Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
3. බන්ධුරත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
3. Bandhurattheragāthāvaṇṇanā
නාහං එතෙන අත්ථිකොති ආයස්මතො බන්ධුරත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ අඤ්ඤතරස්ස රඤ්ඤො අන්තෙපුරෙ ගොපකො හුත්වා එකදිවසං භගවන්තං සපරිසං රාජඞ්ගණෙන ගච්ඡන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො කණවෙරපුප්ඵානි ගහෙත්වා සසඞ්ඝං ලොකනායකං පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා අපරාපරං සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සීලවතීනගරෙ සෙට්ඨිපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, බන්ධුරොතිස්ස නාමං අහොසි. සො විඤ්ඤුතං පත්තො කෙනචිදෙව කරණීයෙන සාවත්ථියං ගතො උපාසකෙහි සද්ධිං විහාරං ගතො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා ඤාණස්ස පරිපාකත්තා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.17.7-12) –
Nāhaṃ etena atthikoti āyasmato bandhurattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro siddhatthassa bhagavato kāle aññatarassa rañño antepure gopako hutvā ekadivasaṃ bhagavantaṃ saparisaṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ disvā pasannacitto kaṇaverapupphāni gahetvā sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ pūjesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sīlavatīnagare seṭṭhiputto hutvā nibbatti, bandhurotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto kenacideva karaṇīyena sāvatthiyaṃ gato upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gato satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā ñāṇassa paripākattā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.17.7-12) –
‘‘සිද්ධත්ථො නාම භගවා, ලොකජෙට්ඨො නරාසභො;
‘‘Siddhattho nāma bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
පුරක්ඛතො සාවකෙහි, නගරං පටිපජ්ජථ.
Purakkhato sāvakehi, nagaraṃ paṭipajjatha.
‘‘රඤ්ඤො අන්තෙපුරෙ ආසිං, ගොපකො අභිසම්මතො;
‘‘Rañño antepure āsiṃ, gopako abhisammato;
පාසාදෙ උපවිට්ඨොහං, අද්දසං ලොකනායකං.
Pāsāde upaviṭṭhohaṃ, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘කණවෙරං ගහෙත්වාන, භික්ඛුසඞ්ඝෙ සමොකිරිං;
‘‘Kaṇaveraṃ gahetvāna, bhikkhusaṅghe samokiriṃ;
බුද්ධස්ස විසුං කත්වාන, තතො භිය්යො සමොකිරිං.
Buddhassa visuṃ katvāna, tato bhiyyo samokiriṃ.
‘‘චතුන්නවුතිතො කප්පෙ, යං පුප්ඵමභිපූජයිං;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, බුද්ධපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘සත්තාසීතිම්හිතො කප්පෙ, චතුරාසුං මහිද්ධිකා;
‘‘Sattāsītimhito kappe, caturāsuṃ mahiddhikā;
සත්තරතනසම්පන්නා, චක්කවත්තී මහබ්බලා.
Sattaratanasampannā, cakkavattī mahabbalā.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා කතඤ්ඤුභාවෙ ඨත්වා අත්තනො උපකාරස්ස රඤ්ඤො පච්චුපකාරං කාතුං සීලවතීනගරං ගන්ත්වා රඤ්ඤො ධම්මං දෙසෙන්තො සච්චානි පකාසෙසි. රාජා සච්චපරියොසානෙ සොතාපන්නො හුත්වා අත්තනො නගරෙ සුදස්සනං නාම මහන්තං විහාරං කාරෙත්වා ථෙරස්ස නිය්යාතෙසි. මහාලාභසක්කාරො අහොසි. ථෙරො විහාරං සබ්බඤ්ච ලාභසක්කාරං සඞ්ඝස්ස නිය්යාතෙත්වා සයං පුරිමනියාමෙනෙව පිණ්ඩාය චරිත්වා යාපෙන්තො කතිපාහං තත්ථ වසිත්වා සාවත්ථිං ගන්තුකාමො අහොසි. භික්ඛූ, ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙ ඉධෙව වසථ, සචෙ පච්චයෙහි වෙකල්ලං, මයං තං පරිපූරෙස්සාමා’’ති ආහංසු. ථෙරො, ‘‘න මය්හං, ආවුසො, උළාරෙහි පච්චයෙහි අත්ථො අත්ථි, ඉතරීතරෙහි පච්චයෙහි යාපෙමි, ධම්මරසෙනෙවම්හි තිත්තො’’ති දස්සෙන්තො –
Arahattaṃ pana patvā kataññubhāve ṭhatvā attano upakārassa rañño paccupakāraṃ kātuṃ sīlavatīnagaraṃ gantvā rañño dhammaṃ desento saccāni pakāsesi. Rājā saccapariyosāne sotāpanno hutvā attano nagare sudassanaṃ nāma mahantaṃ vihāraṃ kāretvā therassa niyyātesi. Mahālābhasakkāro ahosi. Thero vihāraṃ sabbañca lābhasakkāraṃ saṅghassa niyyātetvā sayaṃ purimaniyāmeneva piṇḍāya caritvā yāpento katipāhaṃ tattha vasitvā sāvatthiṃ gantukāmo ahosi. Bhikkhū, ‘‘bhante, tumhe idheva vasatha, sace paccayehi vekallaṃ, mayaṃ taṃ paripūressāmā’’ti āhaṃsu. Thero, ‘‘na mayhaṃ, āvuso, uḷārehi paccayehi attho atthi, itarītarehi paccayehi yāpemi, dhammarasenevamhi titto’’ti dassento –
103.
