Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ဗလရာသိဝဏ္ဏနာ
Balarāsivaṇṇanā
သဒ္ဓာဗလာဒီသုပိ သဒ္ဓာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ပန ဗလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတေသု အသ္သဒ္ဓိယေ န ကမ္ပတီတိ သဒ္ဓာဗလံ။ ကောသဇ္ဇေ န ကမ္ပတီတိ ဝီရိယဗလံ။ မုဋ္ဌသ္သစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သတိဗလံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ အဝိဇ္ဇာယ န ကမ္ပတီတိ ပညာဗလံ။ အဟိရိကေ န ကမ္ပတီတိ ဟိရိဗလံ ။ အနောတ္တပ္ပေ န ကမ္ပတီတိ ဩတ္တပ္ပဗလန္တိ။ အယံ ဥဘယပဒဝသေန အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။
Saddhābalādīsupi saddhādīni vuttatthāneva. Akampiyaṭṭhena pana balanti veditabbaṃ. Evametesu assaddhiye na kampatīti saddhābalaṃ. Kosajje na kampatīti vīriyabalaṃ. Muṭṭhassacce na kampatīti satibalaṃ. Uddhacce na kampatīti samādhibalaṃ. Avijjāya na kampatīti paññābalaṃ. Ahirike na kampatīti hiribalaṃ. Anottappe na kampatīti ottappabalanti. Ayaṃ ubhayapadavasena atthavaṇṇanā hoti.
တတ္ထ ပုရိမာနိ ပဉ္စ ဟေဋ္ဌာ လက္ခဏာဒီဟိ ပကာသိတာနေဝ။ ပစ္ဆိမဒ္ဝယေ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဟိရိယတီတိ ဟိရီ; လဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ။ တေဟိ ဧဝ ဩတ္တပ္ပတီတိ ဩတ္တပ္ပံ; ပာပတော ဥဗ္ဗေဂသ္သေတံ အဓိဝစနံ။ တေသံ နာနာကရဏဒီပနတ္ထံ ‘သမုဋ္ဌာနံ အဓိပတိ လဇ္ဇာ ဘယလက္ခဏေန စာ’တိ ဣမံ မာတိကံ ဌပေတ္ဝာ အယံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝုတ္တာ။
Tattha purimāni pañca heṭṭhā lakkhaṇādīhi pakāsitāneva. Pacchimadvaye kāyaduccaritādīhi hiriyatīti hirī; lajjāyetaṃ adhivacanaṃ. Tehi eva ottappatīti ottappaṃ; pāpato ubbegassetaṃ adhivacanaṃ. Tesaṃ nānākaraṇadīpanatthaṃ ‘samuṭṭhānaṃ adhipati lajjā bhayalakkhaṇena cā’ti imaṃ mātikaṃ ṭhapetvā ayaṃ vitthārakathā vuttā.
အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ နာမ; ဗဟိဒ္ဓာသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ; လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ နာမ; ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ သပ္ပတိသ္သဝလက္ခဏာ ဟိရီ နာမ; ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒသ္သာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။
Ajjhattasamuṭṭhānā hirī nāma; bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ nāma. Attādhipati hirī nāma; lokādhipati ottappaṃ nāma. Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī nāma; bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappaṃ nāma. Sappatissavalakkhaṇā hirī nāma; vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappaṃ nāma.
တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ – ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ, ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ, သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ, ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ။ ကထံ? ‘ပာပကရဏံ နာမေတံ န ဇာတိသမ္ပန္နာနံ ကမ္မံ, ဟီနဇစ္စာနံ ကေဝဋ္ဋာဒီနံ ဣဒံ ကမ္မံ။ မာဒိသသ္သ ဇာတိသမ္ပန္နသ္သ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’န္တိ, ဧဝံ တာဝ ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပာဏာတိပာတာဒိပာပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘ပာပကရဏံ နာမေတံ ဒဟရေဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ, မာဒိသသ္သ ဝယေ ဌိတသ္သ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’န္တိ, ဧဝံ ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပာဏာတိပာတာဒိပာပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘ပာပကမ္မံ နာမေတံ ဒုဗ္ဗလဇာတိကာနံ ကမ္မံ, န သူရဘာဝာနံ။ မာဒိသသ္သ သူရဘာဝသမ္ပန္နသ္သ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’န္တိ, ဧဝံ သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပာဏာတိပာတာဒိပာပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘ပာပကမ္မံ နာမေတံ အန္ဓဗာလာနံ ကမ္မံ, န ပဏ္ဍိတာနံ။ မာဒိသသ္သ ပဏ္ဍိတသ္သ ဗဟုသ္သုတသ္သ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’န္တိ, ဧဝံ ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ပာဏာတိပာတာဒိပာပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သမုဋ္ဌာပေတ္ဝာ စ ပန အတ္တနော စိတ္တေ ဟိရိံ ပဝေသေတ္ဝာ ပာပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ နာမ ဟောတိ။
Tattha ajjhattasamuṭṭhānaṃ hiriṃ catūhi kāraṇehi samuṭṭhāpeti – jātiṃ paccavekkhitvā, vayaṃ paccavekkhitvā, sūrabhāvaṃ paccavekkhitvā, bāhusaccaṃ paccavekkhitvā. Kathaṃ? ‘Pāpakaraṇaṃ nāmetaṃ na jātisampannānaṃ kammaṃ, hīnajaccānaṃ kevaṭṭādīnaṃ idaṃ kammaṃ. Mādisassa jātisampannassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’nti, evaṃ tāva jātiṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti. Tathā ‘pāpakaraṇaṃ nāmetaṃ daharehi kattabbaṃ kammaṃ, mādisassa vaye ṭhitassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’nti, evaṃ vayaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti. Tathā ‘pāpakammaṃ nāmetaṃ dubbalajātikānaṃ kammaṃ, na sūrabhāvānaṃ. Mādisassa sūrabhāvasampannassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’nti, evaṃ sūrabhāvaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti. Tathā ‘pāpakammaṃ nāmetaṃ andhabālānaṃ kammaṃ, na paṇḍitānaṃ. Mādisassa paṇḍitassa bahussutassa idaṃ kammaṃ kātuṃ na yutta’nti, evaṃ bāhusaccaṃ paccavekkhitvā pāṇātipātādipāpaṃ akaronto hiriṃ samuṭṭhāpeti. Evaṃ ajjhattasamuṭṭhānahiriṃ catūhi kāraṇehi samuṭṭhāpeti. Samuṭṭhāpetvā ca pana attano citte hiriṃ pavesetvā pāpakammaṃ na karoti. Evaṃ ajjhattasamuṭṭhānā hirī nāma hoti.
ကထံ ဗဟိဒ္ဓာသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ? သစေ တ္ဝံ ပာပကမ္မံ ကရိသ္သသိ စတူသု ပရိသာသု ဂရဟပ္ပတ္တော ဘဝိသ္သသိ။
Kathaṃ bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ nāma? Sace tvaṃ pāpakammaṃ karissasi catūsu parisāsu garahappatto bhavissasi.
ဂရဟိသ္သန္တိ တံ ဝိညူ၊ အသုစိံ နာဂရိကော ယထာ။
Garahissanti taṃ viññū, asuciṃ nāgariko yathā;
ဝဇ္ဇိတော သီလဝန္တေဟိ၊ ကထံ ဘိက္ခု ကရိသ္သသီတိ။
Vajjito sīlavantehi, kathaṃ bhikkhu karissasīti.
ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဟိ ဗဟိဒ္ဓာသမုဋ္ဌိတေန ဩတ္တပ္ပေန ပာပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဗဟိဒ္ဓာသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ ဟောတိ။
Evaṃ paccavekkhanto hi bahiddhāsamuṭṭhitena ottappena pāpakammaṃ na karoti. Evaṃ bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ nāma hoti.
