Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
౫. బహుజనహితసుత్తవణ్ణనా
5. Bahujanahitasuttavaṇṇanā
౮౪. పఞ్చమే లోకేతి ఏత్థ తయో లోకా – సత్తలోకో, సఙ్ఖారలోకో, ఓకాసలోకోతి. తేసు ఇన్ద్రియబద్ధానం రూపధమ్మానం అరూపధమ్మానం రూపారూపధమ్మానఞ్చ సన్తానవసేన వత్తమానానం సమూహో సత్తలోకో, పథవీపబ్బతాదిభేదో ఓకాసలోకో, ఉభయేపి ఖన్ధా సఙ్ఖారలోకో. తేసు సత్తలోకో ఇధ అధిప్పేతో. తస్మా లోకేతి సత్తలోకే. తత్థాపి న దేవలోకే, న బ్రహ్మలోకే, మనుస్సలోకే. మనుస్సలోకేపి న అఞ్ఞస్మిం చక్కవాళే, ఇమస్మింయేవ చక్కవాళే. తత్రాపి న సబ్బట్ఠానేసు, ‘‘పురత్థిమాయ దిసాయ గజఙ్గలం నామ నిగమో, తస్స అపరేన మహాసాలా, తతో పరం పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే; పురత్థిమదక్ఖిణాయ దిసాయ సల్లవతీ నామ నదీ, తతో పరం పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే; దక్ఖిణాయ దిసాయ సేతకణ్ణికం నామ నిగమో, తతో పరం పచ్చన్తిమా జనపదా , ఓరతో మజ్ఝే; పచ్ఛిమాయ దిసాయ థూణం నామ బ్రాహ్మణగామో, తతో పరం పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే; ఉత్తరాయ దిసాయ ఉసిరద్ధజో నామ పబ్బతో, తతో పరం పచ్చన్తిమా జనపదా, ఓరతో మజ్ఝే’’తి (మహావ॰ ౨౫౯) ఏవం పరిచ్ఛిన్నే ఆయామతో తియోజనసతే విత్థారతో అడ్ఢతేయ్యయోజనసతే పరిక్ఖేపతో నవయోజనసతే మజ్ఝిమదేసే ఉప్పజ్జతి తథాగతో. న కేవలఞ్చ తథాగతోవ పచ్చేకబుద్ధా అగ్గసావకా అసీతిమహాథేరా బుద్ధమాతా బుద్ధపితా చక్కవత్తిరాజా అఞ్ఞే చ సారప్పత్తా బ్రాహ్మణగహపతికా ఏత్థేవ ఉప్పజ్జన్తి. ఇధ పన తథాగతవారేయేవ సబ్బత్థకవసేన అయం నయో లబ్భతి, ఇతరేసు ఏకదేసవసేన.
84. Pañcame loketi ettha tayo lokā – sattaloko, saṅkhāraloko, okāsalokoti. Tesu indriyabaddhānaṃ rūpadhammānaṃ arūpadhammānaṃ rūpārūpadhammānañca santānavasena vattamānānaṃ samūho sattaloko, pathavīpabbatādibhedo okāsaloko, ubhayepi khandhā saṅkhāraloko. Tesu sattaloko idha adhippeto. Tasmā loketi sattaloke. Tatthāpi na devaloke, na brahmaloke, manussaloke. Manussalokepi na aññasmiṃ cakkavāḷe, imasmiṃyeva cakkavāḷe. Tatrāpi na sabbaṭṭhānesu, ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa aparena mahāsālā, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato paraṃ paccantimā janapadā , orato majjhe; pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; uttarāya disāya usiraddhajo nāma pabbato, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne āyāmato tiyojanasate vitthārato aḍḍhateyyayojanasate parikkhepato navayojanasate majjhimadese uppajjati tathāgato. Na kevalañca tathāgatova paccekabuddhā aggasāvakā asītimahātherā buddhamātā buddhapitā cakkavattirājā aññe ca sārappattā brāhmaṇagahapatikā ettheva uppajjanti. Idha pana tathāgatavāreyeva sabbatthakavasena ayaṃ nayo labbhati, itaresu ekadesavasena.
ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జన్తీతి ఇదం పన ఉభయమ్పి విప్పకతవచనమేవ, ఉప్పజ్జన్తా బహుజనహితత్థాయ ఉప్పజ్జన్తి, న అఞ్ఞేన కారణేనాతి ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. ఏవరూపఞ్హేత్థ సద్దలక్ఖణం న సక్కా అఞ్ఞేన సద్దలక్ఖణేన పటిబాహితుం.
Uppajjamānāuppajjantīti idaṃ pana ubhayampi vippakatavacanameva, uppajjantā bahujanahitatthāya uppajjanti, na aññena kāraṇenāti evamettha attho veditabbo. Evarūpañhettha saddalakkhaṇaṃ na sakkā aññena saddalakkhaṇena paṭibāhituṃ.
అపిచ ఉప్పజ్జమానో నామ ఉప్పజ్జతి నామ ఉప్పన్నో నామాతి అయం పభేదో వేదితబ్బో. తథాగతో హి మహాభినీహారం కరోన్తో, బుద్ధకరే ధమ్మే పరియేసన్తో, పారమియో పూరేన్తో, పఞ్చ మహాపరిచ్చాగే పరిచ్చజన్తో, ఞాతత్థచరియం చరన్తో, లోకత్థచరియం, బుద్ధత్థచరియం కోటిం పాపేన్తో, పారమియో పూరేత్వా తుసితభవనే తిట్ఠన్తో, తతో ఓతరిత్వా చరిమభవే పటిసన్ధిం గణ్హన్తో, అగారమజ్ఝే వసన్తో, అభినిక్ఖమన్తో, మహాపధానం పదహన్తో, పరిపక్కఞాణో బోధిమణ్డం ఆరుయ్హ మారబలం విధమేన్తో పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరన్తో, మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం విసోధేన్తో, పచ్ఛిమయామే పటిచ్చసముప్పాదే ఞాణం ఓతారేత్వా అనేకాకారం సబ్బసఙ్ఖారే సమ్మసిత్వా సోతాపత్తిమగ్గం పటివిజ్ఝన్తో యావ అనాగామిఫలం సచ్ఛికరోన్తోపి ఉప్పజ్జమానో ఏవ నామ, అరహత్తమగ్గక్ఖణే ఉప్పజ్జతి నామ, అరహత్తఫలక్ఖణే పన ఉప్పన్నో నామ. బుద్ధానఞ్హి సావకానం వియ న పటిపాటియా ఇద్ధివిధఞాణాదీనం ఉప్పాదనకిచ్చం అత్థి, సహేవ పన అరహత్తమగ్గేన సకలోపి బుద్ధగుణరాసి ఆగతోవ నామ హోతి. తస్మా తే నిబ్బత్తసబ్బకిచ్చత్తా అరహత్తఫలక్ఖణే ఉప్పన్నా నామ హోన్తి. ఇధ అరహత్తఫలక్ఖణం సన్ధాయ ‘‘ఉప్పజ్జతీ’’తి వుత్తో. ఉప్పన్నో హోతీతి అయఞ్హేత్థ అత్థో.
Apica uppajjamāno nāma uppajjati nāma uppanno nāmāti ayaṃ pabhedo veditabbo. Tathāgato hi mahābhinīhāraṃ karonto, buddhakare dhamme pariyesanto, pāramiyo pūrento, pañca mahāpariccāge pariccajanto, ñātatthacariyaṃ caranto, lokatthacariyaṃ, buddhatthacariyaṃ koṭiṃ pāpento, pāramiyo pūretvā tusitabhavane tiṭṭhanto, tato otaritvā carimabhave paṭisandhiṃ gaṇhanto, agāramajjhe vasanto, abhinikkhamanto, mahāpadhānaṃ padahanto, paripakkañāṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha mārabalaṃ vidhamento paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaranto, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhento, pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā anekākāraṃ sabbasaṅkhāre sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhanto yāva anāgāmiphalaṃ sacchikarontopi uppajjamāno eva nāma, arahattamaggakkhaṇe uppajjati nāma, arahattaphalakkhaṇe pana uppanno nāma. Buddhānañhi sāvakānaṃ viya na paṭipāṭiyā iddhividhañāṇādīnaṃ uppādanakiccaṃ atthi, saheva pana arahattamaggena sakalopi buddhaguṇarāsi āgatova nāma hoti. Tasmā te nibbattasabbakiccattā arahattaphalakkhaṇe uppannā nāma honti. Idha arahattaphalakkhaṇaṃ sandhāya ‘‘uppajjatī’’ti vutto. Uppanno hotīti ayañhettha attho.
