| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४०५] १०. बकजातकवण्णना
[405] 10. Bakajātakavaṇṇanā
द्वासत्ततीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो बकब्रह्मानं आरब्भ कथेसि। तस्स हि ‘‘इदं निच्चं धुवं सस्सतं अचवनधम्मं, इतो अञ्ञं लोकनिस्सरणं निब्बानं नाम नत्थी’’ति एवं दिट्ठि उप्पज्जि। हेट्ठूपपत्तिको किरेस ब्रह्मा पुब्बे झानं भावेत्वा वेहप्फलेसु निब्बत्तो, तत्थ पञ्चकप्पसतपरिमाणं आयुं खेपेत्वा सुभकिण्हेसु निब्बत्तित्वा चतुसट्ठिकप्पं खेपेत्वा ततो चुतो अट्ठकप्पायुकेसु आभस्सरेसु निब्बत्ति, तत्रस्स एसा दिट्ठि उप्पज्जि। सो हि नेव उपरिब्रह्मलोकतो चुतिं, न तत्थ उपपत्तिं अनुस्सरि, तदुभयम्पि अपस्सन्तो एवं दिट्ठिं गण्हि। भगवा तस्स चेतसा चेतोपरिवितक्कमञ्ञाय सेय्यथापि नाम बलवा पुरिसो समिञ्जितं वा बाहं पसारेय्य, पसारितं वा बाहं समिञ्जेय्य, एवमेव जेतवने अन्तरहितो तस्मिं ब्रह्मलोके पातुरहोसि। अथ ब्रह्मा भगवन्तं दिस्वा ‘‘एहि खो, मारिस, स्वागतं मारिस, चिरस्सं खो, मारिस, इमं परियायमकासि, यदिदं इधागमनाय। इदञ्हि मारिस, निच्चं इदं धुवं इदं सस्सतं इदं केवलं इदं अचवनधम्मं, इदञ्हि न च जायति न जीयति न मीयति न चवति न उपपज्जति, इतो च पनञ्ञं उत्तरि निस्सरणं नत्थी’’ति आह।
Dvāsattatīti idaṃ satthā jetavane viharanto bakabrahmānaṃ ārabbha kathesi. Tassa hi ‘‘idaṃ niccaṃ dhuvaṃ sassataṃ acavanadhammaṃ, ito aññaṃ lokanissaraṇaṃ nibbānaṃ nāma natthī’’ti evaṃ diṭṭhi uppajji. Heṭṭhūpapattiko kiresa brahmā pubbe jhānaṃ bhāvetvā vehapphalesu nibbatto, tattha pañcakappasataparimāṇaṃ āyuṃ khepetvā subhakiṇhesu nibbattitvā catusaṭṭhikappaṃ khepetvā tato cuto aṭṭhakappāyukesu ābhassaresu nibbatti, tatrassa esā diṭṭhi uppajji. So hi neva uparibrahmalokato cutiṃ, na tattha upapattiṃ anussari, tadubhayampi apassanto evaṃ diṭṭhiṃ gaṇhi. Bhagavā tassa cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya, evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi. Atha brahmā bhagavantaṃ disvā ‘‘ehi kho, mārisa, svāgataṃ mārisa, cirassaṃ kho, mārisa, imaṃ pariyāyamakāsi, yadidaṃ idhāgamanāya. Idañhi mārisa, niccaṃ idaṃ dhuvaṃ idaṃ sassataṃ idaṃ kevalaṃ idaṃ acavanadhammaṃ, idañhi na ca jāyati na jīyati na mīyati na cavati na upapajjati, ito ca panaññaṃ uttari nissaraṇaṃ natthī’’ti āha.
