Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
၅. ဗဟုဇနဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
5. Bahujanahitasuttavaṇṇanā
၈၄. ပဉ္စမေ လောကေတိ ဧတ္ထ တယော လောကာ – သတ္တလောကော, သင္ခာရလောကော, ဩကာသလောကောတိ။ တေသု ဣန္ဒ္ရိယဗဒ္ဓာနံ ရူပဓမ္မာနံ အရူပဓမ္မာနံ ရူပာရူပဓမ္မာနဉ္စ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနာနံ သမူဟော သတ္တလောကော, ပထဝီပဗ္ဗတာဒိဘေဒော ဩကာသလောကော, ဥဘယေပိ ခန္ဓာ သင္ခာရလောကော။ တေသု သတ္တလောကော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ လောကေတိ သတ္တလောကေ။ တတ္ထာပိ န ဒေဝလောကေ, န ဗ္ရဟ္မလောကေ, မနုသ္သလောကေ။ မနုသ္သလောကေပိ န အညသ္မိံ စက္ကဝာဠေ, ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝာဠေ။ တတ္ရာပိ န သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု, ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဂဇင္ဂလံ နာမ နိဂမော, တသ္သ အပရေန မဟာသာလာ, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ; ပုရတ္ထိမဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သလ္လဝတီ နာမ နဒီ, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ; ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သေတကဏ္ဏိကံ နာမ နိဂမော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ , ဩရတော မဇ္ဈေ; ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ထူဏံ နာမ ဗ္ရာဟ္မဏဂာမော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ; ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဥသိရဒ္ဓဇော နာမ ပဗ္ဗတော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒာ, ဩရတော မဇ္ဈေ’’တိ (မဟာဝ. ၂၅၉) ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နေ အာယာမတော တိယောဇနသတေ ဝိတ္ထာရတော အဍ္ဎတေယ္ယယောဇနသတေ ပရိက္ခေပတော နဝယောဇနသတေ မဇ္ဈိမဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တထာဂတော။ န ကေဝလဉ္စ တထာဂတောဝ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာ အဂ္ဂသာဝကာ အသီတိမဟာထေရာ ဗုဒ္ဓမာတာ ဗုဒ္ဓပိတာ စက္ကဝတ္တိရာဇာ အညေ စ သာရပ္ပတ္တာ ဗ္ရာဟ္မဏဂဟပတိကာ ဧတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣဓ ပန တထာဂတဝာရေယေဝ သဗ္ဗတ္ထကဝသေန အယံ နယော လဗ္ဘတိ, ဣတရေသု ဧကဒေသဝသေန။
84. Pañcame loketi ettha tayo lokā – sattaloko, saṅkhāraloko, okāsalokoti. Tesu indriyabaddhānaṃ rūpadhammānaṃ arūpadhammānaṃ rūpārūpadhammānañca santānavasena vattamānānaṃ samūho sattaloko, pathavīpabbatādibhedo okāsaloko, ubhayepi khandhā saṅkhāraloko. Tesu sattaloko idha adhippeto. Tasmā loketi sattaloke. Tatthāpi na devaloke, na brahmaloke, manussaloke. Manussalokepi na aññasmiṃ cakkavāḷe, imasmiṃyeva cakkavāḷe. Tatrāpi na sabbaṭṭhānesu, ‘‘puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa aparena mahāsālā, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; puratthimadakkhiṇāya disāya sallavatī nāma nadī, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato paraṃ paccantimā janapadā , orato majjhe; pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe; uttarāya disāya usiraddhajo nāma pabbato, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe’’ti (mahāva. 259) evaṃ paricchinne āyāmato tiyojanasate vitthārato aḍḍhateyyayojanasate parikkhepato navayojanasate majjhimadese uppajjati tathāgato. Na kevalañca tathāgatova paccekabuddhā aggasāvakā asītimahātherā buddhamātā buddhapitā cakkavattirājā aññe ca sārappattā brāhmaṇagahapatikā ettheva uppajjanti. Idha pana tathāgatavāreyeva sabbatthakavasena ayaṃ nayo labbhati, itaresu ekadesavasena.
ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ ပန ဥဘယမ္ပိ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တာ ဗဟုဇနဟိတတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န အညေန ကာရဏေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝရူပဉ္ဟေတ္ထ သဒ္ဒလက္ခဏံ န သက္ကာ အညေန သဒ္ဒလက္ခဏေန ပဋိဗာဟိတုံ။
Uppajjamānāuppajjantīti idaṃ pana ubhayampi vippakatavacanameva, uppajjantā bahujanahitatthāya uppajjanti, na aññena kāraṇenāti evamettha attho veditabbo. Evarūpañhettha saddalakkhaṇaṃ na sakkā aññena saddalakkhaṇena paṭibāhituṃ.
အပိစ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ ဥပ္ပန္နော နာမာတိ အယံ ပဘေဒော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာဂတော ဟိ မဟာဘိနီဟာရံ ကရောန္တော, ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ ပရိယေသန္တော, ပာရမိယော ပူရေန္တော, ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တော, ဉာတတ္ထစရိယံ စရန္တော, လောကတ္ထစရိယံ, ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယံ ကောဋိံ ပာပေန္တော, ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ တုသိတဘဝနေ တိဋ္ဌန္တော, တတော ဩတရိတ္ဝာ စရိမဘဝေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟန္တော, အဂာရမဇ္ဈေ ဝသန္တော, အဘိနိက္ခမန္တော, မဟာပဓာနံ ပဒဟန္တော, ပရိပက္ကဉာဏော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယ္ဟ မာရဗလံ ဝိဓမေန္တော ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝာသံ အနုသ္သရန္တော, မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေန္တော, ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ဩတာရေတ္ဝာ အနေကာကာရံ သဗ္ဗသင္ခာရေ သမ္မသိတ္ဝာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ယာဝ အနာဂာမိဖလံ သစ္ဆိကရောန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဧဝ နာမ, အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ပန ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဗုဒ္ဓာနဉ္ဟိ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပာဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပာဒနကိစ္စံ အတ္ထိ, သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ ဗုဒ္ဓဂုဏရာသိ အာဂတောဝ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ တေ နိဗ္ဗတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဓ အရဟတ္တဖလက္ခဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉ္ဟေတ္ထ အတ္ထော။
Apica uppajjamāno nāma uppajjati nāma uppanno nāmāti ayaṃ pabhedo veditabbo. Tathāgato hi mahābhinīhāraṃ karonto, buddhakare dhamme pariyesanto, pāramiyo pūrento, pañca mahāpariccāge pariccajanto, ñātatthacariyaṃ caranto, lokatthacariyaṃ, buddhatthacariyaṃ koṭiṃ pāpento, pāramiyo pūretvā tusitabhavane tiṭṭhanto, tato otaritvā carimabhave paṭisandhiṃ gaṇhanto, agāramajjhe vasanto, abhinikkhamanto, mahāpadhānaṃ padahanto, paripakkañāṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha mārabalaṃ vidhamento paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaranto, majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhento, pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā anekākāraṃ sabbasaṅkhāre sammasitvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhanto yāva anāgāmiphalaṃ sacchikarontopi uppajjamāno eva nāma, arahattamaggakkhaṇe uppajjati nāma, arahattaphalakkhaṇe pana uppanno nāma. Buddhānañhi sāvakānaṃ viya na paṭipāṭiyā iddhividhañāṇādīnaṃ uppādanakiccaṃ atthi, saheva pana arahattamaggena sakalopi buddhaguṇarāsi āgatova nāma hoti. Tasmā te nibbattasabbakiccattā arahattaphalakkhaṇe uppannā nāma honti. Idha arahattaphalakkhaṇaṃ sandhāya ‘‘uppajjatī’’ti vutto. Uppanno hotīti ayañhettha attho.