సావకోపి ఖీణాసవో సావకబోధియా హేతుభూతే పుఞ్ఞసమ్భారే సమ్భరన్తో పుబ్బయోగం పుబ్బచరియం గతపచ్చాగతవత్తం పూరేన్తో చరిమభవే నిబ్బత్తన్తో అనుక్కమేన విఞ్ఞుతం పత్వా సంసారే ఆదీనవం దిస్వా పబ్బజ్జాయ చేతయమానో పబ్బజ్జం మత్థకం పాపేత్వా సీలాదీని పరిపూరేన్తో ధుతధమ్మే సమాదాయ వత్తమానో జాగరియం అనుయుఞ్జన్తో ఞాణాని నిబ్బత్తేన్తో విపస్సనం పట్ఠపేత్వా హేట్ఠిమమగ్గే అధిగచ్ఛన్తోపి ఉప్పజ్జమానో ఏవ నామ, అరహత్తమగ్గక్ఖణే ఉప్పజ్జతి నామ, అరహత్తఫలక్ఖణే పన ఉప్పన్నో నామ. సేక్ఖో పన పుబ్బూపనిస్సయతో పట్ఠాయ యావ గోత్రభుఞాణా ఉప్పజ్జమానో నామ, పఠమమగ్గక్ఖణే ఉప్పజ్జతి నామ, పఠమఫలక్ఖణతో పట్ఠాయ ఉప్పన్నో నామ. ఏత్తావతా ‘‘తయోమే, భిక్ఖవే, పుగ్గలా లోకే ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జన్తీ’’తి పదానం అత్థో వుత్తో హోతి.
Sāvakopi khīṇāsavo sāvakabodhiyā hetubhūte puññasambhāre sambharanto pubbayogaṃ pubbacariyaṃ gatapaccāgatavattaṃ pūrento carimabhave nibbattanto anukkamena viññutaṃ patvā saṃsāre ādīnavaṃ disvā pabbajjāya cetayamāno pabbajjaṃ matthakaṃ pāpetvā sīlādīni paripūrento dhutadhamme samādāya vattamāno jāgariyaṃ anuyuñjanto ñāṇāni nibbattento vipassanaṃ paṭṭhapetvā heṭṭhimamagge adhigacchantopi uppajjamāno eva nāma, arahattamaggakkhaṇe uppajjati nāma, arahattaphalakkhaṇe pana uppanno nāma. Sekkho pana pubbūpanissayato paṭṭhāya yāva gotrabhuñāṇā uppajjamāno nāma, paṭhamamaggakkhaṇe uppajjati nāma, paṭhamaphalakkhaṇato paṭṭhāya uppanno nāma. Ettāvatā ‘‘tayome, bhikkhave, puggalā loke uppajjamānā uppajjantī’’ti padānaṃ attho vutto hoti.
