| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
៥. ពហុជនហិតសុត្តវណ្ណនា
5. Bahujanahitasuttavaṇṇanā
៨៤. បញ្ចមេ លោកេតិ ឯត្ថ តយោ លោកា – សត្តលោកោ, សង្ខារលោកោ, ឱកាសលោកោតិ។ តេសុ ឥន្ទ្រិយពទ្ធានំ រូបធម្មានំ អរូបធម្មានំ រូបារូបធម្មានញ្ច សន្តានវសេន វត្តមានានំ សមូហោ សត្តលោកោ, បថវីបព្ពតាទិភេទោ ឱកាសលោកោ, ឧភយេបិ ខន្ធា សង្ខារលោកោ។ តេសុ សត្តលោកោ ឥធ អធិប្បេតោ។ តស្មា លោកេតិ សត្តលោកេ។ តត្ថាបិ ន ទេវលោកេ, ន ព្រហ្មលោកេ, មនុស្សលោកេ។ មនុស្សលោកេបិ ន អញ្ញស្មិំ ចក្កវាឡេ, ឥមស្មិំយេវ ចក្កវាឡេ។ តត្រាបិ ន សព្ពដ្ឋានេសុ, ‘‘បុរត្ថិមាយ ទិសាយ គជង្គលំ នាម និគមោ, តស្ស អបរេន មហាសាលា, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ; បុរត្ថិមទក្ខិណាយ ទិសាយ សល្លវតី នាម នទី, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ; ទក្ខិណាយ ទិសាយ សេតកណ្ណិកំ នាម និគមោ, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា , ឱរតោ មជ្ឈេ; បច្ឆិមាយ ទិសាយ ថូណំ នាម ព្រាហ្មណគាមោ, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ; ឧត្តរាយ ទិសាយ ឧសិរទ្ធជោ នាម បព្ពតោ, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ’’តិ (មហាវ. ២៥៩) ឯវំ បរិច្ឆិន្នេ អាយាមតោ តិយោជនសតេ វិត្ថារតោ អឌ្ឍតេយ្យយោជនសតេ បរិក្ខេបតោ នវយោជនសតេ មជ្ឈិមទេសេ ឧប្បជ្ជតិ តថាគតោ។ ន កេវលញ្ច តថាគតោវ បច្ចេកពុទ្ធា អគ្គសាវកា អសីតិមហាថេរា ពុទ្ធមាតា ពុទ្ធបិតា ចក្កវត្តិរាជា អញ្ញេ ច សារប្បត្តា ព្រាហ្មណគហបតិកា ឯត្ថេវ ឧប្បជ្ជន្តិ។ ឥធ បន តថាគតវារេយេវ សព្ពត្ថកវសេន អយំ នយោ លព្ភតិ, ឥតរេសុ ឯកទេសវសេន។
84. Pañcame loketi ettha tayo lokā – sattaloko, saṅkhāraloko, okāsalokoti. Tesu indriyabaddhānaṃ rūpadhammānaṃ arūpadhammānaṃ rūpārūpadhammānañca santānavasena vattamānānaṃ samūho sattaloko, pathavīpabbatādibhedo okāsaloko, ubhayepi khandhā saṅkhāraloko. Tesu sattaloko idha adhippeto. Tasmā loketi sattaloke. Tatthāpi na devaloke, na brahmaloke, manussaloke. Manussalokepi na aññasmiṃ cakkavāḷe, imasmiṃyeva cakkavāḷe. Tatrāpi na sabbaṭṭhānesu, ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa aparena mahāsālā, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato paraṃ paccantimā janapadā , orato majjhe; pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; uttarāya disāya usiraddhajo nāma pabbato, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne āyāmato tiyojanasate vitthārato aḍḍhateyyayojanasate parikkhepato navayojanasate majjhimadese uppajjati tathāgato. Na kevalañca tathāgatova paccekabuddhā aggasāvakā asītimahātherā buddhamātā buddhapitā cakkavattirājā aññe ca sārappattā brāhmaṇagahapatikā ettheva uppajjanti. Idha pana tathāgatavāreyeva sabbatthakavasena ayaṃ nayo labbhati, itaresu ekadesavasena.
ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជន្តីតិ ឥទំ បន ឧភយម្បិ វិប្បកតវចនមេវ, ឧប្បជ្ជន្តា ពហុជនហិតត្ថាយ ឧប្បជ្ជន្តិ, ន អញ្ញេន ការណេនាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯវរូបញ្ហេត្ថ សទ្ទលក្ខណំ ន សក្កា អញ្ញេន សទ្ទលក្ខណេន បដិពាហិតុំ។
Uppajjamānāuppajjantīti idaṃ pana ubhayampi vippakatavacanameva, uppajjantā bahujanahitatthāya uppajjanti, na aññena kāraṇenāti evamettha attho veditabbo. Evarūpañhettha saddalakkhaṇaṃ na sakkā aññena saddalakkhaṇena paṭibāhituṃ.
អបិច ឧប្បជ្ជមានោ នាម ឧប្បជ្ជតិ នាម ឧប្បន្នោ នាមាតិ អយំ បភេទោ វេទិតព្ពោ។ តថាគតោ ហិ មហាភិនីហារំ ករោន្តោ, ពុទ្ធករេ ធម្មេ បរិយេសន្តោ, បារមិយោ បូរេន្តោ, បញ្ច មហាបរិច្ចាគេ បរិច្ចជន្តោ, ញាតត្ថចរិយំ ចរន្តោ, លោកត្ថចរិយំ, ពុទ្ធត្ថចរិយំ កោដិំ បាបេន្តោ, បារមិយោ បូរេត្វា តុសិតភវនេ តិដ្ឋន្តោ, តតោ ឱតរិត្វា ចរិមភវេ បដិសន្ធិំ គណ្ហន្តោ, អគារមជ្ឈេ វសន្តោ, អភិនិក្ខមន្តោ, មហាបធានំ បទហន្តោ, បរិបក្កញាណោ ពោធិមណ្ឌំ អារុយ្ហ មារពលំ វិធមេន្តោ បឋមយាមេ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរន្តោ, មជ្ឈិមយាមេ ទិព្ពចក្ខុំ វិសោធេន្តោ, បច្ឆិមយាមេ បដិច្ចសមុប្បាទេ ញាណំ ឱតារេត្វា អនេកាការំ សព្ពសង្ខារេ សម្មសិត្វា សោតាបត្តិមគ្គំ បដិវិជ្ឈន្តោ យាវ អនាគាមិផលំ សច្ឆិករោន្តោបិ ឧប្បជ្ជមានោ ឯវ នាម, អរហត្តមគ្គក្ខណេ ឧប្បជ្ជតិ នាម, អរហត្តផលក្ខណេ បន ឧប្បន្នោ នាម។ ពុទ្ធានញ្ហិ សាវកានំ វិយ ន បដិបាដិយា ឥទ្ធិវិធញាណាទីនំ ឧប្បាទនកិច្ចំ អត្ថិ, សហេវ បន អរហត្តមគ្គេន សកលោបិ ពុទ្ធគុណរាសិ អាគតោវ នាម ហោតិ។ តស្មា តេ និព្ពត្តសព្ពកិច្ចត្តា អរហត្តផលក្ខណេ ឧប្បន្នា នាម ហោន្តិ។ ឥធ អរហត្តផលក្ខណំ សន្ធាយ ‘‘ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តោ។ ឧប្បន្នោ ហោតីតិ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ។
Apica uppajjamāno nāma uppajjati nāma uppanno nāmāti ayaṃ pabhedo veditabbo. Tathāgato hi mahābhinīhāraṃ karonto, buddhakare dhamme pariyesanto, pāramiyo pūrento, pañca mahāpariccāge pariccajanto, ñātatthacariyaṃ caranto, lokatthacariyaṃ, buddhatthacariyaṃ koṭiṃ pāpento, pāramiyo pūretvā tusitabhavane tiṭṭhanto, tato otaritvā carimabhave paṭisandhiṃ gaṇhanto, agāramajjhe vasanto, abhinikkhamanto, mahāpadhānaṃ padahanto, paripakkañāṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha mārabalaṃ vidhamento paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaranto, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhento, pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā anekākāraṃ sabbasaṅkhāre sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhanto yāva anāgāmiphalaṃ sacchikarontopi uppajjamāno eva nāma, arahattamaggakkhaṇe uppajjati nāma, arahattaphalakkhaṇe pana uppanno nāma. Buddhānañhi sāvakānaṃ viya na paṭipāṭiyā iddhividhañāṇādīnaṃ uppādanakiccaṃ atthi, saheva pana arahattamaggena sakalopi buddhaguṇarāsi āgatova nāma hoti. Tasmā te nibbattasabbakiccattā arahattaphalakkhaṇe uppannā nāma honti. Idha arahattaphalakkhaṇaṃ sandhāya ‘‘uppajjatī’’ti vutto. Uppanno hotīti ayañhettha attho.
