| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
६. नतंदळ्हवग्गो
6. Nataṃdaḷhavaggo
[२०१] १. बन्धनागारजातकवण्णना
[201] 1. Bandhanāgārajātakavaṇṇanā
न तं दळ्हं बन्धनमाहु धीराति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो बन्धनागारं आरब्भ कथेसि। तस्मिं किर काले बहू सन्धिच्छेदकपन्थघातकचोरे आनेत्वा कोसलरञ्ञो दस्सेसुं। ते राजा अद्दुबन्धनरज्जुबन्धनसङ्खलिकबन्धनेहि बन्धापेसि। तिंसमत्ता जानपदा भिक्खू सत्थारं दट्ठुकामा आगन्त्वा दिस्वा वन्दित्वा पुनदिवसे पिण्डाय चरन्ता बन्धनागारं गन्त्वा ते चोरे दिस्वा पिण्डपातपटिक्कन्ता सायन्हसमये तथागतं उपसङ्कमित्वा ‘‘भन्ते, अज्ज अम्हेहि पिण्डाय चरन्तेहि बन्धनागारे बहू चोरा अद्दुबन्धनादीहि बद्धा महादुक्खं अनुभवन्ता दिट्ठा, ते तानि बन्धनानि छिन्दित्वा पलायितुं न सक्कोन्ति, अत्थि नु खो तेहि बन्धनेहि थिरतरं नाम अञ्ञं बन्धन’’न्ति पुच्छिंसु। सत्था ‘‘भिक्खवे, किं बन्धनानि नामेतानि, यं पनेतं धनधञ्ञपुत्तदारादीसु तण्हासङ्खातं किलेसबन्धनं, एतं एतेहि बन्धनेहि सतगुणेन सहस्सगुणेन थिरतरं, एवं महन्तम्पि पनेतं दुच्छिन्दनियं बन्धनं पोराणकपण्डिता छिन्दित्वा हिमवन्तं पविसित्वा पब्बजिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Nataṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrāti idaṃ satthā jetavane viharanto bandhanāgāraṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ kira kāle bahū sandhicchedakapanthaghātakacore ānetvā kosalarañño dassesuṃ. Te rājā addubandhanarajjubandhanasaṅkhalikabandhanehi bandhāpesi. Tiṃsamattā jānapadā bhikkhū satthāraṃ daṭṭhukāmā āgantvā disvā vanditvā punadivase piṇḍāya carantā bandhanāgāraṃ gantvā te core disvā piṇḍapātapaṭikkantā sāyanhasamaye tathāgataṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, ajja amhehi piṇḍāya carantehi bandhanāgāre bahū corā addubandhanādīhi baddhā mahādukkhaṃ anubhavantā diṭṭhā, te tāni bandhanāni chinditvā palāyituṃ na sakkonti, atthi nu kho tehi bandhanehi thirataraṃ nāma aññaṃ bandhana’’nti pucchiṃsu. Satthā ‘‘bhikkhave, kiṃ bandhanāni nāmetāni, yaṃ panetaṃ dhanadhaññaputtadārādīsu taṇhāsaṅkhātaṃ kilesabandhanaṃ, etaṃ etehi bandhanehi sataguṇena sahassaguṇena thirataraṃ, evaṃ mahantampi panetaṃ ducchindaniyaṃ bandhanaṃ porāṇakapaṇḍitā chinditvā himavantaṃ pavisitvā pabbajiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो एकस्मिं दुग्गतगहपतिकुले निब्बत्ति, तस्स वयप्पत्तस्स पिता कालमकासि। सो भतिं कत्वा मातरं पोसेसि, अथस्स माता अनिच्छमानस्सेव एकं कुलधीतरं गेहे कत्वा अपरभागे कालमकासि। भरियायपिस्स कुच्छियं गब्भो पतिट्ठासि। सो गब्भस्स पतिट्ठितभावं अजानन्तो ‘‘भद्दे, त्वं भतिं कत्वा जीवाहि, अहं पब्बजिस्सामी’’ति आह । सापि ‘‘गब्भो मे पतिट्ठितो, मयि विजाताय दारकं दिस्वा पब्बजिस्ससी’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा तस्सा विजातकाले ‘‘भद्दे, त्वं सोत्थिना विजाता, इदानाहं पब्बजिस्सामी’’ति आपुच्छि। अथ नं सा ‘‘पुत्तकस्स ताव थनपानतो अपगमनकालं आगमेही’’ति वत्वा पुन गब्भं गण्हि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ duggatagahapatikule nibbatti, tassa vayappattassa pitā kālamakāsi. So bhatiṃ katvā mātaraṃ posesi, athassa mātā anicchamānasseva ekaṃ kuladhītaraṃ gehe katvā aparabhāge kālamakāsi. Bhariyāyapissa kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi. So gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ajānanto ‘‘bhadde, tvaṃ bhatiṃ katvā jīvāhi, ahaṃ pabbajissāmī’’ti āha . Sāpi ‘‘gabbho me patiṭṭhito, mayi vijātāya dārakaṃ disvā pabbajissasī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tassā vijātakāle ‘‘bhadde, tvaṃ sotthinā vijātā, idānāhaṃ pabbajissāmī’’ti āpucchi. Atha naṃ sā ‘‘puttakassa tāva thanapānato apagamanakālaṃ āgamehī’’ti vatvā puna gabbhaṃ gaṇhi.
