಥಂ ದ್ವೇ ಏಕತೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Anacchariyattāti dvīsupi uppajjamānesu acchariyattābhāvadosatoti attho. Buddhā nāma majjhe bhinnaṃ suvaṇṇaṃ viya ekasadisāti tesaṃ desanāpi ekarasā evāti āha – ‘‘desanāya ca visesābhāvato’’ti. Etenapi anacchariyattameva sādheti. Vivādabhāvatoti etena vivādābhāvatthaṃ dve ekato na uppajjantīti dasseti.
ತತ್ಥಾತಿ ಮಿಲಿನ್ದಪಞ್ಹೇ। ಏಕಂ ಬುದ್ಧಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಏಕಬುದ್ಧಧಾರಣೀ। ಏತೇನ ಏವಂ ಸಭಾವಾ ಏತೇ ಬುದ್ಧಗುಣಾ, ಯೇನ ದುತಿಯಬುದ್ಧಗುಣೇ ಧಾರೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ಅಯಂ ಲೋಕಧಾತೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸನಿಪ್ಫನ್ನಾನಞ್ಹಿ ಗುಣಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾರಿಯೋ ವಿಸೇಸೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಧಾರೇತುನ್ತಿ, ‘‘ನ ಧಾರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ಅಧಾರಣಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತರೇನಪಿ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಲೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚಲೇಯ್ಯಾತಿ ಪರಿಪ್ಫನ್ದೇಯ್ಯ। ಕಮ್ಪೇಯ್ಯಾತಿ ಪವೇಧೇಯ್ಯ। ನಮೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕಪಸ್ಸೇನ ನಮೇಯ್ಯ। ಓನಮೇಯ್ಯಾತಿ ಓಸೀದೇಯ್ಯ। ವಿನಮೇಯ್ಯಾತಿ ವಿವಿಧಂ ಇತೋಚಿತೋ ಚ ನಮೇಯ್ಯ। ವಿಕಿರೇಯ್ಯಾತಿ ವಾತೇನ ಥುಸಮುಟ್ಠಿ ವಿಯ ವಿಪ್ಪಕಿರೇಯ್ಯ। ವಿಧಮೇಯ್ಯಾತಿ ವಿನಸ್ಸೇಯ್ಯ। ವಿದ್ಧಂಸೇಯ್ಯಾತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿದ್ಧಸ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯ। ತಥಾಭೂತಾ ಚ ಕತ್ಥಚಿ ನ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಠಾನಮುಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
Tatthāti milindapañhe. Ekaṃ buddhaṃ dhāretīti ekabuddhadhāraṇī. Etena evaṃ sabhāvā ete buddhaguṇā, yena dutiyabuddhaguṇe dhāretuṃ asamatthā ayaṃ lokadhātūti dasseti. Paccayavisesanipphannānañhi guṇadhammānaṃ bhāriyo viseso na sakkā dhāretunti, ‘‘na dhāreyyā’’ti vatvā tameva adhāraṇaṃ pariyāyantarenapi pakāsento ‘‘caleyyā’’tiādimāha. Tattha caleyyāti paripphandeyya. Kampeyyāti pavedheyya. Nameyyāti ekapassena nameyya. Onameyyāti osīdeyya. Vinameyyāti vividhaṃ itocito ca nameyya. Vikireyyāti vātena thusamuṭṭhi viya vippakireyya. Vidhameyyāti vinasseyya. Viddhaṃseyyāti sabbaso viddhastā bhaveyya. Tathābhūtā ca katthaci na tiṭṭheyyāti āha ‘‘na ṭhānamupagaccheyyā’’ti.
ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಮುಪಾದಿಕಾತಿ ಸಮಂ ಉದ್ಧಂ ಪಜ್ಜತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸಮುಪಾದಿಕಾ, ಉದಕಸ್ಸ ಉಪರಿ ಸಮಂ ಗಾಮಿನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಣ್ಣೇನಾತಿ ಸಣ್ಠಾನೇನ। ಪಮಾಣೇನಾತಿ ಆರೋಹೇನ । ಕಿಸಥೂಲೇನಾತಿ ಕಿಸಥೂಲಭಾವೇನ, ಪರಿಣಾಹೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Idāni tattha nidassanaṃ dassento, ‘‘yathā, mahārājā’’tiādimāha. Tattha samupādikāti samaṃ uddhaṃ pajjati pavattatīti samupādikā, udakassa upari samaṃ gāminīti attho. Vaṇṇenāti saṇṭhānena. Pamāṇenāti ārohena . Kisathūlenāti kisathūlabhāvena, pariṇāhenāti attho.
