| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៤៦៥] ២. ភទ្ទសាលជាតកវណ្ណនា
[465] 2. Bhaddasālajātakavaṇṇanā
កា ត្វំ សុទ្ធេហិ វត្ថេហីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ញាតត្ថចរិយំ អារព្ភ កថេសិ។ សាវត្ថិយញ្ហិ អនាថបិណ្ឌិកស្ស និវេសនេ បញ្ចន្នំ ភិក្ខុសតានំ និពទ្ធភោជនំ បវត្តតិ, តថា វិសាខាយ ច កោសលរញ្ញោ ច។ តត្ថ បន កិញ្ចាបិ នានគ្គរសភោជនំ ទីយតិ, ភិក្ខូនំ បនេត្ថ កោចិ វិស្សាសិកោ នត្ថិ, តស្មា ភិក្ខូ រាជនិវេសនេ ន ភុញ្ជន្តិ, ភត្តំ គហេត្វា អនាថបិណ្ឌិកស្ស វា វិសាខាយ វា អញ្ញេសំ វា វិស្សាសិកានំ ឃរំ គន្ត្វា ភុញ្ជន្តិ។ រាជា ឯកទិវសំ បណ្ណាការំ អាហដំ ‘‘ភិក្ខូនំ ទេថា’’តិ ភត្តគ្គំ បេសេត្វា ‘‘ភត្តគ្គេ ភិក្ខូ នត្ថី’’តិ វុត្តេ ‘‘កហំ គតា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អត្តនោ វិស្សាសិកគេហេសុ និសីទិត្វា ភុញ្ជន្តី’’តិ សុត្វា ភុត្តបាតរាសោ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ភន្តេ, ភោជនំ នាម កិំ បរម’’ន្តិ បុច្ឆិ។ វិស្សាសបរមំ មហារាជ, កញ្ជិកមត្តកម្បិ វិស្សាសិកេន ទិន្នំ មធុរំ ហោតីតិ។ ភន្តេ, កេន បន សទ្ធិំ ភិក្ខូនំ វិស្សាសោ ហោតីតិ? ‘‘ញាតីហិ វា សេក្ខកុលេហិ វា, មហារាជា’’តិ។ តតោ រាជា ចិន្តេសិ ‘‘ឯកំ សក្យធីតរំ អានេត្វា អគ្គមហេសិំ ករិស្សាមិ, ឯវំ មយា សទ្ធិំ ភិក្ខូនំ ញាតកេ វិយ វិស្សាសោ ភវិស្សតី’’តិ។ សោ ឧដ្ឋាយាសនា អត្តនោ និវេសនំ គន្ត្វា កបិលវត្ថុំ ទូតំ បេសេសិ ‘‘ធីតរំ មេ ទេថ, អហំ តុម្ហេហិ សទ្ធិំ ញាតិភាវំ ឥច្ឆាមី’’តិ។
Kā tvaṃ suddhehi vatthehīti idaṃ satthā jetavane viharanto ñātatthacariyaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyañhi anāthapiṇḍikassa nivesane pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ nibaddhabhojanaṃ pavattati, tathā visākhāya ca kosalarañño ca. Tattha pana kiñcāpi nānaggarasabhojanaṃ dīyati, bhikkhūnaṃ panettha koci vissāsiko natthi, tasmā bhikkhū rājanivesane na bhuñjanti, bhattaṃ gahetvā anāthapiṇḍikassa vā visākhāya vā aññesaṃ vā vissāsikānaṃ gharaṃ gantvā bhuñjanti. Rājā ekadivasaṃ paṇṇākāraṃ āhaṭaṃ ‘‘bhikkhūnaṃ dethā’’ti bhattaggaṃ pesetvā ‘‘bhattagge bhikkhū natthī’’ti vutte ‘‘kahaṃ gatā’’ti pucchitvā ‘‘attano vissāsikagehesu nisīditvā bhuñjantī’’ti sutvā bhuttapātarāso satthu santikaṃ gantvā ‘‘bhante, bhojanaṃ nāma kiṃ parama’’nti pucchi. Vissāsaparamaṃ mahārāja, kañjikamattakampi vissāsikena dinnaṃ madhuraṃ hotīti. Bhante, kena pana saddhiṃ bhikkhūnaṃ vissāso hotīti? ‘‘Ñātīhi vā sekkhakulehi vā, mahārājā’’ti. Tato rājā cintesi ‘‘ekaṃ sakyadhītaraṃ ānetvā aggamahesiṃ karissāmi, evaṃ mayā saddhiṃ bhikkhūnaṃ ñātake viya vissāso bhavissatī’’ti. So uṭṭhāyāsanā attano nivesanaṃ gantvā kapilavatthuṃ dūtaṃ pesesi ‘‘dhītaraṃ me detha, ahaṃ tumhehi saddhiṃ ñātibhāvaṃ icchāmī’’ti.