ఇదాని బహుజనహితాయాతిఆదీసు బహుజనహితాయాతి మహాజనస్స హితత్థాయ. బహుజనసుఖాయాతి మహాజనస్స సుఖత్థాయ. లోకానుకమ్పాయాతి సత్తలోకస్స అనుకమ్పం పటిచ్చ. కతరసత్తలోకస్సాతి ? యో తథాగతస్స ధమ్మదేసనం సుత్వా ధమ్మం పటివిజ్ఝతి, అమతపానం పివతి, తస్స. భగవతో హి ధమ్మచక్కప్పవత్తనసుత్తన్తదేసనాయ అఞ్ఞాతకోణ్డఞ్ఞప్పముఖా అట్ఠారస బ్రహ్మకోటియో ధమ్మం పటివిజ్ఝింసు. ఏవం యావ సుభద్దపరిబ్బాజకవినయనా ధమ్మం పటివిద్ధసత్తానం గణనా నత్థి, మహాసమయసుత్తన్తదేసనాయం మఙ్గలసుత్తం, చూళరాహులోవాదం, సమచిత్తదేసనాయన్తి ఇమేసు చతూసు ఠానేసు అభిసమయం పత్తసత్తానం పరిచ్ఛేదో నత్థి. ఏవమేతస్స అపరిమాణస్స సత్తలోకస్స అనుకమ్పాయ. సావకస్స పన అరహతో సేక్ఖస్స చ లోకానుకమ్పాయ ఉప్పత్తి ధమ్మసేనాపతిఆదీహి ధమ్మభణ్డాగారికాదీహి చ దేసితదేసనాయ పటివేధప్పత్తసత్తానం వసేన, అపరభాగే చ మహామహిన్దత్థేరాదీహి దేసితదేసనాయ పటివిద్ధసచ్చానం వసేన, యావజ్జతనా ఇతో పరం అనాగతే చ సాసనం నిస్సాయ సగ్గమోక్ఖమగ్గేసు పతిట్ఠహన్తానం వసేనపి అయమత్థో విభావేతబ్బో.
Idāni bahujanahitāyātiādīsu bahujanahitāyāti mahājanassa hitatthāya. Bahujanasukhāyāti mahājanassa sukhatthāya. Lokānukampāyāti sattalokassa anukampaṃ paṭicca. Katarasattalokassāti ? Yo tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā dhammaṃ paṭivijjhati, amatapānaṃ pivati, tassa. Bhagavato hi dhammacakkappavattanasuttantadesanāya aññātakoṇḍaññappamukhā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo dhammaṃ paṭivijjhiṃsu. Evaṃ yāva subhaddaparibbājakavinayanā dhammaṃ paṭividdhasattānaṃ gaṇanā natthi, mahāsamayasuttantadesanāyaṃ maṅgalasuttaṃ, cūḷarāhulovādaṃ, samacittadesanāyanti imesu catūsu ṭhānesu abhisamayaṃ pattasattānaṃ paricchedo natthi. Evametassa aparimāṇassa sattalokassa anukampāya. Sāvakassa pana arahato sekkhassa ca lokānukampāya uppatti dhammasenāpatiādīhi dhammabhaṇḍāgārikādīhi ca desitadesanāya paṭivedhappattasattānaṃ vasena, aparabhāge ca mahāmahindattherādīhi desitadesanāya paṭividdhasaccānaṃ vasena, yāvajjatanā ito paraṃ anāgate ca sāsanaṃ nissāya saggamokkhamaggesu patiṭṭhahantānaṃ vasenapi ayamattho vibhāvetabbo.
అపిచ బహుజనహితాయాతి బహుజనస్స హితత్థాయ, నేసం పఞ్ఞాసమ్పత్తియా దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికహితూపదేసకోతి. బహుజనసుఖాయాతి బహుజనస్స సుఖత్థాయ, చాగసమ్పత్తియా ఉపకరణసుఖసమ్పదాయకోతి. లోకానుకమ్పాయాతి లోకస్స అనుకమ్పనత్థాయ, మేత్తాకరుణాసమ్పత్తియా మాతాపితరో వియ లోకస్స రక్ఖితా గోపితాతి. అత్థాయ హితాయ సుఖాయ దేవమనుస్సానన్తి ఇధ దేవమనుస్సగ్గహణేన భబ్బపుగ్గలే వేనేయ్యసత్తే ఏవ గహేత్వా తేసం నిబ్బానమగ్గఫలాధిగమాయ తథాగతస్స ఉప్పత్తి దస్సితా పఠమవారే, దుతియతతియవారేసు పన అరహతో సేక్ఖస్స చ వసేన యోజేతబ్బం. తత్థ అత్థాయాతి ఇమినా పరమత్థాయ, నిబ్బానాయాతి వుత్తం హోతి. హితాయాతి తంసమ్పాపకమగ్గత్థాయాతి వుత్తం హోతి. నిబ్బానసమ్పాపకమగ్గతో హి ఉత్తరిం హితం నామ నత్థి. సుఖాయాతి ఫలసమాపత్తిసుఖత్థాయాతి వుత్తం హోతి, తతో ఉత్తరి సుఖాభావతో. వుత్తఞ్హేతం ‘‘అయం సమాధి పచ్చుప్పన్నసుఖో చేవ ఆయతిఞ్చ సుఖవిపాకో’’తి (దీ॰ ని॰ ౩.౩౫౫; అ॰ ని॰ ౫.౨౭; విభ॰ ౮౦౪).
