Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੩. ਬਾਕੁਲਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
3. Bākulattheragāthāvaṇṇanā
ਯੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਰਣੀਯਾਨੀਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਬਾਕੁਲਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਕਿਰ ਅਤੀਤੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕੇ ਅਨੋਮਦਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਰੇਤਰਮੇવ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਤਯੋ વੇਦੇ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਸਾਰਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਤ੍ਥਂ ਗવੇਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਇਸਿਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਚਾਭਿਞ੍ਞਾਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਲਾਭੀ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਰਣੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਸਤ੍ਥੁ ਉਦਰਾਬਾਧੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਰਞ੍ਞਤੋ ਭੇਸਜ੍ਜਾਨਿ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਤਂ વੂਪਸਮੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਂ ਆਰੋਗ੍ਯਤ੍ਥਾਯ ਪਰਿਣਾਮੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਏਕਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਹਂਸવਤੀਨਗਰੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਏਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਾਨਂ ਅਗ੍ਗਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸਯਂ ਤਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰਂ ਆਕਙ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਣਿਧਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਯਾવਜੀવਂ ਕੁਸਲਂ ਉਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਰੇਤਰਮੇવ ਬਨ੍ਧੁਮਤੀਨਗਰੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਇਸਿਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਝਾਨਾਭਿਞ੍ਞਾਲਾਭੀ ਹੁਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦੇ વਸਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਰਣੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਤਿਣਪੁਪ੍ਫਕਰੋਗੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਤਂ વੂਪਸਮੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਠਤ੍વਾ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਏਕਨવੁਤਿਕਪ੍ਪੇ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਘਰਾવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਏਕਂ ਜਿਣ੍ਣਂ વਿਨਸ੍ਸਮਾਨਂ ਮਹਾવਿਹਾਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਉਪੋਸਥਾਗਾਰਾਦਿਕਂ ਸਬ੍ਬਂ ਆવਸਥਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਪਟਿਯਾਦੇਤ੍વਾ ਯਾવਜੀવਂ ਕੁਸਲਂ ਕਤ੍વਾ ਏਕਂ ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਰਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਰੇਤਰਮੇવ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ ਸੇਟ੍ਠਿਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਸੋ ਅਰੋਗਭਾવਾਯ ਮਹਾਯਮੁਨਾਯ ਨ੍ਹਾਪਿਯਮਾਨੋ ਧਾਤਿਯਾ ਹਤ੍ਥਤੋ ਮਚ੍ਛੇਨ ਗਿਲਿਤੋ ਮਚ੍ਛੇ ਕੇવਟ੍ਟਹਤ੍ਥਗਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਸੇਟ੍ਠਿਭਰਿਯਾਯ વਿਕ੍ਕਿਣਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤੇ ਫਾਲਿਯਮਾਨੇਪਿ ਪੁਞ੍ਞਬਲੇਨ ਅਰੋਗੋਯੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਤਾਯ ਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੋਸਿਯਮਾਨੋ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ਜਨਕੇਹਿ ਮਾਤਾਪਿਤੂਹਿ ‘‘ਅਯਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਦੇਥ ਨੋ ਪੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨੁਯੋਗੇ ਕਤੇ ਰਞ੍ਞਾ ‘‘ਉਭਯੇਸਮ੍ਪਿ ਸਾਧਾਰਣੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਕੁਲਾਨਂ ਦਾਯਾਦਭਾવੇਨ વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪਿਤਤ੍ਤਾ ਬਾਕੁਲੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਮਹਤਿਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੋ ਆਸੀਤਿਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਹਮੇવ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਹੋਸਿ, ਅਟ੍ਠਮੇ ਅਰੁਣੇ ਸਹ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਹਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੪੦.੩੮੬-੪੧੧) –