103.
‘‘නාහං එතෙන අත්ථිකො, සුඛිතො ධම්මරසෙන තප්පිතො;
‘‘Nāhaṃ etena atthiko, sukhito dhammarasena tappito;
පිත්වා රසග්ගමුත්තමං, න ච කාහාමි විසෙන සන්ථව’’න්ති. –
Pitvā rasaggamuttamaṃ, na ca kāhāmi visena santhava’’nti. –
ගාථං අභාසි.
Gāthaṃ abhāsi.
තත්ථ නාහං එතෙන අත්ථිකොති යෙන මං තුම්හෙ තප්පෙතුකාමා ‘‘පරිපූරෙස්සාමා’’ති වදථ, එතෙන ආමිසලාභෙන පච්චයාමිසරසෙන නාහං අත්ථිකො, මය්හං එතෙන අත්ථො නත්ථි, සන්තුට්ඨි පරමං සුඛන්ති ඉතරීතරෙහෙව පච්චයෙහි යාපෙමීති අත්ථො. ඉදානි තෙන අනත්ථිකභාවෙ පධානකාරණං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘සුඛිතො ධම්මරසෙන තප්පිතො’’ති. සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මරසෙන චෙව නවවිධලොකුත්තරධම්මරසෙන ච තප්පිතො පීණිතො සුඛිතො උත්තමෙන සුඛෙන සුහිතොති අත්ථො. පිත්වා රසග්ගමුත්තමන්ති සබ්බරසෙසු අග්ගං සෙට්ඨං තතොයෙව උත්තමං යථාවුත්තං ධම්මරසං පිවිත්වා ඨිතො, තෙනාහ – ‘‘සබ්බරසං ධම්මරසො ජිනාතී’’ති (ධ. ප. 354). න ච කාහාමි විසෙන සන්ථවන්ති එවරූපං රසුත්තමං ධම්මරසං පිවිත්වා ඨිතො විසෙන විසසදිසෙන විසරසෙන සන්ථවං සංසග්ගං න කරිස්සාමි, තථාකරණස්ස කාරණං නත්ථීති අත්ථො.
Tattha nāhaṃ etena atthikoti yena maṃ tumhe tappetukāmā ‘‘paripūressāmā’’ti vadatha, etena āmisalābhena paccayāmisarasena nāhaṃ atthiko, mayhaṃ etena attho natthi, santuṭṭhi paramaṃ sukhanti itarītareheva paccayehi yāpemīti attho. Idāni tena anatthikabhāve padhānakāraṇaṃ dassento āha ‘‘sukhito dhammarasena tappito’’ti. Sattatiṃsabodhipakkhiyadhammarasena ceva navavidhalokuttaradhammarasena ca tappito pīṇito sukhito uttamena sukhena suhitoti attho. Pitvā rasaggamuttamanti sabbarasesu aggaṃ seṭṭhaṃ tatoyeva uttamaṃ yathāvuttaṃ dhammarasaṃ pivitvā ṭhito, tenāha – ‘‘sabbarasaṃ dhammaraso jinātī’’ti (dha. pa. 354). Na ca kāhāmi visena santhavanti evarūpaṃ rasuttamaṃ dhammarasaṃ pivitvā ṭhito visena visasadisena visarasena santhavaṃ saṃsaggaṃ na karissāmi, tathākaraṇassa kāraṇaṃ natthīti attho.
බන්ධුරත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Bandhurattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 3. බන්ධුරත්ථෙරගාථා • 3. Bandhurattheragāthā