सो चिन्तेसि – ‘‘इमं सम्पटिच्छापेत्वा गन्तुं न सक्का, इमिस्सा अनाचिक्खित्वाव पलायित्वा पब्बजिस्सामी’’ति। सो तस्सा अनाचिक्खित्वा रत्थिभागे उट्ठाय पलायि। अथ नं नगरगुत्तिका अग्गहेसुं। सो ‘‘अहं, सामि, मातुपोसको नाम, विस्सज्जेथ म’’न्ति तेहि अत्तानं विस्सज्जापेत्वा एकस्मिं ठाने वसित्वा अग्गद्वारेनेव निक्खमित्वा हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा झानकीळं कीळन्तो विहासि। सो तत्थ वसन्तो ‘‘एवरूपम्पि नाम मे दुच्छिन्दनियं पुत्तदारबन्धनं किलेसबन्धनं छिन्दित’’न्ति उदानं उदानेन्तो इमा गाथा अवोच –
So cintesi – ‘‘imaṃ sampaṭicchāpetvā gantuṃ na sakkā, imissā anācikkhitvāva palāyitvā pabbajissāmī’’ti. So tassā anācikkhitvā ratthibhāge uṭṭhāya palāyi. Atha naṃ nagaraguttikā aggahesuṃ. So ‘‘ahaṃ, sāmi, mātuposako nāma, vissajjetha ma’’nti tehi attānaṃ vissajjāpetvā ekasmiṃ ṭhāne vasitvā aggadvāreneva nikkhamitvā himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto vihāsi. So tattha vasanto ‘‘evarūpampi nāma me ducchindaniyaṃ puttadārabandhanaṃ kilesabandhanaṃ chindita’’nti udānaṃ udānento imā gāthā avoca –
१०१.
101.
‘‘न तं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, यदायसं दारुजपब्बजञ्च।
‘‘Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, yadāyasaṃ dārujapabbajañca;
सारत्तरत्ता मणिकुण्डलेसु, पुत्तेसु दारेसु च या अपेक्खा॥
Sārattarattā maṇikuṇḍalesu, puttesu dāresu ca yā apekkhā.
१०२.
102.
‘‘एतं दळ्हं बन्धनमाहु धीरा, ओहारिनं सीथिलं दुप्पमुञ्चं।
‘‘Etaṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā, ohārinaṃ sīthilaṃ duppamuñcaṃ;
एतम्पि छेत्वान वजन्ति धीरा, अनपेक्खिनो कामसुखं पहाया’’ति॥
Etampi chetvāna vajanti dhīrā, anapekkhino kāmasukhaṃ pahāyā’’ti.
तत्थ धीराति धितिमन्ता, धिक्कतपापाति धीरा। अथ वा धी वुच्चति पञ्ञा, ताय पञ्ञाय समन्नागताति धीरा, बुद्धा पच्चेकबुद्धा बुद्धसावका बोधिसत्ता च इमे धीरा नाम। यदायसन्तिआदीसु यं सङ्खलिकसङ्खातं अयसा निब्बत्तं आयसं, यं अद्दुबन्धनसङ्खातं दारुजं, यञ्च पब्बजतिणेहि वा अञ्ञेहि वा वाकादीहि रज्जुं कत्वा कतरज्जुबन्धनं, तं आयसादिं छिन्दितुं सक्कुणेय्यभावेन धीरा दळ्हं थिरन्ति नाहु न कथेन्ति। सारत्तरत्ताति सारत्ता हुत्वा रत्ता, बलवरागरत्ताति अत्थो। मणिकुण्डलेसूति मणीसु च कुण्डलेसु च, मणियुत्तेसु वा कुण्डलेसु।
Tattha dhīrāti dhitimantā, dhikkatapāpāti dhīrā. Atha vā dhī vuccati paññā, tāya paññāya samannāgatāti dhīrā, buddhā paccekabuddhā buddhasāvakā bodhisattā ca ime dhīrā nāma. Yadāyasantiādīsu yaṃ saṅkhalikasaṅkhātaṃ ayasā nibbattaṃ āyasaṃ, yaṃ addubandhanasaṅkhātaṃ dārujaṃ, yañca pabbajatiṇehi vā aññehi vā vākādīhi rajjuṃ katvā katarajjubandhanaṃ, taṃ āyasādiṃ chindituṃ sakkuṇeyyabhāvena dhīrā daḷhaṃ thiranti nāhu na kathenti. Sārattarattāti sārattā hutvā rattā, balavarāgarattāti attho. Maṇikuṇḍalesūti maṇīsu ca kuṇḍalesu ca, maṇiyuttesu vā kuṇḍalesu.