Yopubbe karaṇīyānīti āyasmato bākulattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi kira atīte ito kappasatasahassādhikassa asaṅkhyeyyassa matthake anomadassissa bhagavato uppattito puretarameva brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tayo vede uggahetvā tattha sāraṃ apassanto ‘‘samparāyikatthaṃ gavesissāmī’’ti isipabbajjaṃ pabbajitvā pabbatapāde viharanto pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhī hutvā viharanto buddhuppādaṃ sutvā satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhito satthu udarābādhe uppanne araññato bhesajjāni āharitvā taṃ vūpasametvā tattha puññaṃ ārogyatthāya pariṇāmetvā tato cuto brahmaloke nibbattitvā ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ devamanussesu saṃsaranto padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ appābādhānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayaṃ taṃ ṭhānantaraṃ ākaṅkhanto paṇidhānaṃ katvā yāvajīvaṃ kusalaṃ upacinitvā sugatīsuyeva saṃsaranto vipassissa bhagavato nibbattito puretarameva bandhumatīnagare brāhmaṇakule nibbatto purimanayeneva isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānābhiññālābhī hutvā pabbatapāde vasanto buddhuppādaṃ sutvā satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhito bhikkhūnaṃ tiṇapupphakaroge uppanne taṃ vūpasametvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto brahmaloke nibbattitvā ekanavutikappe devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbattitvā gharāvāsaṃ vasanto ekaṃ jiṇṇaṃ vinassamānaṃ mahāvihāraṃ disvā tattha uposathāgārādikaṃ sabbaṃ āvasathaṃ kāretvā tattha bhikkhusaṅghassa sabbaṃ bhesajjaṃ paṭiyādetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato uppattito puretarameva kosambiyaṃ seṭṭhigehe nibbatti. So arogabhāvāya mahāyamunāya nhāpiyamāno dhātiyā hatthato macchena gilito macche kevaṭṭahatthagate bārāṇasiseṭṭhibhariyāya vikkiṇitvā gahite phāliyamānepi puññabalena arogoyeva hutvā tāya puttoti gahetvā posiyamāno taṃ pavattiṃ sutvā janakehi mātāpitūhi ‘‘ayaṃ amhākaṃ putto, detha no putta’’nti anuyoge kate raññā ‘‘ubhayesampi sādhāraṇo hotū’’ti dvinnaṃ kulānaṃ dāyādabhāvena vinicchayaṃ katvā ṭhapitattā bākuloti laddhanāmo vayappatto hutvā mahatiṃ sampattiṃ anubhavanto āsītiko hutvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā sattāhameva puthujjano ahosi, aṭṭhame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.386-411) –
‘‘ਹਿਮવਨ੍ਤਸ੍ਸਾવਿਦੂਰੇ , ਸੋਭਿਤੋ ਨਾਮ ਪਬ੍ਬਤੋ।
‘‘Himavantassāvidūre , sobhito nāma pabbato;
ਅਸ੍ਸਮੋ ਸੁਕਤੋ ਮਯ੍ਹਂ, ਸਕਸਿਸ੍ਸੇਹਿ ਮਾਪਿਤੋ॥
Assamo sukato mayhaṃ, sakasissehi māpito.
‘‘ਮਣ੍ਡਪਾ ਚ ਬਹੂ ਤਤ੍ਥ, ਪੁਪ੍ਫਿਤਾ ਸਿਨ੍ਧੁવਾਰਕਾ।
‘‘Maṇḍapā ca bahū tattha, pupphitā sindhuvārakā;
ਕਪਿਤ੍ਥਾ ਚ ਬਹੂ ਤਤ੍ਥ, ਪੁਪ੍ਫਿਤਾ ਜੀવਜੀવਕਾ॥
Kapitthā ca bahū tattha, pupphitā jīvajīvakā.
‘‘ਨਿਗ੍ਗੁਣ੍ਡਿਯੋ ਬਹੂ ਤਤ੍ਥ, ਬਦਰਾਮਲਕਾਨਿ ਚ।
‘‘Nigguṇḍiyo bahū tattha, badarāmalakāni ca;
ਫਾਰੁਸਕਾ ਅਲਾਬੂ ਚ, ਪੁਣ੍ਡਰੀਕਾ ਚ ਪੁਪ੍ਫਿਤਾ॥
Phārusakā alābū ca, puṇḍarīkā ca pupphitā.
‘‘ਆਲ਼ਕਾ ਬੇਲੁવਾ ਤਤ੍ਥ, ਕਦਲੀ ਮਾਤੁਲੁਙ੍ਗਕਾ।
‘‘Āḷakā beluvā tattha, kadalī mātuluṅgakā;
ਮਹਾਨਾਮਾ ਬਹੂ ਤਤ੍ਥ, ਅਜ੍ਜੁਨਾ ਚ ਪਿਯਙ੍ਗੁਕਾ॥
Mahānāmā bahū tattha, ajjunā ca piyaṅgukā.
