| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੯. ਬਲਕਥਾ
9. Balakathā
ਬਲਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Balakathāvaṇṇanā
੪੪. ਇਦਾਨਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਕਥਿਤਾਯ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾવਤਿਯਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਬਲਕਥਾਯ ਅਪੁਬ੍ਬਤ੍ਥਾਨੁવਣ੍ਣਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਆਦਿਤੋ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤવਸੇਨ ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਦਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਬਲਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਅਪਿਚ ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਿ ਬਲਾਨੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਤਂਤਂਪਟਿਪਕ੍ਖੇਹਿ ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨ ਬਲਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਹਿਰਿਬਲਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਾਪਤੋ ਹਿਰੀਯਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਹਿਰੀ, ਲਜ੍ਜਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਪਾਪਤੋ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ, ਪਾਪਤੋ ਉਬ੍ਬੇਗਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਹਿਰੀ, ਬਹਿਦ੍ਧਾਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ। ਅਤ੍ਤਾਧਿਪਤਿ ਹਿਰੀ, ਲੋਕਾਧਿਪਤਿ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ । ਲਜ੍ਜਾਸਭਾવਸਣ੍ਠਿਤਾ ਹਿਰੀ, ਭਯਸਭਾવਸਣ੍ਠਿਤਂ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ। ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸવਲਕ੍ਖਣਾ ਹਿਰੀ, વਜ੍ਜਭੀਰੁਕਭਯਦਸ੍ਸਾવਿਲਕ੍ਖਣਂ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ। ਸਾ ਏવ ਹਿਰੀ ਅਹਿਰਿਕੇਨ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਹਿਰਿਬਲਂ। ਤਦੇવ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਨ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਬਲਂ। ਅਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੇਨ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲਂ। ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਣਪਞ੍ਞਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। વੀਰਿਯਸੀਸੇਨ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਬਲਂ ਭਾવਨਾਬਲਂ। ਤਥਾਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਮੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਾਨਿ ਸੀਲਾਦੀਨਿ ਅਨવਜ੍ਜਬਲਂ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਿ ਸਙ੍ਗਹਬਲਂ। ਸਙ੍ਗਹੇ ਬਲਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਦੁਕ੍ਖਮਾਨਂ ਅਧਿવਾਸਨਂ ਖਨ੍ਤਿਬਲਂ। ਧਮ੍ਮਕਥਾਯ ਪਰੇਸਂ ਤੋਸਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਬਲਂ। ਅਧਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਪਨਂ ਨਿਜ੍ਝਤ੍ਤਿਬਲਂ। ਕੁਸਲੇਸੁ ਬਹੁਭਾવੋ ਇਸ੍ਸਰਿਯਬਲਂ। ਕੁਸਲੇਸੁ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਬਲਂ। ਹਿਰਿਬਲਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਮਾਤਿਕਾਪਦੇਸੁ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਸੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਯੁਜ੍ਜਮਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਮਥਬਲਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਬਲਨ੍ਤਿ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਏવ।
44. Idāni lokuttarakathāya anantaraṃ kathitāya lokuttarakathāvatiyā suttantapubbaṅgamāya balakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha ādito suttantavasena pañca balāni dassetvā tadaññānipi balāni dassetukāmo apica aṭṭhasaṭṭhi balānītiādimāha. Sabbānipi taṃtaṃpaṭipakkhehi akampiyaṭṭhena balāni nāma honti. Hiribalantiādīsu pāpato hirīyanti etāyāti hirī, lajjāyetaṃ nāmaṃ. Pāpato ottappanti etenāti ottappaṃ, pāpato ubbegassetaṃ nāmaṃ. Ajjhattasamuṭṭhānā hirī, bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ. Attādhipati hirī, lokādhipati ottappaṃ . Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappaṃ. Sappatissavalakkhaṇā hirī, vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappaṃ. Sā eva hirī ahirikena na kampatīti hiribalaṃ. Tadeva ottappaṃ anottappena na kampatīti ottappabalaṃ. Appaṭisaṅkhānena na kampatīti paṭisaṅkhānabalaṃ. Upaparikkhaṇapaññāyetaṃ nāmaṃ. Vīriyasīsena satta bojjhaṅge bhāventassa uppannabalaṃ bhāvanābalaṃ. Tathāpavattānaṃ catunnaṃ khandhānametaṃ nāmaṃ. Parisuddhāni sīlādīni anavajjabalaṃ. Cattāri saṅgahavatthūni saṅgahabalaṃ. Saṅgahe balantipi pāṭho. Dukkhamānaṃ adhivāsanaṃ khantibalaṃ. Dhammakathāya paresaṃ tosanaṃ paññattibalaṃ. Adhitassa atthassa adhigamāpanaṃ nijjhattibalaṃ. Kusalesu bahubhāvo issariyabalaṃ. Kusalesu yathāruci patiṭṭhānaṃ adhiṭṭhānabalaṃ. Hiribalādīnaṃ attho mātikāpadesu byañjanavasena visesato yujjamānaṃ gahetvā vutto. Samathabalaṃ vipassanābalanti balappattā samathavipassanā eva.
ਮਾਤਿਕਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯੇ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾਬਲਨ੍ਤਿ ਮੂਲਬਲਟ੍ਠਂ વਤ੍વਾ ਤਮੇવ ਅਪਰੇਹਿ ਨવਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਯੋ ਹਿ ਧਮ੍ਮੋ ਅਕਮ੍ਪਿਯੋ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਸਹਜਾਤੇ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ਕਿਲੇਸੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਆਦਿਭੂਤਂ ਸੀਲਂ ਦਿਟ੍ਠਿਞ੍ਚ વਿਸੋਧੇਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਭਸ੍ਸਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વੋਦਾਪੇਤਿ, વਸਿਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਸੇਸਂ ਅਧਿਗਮਾਪੇਤਿ, ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਪਟਿવੇਧਂ ਕਾਰੇਤਿ, ਕਮੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਂ ਕਾਰੇਤਿ, ਫਲਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਰੋਧੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਨવਧਾ ਬਲਟ੍ਠੋ વਿਸੇਸਿਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ વੀਰਿਯਬਲਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ।
Mātikāniddese assaddhiye na kampatīti saddhābalanti mūlabalaṭṭhaṃ vatvā tameva aparehi navahi pariyāyehi visesetvā dassesi. Yo hi dhammo akampiyo balappatto hoti, so sahajāte upatthambheti, attano paṭipakkhe kilese pariyādiyati, paṭivedhassa ādibhūtaṃ sīlaṃ diṭṭhiñca visodheti, cittaṃ ārammaṇe patiṭṭhāpeti, cittaṃ pabhassaraṃ karonto vodāpeti, vasiṃ pāpento visesaṃ adhigamāpeti, tato uttariṃ pāpento uttaripaṭivedhaṃ kāreti, kamena ariyamaggaṃ pāpetvā saccābhisamayaṃ kāreti, phalappattiyā nirodhe patiṭṭhāpeti. Tasmā navadhā balaṭṭho visesito. Esa nayo vīriyabalādīsu catūsu.
ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ਹਿਰੀਯਤੀਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਯੁਤ੍ਤੋ ਯੋਗੀ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਤੋ ਹਿਰੀਯਤਿ। ਓਤ੍ਤਪ੍ਪੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲੇਹਿਪਿ ਹਿਰੀਯਨਾ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਨਾ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਨ੍ਤਿਆਦੀਨਮ੍ਪਿ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਤੀਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹવਸੇਨ ਆਦੀਨવਤੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ। ਭਾવੇਤੀਤਿ વਡ੍ਢੇਤਿ। વਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਰਾਗਾਦਿવਜ੍ਜਂ। ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਬਨ੍ਧਤਿ। ਖਮਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਯੋਗਿਸ੍ਸ ਖਮਤਿ ਰੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਪੇਤੀਤਿ ਤੋਸੇਤਿ। ਨਿਜ੍ਝਾਪੇਤੀਤਿ ਚਿਨ੍ਤਾਪੇਤਿ। વਸਂ વਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਪਹੁ ਹੁਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ વਿਦਹਤਿ। ਭਾવਨਾਬਲਾਦੀਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦੀਨਿਯੇવ। ਮਾਤਿਕਾવਣ੍ਣਨਾਯ ਅਞ੍ਞਥਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਸੇਨੇવ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ ਇਧ ਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਮਥਬਲਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਬਲਞ੍ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਅવਸਾਨੇ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਕਿਲੇਸੇ ਚ ਖਨ੍ਧੇ ਚ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿਆਦਿ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਹਗਤਕਿਲੇਸੇ ਚ ਖਨ੍ਧੇ ਚ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿਆਦਿ ਚ ਸਮਥਬਲવਿਪਸ੍ਸਨਾਬਲਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Kāmacchandaṃ hirīyatīti nekkhammayutto yogī nekkhammena kāmacchandato hirīyati. Ottappepi eseva nayo. Etehi sabbākusalehipi hirīyanā ottappanā vuttāyeva honti. Byāpādantiādīnampi imināva nayena attho veditabbo. Paṭisaṅkhātīti asammohavasena ādīnavato upaparikkhati. Bhāvetīti vaḍḍheti. Vajjanti rāgādivajjaṃ. Saṅgaṇhātīti bandhati. Khamatīti tassa yogissa khamati ruccati. Paññāpetīti toseti. Nijjhāpetīti cintāpeti. Vasaṃ vattetīti citte pahu hutvā cittaṃ attano vasaṃ katvā pavatteti. Adhiṭṭhātīti vidahati. Bhāvanābalādīni sabbānipi nekkhammādīniyeva. Mātikāvaṇṇanāya aññathā vutto, attho pana byañjanavaseneva pākaṭattā idha na vuttoti veditabbaṃ. Samathabalaṃ vipassanābalañca vitthārato niddisitvā avasāne uddhaccasahagatakilese ca khandhe ca na kampatītiādi ca avijjāsahagatakilese ca khandhe ca na kampatītiādi ca samathabalavipassanābalānaṃ lakkhaṇadassanatthaṃ vuttaṃ.
ਸੇਖਾਸੇਖਬਲੇਸੁ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸੇਖਬਲਨ੍ਤਿ ਸੇਖਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸੇਖੋ, ਸਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਤਸ੍ਸ ਸੇਖਸ੍ਸ ਬਲਨ੍ਤਿ ਸੇਖਬਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾ ਅਸੇਖਬਲਨ੍ਤਿ ਅਸੇਖਪੁਗ੍ਗਲੋ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਸੇਖੋ, ਸਾਯੇવ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਤਸ੍ਸ ਅਸੇਖਸ੍ਸ ਬਲਨ੍ਤਿ ਅਸੇਖਬਲਂ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਸੁ। ਸਮ੍ਮਾਞਾਣਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ। ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਲੋਕਿਕਮ੍ਪਿ ਹੋਨ੍ਤਂ ਸੇਖਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੇਖਬਲਂ, ਅਸੇਖਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਸੇਖਬਲਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਮਾવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਅਟ੍ਠ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸਾ ਫਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ । ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਅવਸੇਸਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯੋ ਸਮ੍ਮਾવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸੇਖਾਸੇਖਬਲਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
Sekhāsekhabalesu sammādiṭṭhiṃ sikkhatīti sekhabalanti sekhapuggalo sammādiṭṭhiṃ sikkhatīti sekho, sā sammādiṭṭhi tassa sekhassa balanti sekhabalanti attho. Tattha sikkhitattā asekhabalanti asekhapuggalo tattha sammādiṭṭhiyā sikkhitattā na sikkhatīti asekho, sāyeva sammādiṭṭhi tassa asekhassa balanti asekhabalaṃ. Eseva nayo sammāsaṅkappādīsu. Sammāñāṇanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Tampi hi lokikampi hontaṃ sekhassa pavattattā sekhabalaṃ, asekhassa pavattattā asekhabalanti vuttaṃ. Sammāvimuttīti aṭṭha maggaṅgāni ṭhapetvā sesā phalasampayuttā dhammā . Keci pana ‘‘ṭhapetvā lokuttaravimuttiṃ avasesā vimuttiyo sammāvimuttī’’ti vadanti. Tassa sekhāsekhabalattaṃ vuttanayameva.
ਖੀਣਾਸવਬਲੇਸੁ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਞਾਣਬਲਾਨਿ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋਤਿ ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ, ਖੀਣਾਸવੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਤੋਤਿ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਾਕਾਰੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ। ਯਥਾਭੂਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ। ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਸਹવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ। ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸੁਦਿਟ੍ਠਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਸੁਦਿਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਮ੍ਮੂਲਕਤ੍ਤਾ। ਯਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕવਚਨਂ, ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਗਮ੍ਮਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚ। ਪਟਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਤਿ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਙ੍ਗਾਰਕਾਸੂਪਮਾਤਿ ਮਹਾਭਿਤਾਪਟ੍ਠੇਨ ਅਙ੍ਗਾਰਕਾਸੁਯਾ ਉਪਮਿਤਾ। ਕਾਮਾਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਚ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਚ।
Khīṇāsavabalesu sabbānipi ñāṇabalāni. Khīṇāsavassa bhikkhunoti karaṇatthe sāmivacanaṃ, khīṇāsavena bhikkhunāti attho. Aniccatoti hutvā abhāvākārena aniccato. Yathābhūtanti yathāsabhāvato. Paññāyāti sahavipassanāya maggapaññāya. Aniccato sudiṭṭhā dukkhato anattato sudiṭṭhā honti tammūlakattā. Yanti bhāvanapuṃsakavacanaṃ, yena kāraṇenāti vā attho. Āgammāti paṭicca. Paṭijānātīti sampaṭicchati paṭiññaṃ karoti. Aṅgārakāsūpamāti mahābhitāpaṭṭhena aṅgārakāsuyā upamitā. Kāmāti vatthukāmā ca kilesakāmā ca.
વਿવੇਕਨਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਉਪਧਿવਿવੇਕਸਙ੍ਖਾਤਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨਂ। ਤਯੋ ਹਿ વਿવੇਕਾ – ਕਾਯવਿવੇਕੋ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ ਉਪਧਿવਿવੇਕੋਤਿ। ਕਾਯવਿવੇਕੋ ਚ વਿવੇਕਟ੍ਠਕਾਯਾਨਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਭਿਰਤਾਨਂ। ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ ਚ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤਾਨਂ। ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ ਚ ਨਿਰੁਪਧੀਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ વਿਸਙ੍ਖਾਰਗਤਾਨਂ, ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਸਙ੍ਖਾਤਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨਂ વਾ। ਪਞ੍ਚ ਹਿ વਿવੇਕਾ – વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕੋ ਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿવੇਕੋ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿવੇਕੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕੋਤਿ। વਿવੇਕਨਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વਿવੇਕੇ ਨਿਨ੍ਨਂ। વਿવੇਕਪੋਣਨ੍ਤਿ વਿવੇਕੇ ਨਤਂ। વਿવੇਕਪਬ੍ਭਾਰਨ੍ਤਿ વਿવੇਕਸੀਸਭਾਰਂ। ਦ੍વੇਪਿ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਾਨਿ। વਿવੇਕਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਜ੍ਜਿਤਂ, ਦੂਰੀਭੂਤਂ વਾ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਭਿਰਤਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਅਭਿਰਤਂ, ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਅਭਿਰਤਂ વਾ। ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਭੂਤਨ੍ਤਿ વਿਗਤਨ੍ਤੀਭੂਤਂ, ਏਕਦੇਸੇਨਾਪਿ ਅਨਲ੍ਲੀਨਂ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਂ વਿਸਂਸਟ੍ਠਂ। ਸਬ੍ਬਸੋਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾ। ਆਸવਟ੍ਠਾਨਿਯੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿ ਸਂਯੋਗવਸੇਨ ਆਸવਾਨਂ ਕਾਰਣਭੂਤੇਹਿ ਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਭੂਤਨ੍ਤਿ વਿਗਤਨਿਕਨ੍ਤਿਭੂਤਂ, ਨਿਤ੍ਤਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੁਤੋ? ਸਬ੍ਬਸੋ ਆਸવਟ੍ਠਾਨਿਯੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧ ਦਸਹਿ ਖੀਣਾਸવਬਲੇਹਿ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਮਗ੍ਗੋ ਕਥਿਤੋ। ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਪਰਿਞ੍ਞਾਬਲਂ, ‘‘ਅਙ੍ਗਾਰਕਾਸੂਪਮਾ ਕਾਮਾ’’ਤਿ ਸਮੁਦਯਪਹਾਨਬਲਂ, ‘‘વਿવੇਕਨਿਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਬਲਂ, ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਸਤ੍ਤવਿਧਂ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਬਲਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਦਸ ਇਦ੍ਧਿਬਲਾਨਿ ਇਦ੍ਧਿਕਥਾਯ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
Vivekaninnanti phalasamāpattivasena upadhivivekasaṅkhātanibbānaninnaṃ. Tayo hi vivekā – kāyaviveko cittaviveko upadhivivekoti. Kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ. Cittaviveko ca adhicittamanuyuttānaṃ. Upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatānaṃ, nissaraṇavivekasaṅkhātanibbānaninnaṃ vā. Pañca hi vivekā – vikkhambhanaviveko tadaṅgaviveko samucchedaviveko paṭippassaddhiviveko nissaraṇavivekoti. Vivekaninnanti viveke ninnaṃ. Vivekapoṇanti viveke nataṃ. Vivekapabbhāranti vivekasīsabhāraṃ. Dvepi purimasseva vevacanāni. Vivekaṭṭhanti kilesehi vajjitaṃ, dūrībhūtaṃ vā. Nekkhammābhiratanti nibbāne abhirataṃ, pabbajjāya abhirataṃ vā. Byantībhūtanti vigatantībhūtaṃ, ekadesenāpi anallīnaṃ vippamuttaṃ visaṃsaṭṭhaṃ. Sabbasoti sabbathā. Āsavaṭṭhāniyehi dhammehīti saṃyogavasena āsavānaṃ kāraṇabhūtehi kilesadhammehīti attho. Atha vā byantībhūtanti vigatanikantibhūtaṃ, nittaṇhanti attho. Kuto? Sabbaso āsavaṭṭhāniyehi dhammehi sabbehi tebhūmakadhammehīti attho. Idha dasahi khīṇāsavabalehi khīṇāsavassa lokiyalokuttaro maggo kathito. ‘‘Aniccato sabbe saṅkhārā’’ti dukkhapariññābalaṃ, ‘‘aṅgārakāsūpamā kāmā’’ti samudayapahānabalaṃ, ‘‘vivekaninnaṃ cittaṃ hotī’’ti nirodhasacchikiriyābalaṃ, ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādi sattavidhaṃ maggabhāvanābalantipi vadanti. Dasa iddhibalāni iddhikathāya āvi bhavissanti.
ਤਥਾਗਤਬਲਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਤਥਾਗਤਬਲਾਨੀਤਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਾਨਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸੇવ ਬਲਾਨਿ। ਯਥਾ વਾ ਪੁਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਬਲਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞੁਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਗਤਾਨਿ, ਤਥਾ ਆਗਤਬਲਾਨੀਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਦੁવਿਧਂ ਤਥਾਗਤਬਲਂ – ਕਾਯਬਲਂ ਞਾਣਬਲਞ੍ਚ। ਤੇਸੁ ਕਾਯਬਲਂ ਹਤ੍ਥਿਕੁਲਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਪੋਰਾਣੇਹਿ –
Tathāgatabalaniddese tathāgatabalānīti aññehi asādhāraṇāni tathāgatasseva balāni. Yathā vā pubbabuddhānaṃ balāni puññussayasampattiyā āgatāni, tathā āgatabalānītipi attho. Tattha duvidhaṃ tathāgatabalaṃ – kāyabalaṃ ñāṇabalañca. Tesu kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘ਕਾਲ਼ਾવਕਞ੍ਚ ਗਙ੍ਗੇਯ੍ਯਂ, ਪਣ੍ਡਰਂ ਤਮ੍ਬਪਿਙ੍ਗਲਂ।
‘‘Kāḷāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;
ਗਨ੍ਧਮਙ੍ਗਲਹੇਮਞ੍ਚ, ਉਪੋਸਥਛਦ੍ਦਨ੍ਤਿਮੇ ਦਸਾ’’ਤਿ॥ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੬੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੪੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੨੨)।
Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti. (vibha. aṭṭha. 760; ma. ni. aṭṭha. 1.148; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.22);
ਇਮਾਨਿ ਦਸ ਹਤ੍ਥਿਕੁਲਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਲ਼ਾવਕਨ੍ਤਿ ਪਕਤਿਹਤ੍ਥਿਕੁਲਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਕਾਯਬਲਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ਾવਕਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਿਨੋ ਬਲਂ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਕਾਲ਼ਾવਕਾਨਂ ਬਲਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਗਙ੍ਗੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਬਲਂ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਗਙ੍ਗੇਯ੍ਯਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਰਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਣ੍ਡਰਾਨਂ , ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਤਮ੍ਬਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਤਮ੍ਬਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਪਿਙ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਿਙ੍ਗਲਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਹਤ੍ਥਿਨੋ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਗਨ੍ਧਹਤ੍ਥੀਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਮਙ੍ਗਲਹਤ੍ਥਿਨੋ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਮਙ੍ਗਲਹਤ੍ਥੀਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਹੇਮવਤਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਹੇਮવਤਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਉਪੋਸਥਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਉਪੋਸਥਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਾਨਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਬਲਂ। ਨਾਰਾਯਨਸਙ੍ਘਾਤਬਲਨ੍ਤਿਪਿ ਇਦਮੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਦੇਤਂ ਪਕਤਿਹਤ੍ਥਿਨੋ ਗਣਨਾਯ ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਸ੍ਸ, ਪੁਰਿਸਗਣਨਾਯ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਬਲਂ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਤਾવ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯਬਲਂ।
Imāni dasa hatthikulāni. Tattha kāḷāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kāḷāvakassa hatthino balaṃ. Yaṃ dasannaṃ kāḷāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa balaṃ. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ , taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalahatthino. Yaṃ dasannaṃ maṅgalahatthīnaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ, taṃ ekassa tathāgatassa balaṃ. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati. Tadetaṃ pakatihatthino gaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassassa, purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ.