សាកិយា ទូតវចនំ សុត្វា សន្និបតិត្វា មន្តយិំសុ ‘‘មយំ កោសលរញ្ញោ អាណាបវត្តិដ្ឋានេ វសាម, សចេ ទារិកំ ន ទស្សាម, មហន្តំ វេរំ ភវិស្សតិ, សចេ ទស្សាម, កុលវំសោ នោ ភិជ្ជិស្សតិ, កិំ នុ ខោ កាតព្ព’’ន្តិ។ អថ នេ មហានាមោ អាហ – ‘‘មា ចិន្តយិត្ថ, មម ធីតា វាសភខត្តិយា នាម នាគមុណ្ឌាយ នាម ទាសិយា កុច្ឆិស្មិំ និព្ពត្តិ។ សា សោឡសវស្សុទ្ទេសិកា ឧត្តមរូបធរា សោភគ្គប្បត្តា បិតុ វំសេន ខត្តិយជាតិកា, តមស្ស ‘ខត្តិយកញ្ញា’តិ បេសេស្សាមា’’តិ។ សាកិយា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា ទូតេ បក្កោសាបេត្វា ‘‘សាធុ, ទារិកំ ទស្សាម, ឥទានេវ នំ គហេត្វា គច្ឆថា’’តិ អាហំសុ។ ទូតា ចិន្តេសុំ ‘‘ឥមេ សាកិយា នាម ជាតិំ និស្សាយ អតិមានិនោ, ‘សទិសី នោ’តិ វត្វា អសទិសិម្បិ ទទេយ្យុំ, ឯតេហិ សទ្ធិំ ឯកតោ ភុញ្ជមានមេវ គណ្ហិស្សាមា’’តិ។ តេ ឯវមាហំសុ ‘‘មយំ គហេត្វា គច្ឆន្តា យា តុម្ហេហិ សទ្ធិំ ឯកតោ ភុញ្ជតិ, តំ គហេត្វា គមិស្សាមា’’តិ។ សាកិយា តេសំ និវាសដ្ឋានំ ទាបេត្វា ‘‘កិំ ករិស្សាមា’’តិ ចិន្តយិំសុ។ មហានាមោ អាហ – ‘‘តុម្ហេ មា ចិន្តយិត្ថ, អហំ ឧបាយំ ករិស្សាមិ, តុម្ហេ មម ភោជនកាលេ វាសភខត្តិយំ អលង្ករិត្វា អានេត្វា មយា ឯកស្មិំ កពឡេ គហិតមត្តេ ‘ទេវ, អសុករាជា បណ្ណំ បហិណិ, ឥមំ តាវ សាសនំ សុណាថា’តិ បណ្ណំ ទស្សេយ្យាថា’’តិ។ តេ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា តស្មិំ ភុញ្ជមានេ កុមារិកំ អលង្ករិំសុ។
Sākiyā dūtavacanaṃ sutvā sannipatitvā mantayiṃsu ‘‘mayaṃ kosalarañño āṇāpavattiṭṭhāne vasāma, sace dārikaṃ na dassāma, mahantaṃ veraṃ bhavissati, sace dassāma, kulavaṃso no bhijjissati, kiṃ nu kho kātabba’’nti. Atha ne mahānāmo āha – ‘‘mā cintayittha, mama dhītā vāsabhakhattiyā nāma nāgamuṇḍāya nāma dāsiyā kucchismiṃ nibbatti. Sā soḷasavassuddesikā uttamarūpadharā sobhaggappattā pitu vaṃsena khattiyajātikā, tamassa ‘khattiyakaññā’ti pesessāmā’’ti. Sākiyā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā dūte pakkosāpetvā ‘‘sādhu, dārikaṃ dassāma, idāneva naṃ gahetvā gacchathā’’ti āhaṃsu. Dūtā cintesuṃ ‘‘ime sākiyā nāma jātiṃ nissāya atimānino, ‘sadisī no’ti vatvā asadisimpi dadeyyuṃ, etehi saddhiṃ ekato bhuñjamānameva gaṇhissāmā’’ti. Te evamāhaṃsu ‘‘mayaṃ gahetvā gacchantā yā tumhehi saddhiṃ ekato bhuñjati, taṃ gahetvā gamissāmā’’ti. Sākiyā tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ dāpetvā ‘‘kiṃ karissāmā’’ti cintayiṃsu. Mahānāmo