‘‘ਕੋਸਮ੍ਬਾ ਸਲ਼ਲਾ ਨਿਮ੍ਬਾ, ਨਿਗ੍ਰੋਧਾ ਚ ਕਪਿਤ੍ਥਨਾ।
‘‘Kosambā saḷalā nimbā, nigrodhā ca kapitthanā;
ਏਦਿਸੋ ਅਸ੍ਸਮੋ ਮਯ੍ਹਂ, ਸਸਿਸ੍ਸੋਹਂ ਤਹਿਂ વਸਿਂ॥
Ediso assamo mayhaṃ, sasissohaṃ tahiṃ vasiṃ.
‘‘ਅਨੋਮਦਸ੍ਸੀ ਭਗવਾ, ਸਯਮ੍ਭੂ ਲੋਕਨਾਯਕੋ।
‘‘Anomadassī bhagavā, sayambhū lokanāyako;
ਗવੇਸਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਂ, ਮਮਸ੍ਸਮਮੁਪਾਗਮਿ॥
Gavesaṃ paṭisallānaṃ, mamassamamupāgami.
‘‘ਉਪੇਤਮ੍ਹਿ ਮਹਾવੀਰੇ, ਅਨੋਮਦਸ੍ਸਿਮਹਾਯਸੇ।
‘‘Upetamhi mahāvīre, anomadassimahāyase;
ਖਣੇਨ ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ, વਾਤਾਬਾਧੋ ਸਮੁਟ੍ਠਹਿ॥
Khaṇena lokanāthassa, vātābādho samuṭṭhahi.
‘‘વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਅਰਞ੍ਞਮ੍ਹਿ, ਅਦ੍ਦਸਂ ਲੋਕਨਾਯਕਂ।
‘‘Vicaranto araññamhi, addasaṃ lokanāyakaṃ;
ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾਨ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਚਕ੍ਖੁਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਯਸਂ॥
Upagantvāna sambuddhaṃ, cakkhumantaṃ mahāyasaṃ.
‘‘ਇਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਦਿਸ੍વਾਨ, ਉਪਲਕ੍ਖੇਸਹਂ ਤਦਾ।
‘‘Iriyañcāpi disvāna, upalakkhesahaṃ tadā;
ਅਸਂਸਯਞ੍ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਬ੍ਯਾਧਿ ਨੋ ਉਦਪਜ੍ਜਥ॥
Asaṃsayañhi buddhassa, byādhi no udapajjatha.
‘‘ਖਿਪ੍ਪਂ ਅਸ੍ਸਮਮਾਗਞ੍ਛਿਂ, ਮਮ ਸਿਸ੍ਸਾਨ ਸਨ੍ਤਿਕੇ।
‘‘Khippaṃ assamamāgañchiṃ, mama sissāna santike;
ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋਹਂ, ਸਿਸ੍ਸੇ ਆਮਨ੍ਤਯਿਂ ਤਦਾ॥
Bhesajjaṃ kattukāmohaṃ, sisse āmantayiṃ tadā.
‘‘ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਿਤ੍વਾਨ ਮੇ વਾਕ੍ਯਂ, ਸਿਸ੍ਸਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਗਾਰવਾ।
‘‘Paṭissuṇitvāna me vākyaṃ, sissā sabbe sagāravā;
ਏਕਜ੍ਝਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਂਸੁ, ਸਤ੍ਥੁਗਾਰવਤਾ ਮਮ॥
Ekajjhaṃ sannipatiṃsu, satthugāravatā mama.
‘‘ਖਿਪ੍ਪਂ ਪਬ੍ਬਤਮਾਰੁਯ੍ਹ, ਸਬ੍ਬੋਸਧਮਹਾਸਹਂ।
‘‘Khippaṃ pabbatamāruyha, sabbosadhamahāsahaṃ;
ਪਾਨੀਯਯੋਗਂ ਕਤ੍વਾਨ, ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸਦਾਸਹਂ॥
Pānīyayogaṃ katvāna, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ.
‘‘ਪਰਿਭੁਤ੍ਤੇ ਮਹਾવੀਰੇ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਲੋਕਨਾਯਕੇ।
‘‘Paribhutte mahāvīre, sabbaññulokanāyake;
ਖਿਪ੍ਪਂ વਾਤੋ વੂਪਸਮਿ, ਸੁਗਤਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ॥
Khippaṃ vāto vūpasami, sugatassa mahesino.