သာဝကောပိ ခီဏာသဝော သာဝကဗောဓိယာ ဟေတုဘူတေ ပုညသမ္ဘာရေ သမ္ဘရန္တော ပုဗ္ဗယောဂံ ပုဗ္ဗစရိယံ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေန္တော စရိမဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တော အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတ္ဝာ သံသာရေ အာဒီနဝံ ဒိသ္ဝာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စေတယမာနော ပဗ္ဗဇ္ဇံ မတ္ထကံ ပာပေတ္ဝာ သီလာဒီနိ ပရိပူရေန္တော ဓုတဓမ္မေ သမာဒာယ ဝတ္တမာနော ဇာဂရိယံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဉာဏာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေ အဓိဂစ္ဆန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဧဝ နာမ, အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ပန ဥပ္ပန္နော နာမ။ သေက္ခော ပန ပုဗ္ဗူပနိသ္သယတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဂောတ္ရဘုဉာဏာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ, ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, ပဌမဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပဒာနံ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။
Sāvakopi khīṇāsavo sāvakabodhiyā hetubhūte puññasambhāre sambharanto pubbayogaṃ pubbacariyaṃ gatapaccāgatavattaṃ pūrento carimabhave nibbattanto anukkamena viññutaṃ patvā saṃsāre ādīnavaṃ disvā pabbajjāya cetayamāno pabbajjaṃ matthakaṃ pāpetvā sīlādīni paripūrento dhutadhamme samādāya vattamāno jāgariyaṃ anuyuñjanto ñāṇāni nibbattento vipassanaṃ paṭṭhapetvā heṭṭhimamagge adhigacchantopi uppajjamāno eva nāma, arahattamaggakkhaṇe uppajjati nāma, arahattaphalakkhaṇe pana uppanno nāma. Sekkho pana pubbūpanissayato paṭṭhāya yāva gotrabhuñāṇā uppajjamāno nāma, paṭhamamaggakkhaṇe uppajjati nāma, paṭhamaphalakkhaṇato paṭṭhāya uppanno nāma. Ettāvatā ‘‘tayome, bhikkhave, puggalā loke uppajjamānā uppajjantī’’ti padānaṃ attho vutto hoti.
ဣဒာနိ ဗဟုဇနဟိတာယာတိအာဒီသု ဗဟုဇနဟိတာယာတိ မဟာဇနသ္သ ဟိတတ္ထာယ။ ဗဟုဇနသုခာယာတိ မဟာဇနသ္သ သုခတ္ထာယ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ သတ္တလောကသ္သ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ။ ကတရသတ္တလောကသ္သာတိ ? ယော တထာဂတသ္သ ဓမ္မဒေသနံ သုတ္ဝာ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, အမတပာနံ ပိဝတိ, တသ္သ။ ဘဂဝတော ဟိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တဒေသနာယ အညာတကောဏ္ဍညပ္ပမုခာ အဋ္ဌာရသ ဗ္ရဟ္မကောဋိယော ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိံသု။ ဧဝံ ယာဝ သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝိနယနာ ဓမ္မံ ပဋိဝိဒ္ဓသတ္တာနံ ဂဏနာ နတ္ထိ, မဟာသမယသုတ္တန္တဒေသနာယံ မင္ဂလသုတ္တံ, စူဠရာဟုလောဝာဒံ, သမစိတ္တဒေသနာယန္တိ ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု အဘိသမယံ ပတ္တသတ္တာနံ ပရိစ္ဆေဒော နတ္ထိ။ ဧဝမေတသ္သ အပရိမာဏသ္သ သတ္တလောကသ္သ အနုကမ္ပာယ။ သာဝကသ္သ ပန အရဟတော သေက္ခသ္သ စ လောကာနုကမ္ပာယ ဥပ္ပတ္တိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီဟိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကာဒီဟိ စ ဒေသိတဒေသနာယ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တသတ္တာနံ ဝသေန, အပရဘာဂေ စ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရာဒီဟိ ဒေသိတဒေသနာယ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ဝသေန, ယာဝဇ္ဇတနာ ဣတော ပရံ အနာဂတေ စ သာသနံ နိသ္သာယ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေသု ပတိဋ္ဌဟန္တာနံ ဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။
Idāni bahujanahitāyātiādīsu bahujanahitāyāti mahājanassa hitatthāya. Bahujanasukhāyāti mahājanassa sukhatthāya. Lokānukampāyāti sattalokassa anukampaṃ paṭicca. Katarasattalokassāti ? Yo tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā dhammaṃ paṭivijjhati, amatapānaṃ pivati, tassa. Bhagavato hi dhammacakkappavattanasuttantadesanāya aññātakoṇḍaññappamukhā aṭṭhārasa brahmakoṭiyo dhammaṃ paṭivijjhiṃsu. Evaṃ yāva subhaddaparibbājakavinayanā dhammaṃ paṭividdhasattānaṃ gaṇanā natthi, mahāsamayasuttantadesanāyaṃ maṅgalasuttaṃ, cūḷarāhulovādaṃ, samacittadesanāyanti imesu catūsu ṭhānesu abhisamayaṃ pattasattānaṃ paricchedo natthi. Evametassa aparimāṇassa sattalokassa anukampāya. Sāvakassa pana arahato sekkhassa ca lokānukampāya uppatti dhammasenāpatiādīhi dhammabhaṇḍāgārikādīhi ca desitadesanāya paṭivedhappattasattānaṃ vasena, aparabhāge ca mahāmahindattherādīhi desitadesanāya paṭividdhasaccānaṃ vasena, yāvajjatanā ito paraṃ anāgate ca sāsanaṃ nissāya saggamokkhamaggesu patiṭṭhahantānaṃ vasenapi ayamattho vibhāvetabbo.