ကထံ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော အတ္တာနံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတ္ဝာ ‘မာဒိသသ္သ သဒ္ဓာပဗ္ဗဇိတသ္သ ဗဟုသ္သုတသ္သ ဓုတင္ဂဓရသ္သ န ယုတ္တံ ပာပကမ္မံ ကာတု’န္တိ ပာပံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘သော အတ္တာနံယေဝ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကရိတ္ဝာ အကုသလံ ပဇဟတိ ကုသလံ ဘာဝေတိ, သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ, သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၄၀)။
Kathaṃ attādhipati hirī nāma? Idhekacco kulaputto attānaṃ adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā ‘mādisassa saddhāpabbajitassa bahussutassa dhutaṅgadharassa na yuttaṃ pāpakammaṃ kātu’nti pāpaṃ na karoti. Evaṃ attādhipati hirī nāma hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘so attānaṃyeva adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ karitvā akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti, suddhamattānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 3.40).
ကထံ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော လောကံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတ္ဝာ ပာပကမ္မံ န ကရောတိ။ ယထာဟ – ‘‘မဟာ ခော ပနာယံ လောကသန္နိဝာသော။ မဟန္တသ္မိံ ခော ပန လောကသန္နိဝာသေ သန္တိ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနော, တေ ဒူရတောပိ ပသ္သန္တိ, အာသန္နာပိ န ဒိသ္သန္တိ, စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ, တေပိမံ ဧဝံ ဇာနိသ္သန္တိ ‘ပသ္သထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ, သဒ္ဓာ အဂာရသ္မာ အနဂာရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝောကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပာပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သန္တိ ဒေဝတာ ဣဒ္ဓိမန္တိနိယော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော။ တာ ဒူရတောပိ ပသ္သန္တိ, အာသန္နာပိ န ဒိသ္သန္တိ, စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ, တာပိ မံ ဇာနိသ္သန္တိ ‘ပသ္သထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ, သဒ္ဓာ အဂာရသ္မာ အနဂာရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝောကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပာပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သော လောကံယေဝ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတ္ဝာ အကုသလံ ပဇဟတိ ကုသလံ ဘာဝေတိ, သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ, သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၁၄၆)။ ဧဝံ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ ဟောတိ။
Kathaṃ lokādhipati ottappaṃ nāma? Idhekacco kulaputto lokaṃ adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā pāpakammaṃ na karoti. Yathāha – ‘‘mahā kho panāyaṃ lokasannivāso. Mahantasmiṃ kho pana lokasannivāse santi samaṇabrāhmaṇā iddhimanto dibbacakkhukā paracittaviduno, te dūratopi passanti, āsannāpi na dissanti, cetasāpi cittaṃ pajānanti, tepimaṃ evaṃ jānissanti ‘passatha bho imaṃ kulaputtaṃ, saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati pāpakehi akusalehi dhammehī’ti. Santi devatā iddhimantiniyo dibbacakkhukā paracittaviduniyo. Tā dūratopi passanti, āsannāpi na dissanti, cetasāpi cittaṃ pajānanti, tāpi maṃ jānissanti ‘passatha bho imaṃ kulaputtaṃ, saddhā agārasmā anagāriyaṃ pabbajito samāno vokiṇṇo viharati pāpakehi akusalehi dhammehī’ti… so lokaṃyeva adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā akusalaṃ pajahati kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati anavajjaṃ bhāveti, suddhamattānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 3.146). Evaṃ lokādhipati ottappaṃ nāma hoti.
လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ, ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပန္တိ။ ဧတ္ထ ပန လဇ္ဇာတိ လဇ္ဇနာကာရော; တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတာ ဟိရီ။ ဘယန္တိ အပာယဘယံ; တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ တဒုဘယမ္ပိ ပာပပရိဝဇ္ဇနေ ပာကဋံ ဟောတိ။ ဧကစ္စော ဟိ, ယထာ နာမ ဧကော ကုလပုတ္တော ဥစ္စာရပသ္သာဝာဒီနိ ကရောန္တော လဇ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဧကံ ဒိသ္ဝာ လဇ္ဇနာကာရပ္ပတ္တော ဘဝေယ္ယ ဟီဠိတော, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကမိတ္ဝာ ပာပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧကစ္စော အပာယဘယဘီတော ဟုတ္ဝာ ပာပကမ္မံ န ကရောတိ။
Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappanti. Ettha pana lajjāti lajjanākāro; tena sabhāvena saṇṭhitā hirī. Bhayanti apāyabhayaṃ; tena sabhāvena saṇṭhitaṃ ottappaṃ. Tadubhayampi pāpaparivajjane pākaṭaṃ hoti. Ekacco hi, yathā nāma eko kulaputto uccārapassāvādīni karonto lajjitabbayuttakaṃ ekaṃ disvā lajjanākārappatto bhaveyya hīḷito, evameva ajjhattaṃ lajjidhammaṃ okkamitvā pāpakammaṃ na karoti. Ekacco apāyabhayabhīto hutvā pāpakammaṃ na karoti.