សាវកោបិ ខីណាសវោ សាវកពោធិយា ហេតុភូតេ បុញ្ញសម្ភារេ សម្ភរន្តោ បុព្ពយោគំ បុព្ពចរិយំ គតបច្ចាគតវត្តំ បូរេន្តោ ចរិមភវេ និព្ពត្តន្តោ អនុក្កមេន វិញ្ញុតំ បត្វា សំសារេ អាទីនវំ ទិស្វា បព្ពជ្ជាយ ចេតយមានោ បព្ពជ្ជំ មត្ថកំ បាបេត្វា សីលាទីនិ បរិបូរេន្តោ ធុតធម្មេ សមាទាយ វត្តមានោ ជាគរិយំ អនុយុញ្ជន្តោ ញាណានិ និព្ពត្តេន្តោ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា ហេដ្ឋិមមគ្គេ អធិគច្ឆន្តោបិ ឧប្បជ្ជមានោ ឯវ នាម, អរហត្តមគ្គក្ខណេ ឧប្បជ្ជតិ នាម, អរហត្តផលក្ខណេ បន ឧប្បន្នោ នាម។ សេក្ខោ បន បុព្ពូបនិស្សយតោ បដ្ឋាយ យាវ គោត្រភុញាណា ឧប្បជ្ជមានោ នាម, បឋមមគ្គក្ខណេ ឧប្បជ្ជតិ នាម, បឋមផលក្ខណតោ បដ្ឋាយ ឧប្បន្នោ នាម។ ឯត្តាវតា ‘‘តយោមេ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលា លោកេ ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ បទានំ អត្ថោ វុត្តោ ហោតិ។
Sāvakopi khīṇāsavo sāvakabodhiyā hetubhūte puññasambhāre sambharanto pubbayogaṃ pubbacariyaṃ gatapaccāgatavattaṃ pūrento carimabhave nibbattanto anukkamena viññutaṃ patvā saṃsāre ādīnavaṃ disvā pabbajjāya cetayamāno pabbajjaṃ matthakaṃ pāpetvā sīlādīni paripūrento dhutadhamme samādāya vattamāno jāgariyaṃ anuyuñjanto ñāṇāni nibbattento vipassanaṃ paṭṭhapetvā heṭṭhimamagge adhigacchantopi uppajjamāno eva nāma, arahattamaggakkhaṇe uppajjati nāma, arahattaphalakkhaṇe pana uppanno nāma. Sekkho pana pubbūpanissayato paṭṭhāya yāva gotrabhuñāṇā uppajjamāno nāma, paṭhamamaggakkhaṇe uppajjati nāma, paṭhamaphalakkhaṇato paṭṭhāya uppanno nāma. Ettāvatā ‘‘tayome, bhikkhave, puggalā loke uppajjamānā uppajjantī’’ti padānaṃ attho vutto hoti.