Apica bahujanahitāyāti bahujanassa hitatthāya, nesaṃ paññāsampattiyā diṭṭhadhammikasamparāyikahitūpadesakoti. Bahujanasukhāyāti bahujanassa sukhatthāya, cāgasampattiyā upakaraṇasukhasampadāyakoti. Lokānukampāyāti lokassa anukampanatthāya, mettākaruṇāsampattiyā mātāpitaro viya lokassa rakkhitā gopitāti. Atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti idha devamanussaggahaṇena bhabbapuggale veneyyasatte eva gahetvā tesaṃ nibbānamaggaphalādhigamāya tathāgatassa uppatti dassitā paṭhamavāre, dutiyatatiyavāresu pana arahato sekkhassa ca vasena yojetabbaṃ. Tattha atthāyāti iminā paramatthāya, nibbānāyāti vuttaṃ hoti. Hitāyāti taṃsampāpakamaggatthāyāti vuttaṃ hoti. Nibbānasampāpakamaggato hi uttariṃ hitaṃ nāma natthi. Sukhāyāti phalasamāpattisukhatthāyāti vuttaṃ hoti, tato uttari sukhābhāvato. Vuttañhetaṃ ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804).
తథాగతోతిఆదీనం పదానం అత్థో హేట్ఠా వుత్తో. విజ్జాచరణసమ్పన్నోతిఆదీసు తిస్సోపి విజ్జా భయభేరవే (మ॰ ని॰ ౧.౩౪ ఆదయో) ఆగతనయేన, ఛపి విజ్జా ఛళభిఞ్ఞావసేన, అట్ఠపి విజ్జా అమ్బట్ఠసుత్తే ఆగతాతి విజ్జాహి, సీలసంవరాదీహి, పన్నరసహి చరణధమ్మేహి చ, అనఞ్ఞసాధారణేహి సమ్పన్నో సమన్నాగతోతి విజ్జాచరణసమ్పన్నో. సోభనగమనత్తా, సున్దరం ఠానం గతత్తా, సమ్మా గతత్తా, సమ్మా గదత్తా చ సుగతో. సబ్బథా విదితలోకత్తా లోకవిదూ. నత్థి ఏతస్స ఉత్తరోతి అనుత్తరో. పురిసదమ్మే పురిసవేనేయ్యే సారేతి వినేతీతి పురిసదమ్మసారథి. దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి యథారహం అనుసాసతీతి సత్థా. సబ్బస్సాపి నేయ్యస్స సబ్బప్పకారేన సయమ్భుఞాణేన బుద్ధత్తా బుద్ధోతి అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన విసుద్ధిమగ్గతో (విసుద్ధి॰ ౧.౧౩౨-౧౩౩) గహేతబ్బో.
Tathāgatotiādīnaṃ padānaṃ attho heṭṭhā vutto. Vijjācaraṇasampannotiādīsu tissopi vijjā bhayabherave (ma. ni. 1.34 ādayo) āgatanayena, chapi vijjā chaḷabhiññāvasena, aṭṭhapi vijjā ambaṭṭhasutte āgatāti vijjāhi, sīlasaṃvarādīhi, pannarasahi caraṇadhammehi ca, anaññasādhāraṇehi sampanno samannāgatoti vijjācaraṇasampanno. Sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammā gatattā, sammā gadattā ca sugato. Sabbathā viditalokattā lokavidū. Natthi etassa uttaroti anuttaro. Purisadamme purisaveneyye sāreti vinetīti purisadammasārathi. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Sabbassāpi neyyassa sabbappakārena sayambhuñāṇena buddhattā buddhoti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggato (visuddhi. 1.132-133) gahetabbo.