एवं वुत्ते भगवा बकं ब्रह्मानं एतदवोच ‘‘अविज्जागतो वत भो बको ब्रह्मा, अविज्जागतो वत भो बको ब्रह्मा, यत्र हि नाम अनिच्चञ्ञेव समानं निच्चन्ति वक्खति…पे॰… सन्तञ्च पनञ्ञं उत्तरि निस्सरणं, नत्थञ्ञं उत्तरि निस्सरणन्ति वक्खती’’ति (सं॰ नि॰ १.१७५)। तं सुत्वा ब्रह्मा ‘‘त्वं एवं कथेसि, त्वं एवं कथेसि, इति मं एस अनुयुञ्जन्तो अनुबन्धती’’ति चिन्तेत्वा यथा नाम दुब्बलो चोरो कतिपये पहारे लभित्वा ‘‘किं अहमेव चोरो, असुकोपि चोरो असुकोपि चोरो’’ति सब्बेपि सहायके आचिक्खति, तथेव भगवतो अनुयोगभयेन भीतो अञ्ञेपि अत्तनो सहायके आचिक्खन्तो पठमं गाथमाह –
Evaṃ vutte bhagavā bakaṃ brahmānaṃ etadavoca ‘‘avijjāgato vata bho bako brahmā, avijjāgato vata bho bako brahmā, yatra hi nāma aniccaññeva samānaṃ niccanti vakkhati…pe… santañca panaññaṃ uttari nissaraṇaṃ, natthaññaṃ uttari nissaraṇanti vakkhatī’’ti (saṃ. ni. 1.175). Taṃ sutvā brahmā ‘‘tvaṃ evaṃ kathesi, tvaṃ evaṃ kathesi, iti maṃ esa anuyuñjanto anubandhatī’’ti cintetvā yathā nāma dubbalo coro katipaye pahāre labhitvā ‘‘kiṃ ahameva coro, asukopi coro asukopi coro’’ti sabbepi sahāyake ācikkhati, tatheva bhagavato anuyogabhayena bhīto aññepi attano sahāyake ācikkhanto paṭhamaṃ gāthamāha –
६८.
68.
‘‘द्वासत्तति गोतम पुञ्ञकम्मा, वसवत्तिनो जातिजरं अतीता।
‘‘Dvāsattati gotama puññakammā, vasavattino jātijaraṃ atītā;
अयमन्तिमा वेदगू ब्रह्मपत्ति, अस्माभिजप्पन्ति जना अनेका’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१७५)।
Ayamantimā vedagū brahmapatti, asmābhijappanti janā anekā’’ti. (saṃ. ni. 1.175);
तत्थ द्वासत्ततीति न केवलं भो गोतम, अहमेव, अथ खो इमस्मिं ब्रह्मलोके मयं द्वासत्तति जना पुञ्ञकम्मा अञ्ञेसं उपरि अत्थनो वसं वत्तनेन वसवत्तिनो जातिञ्च जरञ्च अतीता, अयं नो वेदेहि गतत्ता वेदगू, अयं भो गोतम अन्तिमा ब्रह्मपत्ति, पच्छिमकोटिप्पत्ति सेट्ठभावप्पत्ति। अस्माभिजप्पन्ति जना अनेकाति अम्हे अञ्ञे बहू जना पञ्जलिका हुत्वा – ‘‘अयं खो भवं ब्रह्मा महाब्रह्मा’’तिआदीनि वदन्ता नमस्सन्ति पत्थेन्ति पिहयन्ति, ‘‘अहो वत मयम्पि एवरूपा भवेय्यामा’’ति इच्छन्तीति अत्थो।
Tattha dvāsattatīti na kevalaṃ bho gotama, ahameva, atha kho imasmiṃ brahmaloke mayaṃ dvāsattati janā puññakammā aññesaṃ upari atthano vasaṃ vattanena vasavattino jātiñca jarañca atītā, ayaṃ no vedehi gatattā vedagū, ayaṃ bho gotama antimā brahmapatti, pacchimakoṭippatti seṭṭhabhāvappatti. Asmābhijappanti janā anekāti amhe aññe bahū janā pañjalikā hutvā – ‘‘ayaṃ kho bhavaṃ brahmā mahābrahmā’’tiādīni vadantā namassanti patthenti pihayanti, ‘‘aho vata mayampi evarūpā bhaveyyāmā’’ti icchantīti attho.
तस्स वचनं सुत्वा सत्था दुतियं गाथमाह –
Tassa vacanaṃ sutvā satthā dutiyaṃ gāthamāha –
६९.
69.