ឥទានិ ពហុជនហិតាយាតិអាទីសុ ពហុជនហិតាយាតិ មហាជនស្ស ហិតត្ថាយ។ ពហុជនសុខាយាតិ មហាជនស្ស សុខត្ថាយ។ លោកានុកម្បាយាតិ សត្តលោកស្ស អនុកម្បំ បដិច្ច។ កតរសត្តលោកស្សាតិ ? យោ តថាគតស្ស ធម្មទេសនំ សុត្វា ធម្មំ បដិវិជ្ឈតិ, អមតបានំ បិវតិ, តស្ស។ ភគវតោ ហិ ធម្មចក្កប្បវត្តនសុត្តន្តទេសនាយ អញ្ញាតកោណ្ឌញ្ញប្បមុខា អដ្ឋារស ព្រហ្មកោដិយោ ធម្មំ បដិវិជ្ឈិំសុ។ ឯវំ យាវ សុភទ្ទបរិព្ពាជកវិនយនា ធម្មំ បដិវិទ្ធសត្តានំ គណនា នត្ថិ, មហាសមយសុត្តន្តទេសនាយំ មង្គលសុត្តំ, ចូឡរាហុលោវាទំ, សមចិត្តទេសនាយន្តិ ឥមេសុ ចតូសុ ឋានេសុ អភិសមយំ បត្តសត្តានំ បរិច្ឆេទោ នត្ថិ។ ឯវមេតស្ស អបរិមាណស្ស សត្តលោកស្ស អនុកម្បាយ។ សាវកស្ស បន អរហតោ សេក្ខស្ស ច លោកានុកម្បាយ ឧប្បត្តិ ធម្មសេនាបតិអាទីហិ ធម្មភណ្ឌាគារិកាទីហិ ច ទេសិតទេសនាយ បដិវេធប្បត្តសត្តានំ វសេន, អបរភាគេ ច មហាមហិន្ទត្ថេរាទីហិ ទេសិតទេសនាយ បដិវិទ្ធសច្ចានំ វសេន, យាវជ្ជតនា ឥតោ បរំ អនាគតេ ច សាសនំ និស្សាយ សគ្គមោក្ខមគ្គេសុ បតិដ្ឋហន្តានំ វសេនបិ អយមត្ថោ វិភាវេតព្ពោ។
Idāni bahujanahitāyātiādīsu bahujanahitāyāti mahājanassa hitatthāya. Bahujanasukhāyāti mahājanassa sukhatthāya. Lokānukampāyāti sattalokassa anukampaṃ paṭicca. Katarasattalokassāti ? Yo tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā dhammaṃ paṭivijjhati, amatapānaṃ pivati, tassa. Bhagavato hi dhammacakkappavattanasuttantadesanāya aññātakoṇḍaññappamukhā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo dhammaṃ paṭivijjhiṃsu. Evaṃ yāva subhaddaparibbājakavinayanā dhammaṃ paṭividdhasattānaṃ gaṇanā natthi, mahāsamayasuttantadesanāyaṃ maṅgalasuttaṃ, cūḷarāhulovādaṃ, samacittadesanāyanti imesu catūsu ṭhānesu abhisamayaṃ pattasattānaṃ paricchedo natthi. Evametassa aparimāṇassa sattalokassa anukampāya. Sāvakassa pana arahato sekkhassa ca lokānukampāya uppatti dhammasenāpatiādīhi dhammabhaṇḍāgārikādīhi ca desitadesanāya paṭivedhappattasattānaṃ vasena, aparabhāge ca mahāmahindattherādīhi desitadesanāya paṭividdhasaccānaṃ vasena, yāvajjatanā ito paraṃ anāgate ca sāsanaṃ nissāya saggamokkhamaggesu patiṭṭhahantānaṃ vasenapi ayamattho vibhāvetabbo.
អបិច ពហុជនហិតាយាតិ ពហុជនស្ស ហិតត្ថាយ, នេសំ បញ្ញាសម្បត្តិយា ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកហិតូបទេសកោតិ។ ពហុជនសុខាយាតិ ពហុជនស្ស សុខត្ថាយ, ចាគសម្បត្តិយា ឧបករណសុខសម្បទាយកោតិ។ លោកានុកម្បាយាតិ លោកស្ស អនុកម្បនត្ថាយ, មេត្តាករុណាសម្បត្តិយា មាតាបិតរោ វិយ លោកស្ស រក្ខិតា គោបិតាតិ។ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សានន្តិ ឥធ ទេវមនុស្សគ្គហណេន ភព្ពបុគ្គលេ វេនេយ្យសត្តេ ឯវ គហេត្វា តេសំ និព្ពានមគ្គផលាធិគមាយ តថាគតស្ស ឧប្បត្តិ ទស្សិតា បឋមវារេ, ទុតិយតតិយវារេសុ បន អរហតោ សេក្ខស្ស ច វសេន យោជេតព្ពំ។ តត្ថ អត្ថាយាតិ ឥមិនា បរមត្ថាយ, និព្ពានាយាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ហិតាយាតិ តំសម្បាបកមគ្គត្ថាយាតិ វុត្តំ ហោតិ។ និព្ពានសម្បាបកមគ្គតោ ហិ ឧត្តរិំ ហិតំ នាម នត្ថិ។ សុខាយាតិ ផលសមាបត្តិសុខត្ថាយាតិ វុត្តំ ហោតិ, តតោ ឧត្តរិ សុខាភាវតោ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘អយំ សមាធិ បច្ចុប្បន្នសុខោ ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកោ’’តិ (ទី. និ. ៣.៣៥៥; អ. និ. ៥.២៧; វិភ. ៨០៤)។
