| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්‌ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
6. බෙලට්‌ඨසීසත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා
6. Belaṭṭhasīsattheragāthāvaṇṇanā
යථාපි භද්‌දො ආජඤ්‌ඤොති ආයස්‌මතො බෙලට්‌ඨසීසත්‌ථෙරස්‌ස ගාථා. කා උප්‌පත්‌ති? සො කිර පදුමුත්‌තරස්‌ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්‌බත්‌තො භගවන්‌තං උපසඞ්‌කමිත්‌වා ධම්‌මං සුත්‌වා පටිලද්‌ධසද්‌ධො පබ්‌බජිත්‌වා සමණධම්‌මං කරොන්‌තො උපනිස්‌සයසම්‌පත්‌තියා අභාවෙන විසෙසං නිබ්‌බත්‌තෙතුං නාසක්‌ඛි. විවට්‌ටූපනිස්‌සයං පන බහුං කුසලං උපචිනිත්‌වා දෙවමනුස්‌සෙසු සංසරන්‌තො ඉතො එකතිංසෙ කප්‌පෙ වෙස්‌සභුං භගවන්‌තං පස්‌සිත්‌වා පසන්‌නචිත්‌තො මාතුලුඞ්‌ගඵලං අදාසි. සො තෙන පුඤ්‌ඤකම්‌මෙන දෙවෙසු නිබ්‌බත්‌තිත්‌වා අපරාපරං පුඤ්‌ඤානි කත්‌වා සුගතිතො සුගතිං උපගච්‌ඡන්‌තො ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ සාවත්‌ථියං බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ නිබ්‌බත්‌තො භගවතො අභිසම්‌බොධියා පුරෙතරමෙව උරුවෙලකස්‌සපස්‌ස සන්‌තිකෙ තාපසපබ්‌බජ්‌ජං පබ්‌බජිත්‌වා අග්‌ගිං පරිචරන්‌තො උරුවෙලකස්‌සපදමනෙ ආදිත්‌තපරියායදෙසනාය (මහාව. 54; සං. නි. 4.28) පුරාණජටිලසහස්‌සෙන සද්‌ධිං අරහත්‌තං පාපුණි. තෙන වුත්‌තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.51.68-73) –
Yathāpibhaddo ājaññoti āyasmato belaṭṭhasīsattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbatto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto upanissayasampattiyā abhāvena visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Vivaṭṭūpanissayaṃ pana bahuṃ kusalaṃ upacinitvā devamanussesu saṃsaranto ito ekatiṃse kappe vessabhuṃ bhagavantaṃ passitvā pasannacitto mātuluṅgaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devesu nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatito sugatiṃ upagacchanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatto bhagavato abhisambodhiyā puretarameva uruvelakassapassa santike tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā aggiṃ paricaranto uruvelakassapadamane ādittapariyāyadesanāya (mahāva. 54; saṃ. ni. 4.28) purāṇajaṭilasahassena saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.68-73) –
‘‘කණිකාරංව ජොතන්‌තං, පුණ්‌ණමායෙව චන්‌දිමං;
‘‘Kaṇikāraṃva jotantaṃ, puṇṇamāyeva candimaṃ;
ජලන්‌තං දීපරුක්‌ඛංව, අද්‌දසං ලොකනායකං.
Jalantaṃ dīparukkhaṃva, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘මාතුලුඞ්‌ගඵලං ගය්‌හ, අදාසිං සත්‌ථුනො අහං;
‘‘Mātuluṅgaphalaṃ gayha, adāsiṃ satthuno ahaṃ;
දක්‌ඛිණෙය්‍යස්‌ස වීරස්‌ස, පසන්‌නො සෙහි පාණිභි.