အပိစ ဗဟုဇနဟိတာယာတိ ဗဟုဇနသ္သ ဟိတတ္ထာယ, နေသံ ပညာသမ္ပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတူပဒေသကောတိ။ ဗဟုဇနသုခာယာတိ ဗဟုဇနသ္သ သုခတ္ထာယ, စာဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပကရဏသုခသမ္ပဒာယကောတိ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ လောကသ္သ အနုကမ္ပနတ္ထာယ, မေတ္တာကရုဏာသမ္ပတ္တိယာ မာတာပိတရော ဝိယ လောကသ္သ ရက္ခိတာ ဂောပိတာတိ။ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခာယ ဒေဝမနုသ္သာနန္တိ ဣဓ ဒေဝမနုသ္သဂ္ဂဟဏေန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဝေနေယ္ယသတ္တေ ဧဝ ဂဟေတ္ဝာ တေသံ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဖလာဓိဂမာယ တထာဂတသ္သ ဥပ္ပတ္တိ ဒသ္သိတာ ပဌမဝာရေ, ဒုတိယတတိယဝာရေသု ပန အရဟတော သေက္ခသ္သ စ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ပရမတ္ထာယ, နိဗ္ဗာနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟိတာယာတိ တံသမ္ပာပကမဂ္ဂတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကမဂ္ဂတော ဟိ ဥတ္တရိံ ဟိတံ နာမ နတ္ထိ။ သုခာယာတိ ဖလသမာပတ္တိသုခတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တတော ဥတ္တရိ သုခာဘာဝတော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခော စေဝ အာယတိဉ္စ သုခဝိပာကော’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၃၅၅; အ. နိ. ၅.၂၇; ဝိဘ. ၈၀၄)။
Apica bahujanahitāyāti bahujanassa hitatthāya, nesaṃ paññāsampattiyā diṭṭhadhammikasamparāyikahitūpadesakoti. Bahujanasukhāyāti bahujanassa sukhatthāya, cāgasampattiyā upakaraṇasukhasampadāyakoti. Lokānukampāyāti lokassa anukampanatthāya, mettākaruṇāsampattiyā mātāpitaro viya lokassa rakkhitā gopitāti. Atthāya hitāya sukhāya devamanussānanti idha devamanussaggahaṇena bhabbapuggale veneyyasatte eva gahetvā tesaṃ nibbānamaggaphalādhigamāya tathāgatassa uppatti dassitā paṭhamavāre, dutiyatatiyavāresu pana arahato sekkhassa ca vasena yojetabbaṃ. Tattha atthāyāti iminā paramatthāya, nibbānāyāti vuttaṃ hoti. Hitāyāti taṃsampāpakamaggatthāyāti vuttaṃ hoti. Nibbānasampāpakamaggato hi uttariṃ hitaṃ nāma natthi. Sukhāyāti phalasamāpattisukhatthāyāti vuttaṃ hoti, tato uttari sukhābhāvato. Vuttañhetaṃ ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804).