Apica bahujanahitāyāti bahujanassa hitatthāya, nesaṃ paññāsampattiyā diṭṭhadhammikasamparāyikahitūpadesakoti. Bahujanasukhāyāti bahujanassa sukhatthāya, cāgasampattiyā upakaraṇasukhasampadāyakoti. Lokānukampāyāti lokassa anukampanatthāya, mettākaruṇāsampattiyā mātāpitaro viya lokassa rakkhitā gopitāti. Atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti idha devamanussaggahaṇena bhabbapuggale veneyyasatte eva gahetvā tesaṃ nibbānamaggaphalādhigamāya tathāgatassa uppatti dassitā paṭhamavāre, dutiyatatiyavāresu pana arahato sekkhassa ca vasena yojetabbaṃ. Tattha atthāyāti iminā paramatthāya, nibbānāyāti vuttaṃ hoti. Hitāyāti taṃsampāpakamaggatthāyāti vuttaṃ hoti. Nibbānasampāpakamaggato hi uttariṃ hitaṃ nāma natthi. Sukhāyāti phalasamāpattisukhatthāyāti vuttaṃ hoti, tato uttari sukhābhāvato. Vuttañhetaṃ ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804).
តថាគតោតិអាទីនំ បទានំ អត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តោ។ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោតិអាទីសុ តិស្សោបិ វិជ្ជា ភយភេរវេ (ម. និ. ១.៣៤ អាទយោ) អាគតនយេន, ឆបិ វិជ្ជា ឆឡភិញ្ញាវសេន, អដ្ឋបិ វិជ្ជា អម្ពដ្ឋសុត្តេ អាគតាតិ វិជ្ជាហិ, សីលសំវរាទីហិ, បន្នរសហិ ចរណធម្មេហិ ច, អនញ្ញសាធារណេហិ សម្បន្នោ សមន្នាគតោតិ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ។ សោភនគមនត្តា, សុន្ទរំ ឋានំ គតត្តា, សម្មា គតត្តា, សម្មា គទត្តា ច សុគតោ។ សព្ពថា វិទិតលោកត្តា លោកវិទូ។ នត្ថិ ឯតស្ស ឧត្តរោតិ អនុត្តរោ។ បុរិសទម្មេ បុរិសវេនេយ្យេ សារេតិ វិនេតីតិ បុរិសទម្មសារថិ។ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកបរមត្ថេហិ យថារហំ អនុសាសតីតិ សត្ថា។ សព្ពស្សាបិ នេយ្យស្ស សព្ពប្បការេន សយម្ភុញាណេន ពុទ្ធត្តា ពុទ្ធោតិ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គតោ (វិសុទ្ធិ. ១.១៣២-១៣៣) គហេតព្ពោ។
Tathāgatotiādīnaṃ padānaṃ attho heṭṭhā vutto. Vijjācaraṇasampannotiādīsu tissopi vijjā bhayabherave (ma. ni. 1.34 ādayo) āgatanayena, chapi vijjā chaḷabhiññāvasena, aṭṭhapi vijjā ambaṭṭhasutte āgatāti vijjāhi, sīlasaṃvarādīhi, pannarasahi caraṇadhammehi ca, anaññasādhāraṇehi sampanno samannāgatoti vijjācaraṇasampanno. Sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammā gatattā, sammā gadattā ca sugato. Sabbathā viditalokattā lokavidū. Natthi etassa uttaroti anuttaro. Purisadamme purisaveneyye sāreti vinetīti purisadammasārathi. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Sabbassāpi neyyassa sabbappakārena sayambhuñāṇena buddhattā buddhoti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggato (visuddhi. 1.132-133) gahetabbo.
សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិ…បេ.… បរិយោសានកល្យាណន្តិ សោ ភគវា សត្តេសុ ការុញ្ញំ បដិច្ច ហិត្វាបិ អនុត្តរំ វិវេកសុខំ ធម្មំ ទេសេតិ។ តញ្ច ខោ អប្បំ វា ពហុំ វា ទេសេន្តោ អាទិកល្យាណាទិប្បការមេវ ទេសេតិ។ កថំ? ឯកគាថាបិ ហិ សមន្តភទ្ទកត្តា ធម្មស្ស បឋមបាទេន អាទិកល្យាណា, ទុតិយតតិយេហិ មជ្ឈេកល្យាណា, បច្ឆិមេន បរិយោសានកល្យាណា។ ឯកានុសន្ធិកំ សុត្តំ និទានេន អាទិកល្យាណំ, និគមនេន បរិយោសានកល្យាណំ, សេសេន មជ្ឈេកល្យាណំ។ នានានុសន្ធិកំ សុត្តំ បឋមេន អនុសន្ធិនា អាទិកល្យាណំ, បច្ឆិមេន បរិយោសានកល្យាណំ, សេសេហិ មជ្ឈេកល្យាណំ។ សកលោបិ វា សាសនធម្មោ អត្តនោ អត្ថភូតេន សីលេន អាទិកល្យាណោ, សមថវិបស្សនាមគ្គផលេហិ មជ្ឈេកល្យាណោ, និព្ពានេន បរិយោសានកល្យាណោ។ សីលសមាធីហិ វា អាទិកល្យាណោ, វិបស្សនាមគ្គេហិ មជ្ឈេកល្យាណោ, ផលនិព្ពានេហិ បរិយោសានកល្យាណោ។ ពុទ្ធសុពុទ្ធតាយ វា អាទិកល្យាណោ, ធម្មសុធម្មតាយ មជ្ឈេកល្យាណោ, សង្ឃសុប្បដិបត្តិយា បរិយោសានកល្យាណោ។ តំ សុត្វា តថត្តាយ បដិបន្នេន អធិគន្តព្ពាយ អភិសម្ពោធិយា វា អាទិកល្យាណោ, បច្ចេកពោធិយា មជ្ឈេកល្យាណោ, សាវកពោធិយា បរិយោសានកល្យាណោ។ សុយ្យមានោ ចេស នីវរណវិក្ខម្ភនតោ សវនេនបិ កល្យាណមេវ អាវហតីតិ អាទិកល្យាណោ, បដិបជ្ជិយមានោ សមថវិបស្សនាសុខាវហនតោ បដិបត្តិយាបិ សុខមេវ អាវហតីតិ មជ្ឈេកល្យាណោ, តថាបដិបន្នោ ច បដិបត្តិផលេ និដ្ឋិតេ តាទិភាវាវហនតោ បដិបត្តិផលេនបិ កល្យាណមេវ អាវហតីតិ បរិយោសានកល្យាណោ។ នាថប្បភវត្តា ច បភវសុទ្ធិយា អាទិកល្យាណោ, អត្ថសុទ្ធិយា មជ្ឈេកល្យាណោ, កិច្ចសុទ្ធិយា បរិយោសានកល្យាណោ។ តេន វុត្តំ ‘‘សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិ…បេ.… បរិយោសានកល្យាណ’’ន្តិ។
So dhammaṃ deseti ādi…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññaṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti. Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti. Kathaṃ? Ekagāthāpi hi samantabhaddakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā, dutiyatatiyehi majjhekalyāṇā, pacchimena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ, nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ, sesena majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamena anusandhinā ādikalyāṇaṃ, pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ, sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi vā sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo, samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo, nibbānena pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo, vipassanāmaggehi majjhekalyāṇo, phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo. Buddhasubuddhatāya vā ādikalyāṇo, dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo, saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo, paccekabodhiyā majjhekalyāṇo, sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamāno cesa nīvaraṇavikkhambhanato savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo, paṭipajjiyamāno samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi sukhameva āvahatīti majjhekalyāṇo, tathāpaṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo, atthasuddhiyā majjhekalyāṇo, kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo. Tena vuttaṃ ‘‘so dhammaṃ deseti ādi…pe… pariyosānakalyāṇa’’nti.