‘‘ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਂ ਦਰਥਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਅਨੋਮਦਸ੍ਸੀ ਮਹਾਯਸੋ।
‘‘Passaddhaṃ darathaṃ disvā, anomadassī mahāyaso;
ਸਕਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ, ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਥ॥
Sakāsane nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ਯੋ ਮੇ ਪਾਦਾਸਿ ਭੇਸਜ੍ਜਂ, ਬ੍ਯਾਧਿਞ੍ਚ ਸਮਯੀ ਮਮ।
‘‘Yo me pādāsi bhesajjaṃ, byādhiñca samayī mama;
ਤਮਹਂ ਕਿਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸੁਣਾਥ ਮਮ ਭਾਸਤੋ॥
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਦੇવਲੋਕੇ ਰਮਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Kappasatasahassāni, devaloke ramissati;
વਾਦਿਤੇ ਤੂਰਿਯੇ ਤਤ੍ਥ, ਮੋਦਿਸ੍ਸਤਿ ਸਦਾ ਅਯਂ॥
Vādite tūriye tattha, modissati sadā ayaṃ.
‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ , ਸੁਕ੍ਕਮੂਲੇਨ ਚੋਦਿਤੋ।
‘‘Manussalokamāgantvā , sukkamūlena codito;
ਸਹਸ੍ਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਰਾਜਾ ਚ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ॥
Sahassakkhattuṃ rājā ca, cakkavattī bhavissati.
‘‘ਪਞ੍ਚਪਞ੍ਞਾਸਕਪ੍ਪਮ੍ਹਿ, ਅਨੋਮੋ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ।
‘‘Pañcapaññāsakappamhi, anomo nāma khattiyo;
ਚਾਤੁਰਨ੍ਤੋ વਿਜਿਤਾવੀ, ਜਮ੍ਬੁਮਣ੍ਡਸ੍ਸ ਇਸ੍ਸਰੋ॥
Cāturanto vijitāvī, jambumaṇḍassa issaro.
‘‘ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਮਹਬ੍ਬਲੋ।
‘‘Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo;
ਤਾવਤਿਂਸੇਪਿ ਖੋਭੇਤ੍વਾ, ਇਸ੍ਸਰਂ ਕਾਰਯਿਸ੍ਸਤਿ॥
Tāvatiṃsepi khobhetvā, issaraṃ kārayissati.
‘‘ਦੇવਭੂਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸੋ વਾ, ਅਪ੍ਪਾਬਾਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Devabhūto manusso vā, appābādho bhavissati;
ਪਰਿਗ੍ਗਹਂ વਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ, ਬ੍ਯਾਧਿਂ ਲੋਕੇ ਤਰਿਸ੍ਸਤਿ॥
Pariggahaṃ vivajjetvā, byādhiṃ loke tarissati.
‘‘ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਓਕ੍ਕਾਕਕੁਲਸਮ੍ਭવੋ।
‘‘Aparimeyye ito kappe, okkākakulasambhavo;
ਗੋਤਮੋ ਨਾਮ ਗੋਤ੍ਤੇਨ, ਸਤ੍ਥਾ ਲੋਕੇ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ॥
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦਾਯਾਦੋ, ਓਰਸੋ ਧਮ੍ਮਨਿਮ੍ਮਿਤੋ।
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
ਸਬ੍ਬਾਸવੇ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਤਿਨਾਸવੋ॥
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘ਕਿਲੇਸੇ ਝਾਪਯਿਤ੍વਾਨ, ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਂ ਤਰਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Kilese jhāpayitvāna, taṇhāsotaṃ tarissati;
ਬਾਕੁਲੋ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ, ਹੇਸ੍ਸਤਿ ਸਤ੍ਥੁ ਸਾવਕੋ॥
Bākulo nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਗੋਤਮੋ ਸਕ੍ਯਪੁਙ੍ਗવੋ।
‘‘Idaṃ sabbaṃ abhiññāya, gotamo sakyapuṅgavo;
ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ, ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪੇਸ੍ਸਤਿ॥
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapessati.
‘‘ਅਨੋਮਦਸ੍ਸੀ ਭਗવਾ, ਸਯਮ੍ਭੂ ਲੋਕਨਾਯਕੋ।
‘‘Anomadassī bhagavā, sayambhū lokanāyako;
વਿવੇਕਾਨੁવਿਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਮਮਸ੍ਸਮਮੁਪਾਗਮਿ॥
Vivekānuvilokento, mamassamamupāgami.
