Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
11. එකාදසමවග්ගො
11. Ekādasamavaggo
1. බෙලට්ඨානිකත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
1. Belaṭṭhānikattheragāthāvaṇṇanā
හිත්වා ගිහිත්තං අනවොසිතත්තොතිආදිකා ආයස්මතො බෙලට්ඨානිකත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො ඉතො එකතිංසෙ කප්පෙ වෙස්සභුස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො බ්රාහ්මණසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගන්ත්වා ඝරාවාසං පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා ඉසීහි පරිවුතො විචරන්තො එකදිවසං වෙස්සභුං භගවන්තං දිස්වා පීතිසොමනස්සජාතො සත්ථු ඤාණසම්පත්තිං නිස්සාය පසන්නමානසො ඤාණං උද්දිස්ස පුප්ඵෙහි පූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා බෙලට්ඨානිකොති ලද්ධනාමො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා කොසලරට්ඨෙ අරඤ්ඤෙ විහරන්තො අලසො කායදළ්හිබහුලො ඵරුසවාචො අහොසි, සමණධම්මෙ චිත්තං න උප්පාදෙසි. අථ නං භගවා ඤාණපරිපාකං ඔලොකෙත්වා –
Hitvāgihittaṃ anavositattotiādikā āyasmato belaṭṭhānikattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe vessabhussa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gantvā gharāvāsaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā isīhi parivuto vicaranto ekadivasaṃ vessabhuṃ bhagavantaṃ disvā pītisomanassajāto satthu ñāṇasampattiṃ nissāya pasannamānaso ñāṇaṃ uddissa pupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā belaṭṭhānikoti laddhanāmo viññutaṃ patto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā kosalaraṭṭhe araññe viharanto alaso kāyadaḷhibahulo pharusavāco ahosi, samaṇadhamme cittaṃ na uppādesi. Atha naṃ bhagavā ñāṇaparipākaṃ oloketvā –
101.
101.
‘‘හිත්වා ගිහිත්තං අනවොසිතත්තො, මුඛනඞ්ගලී ඔදරිකො කුසීතො;
‘‘Hitvā gihittaṃ anavositatto, mukhanaṅgalī odariko kusīto;
මහාවරාහොව නිවාපපුට්ඨො, පුනප්පුනං ගබ්භමුපෙති මන්දො’’ති. –
Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti. –
ඉමාය ඔභාසගාථාය සංවෙජෙසි. සො සත්ථාරං පුරතො නිසින්නං විය දිස්වා තඤ්ච ගාථං සුත්වා සංවෙගජාතො ඤාණස්ස පරිපාකං ගතත්තා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.14.41-46) –
Imāya obhāsagāthāya saṃvejesi. So satthāraṃ purato nisinnaṃ viya disvā tañca gāthaṃ sutvā saṃvegajāto ñāṇassa paripākaṃ gatattā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.41-46) –
‘‘කණිකාරංව ජොතන්තං, නිසින්නං පබ්බතන්තරෙ;
‘‘Kaṇikāraṃva jotantaṃ, nisinnaṃ pabbatantare;
ඔභාසෙන්තං දිසා සබ්බා, ඔසධිං විය තාරකං.
Obhāsentaṃ disā sabbā, osadhiṃ viya tārakaṃ.
‘‘තයො මාණවකා ආසුං, සකෙ සිප්පෙ සුසික්ඛිතා;
‘‘Tayo māṇavakā āsuṃ, sake sippe susikkhitā;
ඛාරිභාරං ගහෙත්වාන, අන්වෙන්ති මම පච්ඡතො.
Khāribhāraṃ gahetvāna, anventi mama pacchato.
‘‘පුටකෙ සත්ත පුප්ඵානි, නික්ඛිත්තානි තපස්සිනා;
‘‘Puṭake satta pupphāni, nikkhittāni tapassinā;
ගහෙත්වා තානි ඤාණම්හි, වෙස්සභුස්සාභිරොපයිං.