យំ បន ភគវា ធម្មំ ទេសេន្តោ សាសនព្រហ្មចរិយំ មគ្គព្រហ្មចរិយញ្ច បកាសេតិ, នានានយេហិ ទីបេតិ, តំ យថានុរូបំ អត្ថសម្បត្តិយា សាត្ថំ, ព្យញ្ជនសម្បត្តិយា សព្យញ្ជនំ។ សង្កាសន, បកាសន, វិវរណ, វិភជន, ឧត្តានីករណ បញ្ញត្តិអត្ថបទសមាយោគតោ សាត្ថំ, អក្ខរបទព្យញ្ជនាការនិរុត្តិនិទ្ទេសសម្បត្តិយា សព្យញ្ជនំ, អត្ថគម្ភីរតាបដិវេធគម្ភីរតាហិ វា សាត្ថំ, ធម្មគម្ភីរតាទេសនាគម្ភីរតាហិ សព្យញ្ជនំ។ អត្ថបដិភានបដិសម្ភិទាវិសយតោ វា សាត្ថំ, ធម្មនិរុត្តិបដិសម្ភិទាវិសយតោ សព្យញ្ជនំ។ បណ្ឌិតវេទនីយតោ បរិក្ខកជនប្បសាទកន្តិ សាត្ថំ, សទ្ធេយ្យតោ លោកិយជនប្បសាទកន្តិ សព្យញ្ជនំ។ គម្ភីរាធិប្បាយតោ សាត្ថំ, ឧត្តានបទតោ សព្យញ្ជនំ។ ឧបនេតព្ពស្ស អភាវតោ សកលបរិបុណ្ណភាវេន កេវលបរិបុណ្ណំ, អបនេតព្ពស្ស អភាវតោ និទ្ទោសភាវេន បរិសុទ្ធំ, អបិច បដិបត្តិយា អធិគមព្យត្តិតោ សាត្ថំ, បរិយត្តិយា អាគមព្យត្តិតោ សព្យញ្ជនំ, សីលាទិបញ្ចធម្មក្ខន្ធបារិបូរិយា បរិបុណ្ណំ, និរុបក្កិលេសតោ និត្ថរណត្ថាយ បវត្តិតោ លោកាមិសនិរបេក្ខតោ ច បរិសុទ្ធំ, សិក្ខត្តយបរិគ្គហិតត្តា ព្រហ្មភូតេហិ សេដ្ឋេហិ ចរិតព្ពតោ តេសំ ចរិយភាវតោ ច ព្រហ្មចរិយំ។ តស្មា ‘‘សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ…បេ.… បកាសេតី’’តិ វុច្ចតិ។ បឋមោតិ គណនានុបុព្ពតោ សព្ពលោកុត្តមភាវតោ ច បឋមោ បុគ្គលោ។
Yaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti, nānānayehi dīpeti, taṃ yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ, byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsana, pakāsana, vivaraṇa, vibhajana, uttānīkaraṇa paññattiatthapadasamāyogato sātthaṃ, akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesasampattiyā sabyañjanaṃ, atthagambhīratāpaṭivedhagambhīratāhi vā sātthaṃ, dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhānapaṭisambhidāvisayato vā sātthaṃ, dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ, saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ. Gambhīrādhippāyato sātthaṃ, uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ, apanetabbassa abhāvato niddosabhāvena parisuddhaṃ, apica paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ, pariyattiyā āgamabyattito sabyañjanaṃ, sīlādipañcadhammakkhandhapāripūriyā paripuṇṇaṃ, nirupakkilesato nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ, sikkhattayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi caritabbato tesaṃ cariyabhāvato ca brahmacariyaṃ. Tasmā ‘‘sātthaṃ sabyañjanaṃ…pe… pakāsetī’’ti vuccati. Paṭhamoti gaṇanānupubbato sabbalokuttamabhāvato ca paṭhamo puggalo.