‘‘अप्पं हि एतं न हि दीघमायु, यं त्वं बक मञ्ञसि दीघमायुं।
‘‘Appaṃ hi etaṃ na hi dīghamāyu, yaṃ tvaṃ baka maññasi dīghamāyuṃ;
सतं सहस्सानि निरब्बुदानं, आयुं पजानामि तवाह ब्रह्मे’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१७५)।
Sataṃ sahassāni nirabbudānaṃ, āyuṃ pajānāmi tavāha brahme’’ti. (saṃ. ni. 1.175);
तत्थ सतं सहस्सानि निरब्बुदानन्ति निरब्बुदसङ्खातानं गणनानं सतसहस्सानि। वस्सानञ्हि दसदसकं सतं, दस सतानं सहस्सं, सतं सहस्सानं सतसहस्सं, सतं सतसहस्सानं कोटि नाम, सतं कोटिसतसहस्सानं पकोटि नाम, सतं पकोटिसतसहस्सानं कोटिपकोटि नाम, सतं कोटिपकोटिसतसहस्सानं एकं नहुतं नाम, सतं नहुतसतसहस्सानं एकं निन्नहुतं नाम। छेको गणको एत्तकं गणेतुं सक्कोति, ततो परं गणना नाम बुद्धानमेव विसयो। तत्थ सतं निन्नहुतसतसहस्सानं एकं अब्बुदं, वीसति अब्बुदानि एकं निरब्बुदं, तेसं निरब्बुदसतसहस्सानं एकं अहहं नाम, एत्तकं बकस्स ब्रह्मुनो तस्मिं भवे अवसिट्ठं आयु, तं सन्धाय भगवा एवमाह।
Tattha sataṃ sahassāni nirabbudānanti nirabbudasaṅkhātānaṃ gaṇanānaṃ satasahassāni. Vassānañhi dasadasakaṃ sataṃ, dasa satānaṃ sahassaṃ, sataṃ sahassānaṃ satasahassaṃ, sataṃ satasahassānaṃ koṭi nāma, sataṃ koṭisatasahassānaṃ pakoṭi nāma, sataṃ pakoṭisatasahassānaṃ koṭipakoṭi nāma, sataṃ koṭipakoṭisatasahassānaṃ ekaṃ nahutaṃ nāma, sataṃ nahutasatasahassānaṃ ekaṃ ninnahutaṃ nāma. Cheko gaṇako ettakaṃ gaṇetuṃ sakkoti, tato paraṃ gaṇanā nāma buddhānameva visayo. Tattha sataṃ ninnahutasatasahassānaṃ ekaṃ abbudaṃ, vīsati abbudāni ekaṃ nirabbudaṃ, tesaṃ nirabbudasatasahassānaṃ ekaṃ ahahaṃ nāma, ettakaṃ bakassa brahmuno tasmiṃ bhave avasiṭṭhaṃ āyu, taṃ sandhāya bhagavā evamāha.
तं सुत्वा बको ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā bako tatiyaṃ gāthamāha –
७०.
70.
‘‘अनन्तदस्सी भगवाहमस्मि, जातिज्जरं सोकमुपातिवत्तो।
‘‘Anantadassī bhagavāhamasmi, jātijjaraṃ sokamupātivatto;
किं मे पुराणं वतसीलवत्तं, आचिक्ख मे तं यमहं विजञ्ञ’’न्ति॥ (सं॰ नि॰ १.१७५)।
Kiṃ me purāṇaṃ vatasīlavattaṃ, ācikkha me taṃ yamahaṃ vijañña’’nti. (saṃ. ni. 1.175);
तत्थ भगवाति भगवा तुम्हे ‘‘आयुं पजानामि तवाह’’न्ति वदन्ता ‘‘अहं अनन्तदस्सी जातिजरञ्च सोकञ्च उपातिवत्तोस्मी’’ति वदथ। वतसीलवत्तन्ति वतसमादानञ्च सीलवत्तञ्च। इदं वुत्तं होति – यदि तुम्हे सब्बञ्ञुबुद्धा, एवं सन्ते किं मय्हं पुराणं वतञ्च सीलवत्तञ्च, आचिक्ख मे तं, यमहं तया आचिक्खितं याथावसरसतो विजानेय्यन्ति।
Tattha bhagavāti bhagavā tumhe ‘‘āyuṃ pajānāmi tavāha’’nti vadantā ‘‘ahaṃ anantadassī jātijarañca sokañca upātivattosmī’’ti vadatha. Vatasīlavattanti vatasamādānañca sīlavattañca. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadi tumhe sabbaññubuddhā, evaṃ sante kiṃ mayhaṃ purāṇaṃ vatañca sīlavattañca, ācikkha me taṃ, yamahaṃ tayā ācikkhitaṃ yāthāvasarasato vijāneyyanti.
अथस्स भगवा अतीतानि वत्थूनि आहरित्वा आचिक्खन्तो चतस्सो गाथा अभासि –
Athassa bhagavā atītāni vatthūni āharitvā ācikkhanto catasso gāthā abhāsi –
७१.