တထာဂတောတိအာဒီနံ ပဒာနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိအာဒီသု တိသ္သောပိ ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝေ (မ. နိ. ၁.၃၄ အာဒယော) အာဂတနယေန, ဆပိ ဝိဇ္ဇာ ဆဠဘိညာဝသေန, အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ အာဂတာတိ ဝိဇ္ဇာဟိ, သီလသံဝရာဒီဟိ, ပန္နရသဟိ စရဏဓမ္မေဟိ စ, အနညသာဓာရဏေဟိ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတောတိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။ သောဘနဂမနတ္တာ, သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ, သမ္မာ ဂတတ္တာ, သမ္မာ ဂဒတ္တာ စ သုဂတော။ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ။ နတ္ထိ ဧတသ္သ ဥတ္တရောတိ အနုတ္တရော။ ပုရိသဒမ္မေ ပုရိသဝေနေယ္ယေ သာရေတိ ဝိနေတီတိ ပုရိသဒမ္မသာရထိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ သဗ္ဗသ္သာပိ နေယ္ယသ္သ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓောတိ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁၃၂-၁၃၃) ဂဟေတဗ္ဗော။
Tathāgatotiādīnaṃ padānaṃ attho heṭṭhā vutto. Vijjācaraṇasampannotiādīsu tissopi vijjā bhayabherave (ma. ni. 1.34 ādayo) āgatanayena, chapi vijjā chaḷabhiññāvasena, aṭṭhapi vijjā ambaṭṭhasutte āgatāti vijjāhi, sīlasaṃvarādīhi, pannarasahi caraṇadhammehi ca, anaññasādhāraṇehi sampanno samannāgatoti vijjācaraṇasampanno. Sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammā gatattā, sammā gadattā ca sugato. Sabbathā viditalokattā lokavidū. Natthi etassa uttaroti anuttaro. Purisadamme purisaveneyye sāreti vinetīti purisadammasārathi. Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Sabbassāpi neyyassa sabbappakārena sayambhuñāṇena buddhattā buddhoti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggato (visuddhi. 1.132-133) gahetabbo.
သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိ။ပေ.။ ပရိယောသာနကလ္ယာဏန္တိ သော ဘဂဝာ သတ္တေသု ကာရုညံ ပဋိစ္စ ဟိတ္ဝာပိ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တဉ္စ ခော အပ္ပံ ဝာ ဗဟုံ ဝာ ဒေသေန္တော အာဒိကလ္ယာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတိ။ ကထံ? ဧကဂာထာပိ ဟိ သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ ဓမ္မသ္သ ပဌမပာဒေန အာဒိကလ္ယာဏာ, ဒုတိယတတိယေဟိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏာ, ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလ္ယာဏာ။ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ နိဒာနေန အာဒိကလ္ယာဏံ, နိဂမနေန ပရိယောသာနကလ္ယာဏံ, သေသေန မဇ္ဈေကလ္ယာဏံ။ နာနာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ပဌမေန အနုသန္ဓိနာ အာဒိကလ္ယာဏံ, ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလ္ယာဏံ, သေသေဟိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏံ။ သကလောပိ ဝာ သာသနဓမ္မော အတ္တနော အတ္ထဘူတေန သီလေန အာဒိကလ္ယာဏော, သမထဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလေဟိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ သီလသမာဓီဟိ ဝာ အာဒိကလ္ယာဏော, ဝိပသ္သနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ ဝာ အာဒိကလ္ယာဏော, ဓမ္မသုဓမ္မတာယ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, သင္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ တံ သုတ္ဝာ တထတ္တာယ ပဋိပန္နေန အဓိဂန္တဗ္ဗာယ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝာ အာဒိကလ္ယာဏော, ပစ္စေကဗောဓိယာ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, သာဝကဗောဓိယာ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ သုယ္ယမာနော စေသ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတော သဝနေနပိ ကလ္ယာဏမေဝ အာဝဟတီတိ အာဒိကလ္ယာဏော, ပဋိပဇ္ဇိယမာနော သမထဝိပသ္သနာသုခာဝဟနတော ပဋိပတ္တိယာပိ သုခမေဝ အာဝဟတီတိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, တထာပဋိပန္နော စ ပဋိပတ္တိဖလေ နိဋ္ဌိတေ တာဒိဘာဝာဝဟနတော ပဋိပတ္တိဖလေနပိ ကလ္ယာဏမေဝ အာဝဟတီတိ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ နာထပ္ပဘဝတ္တာ စ ပဘဝသုဒ္ဓိယာ အာဒိကလ္ယာဏော, အတ္ထသုဒ္ဓိယာ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, ကိစ္စသုဒ္ဓိယာ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိ။ပေ.။ ပရိယောသာနကလ္ယာဏ’’န္တိ။
So dhammaṃ deseti ādi…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññaṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti. Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti. Kathaṃ? Ekagāthāpi hi samantabhaddakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā, dutiyatatiyehi majjhekalyāṇā, pacchimena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ, nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ, sesena majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamena anusandhinā ādikalyāṇaṃ, pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ, sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi vā sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo, samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo, nibbānena pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo, vipassanāmaggehi majjhekalyāṇo, phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo. Buddhasubuddhatāya vā ādikalyāṇo, dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo, saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo, paccekabodhiyā majjhekalyāṇo, sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamāno cesa nīvaraṇavikkhambhanato savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo, paṭipajjiyamāno samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi sukhameva āvahatīti majjhekalyāṇo, tathāpaṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo, atthasuddhiyā majjhekalyāṇo, kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo. Tena vuttaṃ ‘‘so dhammaṃ deseti ādi…pe… pariyosānakalyāṇa’’nti.