āha – ‘‘tumhe mā cintayittha, ahaṃ upāyaṃ karissāmi, tumhe mama bhojanakāle vāsabhakhattiyaṃ alaṅkaritvā ānetvā mayā ekasmiṃ kabaḷe gahitamatte ‘deva, asukarājā paṇṇaṃ pahiṇi, imaṃ tāva sāsanaṃ suṇāthā’ti paṇṇaṃ dasseyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tasmiṃ bhuñjamāne kumārikaṃ alaṅkariṃsu.
មហានាមោ ‘‘ធីតរំ មេ អានេថ, មយា សទ្ធិំ ភុញ្ជតូ’’តិ អាហ។ អថ នំ អលង្ករិត្វា តាវទេវ ថោកំ បបញ្ចំ កត្វា អានយិំសុ។ សា ‘‘បិតរា សទ្ធិំ ភុញ្ជិស្សាមី’’តិ ឯកបាតិយំ ហត្ថំ ឱតារេសិ។ មហានាមោបិ តាយ សទ្ធិំ ឯកបិណ្ឌំ គហេត្វា មុខេ ឋបេសិ។ ទុតិយបិណ្ឌាយ ហត្ថេ បសារិតេ ‘‘ទេវ, អសុករញ្ញា បណ្ណំ បហិតំ, ឥមំ តាវ សាសនំ សុណាថា’’តិ បណ្ណំ ឧបនាមេសុំ។ មហានាមោ ‘‘អម្ម, ត្វំ ភុញ្ជាហី’’តិ ទក្ខិណហត្ថំ បាតិយាយេវ កត្វា វាមហត្ថេន គហេត្វា បណ្ណំ ឱលោកេសិ។ តស្ស តំ សាសនំ ឧបធារេន្តស្សេវ ឥតរា ភុញ្ជិ។ សោ តស្សា ភុត្តកាលេ ហត្ថំ ធោវិត្វា មុខំ វិក្ខាលេសិ។ តំ ទិស្វា ទូតា ‘‘និច្ឆយេនេសា ឯតស្ស ធីតា’’តិ និដ្ឋមកំសុ, ន តំ អន្តរំ ជានិតុំ សក្ខិំសុ។ មហានាមោ មហន្តេន បរិវារេន ធីតរំ បេសេសិ។ ទូតាបិ នំ សាវត្ថិំ នេត្វា ‘‘អយំ កុមារិកា ជាតិសម្បន្នា មហានាមស្ស ធីតា’’តិ វទិំសុ។ រាជា តុស្សិត្វា សកលនគរំ អលង្ការាបេត្វា តំ រតនរាសិម្ហិ ឋបេត្វា អគ្គមហេសិដ្ឋានេ អភិសិញ្ចាបេសិ។ សា រញ្ញោ បិយា អហោសិ មនាបា។
Mahānāmo ‘‘dhītaraṃ me ānetha, mayā saddhiṃ bhuñjatū’’ti āha. Atha naṃ alaṅkaritvā tāvadeva thokaṃ papañcaṃ katvā ānayiṃsu. Sā ‘‘pitarā saddhiṃ bhuñjissāmī’’ti ekapātiyaṃ hatthaṃ otāresi. Mahānāmopi tāya saddhiṃ ekapiṇḍaṃ gahetvā mukhe ṭhapesi. Dutiyapiṇḍāya hatthe pasārite ‘‘deva, asukaraññā paṇṇaṃ pahitaṃ, imaṃ tāva sāsanaṃ suṇāthā’’ti paṇṇaṃ upanāmesuṃ. Mahānāmo ‘‘amma, tvaṃ bhuñjāhī’’ti dakkhiṇahatthaṃ pātiyāyeva katvā vāmahatthena gahetvā paṇṇaṃ olokesi. Tassa taṃ sāsanaṃ upadhārentasseva itarā bhuñji. So tassā bhuttakāle hatthaṃ dhovitvā mukhaṃ vikkhālesi. Taṃ disvā dūtā ‘‘nicchayenesā etassa dhītā’’ti niṭṭhamakaṃsu, na taṃ antaraṃ jānituṃ sakkhiṃsu. Mahānāmo mahantena parivārena dhītaraṃ pesesi. Dūtāpi naṃ sāvatthiṃ netvā ‘‘ayaṃ kumārikā jātisampannā mahānāmassa dhītā’’ti vadiṃsu. Rājā tussitvā sakalanagaraṃ alaṅkārāpetvā taṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā aggamahesiṭṭhāne abhisiñcāpesi. Sā rañño piyā ahosi manāpā.