ಛಾದೇನ್ತನ್ತಿ ರೋಚೇನ್ತಂ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಂ। ತನ್ದೀಕತೋತಿ ತೇನ ಭೋಜನೇನ ತನ್ದೀಭೂತೋ। ಅನೋನಮಿತದಣ್ಡಜಾತೋತಿ ಯಾವದತ್ಥಂ ಭೋಜನೇನ ಓನಮಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಅನೋನಮಿತದಣ್ಡೋ ವಿಯ ಜಾತೋ। ಸಕಿಂ ಭುತ್ತೋ ವಮೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಆಲೋಪಂ ಅಜ್ಝೋಹರಿತ್ವಾ ವಮೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Chādentanti rocentaṃ ruciṃ uppādentaṃ. Tandīkatoti tena bhojanena tandībhūto. Anonamitadaṇḍajātoti yāvadatthaṃ bhojanena onamituṃ asakkuṇeyyatāya anonamitadaṇḍo viya jāto. Sakiṃ bhutto vameyyāti ekampi ālopaṃ ajjhoharitvā vameyyāti attho.
ಅತಿಧಮ್ಮಭಾರೇನ ಪಥವೀ ಚಲತೀತಿ ಧಮ್ಮೇನ ನಾಮ ಪಥವೀ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ। ಸಾ ಕಿಂ ತೇನೇವ ಚಲತಿ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪುನ ಥೇರೋ ‘‘ರತನಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ ಕುಟುಮ್ಬಂ ಸನ್ಧಾರೇನ್ತಂ ಅಭಿಮತಞ್ಚ ಲೋಕೇನ ಅತ್ತನೋ ಗರುಸಭಾವತಾಯ ಸಕಟಭಙ್ಗಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಅತಿಭಾರಭೂತಂ ದಿಟ್ಠಂ। ಏವಂಧಮ್ಮೋ ಚ ಹಿತಸುಖವಿಸೇಸೇಹಿ ತಂಸಮಙ್ಗಿನಂ ಧಾರೇನ್ತೋ ಅಭಿಮತೋ ಚ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಗಮ್ಭೀರಪ್ಪಮೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಗರುಸಭಾವತ್ತಾ ಅತಿಭಾರಭೂತೋ ಪಥವೀಚಲನಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಇಧ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಕಟಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತೇನೇವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಓಕ್ಕಮನಾದಿಕಾಲೇ ಪಥವೀಕಮ್ಪನಕಾರಣಂ ಸಂವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಕಸಕಟತೋ ರತನನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಾ, ಏಕಸ್ಸ ವಾ ಸಕಟಸ್ಸ ರತನಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಕಟತೋ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Atidhammabhārena pathavī calatīti dhammena nāma pathavī tiṭṭheyya. Sā kiṃ teneva calati vinassatīti adhippāyena pucchati. Puna thero ‘‘ratanaṃ nāma loke kuṭumbaṃ sandhārentaṃ abhimatañca lokena attano garusabhāvatāya sakaṭabhaṅgassa kāraṇaṃ atibhārabhūtaṃ diṭṭhaṃ. Evaṃdhammo ca hitasukhavisesehi taṃsamaṅginaṃ dhārento abhimato ca viññūnaṃ gambhīrappameyyabhāvena garusabhāvattā atibhārabhūto pathavīcalanassa kāraṇaṃ hotī’’ti dassento, ‘‘idha, mahārāja, dve sakaṭā’’tiādimāha. Eteneva tathāgatassa mātukucchiokkamanādikāle pathavīkampanakāraṇaṃ saṃvaṇṇitanti daṭṭhabbaṃ. Ekasakaṭato ratananti ekasmā, ekassa vā sakaṭassa ratanaṃ, tasmā sakaṭato gahetvāti attho.
