| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
๓. พาลวคฺควณฺณนา
3. Bālavaggavaṇṇanā
๒๒-๒๔. ตติยสฺส ปฐมทุติยตติยานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ
22-24. Tatiyassa paṭhamadutiyatatiyāni uttānatthāneva.
๒๕. จตุเตฺถ เนตโพฺพติ อญฺญโต อาหริตฺวา โพเธตโพฺพ, ญาเปตโพฺพติ อโตฺถฯ
25. Catutthe netabboti aññato āharitvā bodhetabbo, ñāpetabboti attho.
๒๗. ฉเฎฺฐ โน เจปิ ปฎิจฺฉาเทตฺวา กโรนฺตีติ ปาณาติปาตาทีนิ กโรโนฺต สเจปิ อปฺปฎิจฺฉาเทตฺวา กโรนฺติฯ ปฎิจฺฉนฺนเมวาติ วิญฺญูหิ ครหิตพฺพภาวโต ปฎิจฺฉาทนารหตฺตา ปฎิจฺฉนฺนเมวาติ วุจฺจติฯ อวีจิอาทโย ปเทสวิเสสา ตตฺถูปปนฺนา สตฺตา จ นิรยคฺคหเณน คหิตาติ อาห ‘‘นิรโยติ สโหกาสกา ขนฺธา’’ติฯ ติรจฺฉานโยนิ นาม วิสุํ ปเทสวิเสโส นตฺถีติ อาห ‘‘ติรจฺฉานโยนิยํ ขนฺธาว ลพฺภนฺตี’’ติฯ
27. Chaṭṭhe no cepi paṭicchādetvā karontīti pāṇātipātādīni karonto sacepi appaṭicchādetvā karonti. Paṭicchannamevāti viññūhi garahitabbabhāvato paṭicchādanārahattā paṭicchannamevāti vuccati. Avīciādayo padesavisesā tatthūpapannā sattā ca nirayaggahaṇena gahitāti āha ‘‘nirayoti sahokāsakā khandhā’’ti. Tiracchānayoni nāma visuṃ padesaviseso natthīti āha ‘‘tiracchānayoniyaṃ khandhāva labbhantī’’ti.
๓๑. ทสเม อโตฺถ ผลํ ตทธีนวุตฺติตาย วโส เอตสฺสาติ อตฺถวโส, เหตูติ อาห ‘‘อตฺถวเสติ การณานี’’ติฯ อรญฺญวนปตฺถานีติ อรญฺญลกฺขณปฺปตฺตานิ วนปตฺถานิฯ วนปตฺถ-สโทฺท หิ สณฺฑภูเต รุกฺขสมูเหปิ วตฺตตีติ อรญฺญคฺคหณํฯ วนียติ วิเวกกาเมหิ ภชียติ, วนุเต วา เต อตฺตสมฺปตฺติยา วสนตฺถาย ยาจโนฺต วิย โหตีติ วนํ, ปติฎฺฐหนฺติ เอตฺถ วิเวกกามา ยถาธิเปฺปตวิเสสาธิคเมนาติ ปตฺถํ, วเนสุ ปตฺถํ คหนฎฺฐาเน เสนาสนํ วนปตฺถํฯ กิญฺจาปีติ อนุชานนสมฺภาวนเตฺถ นิปาโตฯ กิํ อนุชานาติ? นิปฺปริยายโต อรญฺญภาวํ คามโต พหิ อรญฺญนฺติฯ เตนาห ‘‘นิปฺปริยาเยนา’’ติอาทิฯ กิํ สมฺภาเวติ? อารญฺญกงฺคนิปฺผาทกตฺตํฯ ยญฺหิ อารญฺญกงฺคนิปฺผาทกํ, ตํ วิเสสโต อรญฺญนฺติ วตฺตพฺพนฺติฯ เตนาห ‘‘ยํ ตํ ปญฺจธนุสติก’’นฺติอาทิฯ นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลาติ อินฺทขีลโต พหิ นิกฺขมิตฺวา, ตโต พหิ ปฎฺฐายาติ อโตฺถฯ พหิ อินฺทขีลาติ วา ยตฺถ เทฺว ตีณิ อินฺทขีลานิ, ตตฺถ พหิทฺธา อินฺทขีลโต ปฎฺฐายฯ ยตฺถ ตํ นตฺถิ, ตทรหฎฺฐานโต ปฎฺฐายาติ วทนฺติฯ คามนฺตนฺติ คามสมีปํฯ อนุปจารฎฺฐานนฺติ นิจฺจกิจฺจวเสน น อุปจริตพฺพฎฺฐานํฯ เตนาห ‘‘ยตฺถ น กสียติ น วปียตี’’ติฯ