អថស្សា ន ចិរស្សេវ គព្ភោ បតិដ្ឋហិ។ រាជា គព្ភបរិហារមទាសិ។ សា ទសមាសច្ចយេន សុវណ្ណវណ្ណំ បុត្តំ វិជាយិ។ អថស្ស នាមគ្គហណទិវសេ រាជា អត្តនោ អយ្យកស្ស សន្តិកំ បេសេសិ ‘‘សក្យរាជធីតា វាសភខត្តិយា បុត្តំ វិជាយិ, កិមស្ស នាមំ ករោមា’’តិ។ តំ បន សាសនំ គហេត្វា គតោ អមច្ចោ ថោកំ ពធិរធាតុកោ, សោ គន្ត្វា រញ្ញោ អយ្យកស្សារោចេសិ។ សោ តំ សុត្វា ‘‘វាសភខត្តិយា បុត្តំ អវិជាយិត្វាបិ សព្ពំ ជនំ អភិភវតិ, ឥទានិ បន អតិវិយ រញ្ញោ វល្លភា ភវិស្សតី’’តិ អាហ។ សោ ពធិរអមច្ចោ ‘‘វល្លភា’’តិ វចនំ ទុស្សុតំ សុត្វា ‘‘វិដដូភោ’’តិ សល្លក្ខេត្វា រាជានំ ឧបគន្ត្វា ‘‘ទេវ, កុមារស្ស កិរ ‘វិដដូភោ’តិ នាមំ ករោថា’’តិ អាហ។ រាជា ‘‘បោរាណកំ នោ កុលទត្តិកំ នាមំ ភវិស្សតី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘វិដដូភោ’’តិ នាមំ អកាសិ។ តតោ បដ្ឋាយ កុមារោ កុមារបរិហារេន វឌ្ឍន្តោ សត្តវស្សិកកាលេ អញ្ញេសំ កុមារានំ មាតាមហកុលតោ ហត្ថិរូបកអស្សរូបកាទីនិ អាហរិយមានានិ ទិស្វា មាតរំ បុច្ឆិ ‘‘អម្ម, អញ្ញេសំ មាតាមហកុលតោ បណ្ណាការោ អាហរិយតិ, មយ្ហំ កោចិ កិញ្ចិ ន បេសេសិ, កិំ ត្វំ និម្មាតា និប្បិតាសី’’តិ? អថ នំ សា ‘‘តាត, សក្យរាជានោ មាតាមហា ទូរេ បន វសន្តិ, តេន តេ កិញ្ចិ ន បេសេន្តី’’តិ វត្វា វញ្ចេសិ។
Athassā na cirasseva gabbho patiṭṭhahi. Rājā gabbhaparihāramadāsi. Sā dasamāsaccayena suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi. Athassa nāmaggahaṇadivase rājā attano ayyakassa santikaṃ pesesi ‘‘sakyarājadhītā vāsabhakhattiyā puttaṃ vijāyi, kimassa nāmaṃ karomā’’ti. Taṃ pana sāsanaṃ gahetvā gato amacco thokaṃ badhiradhātuko, so gantvā rañño ayyakassārocesi. So taṃ sutvā ‘‘vāsabhakhattiyā puttaṃ avijāyitvāpi sabbaṃ janaṃ abhibhavati, idāni pana ativiya rañño vallabhā bhavissatī’’ti āha. So badhiraamacco ‘‘vallabhā’’ti vacanaṃ dussutaṃ sutvā ‘‘viṭaṭūbho’’ti sallakkhetvā rājānaṃ upagantvā ‘‘deva, kumārassa kira ‘viṭaṭūbho’ti nāmaṃ karothā’’ti āha. Rājā ‘‘porāṇakaṃ no kuladattikaṃ nāmaṃ bhavissatī’’ti cintetvā ‘‘viṭaṭūbho’’ti nāmaṃ akāsi. Tato paṭṭhāya kumāro kumāraparihārena vaḍḍhanto sattavassikakāle aññesaṃ kumārānaṃ mātāmahakulato