ಓಸಾರಿತನ್ತಿ ಉಚ್ಚಾರಿತಂ, ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇಹಿ ಅಗ್ಗೋ।
Osāritanti uccāritaṃ, vuttanti attho. Aggoti sabbasattehi aggo.
ಸಭಾವಪಕತೀತಿ ಸಭಾವಭೂತಾ ಅಕಿತ್ತಿಮಾ ಪಕತಿ। ಕಾರಣಮಹನ್ತತಾಯಾತಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಬುದ್ಧಕಾರಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಾರಮಿತಾಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಥವಿಆದೀನಿ ಮಹನ್ತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ, ಮಹನ್ತಾ ಚ ಸಕ್ಕಭಾವಾದಯೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಏಕೇಕಾ ಏವ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋಪಿ ಮಹನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಏಕೋವ, ಕೋ ಚ ತಸ್ಸ ವಿಸಯೋ? ಬುದ್ಧಭೂಮಿ, ಯಾವತಕಂ ವಾ ಞೇಯ್ಯಂ। ಏವಂ ‘‘ಆಕಾಸೋ ವಿಯ ಅನನ್ತವಿಸಯೋ ಭಗವಾ ಏಕೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಪರಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ದುತಿಯಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Sabhāvapakatīti sabhāvabhūtā akittimā pakati. Kāraṇamahantatāyāti mahantehi buddhakārakadhammehi pāramitāsaṅkhātehi kāraṇehi buddhaguṇānaṃ nibbattitoti vuttaṃ hoti. Pathaviādīni mahantāni vatthūni, mahantā ca sakkabhāvādayo attano attano visaye ekekā eva, sammāsambuddhopi mahanto attano visaye ekova, ko ca tassa visayo? Buddhabhūmi, yāvatakaṃ vā ñeyyaṃ. Evaṃ ‘‘ākāso viya anantavisayo bhagavā ekova hotī’’ti vadanto paracakkavāḷesu dutiyassa buddhassa abhāvaṃ dasseti.
ಇಮಿನಾವ ಪದೇನಾತಿ ‘‘ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಏವ ಪದೇನ। ದಸಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ ಜಾತಿಖೇತ್ತತ್ತಾ। ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇನೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇನೇವ। ಯಥಾ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಜಮ್ಬುದೀಪೇಯೇವ, ತತ್ಥಪಿ ಮಜ್ಝಿಮಪದೇಸೇ ಏವಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ; ಏವಂ ‘‘ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ’’ತಿ ಜಾತಿಖೇತ್ತೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ಚಕ್ಕವಾಳೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
Imināvapadenāti ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti iminā eva padena. Dasacakkavāḷasahassāni gahitāni jātikhettattā. Ekacakkavāḷenevāti iminā ekacakkavāḷeneva. Yathā – ‘‘imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjantī’’ti vutte imasmimpi cakkavāḷe jambudīpeyeva, tatthapi majjhimapadese evāti paricchindituṃ vaṭṭati; evaṃ ‘‘ekissā lokadhātuyā’’ti jātikhette adhippetepi imināva cakkavāḷena paricchindituṃ vaṭṭati.
ವಿವಾದೂಪಚ್ಛೇದತೋತಿ ವಿವಾದೂಪಚ್ಛೇದಕಾರಣಾ। ದ್ವೀಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಯೋ ವಿವಾದೋ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಾದೋಯೇವೇತ್ಥ ವಿವಾದುಪಚ್ಛೇದೋ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇತಿಆದಿನಾ ದೀಪನ್ತರೇಪಿ ಏಕಜ್ಝಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಗೇವ ಏಕದೀಪೇತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೋ ಪರಿಹಾಯೇಥಾತಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸ್ಸ ಪದೇಸೇ ಏವ ವತ್ತಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಪರಿಹಾಯೇಯ್ಯ।
Vivādūpacchedatoti vivādūpacchedakāraṇā. Dvīsu uppannesu yo vivādo bhaveyya, tassa anuppādoyevettha vivādupacchedo. Ekasmiṃ dīpetiādinā dīpantarepi ekajjhaṃ na uppajjanti, pageva ekadīpeti dasseti. So parihāyethāti cakkavāḷassa padese eva vattitabbattā parihāyeyya.