71.
‘‘यं त्वं अपायेसि बहू मनुस्से, पिपासिते घम्मनि सम्परेते।
‘‘Yaṃ tvaṃ apāyesi bahū manusse, pipāsite ghammani samparete;
तं ते पुराणं वतसीलवत्तं, सुत्तप्पबुद्धोव अनुस्सरामि॥
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ, suttappabuddhova anussarāmi.
७२.
72.
‘‘यं एणिकूलस्मि जनं गहीतं, अमोचयी गय्हक नीयमानं।
‘‘Yaṃ eṇikūlasmi janaṃ gahītaṃ, amocayī gayhaka nīyamānaṃ;
तं ते पुराणं वतसीलवत्तं, सुत्तप्पबुद्धोव अनुस्सरामि॥
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ, suttappabuddhova anussarāmi.
७३.
73.
‘‘गङ्गाय सोतस्मिं गहीतनावं, लुद्देन नागेन मनुस्सकप्पा।
‘‘Gaṅgāya sotasmiṃ gahītanāvaṃ, luddena nāgena manussakappā;
अमोचयि त्वं बलसा पसय्ह, तं ते पुराणं वतसीलवत्तं।
Amocayi tvaṃ balasā pasayha, taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ;
सुत्तप्पबुद्धोव अनुस्सरामि॥
Suttappabuddhova anussarāmi.
७४.
74.
‘‘कप्पो च ते बद्धचरो अहोसिं, सम्बुद्धिमन्तं वतिनं अमञ्ञं।
‘‘Kappo ca te baddhacaro ahosiṃ, sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññaṃ;
तं ते पुराणं वतसीलवत्तं, सुत्तप्पबुद्धोव अनुस्सरामी’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१७५)।
Taṃ te purāṇaṃ vatasīlavattaṃ, suttappabuddhova anussarāmī’’ti. (saṃ. ni. 1.175);
तत्थ अपायेसीति पायेसि। घम्मनि सम्परेतेति घम्मेन सम्परेते अतिविय फुट्ठे घम्मकिलन्ते। सुत्तप्पबुद्धोवाति पच्चूसकाले सुपन्तो सुपिनं पस्सित्वा तं सुपिनकं विय अनुस्सरामि। सो किर बकब्रह्मा एकस्मिं कप्पे तापसो हुत्वा मरुकन्तारे वसन्तो बहूनं कन्तारपटिपन्नानं पानीयं आहरित्वा अदासि। अथेकदिवसं एको सत्थवाहो पञ्चहि सकटसतेहि मरुकन्तारं पटिपज्जि। मनुस्सा दिसा ववत्थपेतुं असक्कोन्ता सत्त दिवसानि आहिण्डित्वा खीणदारुदका निराहारा उण्हाभिभूता ‘‘इदानि नो जीवितं नत्थी’’ति सकटे परिवत्तेत्वा गोणे मोचेत्वा हेट्ठासकटेसु निपज्जिंसु। तदा तापसो आवज्जेन्तो ते दिस्वा ‘‘मयि पस्सन्ते मा नस्सिंसू’’ति चिन्तेत्वा अत्तनो इद्धानुभावेन गङ्गासोतं उब्बत्तेत्वा सत्थवाहाभिमुखं अकासि, अविदूरे च एकं वनसण्डं मापेसि। मनुस्सा पानीयं पिवित्वा न्हत्वा गोणे सन्तप्पेत्वा वनसण्डतो तिणं लायित्वा दारूनि गहेत्वा दिसं सल्लक्खेत्वा अरोगा कन्तारं अतिक्कमिंसु, तं सन्धायेतं वुत्तं।
Tattha apāyesīti pāyesi. Ghammani sampareteti ghammena samparete ativiya phuṭṭhe ghammakilante. Suttappabuddhovāti paccūsakāle supanto supinaṃ passitvā taṃ supinakaṃ viya anussarāmi. So kira bakabrahmā ekasmiṃ kappe tāpaso hutvā marukantāre vasanto bahūnaṃ kantārapaṭipannānaṃ pānīyaṃ āharitvā adāsi. Athekadivasaṃ eko satthavāho pañcahi sakaṭasatehi marukantāraṃ paṭipajji. Manussā disā vavatthapetuṃ asakkontā satta divasāni āhiṇḍitvā khīṇadārudakā nirāhārā uṇhābhibhūtā ‘‘idāni no jīvitaṃ natthī’’ti sakaṭe parivattetvā goṇe mocetvā heṭṭhāsakaṭesu nipajjiṃsu. Tadā tāpaso āvajjento te disvā ‘‘mayi passante mā nassiṃsū’’ti cintetvā attano iddhānubhāvena gaṅgāsotaṃ ubbattetvā satthavāhābhimukhaṃ akāsi, avidūre ca ekaṃ vanasaṇḍaṃ māpesi. Manussā pānīyaṃ pivitvā nhatvā goṇe santappetvā vanasaṇḍato tiṇaṃ lāyitvā dārūni gahetvā disaṃ sallakkhetvā arogā kantāraṃ atikkamiṃsu, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