ယံ ပန ဘဂဝာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သာသနဗ္ရဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ, နာနာနယေဟိ ဒီပေတိ, တံ ယထာနုရူပံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ, ဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ သင္ကာသန, ပကာသန, ဝိဝရဏ, ဝိဘဇန, ဥတ္တာနီကရဏ ပညတ္တိအတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ, အက္ခရပဒဗ္ယဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ယဉ္ဇနံ, အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ ဝာ သာတ္ထံ, ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာဝိသယတော ဝာ သာတ္ထံ, ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာဝိသယတော သဗ္ယဉ္ဇနံ။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တိ သာတ္ထံ, သဒ္ဓေယ္ယတော လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပာယတော သာတ္ထံ, ဥတ္တာနပဒတော သဗ္ယဉ္ဇနံ။ ဥပနေတဗ္ဗသ္သ အဘာဝတော သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ, အပနေတဗ္ဗသ္သ အဘာဝတော နိဒ္ဒောသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ, အပိစ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂမဗ္ယတ္တိတော သာတ္ထံ, ပရိယတ္တိယာ အာဂမဗ္ယတ္တိတော သဗ္ယဉ္ဇနံ, သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓပာရိပူရိယာ ပရိပုဏ္ဏံ, နိရုပက္ကိလေသတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပဝတ္တိတော လောကာမိသနိရပေက္ခတော စ ပရိသုဒ္ဓံ, သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဗ္ရဟ္မဘူတေဟိ သေဋ္ဌေဟိ စရိတဗ္ဗတော တေသံ စရိယဘာဝတော စ ဗ္ရဟ္မစရိယံ။ တသ္မာ ‘‘သာတ္ထံ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ပေ.။ ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမောတိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော သဗ္ဗလောကုတ္တမဘာဝတော စ ပဌမော ပုဂ္ဂလော။
Yaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti, nānānayehi dīpeti, taṃ yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ, byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsana, pakāsana, vivaraṇa, vibhajana, uttānīkaraṇa paññattiatthapadasamāyogato sātthaṃ, akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesasampattiyā sabyañjanaṃ, atthagambhīratāpaṭivedhagambhīratāhi vā sātthaṃ, dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhānapaṭisambhidāvisayato vā sātthaṃ, dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ, saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ. Gambhīrādhippāyato sātthaṃ, uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ, apanetabbassa abhāvato niddosabhāvena parisuddhaṃ, apica paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ, pariyattiyā āgamabyattito sabyañjanaṃ, sīlādipañcadhammakkhandhapāripūriyā paripuṇṇaṃ, nirupakkilesato nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ, sikkhattayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi caritabbato tesaṃ cariyabhāvato ca brahmacariyaṃ. Tasmā ‘‘sātthaṃ sabyañjanaṃ…pe… pakāsetī’’ti vuccati. Paṭhamoti gaṇanānupubbato sabbalokuttamabhāvato ca paṭhamo puggalo.
