| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३३९] ९. बावेरुजातकवण्णना
[339] 9. Bāverujātakavaṇṇanā
अदस्सनेन मोरस्साति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो हतलाभसक्कारे तित्थिये आरब्भ कथेसि। तित्थिया हि अनुप्पन्ने बुद्धे लाभिनो अहेसुं, उप्पन्ने पन बुद्धे हतलाभसक्कारा सूरियुग्गमने खज्जोपनका विय जाता। तेसं तं पवत्तिं आरब्भ भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि याव गुणवन्ता न उप्पज्जन्ति, ताव निग्गुणा लाभग्गयसग्गप्पत्ता अहेसुं, गुणवन्तेसु पन उप्पन्नेसु निग्गुणा हतलाभसक्कारा जाता’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Adassanena morassāti idaṃ satthā jetavane viharanto hatalābhasakkāre titthiye ārabbha kathesi. Titthiyā hi anuppanne buddhe lābhino ahesuṃ, uppanne pana buddhe hatalābhasakkārā sūriyuggamane khajjopanakā viya jātā. Tesaṃ taṃ pavattiṃ ārabbha bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi yāva guṇavantā na uppajjanti, tāva nigguṇā lābhaggayasaggappattā ahesuṃ, guṇavantesu pana uppannesu nigguṇā hatalābhasakkārā jātā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो मोरयोनियं निब्बत्तित्वा वुड्ढिमन्वाय सोभग्गप्पत्तो अरञ्ञे विचरि। तदा एकच्चे वाणिजा दिसाकाकं गहेत्वा नावाय बावेरुरट्ठं अगमंसु। तस्मिं किर काले बावेरुरट्ठे सकुणा नाम नत्थि। आगतागता रट्ठवासिनो तं पञ्जरे निसिन्नं दिस्वा ‘‘पस्सथिमस्स छविवण्णं गलपरियोसानं मुखतुण्डकं मणिगुळसदिसानि अक्खीनी’’ति काकमेव पसंसित्वा ते वाणिजके आहंसु ‘‘इमं, अय्या, सकुणं अम्हाकं देथ, अम्हाकं इमिना अत्थो, तुम्हे अत्तनो रट्ठे अञ्ञं लभिस्सथा’’ति। ‘‘तेन हि मूलेन गण्हथा’’ति। ‘‘कहापणेन नो देथा’’ति। ‘‘न देमा’’ति । अनुपुब्बेन वड्ढित्वा ‘‘सतेन देथा’’ति वुत्ते ‘‘अम्हाकं एस बहूपकारो, तुम्हेहि सद्धिं मेत्ति होतू’’ति कहापणसतं गहेत्वा अदंसु। ते तं नेत्वा सुवण्णपञ्जरे पक्खिपित्वा नानप्पकारेन मच्छमंसेन चेव फलाफलेन च पटिजग्गिंसु। अञ्ञेसं सकुणानं अविज्जमानट्ठाने दसहि असद्धम्मेहि समन्नागतो काको लाभग्गयसग्गप्पत्तो अहोसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto morayoniyaṃ nibbattitvā vuḍḍhimanvāya sobhaggappatto araññe vicari. Tadā ekacce vāṇijā disākākaṃ gahetvā nāvāya bāveruraṭṭhaṃ agamaṃsu. Tasmiṃ kira kāle bāveruraṭṭhe sakuṇā nāma natthi. Āgatāgatā raṭṭhavāsino taṃ pañjare nisinnaṃ disvā ‘‘passathimassa chavivaṇṇaṃ galapariyosānaṃ mukhatuṇḍakaṃ maṇiguḷasadisāni akkhīnī’’ti kākameva pasaṃsitvā te vāṇijake āhaṃsu ‘‘imaṃ, ayyā, sakuṇaṃ amhākaṃ detha, amhākaṃ iminā attho, tumhe attano raṭṭhe aññaṃ labhissathā’’ti. ‘‘Tena hi mūlena gaṇhathā’’ti. ‘‘Kahāpaṇena no dethā’’ti. ‘‘Na demā’’ti . Anupubbena vaḍḍhitvā ‘‘satena dethā’’ti vutte ‘‘amhākaṃ esa bahūpakāro, tumhehi saddhiṃ metti hotū’’ti kahāpaṇasataṃ gahetvā adaṃsu. Te taṃ netvā suvaṇṇapañjare pakkhipitvā nānappakārena macchamaṃsena ceva phalāphalena ca paṭijaggiṃsu. Aññesaṃ sakuṇānaṃ avijjamānaṭṭhāne dasahi asaddhammehi samannāgato kāko lābhaggayasaggappatto ahosi.