೧೩೦. ಮನುಸ್ಸತ್ತನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸಭಾವೋ ತಸ್ಸೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಆದೀನಂ ಯೋಗ್ಗಭಾವತೋ। ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಪುರಿಸಭಾವೋ। ಹೇತೂತಿ ಮನೋವಚೀಪಣಿಧಾನಪುಬ್ಬಿಕಾ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾ। ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನನ್ತಿ ಸತ್ಥುಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಾತಿ ಕಮ್ಮಕಿರಿಯವಾದೀಸು ತಾಪಸೇಸು, ಭಿಕ್ಖೂಸು ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ। ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾದಿಗುಣಸಮ್ಪದಾ। ಅಧಿಕಾರೋತಿ ಬುದ್ಧಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಧಿಕೋ ಸಕ್ಕಾರೋ। ಛನ್ದತಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯೋ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ। ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನಾತಿ ಏತೇಸಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಯೋಗೇನ। ಅಭಿನೀಹಾರೋತಿ ಕಾಯಪಣಿಧಾನಂ। ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ಚರಿಯಾಪಿಟಕವಣ್ಣನಾಯ (ಚರಿಯಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾ) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
130.Manussattanti manussabhāvo tasseva pabbajjādiguṇasampattiādīnaṃ yoggabhāvato. Liṅgasampattīti purisabhāvo. Hetūti manovacīpaṇidhānapubbikā hetusampadā. Satthāradassananti satthusammukhībhāvo. Pabbajjāti kammakiriyavādīsu tāpasesu, bhikkhūsu vā pabbajjā. Guṇasampattīti abhiññādiguṇasampadā. Adhikāroti buddhaṃ uddissa adhiko sakkāro. Chandatāti sammāsambodhiṃ uddissa sātisayo kattukamyatākusalacchando. Aṭṭhadhammasamodhānāti etesaṃ aṭṭhannaṃ dhammānaṃ samāyogena. Abhinīhāroti kāyapaṇidhānaṃ. Samijjhatīti nipphajjatīti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana paramatthadīpaniyā cariyāpiṭakavaṇṇanāya (cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathā) vuttanayeneva veditabbo.
ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಮೇವಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಲಕ್ಖಣತಾಯ ಸತ್ತುಸ್ಸದಾದೀಹಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇಹಿ ಸಮ್ಪನ್ನಮೇವ। ನ ಹಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹತಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ದುತಿಯಪಕತಿ ಚ ನಾಮ ಪಠಮಪಕತಿತೋ ನಿಹೀನಾ ಏವ। ತೇನೇವಾಹ ಅನನ್ತರವಾರೇ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।
Sabbākāraparipūramevāti paripuṇṇalakkhaṇatāya sattussadādīhi sabbākārehi sampannameva. Na hi itthiyā kosohitavatthaguyhatā sambhavati, dutiyapakati ca nāma paṭhamapakatito nihīnā eva. Tenevāha anantaravāre ‘‘yasmā’’tiādi.
ಇಧ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಪುರಿಸಭೂತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ। ತೇನ ಅಸತಿಪಿ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗೇ ಪುರಿಸಾಕಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಂಯೇವ ಹಿ ಪುರಿಸಾಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಯಂ ಪುರಿಸೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ತಂ ಕರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಮಾನೇಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಇತ್ಥಿಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ।
Idha purisassa tattha nibbattanatoti imasmiṃ manussaloke purisabhūtassa tattha brahmaloke brahmattabhāvena nibbattanato. Tena asatipi purisaliṅge purisākārā brahmāno hontīti dasseti. Taṃyeva hi purisākāraṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘yaṃ puriso brahmattaṃ kareyyā’’ti. Tenevāha ‘‘samānepī’’tiādi. Yadi evaṃ itthiyo brahmaloke na uppajjantīti āha ‘‘brahmatta’’ntiādi.