एणिकूलस्मिन्ति एणिया नाम नदिया कूले। गय्हक नीयमानन्ति करमरगाहं गहेत्वा नीयमानं। सो किर तापसो अपरस्मिं काले एकं पच्चन्तगामं निस्साय नदीतीरे वनसण्डे विहासि। अथेकस्मिं दिवसे पब्बततो चोरा ओतरित्वा तं गामं पहरित्वा महाजनं गहेत्वा पब्बतं आरोपेत्वा अन्तरामग्गे चारकमनुस्से ठपेत्वा पब्बतबिलं पविसित्वा आहारं पचापेन्ता निसीदिंसु। तापसो गोमहिंसादीनञ्चेव दारकदारिकादीनञ्च महन्तं अट्टस्सरं सुत्वा ‘‘मयि पस्सन्ते मा नस्सिंसू’’ति इद्धानुभावेन अत्तभावं जहित्वा चतुरङ्गिनिया सेनाय परिवुतो राजा हुत्वा युद्धभेरिं आकोटापेन्तो तं ठानं अगमासि। चारकमनुस्सा तं दिस्वा चोरानं आरोचेसुं। चोरा ‘‘रञ्ञा सद्धिं विग्गहो नाम न युत्तो’’ति सब्बं गहितगहितं भण्डकं छड्डेत्वा भत्तं अभुञ्जित्वाव पलायिंसु। तापसो ते सब्बे आनेत्वा सकगामेयेव पतिट्ठापेसि, तं सन्धायेतं वुत्तं।
Eṇikūlasminti eṇiyā nāma nadiyā kūle. Gayhaka nīyamānanti karamaragāhaṃ gahetvā nīyamānaṃ. So kira tāpaso aparasmiṃ kāle ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya nadītīre vanasaṇḍe vihāsi. Athekasmiṃ divase pabbatato corā otaritvā taṃ gāmaṃ paharitvā mahājanaṃ gahetvā pabbataṃ āropetvā antarāmagge cārakamanusse ṭhapetvā pabbatabilaṃ pavisitvā āhāraṃ pacāpentā nisīdiṃsu. Tāpaso gomahiṃsādīnañceva dārakadārikādīnañca mahantaṃ aṭṭassaraṃ sutvā ‘‘mayi passante mā nassiṃsū’’ti iddhānubhāvena attabhāvaṃ jahitvā caturaṅginiyā senāya parivuto rājā hutvā yuddhabheriṃ ākoṭāpento taṃ ṭhānaṃ agamāsi. Cārakamanussā taṃ disvā corānaṃ ārocesuṃ. Corā ‘‘raññā saddhiṃ viggaho nāma na yutto’’ti sabbaṃ gahitagahitaṃ bhaṇḍakaṃ chaḍḍetvā bhattaṃ abhuñjitvāva palāyiṃsu. Tāpaso te sabbe ānetvā sakagāmeyeva patiṭṭhāpesi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
गहीतनावन्ति निग्गहितनावं। लुद्देनाति कक्खळेन। मनुस्सकप्पाति मनुस्से विनासेतुकामताय। बलसाति बलेन। पसय्हाति अभिभवित्वा। अपरस्मिं काले सो तापसो गङ्गातीरे विहासि। तदा मनुस्सा द्वे तयो नावासङ्घाटे बन्धित्वा सङ्घाटमत्थके पुप्फमण्डपं कारेत्वा सङ्घाटे निसीदित्वा खादन्ता पिवन्ता सम्बन्धकुलं गच्छन्ति। ते पीतावसेसं सुरं भुत्तखादितावसेसानि भत्तमच्छमंसतम्बुलादीनि गङ्गायमेव पातेन्ति। गङ्गेय्यो नागराजा ‘‘इमे उच्छिट्ठकं मम उपरि खिपन्ती’’ति कुज्झित्वा ‘‘सब्बे ते जने गहेत्वा गङ्गाय ओसीदापेस्सामी’’ति महन्तं एकदोणिकनावप्पमाणं अत्तभावं मापेत्वा उदकं भिन्दित्वा फणं धारयमानो तेसं अभिमुखो पायासि। ते नागराजानं दिस्वा मरणभयतज्जिता एकप्पहारेनेव महासद्दं करिंसु। तापसो तेसं परिदेवितसद्दं सुत्वा नागराजस्स च कुद्धभावं ञत्वा ‘‘मयि पस्सन्ते मा नस्सिंसू’’ति खिप्पनिसन्तिया अत्तनो आनुभावेन खिप्पं सुपण्णवण्णं अत्तानं मापेत्वा अगमासि । नागराजा तं दिस्वा मरणभयतज्जितो उदके निमुज्जि। मनुस्सा सोत्थिभावं पत्वा अगमंसु, तं सन्धायेतं वुत्तं।