hatthirūpakaassarūpakādīni āhariyamānāni disvā mātaraṃ pucchi ‘‘amma, aññesaṃ mātāmahakulato paṇṇākāro āhariyati, mayhaṃ koci kiñci na pesesi, kiṃ tvaṃ nimmātā nippitāsī’’ti? Atha naṃ sā ‘‘tāta, sakyarājāno mātāmahā dūre pana vasanti, tena te kiñci na pesentī’’ti vatvā vañcesi.
បុន សោឡសវស្សិកកាលេ ‘‘អម្ម, មាតាមហកុលំ បស្សិតុកាមោម្ហី’’តិ វត្វា ‘‘អលំ តាត, កិំ តត្ថ គន្ត្វា ករិស្សសី’’តិ វារិយមានោបិ បុនប្បុនំ យាចិ។ អថស្ស មាតា ‘‘តេន ហិ គច្ឆាហី’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ សោ បិតុ អារោចេត្វា មហន្តេន បរិវារេន និក្ខមិ។ វាសភខត្តិយា បុរេតរំ បណ្ណំ បេសេសិ ‘‘អហំ ឥធ សុខំ វសាមិ, សាមិនោ កិញ្ចិ អន្តរំ មា ទស្សយិំសូ’’តិ។ សាកិយា វិដដូភស្ស អាគមនំ ញត្វា ‘‘វន្ទិតុំ ន សក្កា’’តិ តស្ស ទហរទហរេ កុមារកេ ជនបទំ បហិណិំសុ។ កុមារេ កបិលវត្ថុំ សម្បត្តេ សាកិយា សន្ថាគារេ សន្និបតិំសុ។ កុមារោ សន្ថាគារំ គន្ត្វា អដ្ឋាសិ។ អថ នំ ‘‘អយំ តេ, តាត, មាតាមហោ, អយំ មាតុលោ’’តិ វទិំសុ សោ សព្ពេ វន្ទមានោ វិចរិ។ សោ យាវបិដ្ឋិយា រុជនប្បមាណា វន្ទិត្វា ឯកម្បិ អត្តានំ វន្ទមានំ អទិស្វា ‘‘កិំ នុ ខោ មំ វន្ទន្តា នត្ថី’’តិ បុច្ឆិ។ សាកិយា ‘‘តាត, តវ កនិដ្ឋកុមារា ជនបទំ គតា’’តិ វត្វា តស្ស មហន្តំ សក្ការំ ករិំសុ។ សោ កតិបាហំ វសិត្វា មហន្តេន បរិវារេន និក្ខមិ។ អថេកា ទាសី សន្ថាគារេ តេន និសិន្នផលកំ ‘‘ឥទំ វាសភខត្តិយាយ ទាសិយា បុត្តស្ស និសិន្នផលក’’ន្តិ អក្កោសិត្វា បរិភាសិត្វា ខីរោទកេន ធោវិ។ ឯកោ បុរិសោ អត្តនោ អាវុធំ បមុស្សិត្វា និវត្តោ តំ គណ្ហន្តោ វិដដូភកុមារស្ស អក្កោសនសទ្ទំ សុត្វា តំ អន្តរំ បុច្ឆិត្វា ‘‘វាសភខត្តិយា ទាសិយា កុច្ឆិស្មិំ មហានាមសក្កស្ស ជាតា’’តិ ញត្វា គន្ត្វា ពលកាយស្ស កថេសិ។ ‘‘វាសភខត្តិយា កិរ ទាសិយា ធីតា’’តិ មហាកោលាហលំ អហោសិ។
Puna soḷasavassikakāle ‘‘amma, mātāmahakulaṃ passitukāmomhī’’ti vatvā ‘‘alaṃ tāta, kiṃ tattha gantvā karissasī’’ti vāriyamānopi punappunaṃ yāci. Athassa mātā ‘‘tena hi gacchāhī’’ti sampaṭicchi. So pitu ārocetvā mahantena parivārena nikkhami. Vāsabhakhattiyā puretaraṃ paṇṇaṃ pesesi ‘‘ahaṃ idha sukhaṃ vasāmi, sāmino kiñci antaraṃ mā dassayiṃsū’’ti. Sākiyā viṭaṭūbhassa