೧೩೧. ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸಾತಿಆದಿಪಾಳಿಯಾ ಕಮ್ಮನಿಯಾಮೋ ನಾಮ ಕಥಿತೋ। ಸಮಞ್ಜನಂ ಸಮಙ್ಗೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮಙ್ಗೀ, ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಸಮಞ್ಜನಸೀಲೋ ವಾ ಸಮಙ್ಗೀ। ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಆಯೂಹನಸಮಙ್ಗಿತಾ, ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾವಸೇನ ಚೇತನಾಸಮಙ್ಗಿತಾ। ಚೇತನಾಸನ್ತತಿವಸೇನ ವಾ ಆಯೂಹನಸಮಙ್ಗಿತಾ, ತಂತಂಚೇತನಾಖಣವಸೇನ ಚೇತನಾಸಮಙ್ಗಿತಾ। ಕತೂಪಚಿತಸ್ಸ ಅವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಸೇನ ಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿತಾ, ಕಮ್ಮೇ ಪನ ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ಆರದ್ಧೇ ವಿಪಾಕಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ವಿಪಾಕಸಮಙ್ಗಿತಾ। ಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಕಾಲವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಾನಸಮಙ್ಗಿತಾ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾಯೂಹನಕ್ಖಣೇತಿ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸಮೀಹನಕ್ಖಣೇ। ತಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪದಂ ಆಕಡ್ಢತಿ। ಯಥಾ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಫಲದಾನಸಮತ್ಥಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕತಂ ಉಪಚಿತಂ। ವಿಪಾಕಾರಹನ್ತಿ ದುತಿಯಭವಾದೀಸು ವಿಪಚ್ಚನಾರಹಂ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಚಲತೀತಿ ಪರಿವತ್ತತಿ। ಏಕೇನ ಹಿ ಕಮ್ಮುನಾ ತಜ್ಜೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಟ್ಠಾಪಿತೇ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸವಸೇನ ತತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವತ್ತನಂ।
131.Kāyaduccaritassātiādipāḷiyā kammaniyāmo nāma kathito. Samañjanaṃ samaṅgo, so etassa atthīti samaṅgī, samannāgato. Samañjanasīlo vā samaṅgī. Pubbabhāge āyūhanasamaṅgitā, sanniṭṭhāpakacetanāvasena cetanāsamaṅgitā. Cetanāsantativasena vā āyūhanasamaṅgitā, taṃtaṃcetanākhaṇavasena cetanāsamaṅgitā. Katūpacitassa avipakkavipākassa kammassa vasena kammasamaṅgitā, kamme pana vipaccituṃ āraddhe vipākappavattivasena vipākasamaṅgitā. Kammādīnaṃ upaṭṭhānakālavasena upaṭṭhānasamaṅgitā. Kusalākusalakammāyūhanakkhaṇeti kusalakammassa ca akusalakammassa ca samīhanakkhaṇe. Tathāti iminā kusalākusalakammapadaṃ ākaḍḍhati. Yathā kataṃ kammaṃ phaladānasamatthaṃ hoti, tathā kataṃ upacitaṃ. Vipākārahanti dutiyabhavādīsu vipaccanārahaṃ. Uppajjamānānaṃ upapattinimittaṃ upaṭṭhātīti yojanā. Calatīti parivattati. Ekena hi kammunā tajje nimitte upaṭṭhāpite paccayavisesavasena tato aññena kammunā aññassa nimittassa upaṭṭhānaṃ parivattanaṃ.
ಸುನಖಜೀವಿಕೋತಿ ಸುನಖೇಹಿ ಜೀವನಸೀಲೋ। ತಲಸನ್ಥರಣಪೂಜನ್ತಿ ಭೂಮಿತಲಸ್ಸ ಪುಪ್ಫೇಹಿ ಸನ್ತರಣಪೂಜಂ। ಆಯೂಹನಚೇತನಾಕಮ್ಮಸಮಙ್ಗಿತಾವಸೇನಾತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಸ್ಸ ಅಪರಾಪರಂ ಆಯೂಹನೇನ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಯ ತಸ್ಸೇವ ಪಕಪ್ಪನೇ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಞಾಣೇನ ಅಖೇಪಿತತ್ತಾ ಯಥೂಪಚಿತಕಮ್ಮುನಾ ಚ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವಸ್ಸ ವಸೇನ।
Sunakhajīvikoti sunakhehi jīvanasīlo. Talasantharaṇapūjanti bhūmitalassa pupphehi santaraṇapūjaṃ. Āyūhanacetanākammasamaṅgitāvasenāti kāyaduccaritassa aparāparaṃ āyūhanena sanniṭṭhāpakacetanāya tasseva pakappane kammakkhayakarañāṇena akhepitattā yathūpacitakammunā ca samaṅgibhāvassa vasena.