एतं दळ्हन्ति ये मणिकुण्डलेसु सारत्तरत्ता, तेसं यो च सारागो, या च तेसं पुत्तदारेसु अपेक्खा तण्हा, एतं किलेसमयं बन्धनं दळ्हं थिरन्ति धीरा आहु। ओहारिनन्ति आकड्ढित्वा चतूसु अपायेसु पातनतो अवहरति हेट्ठा हरतीति ओहारिनं। सिथिलन्ति बन्धनट्ठाने छविचम्ममंसानि न छिन्दति, लोहितं न नीहरति, बन्धनभावम्पि न जानापेति, थलपथजलपथादीसु कम्मानि कातुं देतीति सिथिलं। दुप्पमुञ्चन्ति तण्हालोभवसेन हि एकवारम्पि उप्पन्नं किलेसबन्धनं दट्ठट्ठानतो कच्छपो विय दुम्मोचयं होतीति दुप्पमुञ्चं। एतम्पि छेत्वानाति एतं एवं दळ्हम्पि किलेसबन्धनं ञाणखग्गेन छिन्दित्वा अयदामानि छिन्दित्वा मत्तवरवारणा विय पञ्जरे छिन्दित्वा सीहपोतका विय च धीरा वत्थुकामकिलेसकामे उक्कारभूमिं विय जिगुच्छमाना अनपेक्खिनो हुत्वा कामसुखं पहाय वजन्ति पक्कमन्ति, पक्कमित्वा च पन हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा झानसुखेन वीतिनामेन्तीति।
Etaṃdaḷhanti ye maṇikuṇḍalesu sārattarattā, tesaṃ yo ca sārāgo, yā ca tesaṃ puttadāresu apekkhā taṇhā, etaṃ kilesamayaṃ bandhanaṃ daḷhaṃ thiranti dhīrā āhu. Ohārinanti ākaḍḍhitvā catūsu apāyesu pātanato avaharati heṭṭhā haratīti ohārinaṃ. Sithilanti bandhanaṭṭhāne chavicammamaṃsāni na chindati, lohitaṃ na nīharati, bandhanabhāvampi na jānāpeti, thalapathajalapathādīsu kammāni kātuṃ detīti sithilaṃ. Duppamuñcanti taṇhālobhavasena hi ekavārampi uppannaṃ kilesabandhanaṃ daṭṭhaṭṭhānato kacchapo viya dummocayaṃ hotīti duppamuñcaṃ. Etampi chetvānāti etaṃ evaṃ daḷhampi kilesabandhanaṃ ñāṇakhaggena chinditvā ayadāmāni chinditvā mattavaravāraṇā viya pañjare chinditvā sīhapotakā viya ca dhīrā vatthukāmakilesakāme ukkārabhūmiṃ viya jigucchamānā anapekkhino hutvā kāmasukhaṃ pahāya vajanti pakkamanti, pakkamitvā ca pana himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā jhānasukhena vītināmentīti.
एवं बोधिसत्तो इमं उदानं उदानेत्वा अपरिहीनज्झानो ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Evaṃ bodhisatto imaṃ udānaṃ udānetvā aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने केचि सोतापन्ना, केचि सकदागामिनो, केचि अनागामिनो, केचि अरहन्तो अहेसुं। ‘‘तदा माता महामाया अहोसि, पिता सुद्धोदनमहाराजा, भरिया राहुलमाता, पुत्तो राहुलो, पुत्तदारं पहाय निक्खमित्वा पब्बजितो पुरिसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino, keci arahanto ahesuṃ. ‘‘Tadā mātā mahāmāyā ahosi, pitā suddhodanamahārājā, bhariyā rāhulamātā, putto rāhulo, puttadāraṃ pahāya nikkhamitvā pabbajito puriso pana ahameva ahosi’’nti.
बन्धनागारजातकवण्णना पठमा।
Bandhanāgārajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २०१. बन्धनागारजातकं • 201. Bandhanāgārajātakaṃ