āgamanaṃ ñatvā ‘‘vandituṃ na sakkā’’ti tassa daharadahare kumārake janapadaṃ pahiṇiṃsu. Kumāre kapilavatthuṃ sampatte sākiyā santhāgāre sannipatiṃsu. Kumāro santhāgāraṃ gantvā aṭṭhāsi. Atha naṃ ‘‘ayaṃ te, tāta, mātāmaho, ayaṃ mātulo’’ti vadiṃsu so sabbe vandamāno vicari. So yāvapiṭṭhiyā rujanappamāṇā vanditvā ekampi attānaṃ vandamānaṃ adisvā ‘‘kiṃ nu kho maṃ vandantā natthī’’ti pucchi. Sākiyā ‘‘tāta, tava kaniṭṭhakumārā janapadaṃ gatā’’ti vatvā tassa mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu. So katipāhaṃ vasitvā mahantena parivārena nikkhami. Athekā dāsī santhāgāre tena nisinnaphalakaṃ ‘‘idaṃ vāsabhakhattiyāya dāsiyā puttassa nisinnaphalaka’’nti akkositvā paribhāsitvā khīrodakena dhovi. Eko puriso attano āvudhaṃ pamussitvā nivatto taṃ gaṇhanto viṭaṭūbhakumārassa akkosanasaddaṃ sutvā taṃ antaraṃ pucchitvā ‘‘vāsabhakhattiyā dāsiyā kucchismiṃ mahānāmasakkassa jātā’’ti ñatvā gantvā balakāyassa kathesi. ‘‘Vāsabhakhattiyā kira dāsiyā dhītā’’ti mahākolāhalaṃ ahosi.
កុមារោ តំ សុត្វា ‘‘ឯតេ តាវ មម និសិន្នផលកំ ខីរោទកេន ធោវន្តុ, អហំ បន រជ្ជេ បតិដ្ឋិតកាលេ ឯតេសំ គលលោហិតំ គហេត្វា មម និសិន្នផលកំ ធោវិស្សាមី’’តិ ចិត្តំ បដ្ឋបេសិ។ តស្មិំ សាវត្ថិំ គតេ អមច្ចា សព្ពំ បវត្តិំ រញ្ញោ អារោចេសុំ។ រាជា ‘‘សព្ពេ មយ្ហំ ទាសិធីតរំ អទំសូ’’តិ សាកិយានំ កុជ្ឈិត្វា វាសភខត្តិយាយ ច បុត្តស្ស ច ទិន្នបរិហារំ អច្ឆិន្ទិត្វា ទាសទាសីហិ លទ្ធព្ពបរិហារមត្តមេវ ទាបេសិ។ តតោ កតិបាហច្ចយេន សត្ថា រាជនិវេសនំ អាគន្ត្វា និសីទិ។ រាជា សត្ថារំ វន្ទិត្វា ‘‘ភន្តេ, តុម្ហាកំ កិរ ញាតកេហិ ទាសិធីតា មយ្ហំ ទិន្នា, តេនស្សា អហំ សបុត្តាយ បរិហារំ អច្ឆិន្ទិត្វា ទាសទាសីហិ លទ្ធព្ពបរិហារមត្តមេវ ទាបេសិ’’ន្តិ អាហ។ សត្ថា ‘‘អយុត្តំ, មហារាជ, សាកិយេហិ កតំ, ទទន្តេហិ នាម សមានជាតិកា ទាតព្ពា អស្ស។ តំ បន មហារាជ, វទាមិ វាសភខត្តិយា ខត្តិយរាជធីតា ខត្តិយស្ស រញ្ញោ គេហេ អភិសេកំ លភិ, វិដដូភោបិ ខត្តិយរាជានមេវ បដិច្ច ជាតោ, មាតុគោត្តំ នាម កិំ ករិស្សតិ, បិតុគោត្តមេវ បមាណន្តិ បោរាណកបណ្ឌិតា ទលិទ្ទិត្ថិយា កដ្ឋហារិកាយបិ អគ្គមហេសិដ្ឋានំ អទំសុ, តស្សា ច កុច្ឆិម្ហិ ជាតកុមារោ ទ្វាទសយោជនិកាយ ពារាណសិយា រជ្ជំ កត្វា កដ្ឋវាហនរាជា នាម ជាតោ’’តិ កដ្ឋវាហនជាតកំ (ជា. ១.១.៧) កថេសិ ។ រាជា សត្ថុ ធម្មកថំ សុត្វា ‘‘បិតុគោត្តមេវ កិរ បមាណ’’ន្តិ សុត្វា តុស្សិត្វា មាតាបុត្តានំ បកតិបរិហារមេវ ទាបេសិ។