Dakkhiṇeyyassa vīrassa, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්‌පෙ, යං ඵලං අදදිං තදා;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
දුග්‌ගතිං නාභිජානාමි, ඵලදානස්‌සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්‌හං…පෙ.… කතං බුද්‌ධස්‌ස සාසන’’න්‌ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
එවං අධිගතාරහත්‌තො ආයස්‌මතො ධම්‌මභණ්‌ඩාගාරිකස්‌ස උපජ්‌ඣායො අයං ථෙරො එකදිවසං ඵලසමාපත්‌තිතො උට්‌ඨාය තං සන්‌තං පණීතං නිරාමිසං සුඛං අත්‌තනො පුබ්‌බයොගඤ්‌ච පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා පීතිවෙගවසෙන ‘‘යථාපි භද්‌දො ආජඤ්‌ඤො’’ති ගාථං අභාසි.
Evaṃ adhigatārahatto āyasmato dhammabhaṇḍāgārikassa upajjhāyo ayaṃ thero ekadivasaṃ phalasamāpattito uṭṭhāya taṃ santaṃ paṇītaṃ nirāmisaṃ sukhaṃ attano pubbayogañca paccavekkhitvā pītivegavasena ‘‘yathāpi bhaddo ājañño’’ti gāthaṃ abhāsi.
16. තත්‌ථ යථාපීති ඔපම්‌මපටිපාදනත්‌ථෙ නිපාතො. භද්‌දොති සුන්‌දරො ථාමබලසමත්‌ථජවපරක්‌කමාදිසම්‌පන්‌නො. ආජඤ්‌ඤොති ආජානීයො ජාතිමා කාරණාකාරණානං ආජානනකො. සො තිවිධො උසභාජඤ්‌ඤො අස්‌සාජඤ්‌ඤො හත්‌ථාජඤ්‌ඤොති. තෙසු උසභාජඤ්‌ඤො ඉධාධිප්‌පෙතො. සො ච ඛො ඡෙකකසනකිච්‌චෙ නියුත්‌තො, තෙනාහ ‘‘නඞ්‌ගලාවත්‌තනී’’ති. නඞ්‌ගලස්‌ස ඵාලස්‌ස ආවත්‌තනකො, නඞ්‌ගලං ඉතො චිතො ච ආවත්‌තෙත්‌වා ඛෙත්‌තෙ කසනකොති අත්‌ථො. නඞ්‌ගලං වා ආවත්‌තයති එත්‌ථාති නඞ්‌ගලාවත්‌තං , ඛෙත්‌තෙ නඞ්‌ගලපථො, තස්‌මිං නඞ්‌ගලාවත්‌තනි. ගාථාසුඛත්‌ථඤ්‌හෙත්‌ථ ‘‘වත්‌තනී’’ති දීඝං කත්‌වා වුත්‌තං. සිඛීති මත්‌ථකෙ අවට්‌ඨානතො සිඛාසදිසතාය සිඛා, සිඞ්‌ගං. තදස්‌ස අත්‌ථීති සිඛී. අපරෙ පන ‘‘කකුධං ඉධ ‘සිඛා’ති අධිප්‌පෙත’’න්‌ති වදන්‌ති, උභයථාපි පධානඞ්‌ගකිත්‌තනමෙතං ‘‘සිඛී’’ති. අප්‌පකසිරෙනාති අප්‌පකිලමථෙන. රත්‌තින්‌දිවාති රත්‌තියො දිවා ච, එවං මමං අප්‌පකසිරෙන ගච්‌ඡන්‌තීති යොජනා. ඉදං වුත්‌තං හොති – යථා ‘‘භද්‌දො උසභාජානීයො කසනෙ නියුත්‌තො ඝනතිණමූලාදිකෙපි නඞ්‌ගලපථෙ තං අගණෙන්‌තො අප්‌පකසිරෙන ඉතො චිතො ච පරිවත්‌තෙන්‌තො ගච්‌ඡති, යාව කසනතිණානං පරිස්‌සමං දස්‌සෙති, එවං මමං රත්‌තින්‌දිවාපි අප්‌පකසිරෙනෙව ගච්‌ඡන්‌ති අතික්‌කමන්‌තී’’ති. තත්‌ථ කාරණමාහ ‘‘සුඛෙ ලද්‌ධෙ නිරාමිසෙ’’ති. යස්‌මා කාමාමිසලොකාමිසවට්‌ටාමිසෙහි අසම්‌මිස්‌සං සන්‌තං පණීතං ඵලසමාපත්‌තිසුඛං ලද්‌ධං, තස්‌මාති අත්‌ථො. පච්‌චත්‌තෙ චෙතං භුම්‌මවචනං යථා ‘‘වනප්‌පගුම්‌බෙ’’ (ඛු. පා. 6.13; සු. නි. 236) ‘‘තෙන වත රෙ වත්‌තබ්‌බෙ’’ති (කථා. 1) ච. අථ වා තතො පභුති රත්‌තින්‌දිවා අප්‌පකසිරෙන ගච්‌ඡන්‌තීති විචාරණාය ආහ – ‘‘සුඛෙ ලද්‌ධෙ නිරාමිසෙ’’ති, නිරාමිසෙ සුඛෙ ලද්‌ධෙ සති තස්‌ස ලද්‌ධකාලතො පට්‌ඨායාති අත්‌ථො.