‘‘ਉਪਾਗਤਂ ਮਹਾવੀਰਂ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਂ ਲੋਕਨਾਯਕਂ।
‘‘Upāgataṃ mahāvīraṃ, sabbaññuṃ lokanāyakaṃ;
ਸਬ੍ਬੋਸਧੇਨ ਤਪ੍ਪੇਸਿਂ, ਪਸਨ੍ਨੋ ਸੇਹਿ ਪਾਣਿਭਿ॥
Sabbosadhena tappesiṃ, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਸੁਕਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਸੁਖੇਤ੍ਤੇ ਬੀਜਸਮ੍ਪਦਾ।
‘‘Tassa me sukataṃ kammaṃ, sukhette bījasampadā;
ਖੇਪੇਤੁਂ ਨੇવ ਸਕ੍ਕੋਮਿ, ਤਦਾ ਹਿ ਸੁਕਤਂ ਮਮ॥
Khepetuṃ neva sakkomi, tadā hi sukataṃ mama.
‘‘ਲਾਭਾ ਮਮ ਸੁਲਦ੍ਧਂ ਮੇ, ਯੋਹਂ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ ਨਾਯਕਂ।
‘‘Lābhā mama suladdhaṃ me, yohaṃ addakkhi nāyakaṃ;
ਤੇਨ ਕਮ੍ਮਾવਸੇਸੇਨ, ਪਤ੍ਤੋਮ੍ਹਿ ਅਚਲਂ ਪਦਂ॥
Tena kammāvasesena, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਗੋਤਮੋ ਸਕ੍ਯਪੁਙ੍ਗવੋ।
‘‘Sabbametaṃ abhiññāya, gotamo sakyapuṅgavo;
ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ, ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪੇਸਿ ਮਂ॥
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਕਮ੍ਮਮਕਰਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Aparimeyye ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਭੇਸਜ੍ਜਸ੍ਸ ਇਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, bhesajjassa idaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਾવਕੇ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਠਾਨਨ੍ਤਰੇ ਠਪੇਨ੍ਤੇਨ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਾਨਂ ਅਗ੍ਗਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪਿਤੋ ਸੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮਯੇ ਸਙ੍ਘਮਜ੍ਝੇ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਓવਾਦਮੁਖੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ –
Arahattaṃ pana patvā ekadivasaṃ satthārā attano sāvake paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapentena appābādhānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito so parinibbānasamaye saṅghamajjhe bhikkhūnaṃ ovādamukhena aññaṃ byākaronto –
੨੨੫.
225.
‘‘ਯੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਰਣੀਯਾਨਿ, ਪਚ੍ਛਾ ਸੋ ਕਾਤੁਮਿਚ੍ਛਤਿ।
‘‘Yo pubbe karaṇīyāni, pacchā so kātumicchati;
ਸੁਖਾ ਸੋ ਧਂਸਤੇ ਠਾਨਾ, ਪਚ੍ਛਾ ਚ ਮਨੁਤਪ੍ਪਤਿ॥
Sukhā so dhaṃsate ṭhānā, pacchā ca manutappati.
੨੨੬.
226.
‘‘ਯਞ੍ਹਿ ਕਯਿਰਾ ਤਞ੍ਹਿ વਦੇ, ਯਂ ਨ ਕਯਿਰਾ ਨ ਤਂ વਦੇ।
‘‘Yañhi kayirā tañhi vade, yaṃ na kayirā na taṃ vade;
ਅਕਰੋਨ੍ਤਂ ਭਾਸਮਾਨਂ, ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ॥
Akarontaṃ bhāsamānaṃ, parijānanti paṇḍitā.
੨੨੭.
227.