Gahītanāvanti niggahitanāvaṃ. Luddenāti kakkhaḷena. Manussakappāti manusse vināsetukāmatāya. Balasāti balena. Pasayhāti abhibhavitvā. Aparasmiṃ kāle so tāpaso gaṅgātīre vihāsi. Tadā manussā dve tayo nāvāsaṅghāṭe bandhitvā saṅghāṭamatthake pupphamaṇḍapaṃ kāretvā saṅghāṭe nisīditvā khādantā pivantā sambandhakulaṃ gacchanti. Te pītāvasesaṃ suraṃ bhuttakhāditāvasesāni bhattamacchamaṃsatambulādīni gaṅgāyameva pātenti. Gaṅgeyyo nāgarājā ‘‘ime ucchiṭṭhakaṃ mama upari khipantī’’ti kujjhitvā ‘‘sabbe te jane gahetvā gaṅgāya osīdāpessāmī’’ti mahantaṃ ekadoṇikanāvappamāṇaṃ attabhāvaṃ māpetvā udakaṃ bhinditvā phaṇaṃ dhārayamāno tesaṃ abhimukho pāyāsi. Te nāgarājānaṃ disvā maraṇabhayatajjitā ekappahāreneva mahāsaddaṃ kariṃsu. Tāpaso tesaṃ paridevitasaddaṃ sutvā nāgarājassa ca kuddhabhāvaṃ ñatvā ‘‘mayi passante mā nassiṃsū’’ti khippanisantiyā attano ānubhāvena khippaṃ supaṇṇavaṇṇaṃ attānaṃ māpetvā agamāsi . Nāgarājā taṃ disvā maraṇabhayatajjito udake nimujji. Manussā sotthibhāvaṃ patvā agamaṃsu, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
बद्धचरोति अन्तेवासिको। सम्बुद्धिमन्तं वतिनं अमञ्ञन्ति बुद्धिसम्पन्नो चेव वतसम्पन्नो च तापसोति तं मञ्ञमानो। इमिना किं दस्सेति? महाब्रह्मे अहं अतीते तव केसवतापसकाले कप्पो नाम अन्तेवासिको वेय्यावच्चकरो हुत्वा तुय्हं नारदेन नाम अमच्चेन बाराणसितो हिमवन्तं आनीतस्स रोगं वूपसमेसिं। अथ नं नारदो दुतियवारे आगन्त्वा निरोगं दिस्वा इमं गाथं अभासि –
Baddhacaroti antevāsiko. Sambuddhimantaṃ vatinaṃ amaññanti buddhisampanno ceva vatasampanno ca tāpasoti taṃ maññamāno. Iminā kiṃ dasseti? Mahābrahme ahaṃ atīte tava kesavatāpasakāle kappo nāma antevāsiko veyyāvaccakaro hutvā tuyhaṃ nāradena nāma amaccena bārāṇasito himavantaṃ ānītassa rogaṃ vūpasamesiṃ. Atha naṃ nārado dutiyavāre āgantvā nirogaṃ disvā imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘मनुस्सिन्दं जहित्वान, सब्बकामसमिद्धिनं।
‘‘Manussindaṃ jahitvāna, sabbakāmasamiddhinaṃ;
कथं नु भगवा केसि, कप्पस्स रमति अस्समे’’ति॥ (जा॰ १.४.१८१)।
Kathaṃ nu bhagavā kesi, kappassa ramati assame’’ti. (jā. 1.4.181);
तमेनं त्वं एतदवोच –
Tamenaṃ tvaṃ etadavoca –
‘‘सादूनि रमणीयानि, सन्ति वक्खा मनोरमा।
‘‘Sādūni ramaṇīyāni, santi vakkhā manoramā;
सुभासितानि कप्पस्स, नारद रमयन्ति म’’न्ति॥ (जा॰ १.४.१८२)।
Subhāsitāni kappassa, nārada ramayanti ma’’nti. (jā. 1.4.182);
इतिस्स भगवा इमं अत्तना अन्तेवासिकेन हुत्वा रोगस्स वूपसमितभावं दीपेन्तो एवमाह। तञ्च पन ब्रह्मुना मनुस्सलोके कतकम्मं सब्बं महाब्रह्मानं सल्लक्खापेन्तोव कथेसि।
Itissa bhagavā imaṃ attanā antevāsikena hutvā rogassa vūpasamitabhāvaṃ dīpento evamāha. Tañca pana brahmunā manussaloke katakammaṃ sabbaṃ mahābrahmānaṃ sallakkhāpentova kathesi.