တသ္သေဝ သတ္ထု သာဝကောတိ တသ္သေဝ ယထာဝုတ္တဂုဏသ္သ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဓမ္မဒေသနာယ သဝနန္တေ ဇာတော ဓမ္မသေနာပတိသဒိသော သာဝကော, န ပူရဏာဒိ ဝိယ ပဋိညာမတ္တေန သတ္ထု သာဝကော။ ပာဋိပဒောတိ ပဋိပဒာသင္ခာတေန အရိယမဂ္ဂေန အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော ဘဝောတိ ပာဋိပဒော, အနိဋ္ဌိတပဋိပတ္တိကိစ္စော ပဋိပဇ္ဇမာနောတိ အတ္ထော။ သုတ္တဂေယ္ယာဒိ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဗဟုံ သုတော ဧတေနာတိ ဗဟုသ္သုတော။ ပာတိမောက္ခသံဝရာဒိသီလေန စေဝ အာရညိကင္ဂာဒိဓုတင္ဂဝတေဟိ စ ဥပပန္နော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတောတိ သီလဝတူပပန္နော။ ဣတိ ဘဂဝာ ‘‘လောကာနုကမ္ပာ နာမ ဟိတဇ္ဈာသယေန ဓမ္မဒေသနာ, သာ စ ဣမေသု ဧဝ တီသု ပုဂ္ဂလေသု ပဋိဗဒ္ဓာ’’တိ ဒသ္သေတိ။ သေသံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
Tasseva satthu sāvakoti tasseva yathāvuttaguṇassa satthu sammāsambuddhassa dhammadesanāya savanante jāto dhammasenāpatisadiso sāvako, na pūraṇādi viya paṭiññāmattena satthu sāvako. Pāṭipadoti paṭipadāsaṅkhātena ariyamaggena ariyāya jātiyā jāto bhavoti pāṭipado, aniṭṭhitapaṭipattikicco paṭipajjamānoti attho. Suttageyyādi pariyattidhammo bahuṃ suto etenāti bahussuto. Pātimokkhasaṃvarādisīlena ceva āraññikaṅgādidhutaṅgavatehi ca upapanno sampanno samannāgatoti sīlavatūpapanno. Iti bhagavā ‘‘lokānukampā nāma hitajjhāsayena dhammadesanā, sā ca imesu eva tīsu puggalesu paṭibaddhā’’ti dasseti. Sesaṃ suviññeyyameva.
ဂာထာသု တသ္သန္ဝယောတိ တသ္သေဝ သတ္ထု ပဋိပတ္တိယာ ဓမ္မဒေသနာယ စ အနုဂမနေန တသ္သန္ဝယော အနုဇာတော။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတ္ဝာ သပရသန္တာနေသု ဓမ္မာလောကသင္ခာတာယ ပဘာယ ကရဏတော ပဘင္ကရာ။ ဓမ္မမုဒီရယန္တာတိ စတုသစ္စဓမ္မံ ကထေန္တာ။ အပာပုရန္တီတိ ဥဂ္ဃာဋေန္တိ။ အမတသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ။ ဒ္ဝာရံ အရိယမဂ္ဂံ။ ယောဂာတိ ကာမယောဂာဒိတော။ သတ္ထဝာဟေနာတိ ဝေနေယ္ယသတ္ထဝာဟနတော ဘဝကန္တာရနိတ္ထရဏတော သတ္ထဝာဟော, ဘဂဝာ, တေန သတ္ထဝာဟေန။ သုဒေသိတံ မဂ္ဂမနုက္ကမန္တီတိ တေန သမ္မာ ဒေသိတံ အရိယမဂ္ဂံ တသ္သ ဒေသနာနုသာရေန အနုဂစ္ဆန္တိ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ ဣဓေဝာတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
Gāthāsu tassanvayoti tasseva satthu paṭipattiyā dhammadesanāya ca anugamanena tassanvayo anujāto. Avijjandhakāraṃ vidhamitvā saparasantānesu dhammālokasaṅkhātāya pabhāya karaṇato pabhaṅkarā. Dhammamudīrayantāti catusaccadhammaṃ kathentā. Apāpurantīti ugghāṭenti. Amatassa nibbānassa. Dvāraṃ ariyamaggaṃ. Yogāti kāmayogādito. Satthavāhenāti veneyyasatthavāhanato bhavakantāranittharaṇato satthavāho, bhagavā, tena satthavāhena. Sudesitaṃ maggamanukkamantīti tena sammā desitaṃ ariyamaggaṃ tassa desanānusārena anugacchanti paṭipajjanti. Idhevāti imasmiṃyeva attabhāve. Sesaṃ uttānameva.
ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Pañcamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဣတိဝုတ္တကပာဠိ • Itivuttakapāḷi / ၅. ဗဟုဇနဟိတသုတ္တံ • 5. Bahujanahitasuttaṃ