‘‘ਸੁਸੁਖਂ વਤ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਦੇਸਿਤਂ।
‘‘Susukhaṃ vata nibbānaṃ, sammāsambuddhadesitaṃ;
ਅਸੋਕਂ વਿਰਜਂ ਖੇਮਂ, ਯਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ॥ – ਗਾਥਾਤ੍ਤਯਮਭਾਸਿ।
Asokaṃ virajaṃ khemaṃ, yattha dukkhaṃ nirujjhatī’’ti. – gāthāttayamabhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਰਣੀਯਾਨਿ, ਪਚ੍ਛਾ ਸੋ ਕਾਤੁਮਿਚ੍ਛਤੀਤਿ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪੁਰੇਤਰਂ ਜਰਾਰੋਗਾਦੀਹਿ ਅਨਭਿਭੂਤਕਾਲੇਯੇવ ਕਾਤਬ੍ਬਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿਤਸੁਖਾવਹਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਪਮਾਦવਸੇਨ ਅਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਸੋ ਕਾਤਬ੍ਬਕਾਲਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਕਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਤਿ। ਸੋਤਿ ਚ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਤਦਾ ਪਨ ਜਰਾਰੋਗਾਦੀਹਿ ਅਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਚ ਸੁਖਾ ਸੋ ਧਂਸਤੇ ਠਾਨਾ, ਪਚ੍ਛਾ ਚ ਮਨੁਤਪ੍ਪਤੀਤਿ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸੁਖਾ ਠਾਨਾ ਸਗ੍ਗਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਚ ਤਦੁਪਾਯਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਕਤਂ ਮੇ ਕਲ੍ਯਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੪੮; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੨੦) ਪਚ੍ਛਾ ਚ ਅਨੁਤਪ੍ਪਤਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ। ਅਹਂ ਪਨ ਕਰਣੀਯਂ ਕਤ੍વਾ ਏવ ਤੁਮ੍ਹੇ ਏવਂ વਦਾਮੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਞ੍ਹਿ ਕਯਿਰਾ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਗਾਥਮਾਹ।
Tattha yo pubbe karaṇīyāni, pacchā so kātumicchatīti yo puggalo pubbe puretaraṃ jarārogādīhi anabhibhūtakāleyeva kātabbāni attano hitasukhāvahāni kammāni pamādavasena akatvā pacchā so kātabbakālaṃ atikkamitvā kātuṃ icchati. Soti ca nipātamattaṃ. Tadā pana jarārogādīhi abhibhūtattā kātuṃ na sakkoti, asakkonto ca sukhā so dhaṃsate ṭhānā, pacchā ca manutappatīti so puggalo sukhā ṭhānā saggato nibbānato ca tadupāyassa anuppāditattā parihāyanto ‘‘akataṃ me kalyāṇa’’ntiādinā (ma. ni. 3.248; netti. 120) pacchā ca anutappati vippaṭisāraṃ āpajjati. Ma-kāro padasandhikaro. Ahaṃ pana karaṇīyaṃ katvā eva tumhe evaṃ vadāmīti dassento ‘‘yañhi kayirā’’ti dutiyaṃ gāthamāha.
ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜ ਜਾਨਨ੍ਤਿ ਨ ਬਹੁਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਹਿ ਯਥਾવਾਦੀ ਤਥਾਕਾਰੀ ਏવ ਸੋਭਤਿ, ਨ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਕਰਣੀਯਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਾਧਾਰਣਤੋ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਇਦਾਨਿ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੁਸੁਖਂ વਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਤਿਯਂ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸਮ੍ਮਾ ਸਾਮਂ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸੋਕਹੇਤੂਨਂ ਅਭਾવਤੋ ਅਸੋਕਂ વਿਗਤਰਾਗਾਦਿਰਜਤ੍ਤਾ વਿਰਜਂ ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਅਨੁਪਦ੍ਦੁਤਤ੍ਤਾ ਖੇਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸੁਖਂ વਤ, ਕਸ੍ਮਾ? ਯਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਸਕਲਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ વੂਪਸਮਤੀਤਿ।
Tattha parijānantīti ‘‘ettako aya’’nti paricchijja jānanti na bahuṃ maññantīti attho. Sammāpaṭipattivasena hi yathāvādī tathākārī eva sobhati, na tato aññathā. Karaṇīyapariyāyena sādhāraṇato vuttamatthaṃ idāni sarūpato dassetuṃ ‘‘susukhaṃ vatā’’tiādinā tatiyaṃ gāthamāha. Tassattho – sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddhena bhagavatā desitaṃ sabbaso sokahetūnaṃ abhāvato asokaṃ vigatarāgādirajattā virajaṃ catūhi yogehi anupaddutattā khemaṃ nibbānaṃ suṭṭhu sukhaṃ vata, kasmā? Yattha yasmiṃ nibbāne sakalaṃ vaṭṭadukkhaṃ nirujjhati accantameva vūpasamatīti.
ਬਾਕੁਲਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Bākulattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੩. ਬਾਕੁਲਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 3. Bākulattheragāthā