సో ధమ్మం దేసేతి ఆది…పే॰… పరియోసానకల్యాణన్తి సో భగవా సత్తేసు కారుఞ్ఞం పటిచ్చ హిత్వాపి అనుత్తరం వివేకసుఖం ధమ్మం దేసేతి. తఞ్చ ఖో అప్పం వా బహుం వా దేసేన్తో ఆదికల్యాణాదిప్పకారమేవ దేసేతి. కథం? ఏకగాథాపి హి సమన్తభద్దకత్తా ధమ్మస్స పఠమపాదేన ఆదికల్యాణా, దుతియతతియేహి మజ్ఝేకల్యాణా, పచ్ఛిమేన పరియోసానకల్యాణా. ఏకానుసన్ధికం సుత్తం నిదానేన ఆదికల్యాణం, నిగమనేన పరియోసానకల్యాణం, సేసేన మజ్ఝేకల్యాణం. నానానుసన్ధికం సుత్తం పఠమేన అనుసన్ధినా ఆదికల్యాణం, పచ్ఛిమేన పరియోసానకల్యాణం, సేసేహి మజ్ఝేకల్యాణం. సకలోపి వా సాసనధమ్మో అత్తనో అత్థభూతేన సీలేన ఆదికల్యాణో, సమథవిపస్సనామగ్గఫలేహి మజ్ఝేకల్యాణో, నిబ్బానేన పరియోసానకల్యాణో. సీలసమాధీహి వా ఆదికల్యాణో, విపస్సనామగ్గేహి మజ్ఝేకల్యాణో, ఫలనిబ్బానేహి పరియోసానకల్యాణో. బుద్ధసుబుద్ధతాయ వా ఆదికల్యాణో, ధమ్మసుధమ్మతాయ మజ్ఝేకల్యాణో, సఙ్ఘసుప్పటిపత్తియా పరియోసానకల్యాణో. తం సుత్వా తథత్తాయ పటిపన్నేన అధిగన్తబ్బాయ అభిసమ్బోధియా వా ఆదికల్యాణో, పచ్చేకబోధియా మజ్ఝేకల్యాణో, సావకబోధియా పరియోసానకల్యాణో. సుయ్యమానో చేస నీవరణవిక్ఖమ్భనతో సవనేనపి కల్యాణమేవ ఆవహతీతి ఆదికల్యాణో, పటిపజ్జియమానో సమథవిపస్సనాసుఖావహనతో పటిపత్తియాపి సుఖమేవ ఆవహతీతి మజ్ఝేకల్యాణో, తథాపటిపన్నో చ పటిపత్తిఫలే నిట్ఠితే తాదిభావావహనతో పటిపత్తిఫలేనపి కల్యాణమేవ ఆవహతీతి పరియోసానకల్యాణో. నాథప్పభవత్తా చ పభవసుద్ధియా ఆదికల్యాణో, అత్థసుద్ధియా మజ్ఝేకల్యాణో, కిచ్చసుద్ధియా పరియోసానకల్యాణో. తేన వుత్తం ‘‘సో ధమ్మం దేసేతి ఆది…పే॰… పరియోసానకల్యాణ’’న్తి.
So dhammaṃ deseti ādi…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññaṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti. Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti. Kathaṃ? Ekagāthāpi hi samantabhaddakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā, dutiyatatiyehi majjhekalyāṇā, pacchimena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ, nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ, sesena majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamena anusandhinā ādikalyāṇaṃ, pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ, sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi vā sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo, samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo, nibbānena pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo, vipassanāmaggehi majjhekalyāṇo, phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo. Buddhasubuddhatāya vā ādikalyāṇo, dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo, saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo, paccekabodhiyā majjhekalyāṇo, sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamāno cesa nīvaraṇavikkhambhanato savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo, paṭipajjiyamāno samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi sukhameva āvahatīti majjhekalyāṇo, tathāpaṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo, atthasuddhiyā majjhekalyāṇo, kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo. Tena vuttaṃ ‘‘so dhammaṃ deseti ādi…pe… pariyosānakalyāṇa’’nti.