31. Dasame attho phalaṃ tadadhīnavuttitāya vaso etassāti atthavaso, hetūti āha ‘‘atthavaseti kāraṇānī’’ti. Araññavanapatthānīti araññalakkhaṇappattāni vanapatthāni. Vanapattha-saddo hi saṇḍabhūte rukkhasamūhepi vattatīti araññaggahaṇaṃ. Vanīyati vivekakāmehi bhajīyati, vanute vā te attasampattiyā vasanatthāya yācanto viya hotīti vanaṃ, patiṭṭhahanti ettha vivekakāmā yathādhippetavisesādhigamenāti patthaṃ, vanesu patthaṃ gahanaṭṭhāne senāsanaṃ vanapatthaṃ. Kiñcāpīti anujānanasambhāvanatthe nipāto. Kiṃ anujānāti? Nippariyāyato araññabhāvaṃ gāmato bahi araññanti. Tenāha ‘‘nippariyāyenā’’tiādi. Kiṃ sambhāveti? Āraññakaṅganipphādakattaṃ. Yañhi āraññakaṅganipphādakaṃ, taṃ visesato araññanti vattabbanti. Tenāha ‘‘yaṃ taṃ pañcadhanusatika’’ntiādi. Nikkhamitvā bahi indakhīlāti indakhīlato bahi nikkhamitvā, tato bahi paṭṭhāyāti attho. Bahi indakhīlāti vā yattha dve tīṇi indakhīlāni, tattha bahiddhā indakhīlato paṭṭhāya. Yattha taṃ natthi, tadarahaṭṭhānato paṭṭhāyāti vadanti. Gāmantanti gāmasamīpaṃ. Anupacāraṭṭhānanti niccakiccavasena na upacaritabbaṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘yattha na kasīyati na vapīyatī’’ti.
อตฺตโน จ ทิฎฺฐธมฺมสุขวิหารนฺติ เอเตน สตฺถา อตฺตโน วิเวกาภิรติํ ปกาเสติฯ ตตฺถ ทิฎฺฐธโมฺม นาม อยํ ปจฺจโกฺข อตฺตภาโว, สุขวิหาโร นาม จตุนฺนํ อิริยาปถวิหารานํ ผาสุตาฯ เอกกสฺส หิ อรเญฺญ อนฺตมโส อุจฺจารวสฺสาวกิจฺจํ อุปาทาย สเพฺพ อิริยาปถา ผาสุกา โหนฺติ, ตสฺมา ทิฎฺฐธเมฺม สุขวิหารํ ทิฎฺฐธมฺมสุขวิหารนฺติ เอวํ วา เอตฺถ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ
Attano ca diṭṭhadhammasukhavihāranti etena satthā attano vivekābhiratiṃ pakāseti. Tattha diṭṭhadhammo nāma ayaṃ paccakkho attabhāvo, sukhavihāro nāma catunnaṃ iriyāpathavihārānaṃ phāsutā. Ekakassa hi araññe antamaso uccāravassāvakiccaṃ upādāya sabbe iriyāpathā phāsukā honti, tasmā diṭṭhadhamme sukhavihāraṃ diṭṭhadhammasukhavihāranti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo.