ਞਾਣਬਲਂ ਪਨ ਇਧ ਤਾવ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਮੇવ ਦਸਬਲਞਾਣਂ, ਮਜ੍ਝਿਮੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੦) ਆਗਤਂ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਂ, ਅਟ੍ਠਸੁ ਪਰਿਸਾਸੁ ਅਕਮ੍ਪਨਞਾਣਂ, ਚਤੁਯੋਨਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਞਾਣਂ, ਪਞ੍ਚਗਤਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਞਾਣਂ, ਸਂਯੁਤ੍ਤਕੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩-੩੪) ਆਗਤਾਨਿ ਤੇਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣਾਨਿ, ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣਾਨੀਤਿ ਏવਮਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਅਨੇਕਾਨਿ ਞਾਣਸਹਸ੍ਸਾਨਿ। ਏਤਂ ਞਾਣਬਲਂ ਨਾਮ। ਇਧਾਪਿ ਞਾਣਬਲਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਞਾਣਞ੍ਹਿ ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਟ੍ਠੇਨ ਚ ਬਲਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Ñāṇabalaṃ pana idha tāva aññattha ca pāḷiyaṃ āgatameva dasabalañāṇaṃ, majjhime (ma. ni. 1.150) āgataṃ catuvesārajjañāṇaṃ, aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇaṃ, catuyoniparicchedakañāṇaṃ, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ, saṃyuttake (saṃ. ni. 2.33-34) āgatāni tesattati ñāṇāni, sattasattati ñāṇānīti evamaññānipi anekāni ñāṇasahassāni. Etaṃ ñāṇabalaṃ nāma. Idhāpi ñāṇabalameva adhippetaṃ. Ñāṇañhi akampiyaṭṭhena upatthambhanaṭṭhena ca balanti vuttaṃ.
ਠਾਨਞ੍ਚ ਠਾਨਤੋਤਿ ਕਾਰਣਞ੍ਚ ਕਾਰਣਤੋ। ਕਾਰਣਞ੍ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਫਲਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਭਗવਾ ਯੇ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੇਸਂ ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਹੇਤੂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਤਂ ਤਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ, ਯੇ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੇਸਂ ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨ ਹੇਤੂ ਨ ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਤਂ ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਠਾਨਞ੍ਚ ਠਾਨਤੋ ਅਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਾਨਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਯਮ੍ਪੀਤਿ ਯੇਨ ਞਾਣੇਨ। ਇਦਮ੍ਪੀਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਞਾਣਂ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਬਲਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Ṭhānañca ṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato. Kāraṇañhi yasmā tattha phalaṃ tiṭṭhati tadāyattavuttitāya uppajjati ceva pavattati ca, tasmā ṭhānanti vuccati. Taṃ bhagavā ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānanti, ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhānanti pajānanto ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Yampīti yena ñāṇena. Idampīti idampi ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ, tathāgatassa tathāgatabalaṃ nāma hotīti attho. Evaṃ sesapadesupi yojanā veditabbā.
ਆਸਭਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠਾਨਂ, ਆਸਭਾ વਾ ਪੁਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾ, ਤੇਸਂ ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪਿਚ ਗવਸਤਜੇਟ੍ਠਕੋ ਉਸਭੋ, ਗવਸਹਸ੍ਸਜੇਟ੍ਠਕੋ વਸਭੋ, વਜਸਤਜੇਟ੍ਠਕੋ વਾ ਉਸਭੋ, વਜਸਹਸ੍ਸਜੇਟ੍ਠਕੋ વਸਭੋ, ਸਬ੍ਬਗવਸੇਟ੍ਠੋ ਸਬ੍ਬਪਰਿਸ੍ਸਯਸਹੋ ਸੇਤੋ ਪਾਸਾਦਿਕੋ ਮਹਾਭਾਰવਹੋ ਅਸਨਿਸਤਸਦ੍ਦੇਹਿਪਿ ਅਸਨ੍ਤਸਨੀਯੋ ਨਿਸਭੋ, ਸੋ ਇਧ ਉਸਭੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ। ਉਸਭਸ੍ਸ ਇਦਨ੍ਤਿ ਆਸਭਂ। ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤੂਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਪਥવਿਂ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਅવਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਦਂ ਪਨ ਆਸਭਂ વਿਯਾਤਿ ਆਸਭਂ ਯਥੇવ ਹਿ ਨਿਸਭਸਙ੍ਖਾਤੋ ਉਸਭੋ ਉਸਭਬਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਚਤੂਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਪਥવਿਂ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਅਚਲਟ੍ਠਾਨੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏવਂ ਤਥਾਗਤੋਪਿ ਦਸਹਿ ਤਥਾਗਤਬਲੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਚਤੂਹਿ વੇਸਾਰਜ੍ਜਪਾਦੇਹਿ ਅਟ੍ਠਪਰਿਸਪਥવਿਂ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਨ ਅਕਮ੍ਪਿਯੋ ਅਚਲਟ੍ਠਾਨੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏવਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨੋ ਚ ਤਂ ਆਸਭਂ ਠਾਨਂ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਤਿ, ਅਤ੍ਤਨਿ ਆਰੋਪੇਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਆਸਭਂ ਠਾਨਂ ਪਟਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੨੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੪੮)।
Āsabhaṃṭhānanti seṭṭhaṭṭhānaṃ uttamaṭṭhānaṃ, āsabhā vā pubbabuddhā, tesaṃ ṭhānanti attho. Apica gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho, vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho, sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi asantasanīyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyāyavacanaṃ. Usabhassa idanti āsabhaṃ. Ṭhānanti catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā avaṭṭhānaṃ. Idaṃ pana āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ yatheva hi nisabhasaṅkhāto usabho usabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tiṭṭhamāno ca taṃ āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti upagacchati na paccakkhāti, attani āropeti. Tena vuttaṃ – ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.22; ma. ni. aṭṭha. 1.148).
ਪਰਿਸਾਸੂਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਸਮਣਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਤਾવਤਿਂਸਮਾਰਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸੁ ਪਰਿਸਾਸੁ। ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤੀਤਿ ਸੇਟ੍ਠਨਾਦਂ ਅਛਮ੍ਭਿਤਨਾਦਂ ਨਦਤਿ, ਸੀਹਨਾਦਸਦਿਸਂ વਾ ਨਾਦਂ ਨਦਤਿ। ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਸੀਹਨਾਦਸੁਤ੍ਤੇਨ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੬ ਆਦਯੋ; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੧ ਆਦਯੋ) ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ વਾ ਸੀਹੋ ਸਹਨਤੋ ਹਨਨਤੋ ਚ ਸੀਹੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਤਥਾਗਤੋ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਹਨਤੋ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਾਨਂ ਹਨਨਤੋ ਸੀਹੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੀਹਸ੍ਸ ਨਾਦਂ ਸੀਹਨਾਦਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਸੀਹੋ ਸੀਹਬਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વਿਸਾਰਦੋ વਿਗਤਲੋਮਹਂਸੋ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤਿ, ਏવਂ ਤਥਾਗਤਸੀਹੋਪਿ ਤਥਾਗਤਬਲੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਟ੍ਠਸੁ ਪਰਿਸਾਸੁ વਿਸਾਰਦੋ વਿਗਤਲੋਮਹਂਸੋ ‘‘ਇਤਿ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੮) ਨਯੇਨ ਨਾਨਾવਿਧਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਪਰਿਸਾਸੁ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤੀ’’ਤਿ।
Parisāsūti khattiyabrāhmaṇagahapatisamaṇacātumahārājikatāvatiṃsamārabrahmānaṃ vasena aṭṭhasu parisāsu. Sīhanādaṃ nadatīti seṭṭhanādaṃ achambhitanādaṃ nadati, sīhanādasadisaṃ vā nādaṃ nadati. Ayamattho sīhanādasuttena (ma. ni. 1.146 ādayo; dī. ni. 1.381 ādayo) dīpetabbo. Yathā vā sīho sahanato hananato ca sīhoti vuccati, evaṃ tathāgato lokadhammānaṃ sahanato parappavādānaṃ hananato sīhoti vuccati. Evaṃ vuttassa sīhassa nādaṃ sīhanādaṃ. Tattha yathā sīho sīhabalena samannāgato sabbattha visārado vigatalomahaṃso sīhanādaṃ nadati, evaṃ tathāgatasīhopi tathāgatabalehi samannāgato aṭṭhasu parisāsu visārado vigatalomahaṃso ‘‘iti rūpa’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.78) nayena nānāvidhadesanāvilāsasampannaṃ sīhanādaṃ nadati. Tena vuttaṃ – ‘‘parisāsu sīhanādaṃ nadatī’’ti.
ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਂ ਉਤ੍ਤਮਂ વਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਚਕ੍ਕਸਦ੍ਦੋ ਪਨਾਯਂ –
Brahmacakkaṃ pavattetīti ettha brahmanti seṭṭhaṃ uttamaṃ visuddhaṃ. Cakkasaddo panāyaṃ –
ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਲਕ੍ਖਣੇ ਚ, ਰਥਙ੍ਗੇ ਇਰਿਯਾਪਥੇ।
Sampattiyaṃ lakkhaṇe ca, rathaṅge iriyāpathe;
ਦਾਨੇ ਰਤਨਧਮ੍ਮੂਰ, ਚਕ੍ਕਾਦੀਸੁ ਚ ਦਿਸ੍ਸਤਿ।
Dāne ratanadhammūra, cakkādīsu ca dissati;
ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੇ ਇਧ ਮਤੋ, ਤਮ੍ਪਿ ਦ੍વੇਧਾ વਿਭਾવਯੇ॥
Dhammacakke idha mato, tampi dvedhā vibhāvaye.
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿਮਾਨਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਕ੍ਕਾਨਿ, ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਨਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੧) ਹਿ ਅਯਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਾਦਤਲੇਸੁ ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਜਾਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੫) ਏਤ੍ਥ ਲਕ੍ਖਣੇ। ‘‘ਚਕ੍ਕਂવ વਹਤੋ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧) ਏਤ੍ਥ ਰਥਙ੍ਗੇ। ‘‘ਚਤੁਚਕ੍ਕਂ ਨવਦ੍વਾਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯) ਏਤ੍ਥ ਇਰਿਯਾਪਥੇ। ‘‘ਦਦਂ ਭੁਞ੍ਜ ਮਾ ਚ ਪਮਾਦੋ , ਚਕ੍ਕਂ વਤ੍ਤਯ ਕੋਸਲਾਧਿਪਾ’’ਤਿ (ਜਾ॰ ੧.੭.੧੪੯) ਏਤ੍ਥ ਦਾਨੇ। ‘‘ਦਿਬ੍ਬਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਪਾਤੁਰਹੋਸੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੩) ਏਤ੍ਥ ਰਤਨਚਕ੍ਕੇ। ‘‘ਮਯਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਚਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੬੨) ਏਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੇ। ‘‘ਇਚ੍ਛਾਹਤਸ੍ਸ ਪੋਸਸ੍ਸ, ਚਕ੍ਕਂ ਭਮਤਿ ਮਤ੍ਥਕੇ’’ਤਿ (ਜਾ॰ ੧.੧.੧੦੪; ੧.੫.੧੦੩) ਏਤ੍ਥ ਉਰਚਕ੍ਕੇ। ‘‘ਖੁਰਪਰਿਯਨ੍ਤੇਨ ਚੇਪਿ ਚਕ੍ਕੇਨਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੬੬) ਏਤ੍ਥ ਪਹਰਣਚਕ੍ਕੇ। ‘‘ਅਸਨਿવਿਚਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੬੨) ਏਤ੍ਥ ਅਸਨਿਮਣ੍ਡਲੇ। ਇਧ ਪਨਾਯਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੇ ਮਤੋ।
‘‘Cattārimāni , bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) hi ayaṃ sampattiyaṃ dissati. ‘‘Heṭṭhā pādatalesu cakkāni jātāni hontī’’ti (dī. ni. 2.35) ettha lakkhaṇe. ‘‘Cakkaṃva vahato pada’’nti (dha. pa. 1) ettha rathaṅge. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) ettha iriyāpathe. ‘‘Dadaṃ bhuñja mā ca pamādo , cakkaṃ vattaya kosalādhipā’’ti (jā. 1.7.149) ettha dāne. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti (dī. ni. 2.243) ettha ratanacakke. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) ettha dhammacakke. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.1.104; 1.5.103) ettha uracakke. ‘‘Khurapariyantena cepi cakkenā’’ti (dī. ni. 1.166) ettha paharaṇacakke. ‘‘Asanivicakka’’nti (dī. ni. 3.61; saṃ. ni. 2.162) ettha asanimaṇḍale. Idha panāyaṃ dhammacakke mato.
ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਞ੍ਚ ਦੇਸਨਾਞਾਣਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਪਭਾવਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਰਿਯਫਲਾવਹਂ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ, ਕਰੁਣਾਪਭਾવਿਤਂ ਸਾવਕਾਨਂ ਅਰਿਯਫਲਾવਹਂ ਦੇਸਨਾਞਾਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨਤੋ ਯਾવ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਨਾਮ, ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਤੁਸਿਤਭવਨਤੋ વਾ ਯਾવ ਬੋਧਿਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਨਾਮ, ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਦੀਪਙ੍ਕਰਦਸਬਲਤੋ વਾ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਨਾਮ, ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਦੇਸਨਾਞਾਣਮ੍ਪਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਯਾવ ਅਞ੍ਞਾਤਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਨਾਮ, ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ, ਦੇਸਨਾਞਾਣਂ ਲੋਕਿਯਂ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਪਨੇਤਂ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਂ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂਯੇવ ਓਰਸਞਾਣਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ।
Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ duvidhaṃ hoti paṭivedhañāṇañca desanāñāṇañca. Tattha paññāpabhāvitaṃ attano ariyaphalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ, karuṇāpabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyaphalāvahaṃ desanāñāṇaṃ. Tattha paṭivedhañāṇaṃ uppajjamānaṃ uppannanti duvidhaṃ. Tañhi abhinikkhamanato yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ nāma, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Tusitabhavanato vā yāva bodhipallaṅke arahattamaggā uppajjamānaṃ nāma, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Dīpaṅkaradasabalato vā paṭṭhāya yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ nāma, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Desanāñāṇampi pavattamānaṃ pavattanti duvidhaṃ. Tañhi yāva aññātakoṇḍaññattherassa arahattamaggā pavattamānaṃ nāma, phalakkhaṇe pavattaṃ nāma. Tattha paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ. Ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ, buddhānaṃyeva orasañāṇaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘brahmacakkaṃ pavattetī’’ti.
ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਕਤਾਨਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮਾਨਂ, ਕਮ੍ਮਮੇવ વਾ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਂ। ਠਾਨਸੋ ਹੇਤੁਸੋਤਿ ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਚੇવ ਹੇਤੁਤੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਗਤਿਉਪਧਿਕਾਲਪਯੋਗਾ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਠਾਨਂ। ਕਮ੍ਮਂ ਹੇਤੁ।
Kammasamādānānanti samādiyitvā katānaṃ kusalākusalakammānaṃ, kammameva vā kammasamādānaṃ. Ṭhānaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha gatiupadhikālapayogā vipākassa ṭhānaṃ. Kammaṃ hetu.
ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਗਤਿਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਅਗਤਿਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ। ਪਟਿਪਦਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਂ। ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਬਹੂਸੁਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਏਕਮੇવ ਪਾਣਂ ਘਾਤੇਨ੍ਤੇਸੁ ਇਮਸ੍ਸ ਚੇਤਨਾ ਨਿਰਯਗਾਮਿਨੀ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਗਾਮਿਨੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਏਕવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤੀਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਸਭਾવਂ ਜਾਨਾਤਿ।
Sabbatthagāmininti sabbagatigāminiñca agatigāminiñca. Paṭipadanti maggaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu imassa cetanā nirayagāminī bhavissati, imassa tiracchānayonigāminīti iminā nayena ekavatthusmimpi kusalākusalacetanāsaṅkhātānaṃ paṭipattīnaṃ aviparītato sabhāvaṃ jānāti.
ਅਨੇਕਧਾਤੁਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁਆਦੀਹਿ, ਕਾਮਧਾਤੁਆਦੀਹਿ વਾ ਧਾਤੂਹਿ ਬਹੁਧਾਤੁਂ। ਨਾਨਾਧਾਤੁਨ੍ਤਿ ਤਾਸਂਯੇવ ਧਾਤੂਨਂ વਿਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਧਾਤੁਂ । ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤੁਲੋਕਂ। ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਤਾਸਂ ਤਾਸਂ ਧਾਤੂਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਤੋ ਸਭਾવਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ।
Anekadhātunti cakkhudhātuādīhi, kāmadhātuādīhi vā dhātūhi bahudhātuṃ. Nānādhātunti tāsaṃyeva dhātūnaṃ vilakkhaṇattā nānappakāradhātuṃ . Lokanti khandhāyatanadhātulokaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti tāsaṃ tāsaṃ dhātūnaṃ aviparītato sabhāvaṃ paṭivijjhati.
ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਨ੍ਤਿ ਹੀਨਪਣੀਤਾਦਿਅਧਿਮੁਤ੍ਤੀਹਿ ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਭਾવਂ।
Nānādhimuttikatanti hīnapaṇītādiadhimuttīhi nānādhimuttikabhāvaṃ.
ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਪਧਾਨਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਪਰਪੁਗ੍ਗਲਾਨਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪਰੇਸਂ ਹੀਨਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਏਕਤ੍ਥਮੇવ વਾ ਏਤਂ ਪਦਦ੍વਯਂ વੇਨੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਭਗવਤਾ ਦ੍વੇਧਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਪਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਭਾવਞ੍ਚ ਅਪਰਭਾવਞ੍ਚ, વੁਦ੍ਧਿਞ੍ਚ ਹਾਨਿਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Parasattānanti padhānasattānaṃ. Parapuggalānanti tato paresaṃ hīnasattānaṃ. Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ veneyyavasena bhagavatā dvedhā vuttaṃ. Idhāpi bhagavatā vuttanayeneva vuttaṃ. Indriyaparopariyattanti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvañca aparabhāvañca, vuddhiñca hāniñcāti attho.
ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖਸਮਾਧਿਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਨ੍ਤਿ ਪਠਮਾਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਝਾਨਾਨਂ, ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਨਂ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੦੯) ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ, ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਮਾਧੀਨਂ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਨવਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ। ਸਂਕਿਲੇਸਨ੍ਤਿ ਹਾਨਭਾਗਿਯਧਮ੍ਮਂ। વੋਦਾਨਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਭਾਗਿਯਧਮ੍ਮਂ। વੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਝਾਨਾਦੀਹਿ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਕਾਰਣਂ। ਤਂ ਪਨ ‘‘વੋਦਾਨਮ੍ਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਾ વੁਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੮੨੮) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਪਗੁਣਜ੍ਝਾਨਞ੍ਚੇવ ਭવਙ੍ਗਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਞ੍ਹਿ ਪਗੁਣਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਰਿਮਸ੍ਸ ਉਪਰਿਮਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વੋਦਾਨਮ੍ਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭવਙ੍ਗੇਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬਜ੍ਝਾਨੇਹਿ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਾ વੁਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ, ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnaṃ (paṭi. ma. 1.209) aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ, savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ, paṭhamajjhānasamāpattiādīnañca navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ. Saṃkilesanti hānabhāgiyadhammaṃ. Vodānanti visesabhāgiyadhammaṃ. Vuṭṭhānanti yena kāraṇena jhānādīhi vuṭṭhahanti, taṃ kāraṇaṃ. Taṃ pana ‘‘vodānampi vuṭṭhānaṃ, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti (vibha. 828) evaṃ vuttaṃ paguṇajjhānañceva bhavaṅgaphalasamāpattiyo ca. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti, tasmā ‘‘vodānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Bhavaṅgena pana sabbajjhānehi vuṭṭhānaṃ hoti, nirodhasamāpattito phalasamāpattiyā vuṭṭhānaṃ hoti. Taṃ sandhāya ‘‘tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.
ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਾਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਕਾਸਿਤਾਨੇવ।
Pubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayañāṇāni heṭṭhā pakāsitāneva.