యం పన భగవా ధమ్మం దేసేన్తో సాసనబ్రహ్మచరియం మగ్గబ్రహ్మచరియఞ్చ పకాసేతి, నానానయేహి దీపేతి, తం యథానురూపం అత్థసమ్పత్తియా సాత్థం, బ్యఞ్జనసమ్పత్తియా సబ్యఞ్జనం. సఙ్కాసన, పకాసన, వివరణ, విభజన, ఉత్తానీకరణ పఞ్ఞత్తిఅత్థపదసమాయోగతో సాత్థం, అక్ఖరపదబ్యఞ్జనాకారనిరుత్తినిద్దేససమ్పత్తియా సబ్యఞ్జనం, అత్థగమ్భీరతాపటివేధగమ్భీరతాహి వా సాత్థం, ధమ్మగమ్భీరతాదేసనాగమ్భీరతాహి సబ్యఞ్జనం. అత్థపటిభానపటిసమ్భిదావిసయతో వా సాత్థం, ధమ్మనిరుత్తిపటిసమ్భిదావిసయతో సబ్యఞ్జనం. పణ్డితవేదనీయతో పరిక్ఖకజనప్పసాదకన్తి సాత్థం, సద్ధేయ్యతో లోకియజనప్పసాదకన్తి సబ్యఞ్జనం. గమ్భీరాధిప్పాయతో సాత్థం, ఉత్తానపదతో సబ్యఞ్జనం. ఉపనేతబ్బస్స అభావతో సకలపరిపుణ్ణభావేన కేవలపరిపుణ్ణం, అపనేతబ్బస్స అభావతో నిద్దోసభావేన పరిసుద్ధం, అపిచ పటిపత్తియా అధిగమబ్యత్తితో సాత్థం, పరియత్తియా ఆగమబ్యత్తితో సబ్యఞ్జనం, సీలాదిపఞ్చధమ్మక్ఖన్ధపారిపూరియా పరిపుణ్ణం, నిరుపక్కిలేసతో నిత్థరణత్థాయ పవత్తితో లోకామిసనిరపేక్ఖతో చ పరిసుద్ధం, సిక్ఖత్తయపరిగ్గహితత్తా బ్రహ్మభూతేహి సేట్ఠేహి చరితబ్బతో తేసం చరియభావతో చ బ్రహ్మచరియం. తస్మా ‘‘సాత్థం సబ్యఞ్జనం…పే॰… పకాసేతీ’’తి వుచ్చతి. పఠమోతి గణనానుపుబ్బతో సబ్బలోకుత్తమభావతో చ పఠమో పుగ్గలో.
Yaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti, nānānayehi dīpeti, taṃ yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ, byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsana, pakāsana, vivaraṇa, vibhajana, uttānīkaraṇa paññattiatthapadasamāyogato sātthaṃ, akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesasampattiyā sabyañjanaṃ, atthagambhīratāpaṭivedhagambhīratāhi vā sātthaṃ, dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhānapaṭisambhidāvisayato vā sātthaṃ, dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ, saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ. Gambhīrādhippāyato sātthaṃ, uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ, apanetabbassa abhāvato niddosabhāvena parisuddhaṃ, apica paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ, pariyattiyā āgamabyattito sabyañjanaṃ, sīlādipañcadhammakkhandhapāripūriyā paripuṇṇaṃ, nirupakkilesato nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ, sikkhattayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi caritabbato tesaṃ cariyabhāvato ca brahmacariyaṃ. Tasmā ‘‘sātthaṃ sabyañjanaṃ…pe… pakāsetī’’ti vuccati. Paṭhamoti gaṇanānupubbato sabbalokuttamabhāvato ca paṭhamo puggalo.