पुनवारे ते वाणिजा एकं मोरराजानं गहेत्वा यथा अच्छरसद्देन वस्सति, पाणिप्पहरणसद्देन नच्चति, एवं सिक्खापेत्वा बावेरुरट्ठं अगमंसु। सो महाजने सन्निपतिते नावाय धुरे ठत्वा पक्खे विधुनित्वा मधुरस्सरं निच्छारेत्वा नच्चि। मनुस्सा तं दिस्वा सोमनस्सजाता ‘‘एतं, अय्या, सोभग्गप्पत्तं सुसिक्खितं सकुणराजानं अम्हाकं देथा’’ति आहंसु। अम्हेहि पठमं काको आनीतो, तं गण्हित्थ, इदानि एकं मोरराजानं आनयिम्हा, एतम्पि याचथ, तुम्हाकं रट्ठे सकुणं नाम गहेत्वा आगन्तुं न सक्काति। ‘‘होतु, अय्या, अत्तनो रट्ठे अञ्ञं लभिस्सथ, इमं नो देथा’’ति मूलं वड्ढेत्वा सहस्सेन गण्हिंसु। अथ नं सत्तरतनविचित्ते पञ्जरे ठपेत्वा मच्छमंसफलाफलेहि चेव मधुलाजसक्करपानकादीहि च पटिजग्गिंसु, मयूरराजा लाभग्गयसग्गप्पत्तो जातो, तस्सागतकालतो पट्ठाय काकस्स लाभसक्कारो परिहायि, कोचि नं ओलोकेतुम्पि न इच्छि। काको खादनीयभोजनीयं अलभमानो ‘‘काका’’ति वस्सन्तो गन्त्वा उक्कारभूमियं ओतरित्वा गोचरं गण्हि।
Punavāre te vāṇijā ekaṃ morarājānaṃ gahetvā yathā accharasaddena vassati, pāṇippaharaṇasaddena naccati, evaṃ sikkhāpetvā bāveruraṭṭhaṃ agamaṃsu. So mahājane sannipatite nāvāya dhure ṭhatvā pakkhe vidhunitvā madhurassaraṃ nicchāretvā nacci. Manussā taṃ disvā somanassajātā ‘‘etaṃ, ayyā, sobhaggappattaṃ susikkhitaṃ sakuṇarājānaṃ amhākaṃ dethā’’ti āhaṃsu. Amhehi paṭhamaṃ kāko ānīto, taṃ gaṇhittha, idāni ekaṃ morarājānaṃ ānayimhā, etampi yācatha, tumhākaṃ raṭṭhe sakuṇaṃ nāma gahetvā āgantuṃ na sakkāti. ‘‘Hotu, ayyā, attano raṭṭhe aññaṃ labhissatha, imaṃ no dethā’’ti mūlaṃ vaḍḍhetvā sahassena gaṇhiṃsu. Atha naṃ sattaratanavicitte pañjare ṭhapetvā macchamaṃsaphalāphalehi ceva madhulājasakkarapānakādīhi ca paṭijaggiṃsu, mayūrarājā lābhaggayasaggappatto jāto, tassāgatakālato paṭṭhāya kākassa lābhasakkāro parihāyi, koci naṃ oloketumpi na icchi. Kāko khādanīyabhojanīyaṃ alabhamāno ‘‘kākā’’ti vassanto gantvā ukkārabhūmiyaṃ otaritvā gocaraṃ gaṇhi.