Gahetvā tāni ñāṇamhi, vessabhussābhiropayiṃ.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං පුප්ඵමභිරොපයිං;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ඤාණපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, ñāṇapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘එකූනතිංසකප්පම්හි, විපුලාභසනාමකො;
‘‘Ekūnatiṃsakappamhi, vipulābhasanāmako;
සත්තරතනසම්පන්නො, චක්කවත්තී මහබ්බලො.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා සත්ථු ඔවාදං පටිපූජෙන්තො බ්යතිරෙකමුඛෙන ච අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො තමෙව ගාථං පච්චුදාහාසි.
Arahattaṃ pana patvā satthu ovādaṃ paṭipūjento byatirekamukhena ca aññaṃ byākaronto tameva gāthaṃ paccudāhāsi.
තත්ථ හිත්වා ගිහිත්තන්ති ගහට්ඨභාවං පරිච්චජිත්වා පබ්බජිත්වාති අත්ථො. අනවොසිතත්තොති අනුරූපං අවොසිතත්තො, යදත්ථං සාසනෙ පබ්බජන්තස්ස අනුරූපපරිඤ්ඤාදීනං අතීරිතත්තා අපරියොසිතභාවො අකතකරණීයොති අත්ථො. අථ වා අනවොසිතත්තොති අනුඅවොසිතසභාවො, විසුද්ධීනං මග්ගානඤ්ච අනුපටිපාටියා වසිතබ්බවාසස්ස අකතාවී, දසසු අරියවාසෙසු අවුසිතවාති අත්ථො. මුඛසඞ්ඛාතං නඞ්ගලං ඉමස්ස අත්ථීති මුඛනඞ්ගලී. නඞ්ගලෙන විය පථවිං පරෙසු ඵරුසවාචප්පයොගෙන අත්තානං ඛනන්තොති අත්ථො. ඔදරිකොති උදරෙ පසුතො උදරපොසනතප්පරො. කුසීතොති අලසො, භාවනං අනනුයුඤ්ජන්තො. එවංභූතස්ස නිප්ඵත්තිං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘මහාවරාහොව නිවාපපුට්ඨො, පුනප්පුනං ගබ්භමුපෙති මන්දො’’ති. තස්සත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොයෙව. එත්ථ ච යථා පබ්බජිත්වා අනවොසිතාදිසභාවතාය පුනප්පුනං ගබ්භමුපෙති මන්දො, න එවං මාදිසො පණ්ඩිතො. තබ්බිපරීතසභාවතාය පන සම්මාපටිපත්තියා මත්ථකං පාපිතත්තා පරිනිබ්බායතීති බ්යතිරෙකමුඛෙන අඤ්ඤං බ්යාකාසීති දට්ඨබ්බන්ති.
Tattha hitvā gihittanti gahaṭṭhabhāvaṃ pariccajitvā pabbajitvāti attho. Anavositattoti anurūpaṃ avositatto, yadatthaṃ sāsane pabbajantassa anurūpapariññādīnaṃ atīritattā apariyositabhāvo akatakaraṇīyoti attho. Atha vā anavositattoti anuavositasabhāvo, visuddhīnaṃ maggānañca anupaṭipāṭiyā vasitabbavāsassa akatāvī, dasasu ariyavāsesu avusitavāti attho. Mukhasaṅkhātaṃ naṅgalaṃ imassa atthīti mukhanaṅgalī. Naṅgalena viya pathaviṃ paresu pharusavācappayogena attānaṃ khanantoti attho. Odarikoti udare pasuto udaraposanatapparo. Kusītoti alaso, bhāvanaṃ ananuyuñjanto. Evaṃbhūtassa nipphattiṃ dassento āha ‘‘mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva. Ettha ca yathā pabbajitvā anavositādisabhāvatāya punappunaṃ gabbhamupeti mando, na evaṃ mādiso paṇḍito. Tabbiparītasabhāvatāya pana sammāpaṭipattiyā matthakaṃ pāpitattā parinibbāyatīti byatirekamukhena aññaṃ byākāsīti daṭṭhabbanti.
බෙලට්ඨානිකත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Belaṭṭhānikattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 1. බෙලට්ඨානිකත්ථෙරගාථා • 1. Belaṭṭhānikattheragāthā