16. Tattha yathāpīti opammapaṭipādanatthe nipāto. Bhaddoti sundaro thāmabalasamatthajavaparakkamādisampanno. Ājaññoti ājānīyo jātimā kāraṇākāraṇānaṃ ājānanako. So tividho usabhājañño assājañño hatthājaññoti. Tesu usabhājañño idhādhippeto. So ca kho chekakasanakicce niyutto, tenāha ‘‘naṅgalāvattanī’’ti. Naṅgalassa phālassa āvattanako, naṅgalaṃ ito cito ca āvattetvā khette kasanakoti attho. Naṅgalaṃ vā āvattayati etthāti naṅgalāvattaṃ , khette naṅgalapatho, tasmiṃ naṅgalāvattani. Gāthāsukhatthañhettha ‘‘vattanī’’ti dīghaṃ katvā vuttaṃ. Sikhīti matthake avaṭṭhānato sikhāsadisatāya sikhā, siṅgaṃ. Tadassa atthīti sikhī. Apare pana ‘‘kakudhaṃ idha ‘sikhā’ti adhippeta’’nti vadanti, ubhayathāpi padhānaṅgakittanametaṃ ‘‘sikhī’’ti. Appakasirenāti appakilamathena. Rattindivāti rattiyo divā ca, evaṃ mamaṃ appakasirena gacchantīti yojanā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ‘‘bhaddo usabhājānīyo kasane niyutto ghanatiṇamūlādikepi naṅgalapathe taṃ agaṇento appakasirena ito cito ca parivattento gacchati, yāva kasanatiṇānaṃ parissamaṃ dasseti, evaṃ mamaṃ rattindivāpi appakasireneva gacchanti atikkamantī’’ti. Tattha kāraṇamāha ‘‘sukhe laddhe nirāmise’’ti. Yasmā kāmāmisalokāmisavaṭṭāmisehi asammissaṃ santaṃ paṇītaṃ phalasamāpattisukhaṃ laddhaṃ, tasmāti attho. Paccatte cetaṃ bhummavacanaṃ yathā ‘‘vanappagumbe’’ (khu. pā. 6.13; su. ni. 236) ‘‘tena vata re vattabbe’’ti (kathā. 1) ca. Atha vā tato pabhuti rattindivā appakasirena gacchantīti vicāraṇāya āha – ‘‘sukhe laddhe nirāmise’’ti, nirāmise sukhe laddhe sati tassa laddhakālato paṭṭhāyāti attho.
බෙලට්‌ඨසීසත්‌ථෙරගාථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Belaṭṭhasīsattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 6. බෙලට්‌ඨසීසත්‌ථෙරගාථා • 6. Belaṭṭhasīsattheragāthā