೧೩೨. ಏವಂ ಸಸ್ಸಿರಿಕನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಅನೇಕಧಾತುವಿಭಜನಾದಿನಾ ನಾನಾನಯವಿಚಿತ್ತತಾಯ ಪರಮನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರತಾಯ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಸಸೋಭಂ ಕತ್ವಾ।
132.Evaṃ sassirikanti vuttappakārena anekadhātuvibhajanādinā nānānayavicittatāya paramanipuṇagambhīratāya ca atthato byañjanato ca sasobhaṃ katvā.
ನಂ ಧಾರೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ನನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಧಾತುಆದಿವಸೇನ ಪರಿವಟ್ಟೀಯನ್ತಿ ಅತ್ಥಾ ಏತೇಹೀತಿ ಪರಿವಟ್ಟಾ, ದೇಸನಾಭೇದಾ। ಚತ್ತಾರೋ ಪರಿವಟ್ಟಾ ಏತಸ್ಸ, ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾತಿ ಚತುಪರಿವಟ್ಟೋ, ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೋ। ಧಮ್ಮೋ ಚ ಸೋ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾವತೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಆದಾಸೋತಿ ಧಮ್ಮಾದಾಸೋ। ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಯಥಾಧಮ್ಮಾನಂ ಆದಾಸೋತಿಪಿ ಧಮ್ಮಾದಾಸೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಆದಾಸೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಮುಖೇ ಮಲದೋಸಹರಣಂ, ಏವಂ ಇಮಿನಾಪಿ ಸುತ್ತೇನ ಯೋಗೀನಂ ಮುಖೇ ಮಲದೋಸಹರಣಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಸಮಥಾಧಿಗಮೇನ ಯೋಗಿನೋ ಜಯಪ್ಪತ್ತಾ; ತಸ್ಮಾ ಅಮತಪುರಪ್ಪವೇಸನೇ ಉಗ್ಘೋಸನಮಹಾಭೇರಿತಾಯ ಚ ಅಮತದುನ್ದುಭಿ। ಇಧ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ। ಅನುತ್ತರೋ ಸಙ್ಗಾಮವಿಜಯೋತಿ ಅನುತ್ತರಭಾವತೋ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಾಮವಿಜಯೋ, ‘‘ವಿಜೇತಿ ಏತೇನಾ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Naṃ dhārehīti ettha nanti nipātamattaṃ. Dhātuādivasena parivaṭṭīyanti atthā etehīti parivaṭṭā, desanābhedā. Cattāro parivaṭṭā etassa, etasmiṃ vāti catuparivaṭṭo, dhammapariyāyo. Dhammo ca so pariyattibhāvato yathāvuttenatthena ādāsoti dhammādāso. Upaṭṭhānaṭṭhena yathādhammānaṃ ādāsotipi dhammādāso. Yathā hi ādāsena sattānaṃ mukhe maladosaharaṇaṃ, evaṃ imināpi suttena yogīnaṃ mukhe maladosaharaṇaṃ. Tasmāti yasmā iminā suttena kilese madditvā samathādhigamena yogino jayappattā; tasmā amatapurappavesane ugghosanamahābheritāya ca amatadundubhi. Idha vuttanti imasmiṃ sutte vuttaṃ. Anuttaro saṅgāmavijayoti anuttarabhāvato kilesasaṅgāmavijayo, ‘‘vijeti etenā’’ti katvā. Sesaṃ suviññeyyameva.
ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Bahudhātukasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೫. ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತಂ • 5. Bahudhātukasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೫. ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 5. Bahudhātukasuttavaṇṇanā