တတ္ရိဒံ ဩပမ္မံ – ယထာ ဟိ ဒ္ဝီသု အယောဂုဠေသု ဧကော သီတလော ဘဝေယ္ယ ဂူထမက္ခိတော, ဧကော ဥဏ္ဟော အာဒိတ္တော။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတော သီတလံ ဂူထမက္ခိတတ္တာ ဇိဂုစ္ဆန္တော န ဂဏ္ဟာတိ, ဣတရံ ဍာဟဘယေန။ တတ္ထ သီတလသ္သ ဂူထမက္ခနဇိဂုစ္ဆာယ အဂဏ္ဟနံ ဝိယ အဇ္ဈတ္တံ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကမိတ္ဝာ ပာပသ္သ အကရဏံ။ ဥဏ္ဟသ္သ ဍာဟဘယေန အဂဏ္ဟနံ ဝိယ အပာယဘယေန ပာပသ္သ အကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Tatridaṃ opammaṃ – yathā hi dvīsu ayoguḷesu eko sītalo bhaveyya gūthamakkhito, eko uṇho āditto. Tattha paṇḍito sītalaṃ gūthamakkhitattā jigucchanto na gaṇhāti, itaraṃ ḍāhabhayena. Tattha sītalassa gūthamakkhanajigucchāya agaṇhanaṃ viya ajjhattaṃ lajjidhammaṃ okkamitvā pāpassa akaraṇaṃ. Uṇhassa ḍāhabhayena agaṇhanaṃ viya apāyabhayena pāpassa akaraṇaṃ veditabbaṃ.
သပ္ပတိသ္သဝလက္ခဏာ ဟိရီ, ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒသ္သာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပန္တိ။ ဣဒမ္ပိ ဒ္ဝယံ ပာပပရိဝဇ္ဇနေ ဧဝ ပာကဋံ ဟောတိ။ ဧကစ္စော ဟိ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ သတ္ထုမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ ဒာယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ သဗ္ရဟ္မစာရီမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သပ္ပတိသ္သဝလက္ခဏံ ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတ္ဝာ ပာပံ န ကရောတိ။ ဧကစ္စော အတ္တာနုဝာဒဘယံ ပရာနုဝာဒဘယံ ဒဏ္ဍဘယံ ဒုဂ္ဂတိဘယန္တိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒသ္သာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ သမုဋ္ဌာပေတ္ဝာ ပာပံ န ကရောတိ။ တတ္ထ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာဒီနိ စေဝ အတ္တာနုဝာဒဘယာဒီနိ စ ဝိတ္ထာရေတ္ဝာ ကထေတဗ္ဗာနိ။
Sappatissavalakkhaṇā hirī, vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappanti. Idampi dvayaṃ pāpaparivajjane eva pākaṭaṃ hoti. Ekacco hi jātimahattapaccavekkhaṇā satthumahattapaccavekkhaṇā dāyajjamahattapaccavekkhaṇā sabrahmacārīmahattapaccavekkhaṇāti catūhi kāraṇehi sappatissavalakkhaṇaṃ hiriṃ samuṭṭhāpetvā pāpaṃ na karoti. Ekacco attānuvādabhayaṃ parānuvādabhayaṃ daṇḍabhayaṃ duggatibhayanti catūhi kāraṇehi vajjabhīrukabhayadassāvilakkhaṇaṃ ottappaṃ samuṭṭhāpetvā pāpaṃ na karoti. Tattha jātimahattapaccavekkhaṇādīni ceva attānuvādabhayādīni ca vitthāretvā kathetabbāni.