ปจฺฉิมญฺจ ชนตํ อนุกมฺปมาโนติ กถํ อรญฺญวาเสน ปจฺฉิมา ชนตา อนุกมฺปิตา โหติ? สทฺธาปพฺพชิตา หิ กุลปุตฺตา ภควโต อรญฺญวาสํ ทิสฺวา ‘‘ภควาปิ นาม อรญฺญเสนาสนานิ น มุญฺจติ, ยสฺส เนวตฺถิ ปริญฺญาตพฺพํ น ปหาตพฺพํ น ภาเวตพฺพํ น สจฺฉิกาตพฺพํ, กิมงฺคํ ปน มย’’นฺติ จิเนฺตตฺวา ตตฺถ วสิตพฺพเมว มญฺญิสฺสนฺติ, เอวํ ขิปฺปเมว ทุกฺขสฺสนฺตกรา ภวิสฺสนฺติฯ เอวํ ปจฺฉิมา ชนตา อนุกมฺปิตา โหติฯ เอตมตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปจฺฉิเม มม สาวเก อนุกมฺปโนฺต’’ติฯ
Pacchimañca janataṃ anukampamānoti kathaṃ araññavāsena pacchimā janatā anukampitā hoti? Saddhāpabbajitā hi kulaputtā bhagavato araññavāsaṃ disvā ‘‘bhagavāpi nāma araññasenāsanāni na muñcati, yassa nevatthi pariññātabbaṃ na pahātabbaṃ na bhāvetabbaṃ na sacchikātabbaṃ, kimaṅgaṃ pana maya’’nti cintetvā tattha vasitabbameva maññissanti, evaṃ khippameva dukkhassantakarā bhavissanti. Evaṃ pacchimā janatā anukampitā hoti. Etamatthaṃ dassento āha ‘‘pacchime mama sāvake anukampanto’’ti.
๓๒. เอกาทสเม วิชฺชํ ภชนฺตีติ วิชฺชาภาคิยา, วิชฺชาภาเค วิชฺชาโกฎฺฐาเส วตฺตนฺตีติปิ วิชฺชาภาคิยาฯ ปทํ ปจฺฉินฺทตีติ มคฺคจิตฺตสฺส ปติฎฺฐํ อุปจฺฉินฺทติ, มคฺคจิตฺตํ ปติฎฺฐาเปตุํ น เทตีติ อโตฺถฯ อุพฺพเฎฺฎตฺวาติ สมุเจฺฉทวเสน สมูลํ อุทฺธริตฺวาฯ อฎฺฐสุ ฐาเนสูติ พุทฺธาทีสุ อฎฺฐสุ ฐาเนสุฯ ราคสฺส ขยวิราเคนาติ ราคสฺส ขยสงฺขาเตน วิราเคน, ราคสฺส อนุปฺปตฺติธมฺมตาปาทเนนาติ วุตฺตํ โหติฯ
32. Ekādasame vijjaṃ bhajantīti vijjābhāgiyā, vijjābhāge vijjākoṭṭhāse vattantītipi vijjābhāgiyā. Padaṃ pacchindatīti maggacittassa patiṭṭhaṃ upacchindati, maggacittaṃ patiṭṭhāpetuṃ na detīti attho. Ubbaṭṭetvāti samucchedavasena samūlaṃ uddharitvā. Aṭṭhasu ṭhānesūti buddhādīsu aṭṭhasu ṭhānesu. Rāgassa khayavirāgenāti rāgassa khayasaṅkhātena virāgena, rāgassa anuppattidhammatāpādanenāti vuttaṃ hoti.
พาลวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Bālavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๓. พาลวโคฺค • 3. Bālavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๓. พาลวคฺควณฺณนา • 3. Bālavaggavaṇṇanā