తస్సేవ సత్థు సావకోతి తస్సేవ యథావుత్తగుణస్స సత్థు సమ్మాసమ్బుద్ధస్స ధమ్మదేసనాయ సవనన్తే జాతో ధమ్మసేనాపతిసదిసో సావకో, న పూరణాది వియ పటిఞ్ఞామత్తేన సత్థు సావకో. పాటిపదోతి పటిపదాసఙ్ఖాతేన అరియమగ్గేన అరియాయ జాతియా జాతో భవోతి పాటిపదో, అనిట్ఠితపటిపత్తికిచ్చో పటిపజ్జమానోతి అత్థో. సుత్తగేయ్యాది పరియత్తిధమ్మో బహుం సుతో ఏతేనాతి బహుస్సుతో. పాతిమోక్ఖసంవరాదిసీలేన చేవ ఆరఞ్ఞికఙ్గాదిధుతఙ్గవతేహి చ ఉపపన్నో సమ్పన్నో సమన్నాగతోతి సీలవతూపపన్నో. ఇతి భగవా ‘‘లోకానుకమ్పా నామ హితజ్ఝాసయేన ధమ్మదేసనా, సా చ ఇమేసు ఏవ తీసు పుగ్గలేసు పటిబద్ధా’’తి దస్సేతి. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
Tasseva satthu sāvakoti tasseva yathāvuttaguṇassa satthu sammāsambuddhassa dhammadesanāya savanante jāto dhammasenāpatisadiso sāvako, na pūraṇādi viya paṭiññāmattena satthu sāvako. Pāṭipadoti paṭipadāsaṅkhātena ariyamaggena ariyāya jātiyā jāto bhavoti pāṭipado, aniṭṭhitapaṭipattikicco paṭipajjamānoti attho. Suttageyyādi pariyattidhammo bahuṃ suto etenāti bahussuto. Pātimokkhasaṃvarādisīlena ceva āraññikaṅgādidhutaṅgavatehi ca upapanno sampanno samannāgatoti sīlavatūpapanno. Iti bhagavā ‘‘lokānukampā nāma hitajjhāsayena dhammadesanā, sā ca imesu eva tīsu puggalesu paṭibaddhā’’ti dasseti. Sesaṃ suviññeyyameva.
గాథాసు తస్సన్వయోతి తస్సేవ సత్థు పటిపత్తియా ధమ్మదేసనాయ చ అనుగమనేన తస్సన్వయో అనుజాతో. అవిజ్జన్ధకారం విధమిత్వా సపరసన్తానేసు ధమ్మాలోకసఙ్ఖాతాయ పభాయ కరణతో పభఙ్కరా. ధమ్మముదీరయన్తాతి చతుసచ్చధమ్మం కథేన్తా. అపాపురన్తీతి ఉగ్ఘాటేన్తి. అమతస్స నిబ్బానస్స. ద్వారం అరియమగ్గం. యోగాతి కామయోగాదితో. సత్థవాహేనాతి వేనేయ్యసత్థవాహనతో భవకన్తారనిత్థరణతో సత్థవాహో, భగవా, తేన సత్థవాహేన. సుదేసితం మగ్గమనుక్కమన్తీతి తేన సమ్మా దేసితం అరియమగ్గం తస్స దేసనానుసారేన అనుగచ్ఛన్తి పటిపజ్జన్తి. ఇధేవాతి ఇమస్మింయేవ అత్తభావే. సేసం ఉత్తానమేవ.
Gāthāsu tassanvayoti tasseva satthu paṭipattiyā dhammadesanāya ca anugamanena tassanvayo anujāto. Avijjandhakāraṃ vidhamitvā saparasantānesu dhammālokasaṅkhātāya pabhāya karaṇato pabhaṅkarā. Dhammamudīrayantāti catusaccadhammaṃ kathentā. Apāpurantīti ugghāṭenti. Amatassa nibbānassa. Dvāraṃ ariyamaggaṃ. Yogāti kāmayogādito. Satthavāhenāti veneyyasatthavāhanato bhavakantāranittharaṇato satthavāho, bhagavā, tena satthavāhena. Sudesitaṃ maggamanukkamantīti tena sammā desitaṃ ariyamaggaṃ tassa desanānusārena anugacchanti paṭipajjanti. Idhevāti imasmiṃyeva attabhāve. Sesaṃ uttānameva.
పఞ్చమసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౫. బహుజనహితసుత్తం • 5. Bahujanahitasuttaṃ