सो सत्थु वचनेन अत्तना कतकम्मं सरित्वा तथागतस्स थुतिं करोन्तो ओसानगाथमाह –
So satthu vacanena attanā katakammaṃ saritvā tathāgatassa thutiṃ karonto osānagāthamāha –
७५.
75.
‘‘अद्धा पजानासि ममेतमायुं, अञ्ञम्पि जानासि तथा हि बुद्धो।
‘‘Addhā pajānāsi mametamāyuṃ, aññampi jānāsi tathā hi buddho;
तथा हि तायं जलितानुभावो, ओभासयं तिट्ठति ब्रह्मलोक’’न्ति॥
Tathā hi tāyaṃ jalitānubhāvo, obhāsayaṃ tiṭṭhati brahmaloka’’nti.
तत्थ तथा हि बुद्धोति तथा हि त्वं बुद्धो। बुद्धानञ्हि अञ्ञातं नाम नत्थि, सब्बधम्मानं बुद्धत्तायेव हि ते बुद्धा नामाति दस्सेति। तथा हि तायन्ति बुद्धत्तायेव च पन तव अयं जलितो सरीरप्पभानुभावो। ओभासयं तिट्ठतीति इमं सकलम्पि ब्रह्मलोकं ओभासेन्तो तिट्ठति।
Tattha tathā hi buddhoti tathā hi tvaṃ buddho. Buddhānañhi aññātaṃ nāma natthi, sabbadhammānaṃ buddhattāyeva hi te buddhā nāmāti dasseti. Tathā hi tāyanti buddhattāyeva ca pana tava ayaṃ jalito sarīrappabhānubhāvo. Obhāsayaṃ tiṭṭhatīti imaṃ sakalampi brahmalokaṃ obhāsento tiṭṭhati.
एवं सत्था अत्तनो बुद्धगुणं जानापेन्तो धम्मं देसेत्वा सच्चानि पकासेसि, सच्चपरियोसाने सम्पत्तानं दसमत्तानं ब्रह्मसहस्सानं अनुपादाय आसवेहि चित्तानि विमुच्चिंसु। इति भगवा बहूनं ब्रह्मानं अवस्सयो हुत्वा ब्रह्मलोका जेतवनं आगन्त्वा तत्थ कथितनियामेनेव तं धम्मदेसनं भिक्खूनं कथेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा केसवतापसो बकब्रह्मा अहोसि, कप्पमाणवो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Evaṃ satthā attano buddhaguṇaṃ jānāpento dhammaṃ desetvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne sampattānaṃ dasamattānaṃ brahmasahassānaṃ anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu. Iti bhagavā bahūnaṃ brahmānaṃ avassayo hutvā brahmalokā jetavanaṃ āgantvā tattha kathitaniyāmeneva taṃ dhammadesanaṃ bhikkhūnaṃ kathetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kesavatāpaso bakabrahmā ahosi, kappamāṇavo pana ahameva ahosi’’nti.
बकजातकवण्णना दसमा।
Bakajātakavaṇṇanā dasamā.
कुक्कुवग्गो पठमो।
Kukkuvaggo paṭhamo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४०५. बकजातकं • 405. Bakajātakaṃ