តស្សេវ សត្ថុ សាវកោតិ តស្សេវ យថាវុត្តគុណស្ស សត្ថុ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ធម្មទេសនាយ សវនន្តេ ជាតោ ធម្មសេនាបតិសទិសោ សាវកោ, ន បូរណាទិ វិយ បដិញ្ញាមត្តេន សត្ថុ សាវកោ។ បាដិបទោតិ បដិបទាសង្ខាតេន អរិយមគ្គេន អរិយាយ ជាតិយា ជាតោ ភវោតិ បាដិបទោ, អនិដ្ឋិតបដិបត្តិកិច្ចោ បដិបជ្ជមានោតិ អត្ថោ។ សុត្តគេយ្យាទិ បរិយត្តិធម្មោ ពហុំ សុតោ ឯតេនាតិ ពហុស្សុតោ។ បាតិមោក្ខសំវរាទិសីលេន ចេវ អារញ្ញិកង្គាទិធុតង្គវតេហិ ច ឧបបន្នោ សម្បន្នោ សមន្នាគតោតិ សីលវតូបបន្នោ។ ឥតិ ភគវា ‘‘លោកានុកម្បា នាម ហិតជ្ឈាសយេន ធម្មទេសនា, សា ច ឥមេសុ ឯវ តីសុ បុគ្គលេសុ បដិពទ្ធា’’តិ ទស្សេតិ។ សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Tasseva satthu sāvakoti tasseva yathāvuttaguṇassa satthu sammāsambuddhassa dhammadesanāya savanante jāto dhammasenāpatisadiso sāvako, na pūraṇādi viya paṭiññāmattena satthu sāvako. Pāṭipadoti paṭipadāsaṅkhātena ariyamaggena ariyāya jātiyā jāto bhavoti pāṭipado, aniṭṭhitapaṭipattikicco paṭipajjamānoti attho. Suttageyyādi pariyattidhammo bahuṃ suto etenāti bahussuto. Pātimokkhasaṃvarādisīlena ceva āraññikaṅgādidhutaṅgavatehi ca upapanno sampanno samannāgatoti sīlavatūpapanno. Iti bhagavā ‘‘lokānukampā nāma hitajjhāsayena dhammadesanā, sā ca imesu eva tīsu puggalesu paṭibaddhā’’ti dasseti. Sesaṃ suviññeyyameva.
គាថាសុ តស្សន្វយោតិ តស្សេវ សត្ថុ បដិបត្តិយា ធម្មទេសនាយ ច អនុគមនេន តស្សន្វយោ អនុជាតោ។ អវិជ្ជន្ធការំ វិធមិត្វា សបរសន្តានេសុ ធម្មាលោកសង្ខាតាយ បភាយ ករណតោ បភង្ករា។ ធម្មមុទីរយន្តាតិ ចតុសច្ចធម្មំ កថេន្តា។ អបាបុរន្តីតិ ឧគ្ឃាដេន្តិ។ អមតស្ស និព្ពានស្ស។ ទ្វារំ អរិយមគ្គំ។ យោគាតិ កាមយោគាទិតោ។ សត្ថវាហេនាតិ វេនេយ្យសត្ថវាហនតោ ភវកន្តារនិត្ថរណតោ សត្ថវាហោ, ភគវា, តេន សត្ថវាហេន។ សុទេសិតំ មគ្គមនុក្កមន្តីតិ តេន សម្មា ទេសិតំ អរិយមគ្គំ តស្ស ទេសនានុសារេន អនុគច្ឆន្តិ បដិបជ្ជន្តិ។ ឥធេវាតិ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ។ សេសំ ឧត្តានមេវ។
Gāthāsu tassanvayoti tasseva satthu paṭipattiyā dhammadesanāya ca anugamanena tassanvayo anujāto. Avijjandhakāraṃ vidhamitvā saparasantānesu dhammālokasaṅkhātāya pabhāya karaṇato pabhaṅkarā. Dhammamudīrayantāti catusaccadhammaṃ kathentā. Apāpurantīti ugghāṭenti. Amatassa nibbānassa. Dvāraṃ ariyamaggaṃ. Yogāti kāmayogādito. Satthavāhenāti veneyyasatthavāhanato bhavakantāranittharaṇato satthavāho, bhagavā, tena satthavāhena. Sudesitaṃ maggamanukkamantīti tena sammā desitaṃ ariyamaggaṃ tassa desanānusārena anugacchanti paṭipajjanti. Idhevāti imasmiṃyeva attabhāve. Sesaṃ uttānameva.
បញ្ចមសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ៥. ពហុជនហិតសុត្តំ • 5. Bahujanahitasuttaṃ