सत्था द्वे वत्थूनि घटेत्वा सम्बुद्धो हुत्वा इमा गाथा अभासि –
Satthā dve vatthūni ghaṭetvā sambuddho hutvā imā gāthā abhāsi –
१५३.
153.
‘‘अदस्सनेन मोरस्स, सिखिनो मञ्जुभाणिनो।
‘‘Adassanena morassa, sikhino mañjubhāṇino;
काकं तत्थ अपूजेसुं, मंसेन च फलेन च॥
Kākaṃ tattha apūjesuṃ, maṃsena ca phalena ca.
१५४.
154.
‘‘यदा च सरसम्पन्नो, मोरो बावेरुमागमा।
‘‘Yadā ca sarasampanno, moro bāverumāgamā;
अथ लाभो च सक्कारो, वायसस्स अहायथ॥
Atha lābho ca sakkāro, vāyasassa ahāyatha.
१५५.
155.
‘‘याव नुप्पज्जती बुद्धो, धम्मराजा पभङ्करो।
‘‘Yāva nuppajjatī buddho, dhammarājā pabhaṅkaro;
ताव अञ्ञे अपूजेसुं, पुथू समणब्राह्मणे॥
Tāva aññe apūjesuṃ, puthū samaṇabrāhmaṇe.
१५६.
156.
‘‘यदा च सरसम्पन्नो, बुद्धो धम्मं अदेसयि।
‘‘Yadā ca sarasampanno, buddho dhammaṃ adesayi;
अथ लाभो च सक्कारो, तित्थियानं अहायथा’’ति॥
Atha lābho ca sakkāro, titthiyānaṃ ahāyathā’’ti.
तत्थ सिखिनोति सिखाय समन्नागतस्स। मञ्जुभाणिनोति मधुरस्सरस्स। अपूजेसुन्ति अपूजयिंसु। मंसेन च फलेन चाति नानप्पकारेन मंसेन फलाफलेन च। बावेरुमागमाति बावेरुरट्ठं आगतो। ‘‘भावेरू’’तिपि पाठो। अहायथाति परिहीनो। धम्मराजाति नवहि लोकुत्तरधम्मेहि परिसं रञ्जेतीति धम्मराजा। पभङ्करोति सत्तलोकओकासलोकसङ्खारलोकेसु आलोकस्स कतत्ता पभङ्करो। सरसम्पन्नोति ब्रह्मस्सरेन समन्नागतो। धम्मं अदेसयीति चतुसच्चधम्मं पकासेसीति।
Tattha sikhinoti sikhāya samannāgatassa. Mañjubhāṇinoti madhurassarassa. Apūjesunti apūjayiṃsu. Maṃsena ca phalena cāti nānappakārena maṃsena phalāphalena ca. Bāverumāgamāti bāveruraṭṭhaṃ āgato. ‘‘Bhāverū’’tipi pāṭho. Ahāyathāti parihīno. Dhammarājāti navahi lokuttaradhammehi parisaṃ rañjetīti dhammarājā. Pabhaṅkaroti sattalokaokāsalokasaṅkhāralokesu ālokassa katattā pabhaṅkaro. Sarasampannoti brahmassarena samannāgato. Dhammaṃ adesayīti catusaccadhammaṃ pakāsesīti.
इति इमा चतस्सो गाथा भासित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा काको निगण्ठो नाटपुत्तो अहोसि, मोरराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Iti imā catasso gāthā bhāsitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kāko nigaṇṭho nāṭaputto ahosi, morarājā pana ahameva ahosi’’nti.
बावेरुजातकवण्णना नवमा।
Bāverujātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३३९. बावेरुजातकं • 339. Bāverujātakaṃ