ਤਤ੍ਥ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਾਨਂ ਖਯਾ। ਅਨਾਸવਨ੍ਤਿ ਆਸવવਿਰਹਿਤਂ। ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚੇਤੋવਚਨੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ, ਪਞ੍ਞਾવਚਨੇਨ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਸਮਾਧਿ ਰਾਗਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਯੋ ਹਿਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਾਧਿ, ਤਦਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਯਾ ਹਿਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਞਾ, ਤਦਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੫੧੬; ੫੨੦)। ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਸਮਥਬਲਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਬਲਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ। ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਕਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਤਨਾਯੇવ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ, ਅਪਰਪ੍ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਞਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਾਤਿ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤ੍વਾ વਾ। ਇਮੇਸਂ ਪਨ ਦਸਨ੍ਨਂ ਦਸਬਲਞਾਣਾਨਂ વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (વਿਭ॰ ੮੦੯ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tattha āsavānaṃ khayāti arahattamaggena sabbakilesānaṃ khayā. Anāsavanti āsavavirahitaṃ. Cetovimuttiṃ paññāvimuttinti ettha cetovacanena arahattaphalasampayutto samādhi, paññāvacanena taṃsampayuttā ca paññā vuttā. Tattha ca samādhi rāgato vimuttattā cetovimutti, paññā avijjāya vimuttattā paññāvimuttīti veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yo hissa, bhikkhave, samādhi, tadassa samādhindriyaṃ. Yā hissa, bhikkhave, paññā, tadassa paññindriyaṃ. Iti kho, bhikkhave, rāgavirāgā cetovimutti avijjāvirāgā paññāvimuttī’’ti (saṃ. ni. 5.516; 520). Apicettha samathabalaṃ cetovimutti, vipassanābalaṃ paññāvimuttīti veditabbaṃ. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti adhikāya paññāya attanāyeva paccakkhaṃ katvā, aparappaccayena ñatvāti attho. Upasampajjāti adhigantvā, nipphādetvā vā. Imesaṃ pana dasannaṃ dasabalañāṇānaṃ vitthāro abhidhamme (vibha. 809 ādayo) vuttanayena veditabbo.
ਤਤ੍ਥ ਪਰવਾਦਿਕਥਾ ਹੋਤਿ – ਦਸਬਲਞਾਣਂ ਨਾਮ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਞਾਣਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸੇવਾਯਂ ਪਭੇਦੋਤਿ। ਨ ਤਂ ਤਥਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਞ੍ਞਮੇવ ਹਿ ਦਸਬਲਞਾਣਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ। ਦਸਬਲਞਾਣਞ੍ਹਿ ਸਕਸਕਕਿਚ੍ਚਮੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਤਮ੍ਪਿ, ਤਤੋ ਅવਸੇਸਮ੍ਪਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਦਸਬਲਞਾਣੇਸੁ ਹਿ ਪਠਮਂ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਮੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਦੁਤਿਯਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰવਿਪਾਕਨ੍ਤਰਮੇવ, ਤਤਿਯਂ ਕਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦਮੇવ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਕਾਰਣਮੇવ, ਪਞ੍ਚਮਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਮੇવ, ਛਟ੍ਠਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਤਿਕ੍ਖਮੁਦੁਭਾવਮੇવ, ਸਤ੍ਤਮਂ ਝਾਨਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤੇਸਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਦਿਮੇવ, ਅਟ੍ਠਮਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવੁਤ੍ਥਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਤਿਮੇવ, ਨવਮਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਮੇવ, ਦਸਮਂ ਸਚ੍ਚਪਰਿਚ੍ਛੇਦਮੇવ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਏਤੇਹਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ, ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਏਤੇਸਂ ਪਨ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨ ਸਬ੍ਬਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਝਾਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਇਦ੍ਧਿ ਹੁਤ੍વਾ વਿਕੁਬ੍ਬਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਮਗ੍ਗੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸੇ ਖੇਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ।
Tattha paravādikathā hoti – dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiyekkaṃ ñāṇaṃ natthi, sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedoti. Na taṃ tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ. Dasabalañāṇañhi sakasakakiccameva jānāti, sabbaññutaññāṇaṃ tampi, tato avasesampi jānāti. Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti, dutiyaṃ kammantaravipākantarameva, tatiyaṃ kammaparicchedameva, catutthaṃ dhātunānattakāraṇameva, pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva, dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca, tato uttariñca pajānāti. Etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti. Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti.
ਅਪਿਚ ਪਰવਾਦੀ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਦਸਬਲਞਾਣਂ ਨਾਮੇਤਂ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਂ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਾવਿਚਾਰਂ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਰੂਪਾવਚਰਂ ਅਰੂਪਾવਚਰਂ ਲੋਕਿਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤ ਞਾਣਾਨਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਾਨੀ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ‘‘ਤਤੋ ਪਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਾਨੀ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ‘‘ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਂ ਸਿਯਾ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਂ, ਸਿਯਾ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਂ, ਸਿਯਾ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤ ਕਾਮਾવਚਰਾਨਿ, ਤਤੋ ਪਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਰੂਪਾવਚਰਾਨਿ, ਤਤੋ ਅવਸਾਨੇ ਏਕਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ‘‘ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਮੇવ ਕਾਮਾવਚਰਮੇવ ਲੋਕਿਯਮੇવਾ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ।
Apica paravādī evaṃ pucchitabbo ‘‘dasabalañāṇaṃ nāmetaṃ savitakkasavicāraṃ avitakkavicāramattaṃ avitakkāvicāraṃ kāmāvacaraṃ rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ lokiyaṃ lokuttara’’nti. Jānanto ‘‘paṭipāṭiyā satta ñāṇāni savitakkasavicārānī’’ti vakkhati. ‘‘Tato parāni dve avitakkaavicārānī’’ti vakkhati. ‘‘Āsavakkhayañāṇaṃ siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkavicāramattaṃ, siyā avitakkaavicāra’’nti vakkhati. Tathā ‘‘paṭipāṭiyā satta kāmāvacarāni, tato parāni dve rūpāvacarāni, tato avasāne ekaṃ lokuttara’’nti vakkhati. ‘‘Sabbaññutaññāṇaṃ pana savitakkasavicārameva kāmāvacarameva lokiyamevā’’ti vakkhati.
ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਪੁਬ੍ਬਤ੍ਥਾਨੁવਣ੍ਣਨਂ ਞਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ ਪਠਮਂਯੇવ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਞਾਣੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸવਕ੍ਖਯਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਚੇવ ਅਨਧਿਗਮਸ੍ਸ ਚ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ ਕਿਲੇਸਾવਰਣਾਭਾવਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਲੋਕਿਯਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਦਸ੍ਸਨਤੋ ਨਿਯਤਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਚ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਞਾਣੇਨ વਿਪਾਕਾવਰਣਾਭਾવਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਤਿਹੇਤੁਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਪਟਿਪਦਾਞਾਣੇਨ ਕਮ੍ਮਾવਰਣਾਭਾવਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਆਨਨ੍ਤਰਿਕਕਮ੍ਮਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਏવਂ ਅਨਾવਰਣਾਨਂ ਅਨੇਕਧਾਤੁਨਾਨਾਧਾਤੁਞਾਣੇਨ ਅਨੁਕੂਲਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਥਂ ਚਰਿਯਾવਿਸੇਸਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਧਾਤੁવੇਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਾਞਾਣੇਨ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਯੋਗਂ ਅਨਾਦਿਯਿਤ੍વਾਪਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਥਂ । ਅਥੇવਂ ਦਿਟ੍ਠਅਧਿਮੁਤ੍ਤੀਨਂ ਯਥਾਸਤ੍ਤਿ ਯਥਾਬਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਤਿਕ੍ਖਮੁਦੁਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਏવਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਾਪਿ ਪਨੇਤੇ ਸਚੇ ਦੂਰੇ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਝਾਨਾਦਿਞਾਣੇਨ ਝਾਨਾਦੀਸੁ વਸੀਭੂਤਤ੍ਤਾ ਇਦ੍ਧਿવਿਸੇਸੇਨ ਖਿਪ੍ਪਂ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ। ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਚ ਨੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣੇਨ ਪੁਬ੍ਬਜਾਤਿવਿਭਾવਨਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖਾਨੁਭਾવਤੋ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬੇਨ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣੇਨ ਸਮ੍ਪਤਿ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੇਸਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਆਸવਕ੍ਖਯਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ વਿਗਤਸਮ੍ਮੋਹਤ੍ਤਾ ਆਸવਕ੍ਖਯਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਇਮਾਨਿ ਦਸ ਬਲਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ।
Evamettha apubbatthānuvaṇṇanaṃ ñatvā idāni yasmā tathāgato paṭhamaṃyeva ṭhānāṭṭhānañāṇena veneyyasattānaṃ āsavakkhayādhigamassa ceva anadhigamassa ca ṭhānāṭṭhānabhūtaṃ kilesāvaraṇābhāvaṃ passati lokiyasammādiṭṭhiṭṭhānadassanato niyatamicchādiṭṭhiṭṭhānābhāvadassanato ca. Atha nesaṃ kammavipākañāṇena vipākāvaraṇābhāvaṃ passati tihetukapaṭisandhidassanato. Sabbatthagāminipaṭipadāñāṇena kammāvaraṇābhāvaṃ passati ānantarikakammābhāvadassanato. Evaṃ anāvaraṇānaṃ anekadhātunānādhātuñāṇena anukūladhammadesanatthaṃ cariyāvisesaṃ passati dhātuvemattadassanato. Atha nesaṃ nānādhimuttikatāñāṇena adhimuttiṃ passati payogaṃ anādiyitvāpi adhimuttivasena dhammadesanatthaṃ . Athevaṃ diṭṭhaadhimuttīnaṃ yathāsatti yathābalaṃ dhammaṃ desetuṃ indriyaparopariyattañāṇena indriyaparopariyattaṃ passati saddhādīnaṃ tikkhamudubhāvadassanato. Evaṃ pariññātindriyaparopariyattāpi panete sace dūre honti, atha jhānādiñāṇena jhānādīsu vasībhūtattā iddhivisesena khippaṃ upagacchati. Upagantvā ca nesaṃ pubbenivāsānussatiñāṇena pubbajātivibhāvanaṃ dibbacakkhānubhāvato pattabbena cetopariyañāṇena sampati cittavisesaṃ passanto āsavakkhayañāṇānubhāvena āsavakkhayagāminiyā paṭipadāya vigatasammohattā āsavakkhayāya dhammaṃ deseti. Tasmā iminānukkamena imāni dasa balāni vuttānīti veditabbānīti.
੪੫. ਇਦਾਨਿ ਸਬ੍ਬਬਲਾਨਿ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਕਾਮੋ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਸਦ੍ਧਾਬਲਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪੁਚ੍ਛਂ ਕਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯੇ ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਅਕਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿਰੀਯਤੀਤਿਆਦਿ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਦੇਸਨਾ। ਭਾવਨਾਬਲਾਦੀਸੁ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਬਲਪਰਿਯਨ੍ਤੇਸੁ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਚ, ‘‘ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦਿਕਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਂ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਤੇਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮਥੇ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਜਾਤੇ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੁਤ੍વਾ ਜਾਤੇ। ਤਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸੇਖਬਲੇ ਸੇਖੋ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸੇਖਬਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਅਸੇਖਬਲੇ ਅਸੇਖਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾ ਅਸੇਖਬਲਂ। ਤੇਨ ਆਸવਾ ਖੀਣਾਤਿ ਤੇਨ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਨ ਞਾਣੇਨ ਆਸવਾ ਖੀਣਾਤਿ ਤਂ ਞਾਣਂ ਖੀਣਾਸવਬਲਂ । ਲੋਕਿਯੇਨਾਪਿ ਹਿ ਞਾਣੇਨ ਆਸવਾ ਖੀਣਾ ਨਾਮ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਭਾવੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਾਭਾવਤੋ। ਏવਂ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਬਲਨ੍ਤਿ ਖੀਣਾਸવਬਲਂ। ਤਸ੍ਸ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿਬਲਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਇਦ੍ਧਿਮਤੋ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿਯੇવ ਬਲਂ ਇਦ੍ਧਿਬਲਂ। ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਾવਕਾ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਏਕਦੇਸੇਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਜਾਨਨਂਯੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤੀਸੁ વਿਜ੍ਜਾਸੁ ‘‘ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਾਸੁਪਿ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਤਿ ਸੇਸੇਸੁ ਸਤ੍ਤਸੁ ਞਾਣਬਲੇਸੁ ਚ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (વਿਭ॰ ੭੬੦) ਚ ਦਸਸੁਪਿ ਬਲੇਸੁ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਸਾવਕੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਮੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਦਸਪਿ ਬਲਾਨਿ ਸਾવਕੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਾਨੀਤਿ। ਅਧਿਮਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਅਤੁਲਿਯਟ੍ਠੇਨ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾਯੇવ ਚ ‘‘ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨ ਤਥਾਗਤਬਲ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
45. Idāni sabbabalāni lakkhaṇato niddisitukāmo kenaṭṭhena saddhābalantiādinā nayena pucchaṃ katvā assaddhiye akampiyaṭṭhenātiādinā nayena vissajjanaṃ akāsi. Tattha hirīyatītiādi puggalādhiṭṭhānā desanā. Bhāvanābalādīsu adhiṭṭhānabalapariyantesu ‘‘tatthā’’ti ca, ‘‘tenā’’ti ca, ‘‘ta’’nti ca nekkhammādikameva sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Tena cittaṃ ekagganti tena samādhinā cittaṃ ekaggaṃ hotīti vuttaṃ hoti. Tattha jāteti tattha samathe sampayogavasena jāte, tasmiṃ vā vipassanārammaṇaṃ hutvā jāte. Tattha sikkhatīti tattha sekhabale sekho sikkhatīti sekhabalanti attho. Tattha sikkhitattāti tattha asekhabale asekhassa sikkhitattā asekhabalaṃ. Tena āsavā khīṇāti tena lokiyalokuttarena ñāṇena āsavā khīṇāti taṃ ñāṇaṃ khīṇāsavabalaṃ . Lokiyenāpi hi ñāṇena āsavā khīṇā nāma vipassanāya abhāve lokuttaramaggābhāvato. Evaṃ khīṇāsavassa balanti khīṇāsavabalaṃ. Tassa ijjhatīti iddhibalanti tassa iddhimato ijjhatīti iddhiyeva balaṃ iddhibalaṃ. Appameyyaṭṭhenāti yasmā sāvakā ṭhānāṭṭhānādīni ekadesena jānanti, sabbākārena pajānanaṃyeva sandhāya ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti vuttaṃ. Kiñcāpi tīsu vijjāsu ‘‘yathābhūtaṃ pajānātī’’ti na vuttaṃ, aññattha pana vuttattā tāsupi vuttameva hoti. Aññatthāti sesesu sattasu ñāṇabalesu ca abhidhamme (vibha. 760) ca dasasupi balesu. Indriyaparopariyattañāṇaṃ pana sabbathāpi sāvakehi asādhāraṇameva. Tasmā dasapi balāni sāvakehi asādhāraṇānīti. Adhimattaṭṭhena atuliyaṭṭhena appameyyāni, tasmāyeva ca ‘‘appameyyaṭṭhena tathāgatabala’’nti vuttanti.
ਬਲਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Balakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੯. ਬਲਕਥਾ • 9. Balakathā