Kumāro taṃ sutvā ‘‘ete tāva mama nisinnaphalakaṃ khīrodakena dhovantu, ahaṃ pana rajje patiṭṭhitakāle etesaṃ galalohitaṃ gahetvā mama nisinnaphalakaṃ dhovissāmī’’ti cittaṃ paṭṭhapesi. Tasmiṃ sāvatthiṃ gate amaccā sabbaṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘sabbe mayhaṃ dāsidhītaraṃ adaṃsū’’ti sākiyānaṃ kujjhitvā vāsabhakhattiyāya ca puttassa ca dinnaparihāraṃ acchinditvā dāsadāsīhi laddhabbaparihāramattameva dāpesi. Tato katipāhaccayena satthā rājanivesanaṃ āgantvā nisīdi. Rājā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, tumhākaṃ kira ñātakehi dāsidhītā mayhaṃ dinnā, tenassā ahaṃ saputtāya parihāraṃ acchinditvā dāsadāsīhi laddhabbaparihāramattameva dāpesi’’nti āha. Satthā ‘‘ayuttaṃ, mahārāja, sākiyehi kataṃ, dadantehi nāma samānajātikā dātabbā assa. Taṃ pana mahārāja, vadāmi vāsabhakhattiyā khattiyarājadhītā khattiyassa rañño gehe abhisekaṃ labhi, viṭaṭūbhopi khattiyarājānameva paṭicca jāto, mātugottaṃ nāma kiṃ karissati, pitugottameva pamāṇanti porāṇakapaṇḍitā dalidditthiyā kaṭṭhahārikāyapi aggamahesiṭṭhānaṃ adaṃsu, tassā ca kucchimhi jātakumāro dvādasayojanikāya bārāṇasiyā rajjaṃ katvā kaṭṭhavāhanarājā nāma jāto’’ti kaṭṭhavāhanajātakaṃ (jā. 1.1.7) kathesi . Rājā satthu dhammakathaṃ sutvā ‘‘pitugottameva kira pamāṇa’’nti sutvā tussitvā mātāputtānaṃ pakatiparihārameva dāpesi.
រញ្ញោ បន ពន្ធុលោ នាម សេនាបតិ មល្លិកំ នាម អត្តនោ ភរិយំ វញ្ឈំ ‘‘តវ កុលឃរមេវ គច្ឆាហី’’តិ កុសិនារមេវ បេសេសិ។ សា ‘‘សត្ថារំ ទិស្វាវ គមិស្សាមី’’តិ ជេតវនំ បវិសិត្វា តថាគតំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ ឋិតា ‘‘កហំ គច្ឆសី’’តិ ច បុដ្ឋា ‘‘សាមិកោ មេ, ភន្តេ, កុលឃរំ បេសេសី’’តិ វត្វា ‘‘កស្មា’’តិ វុត្តា ‘‘វញ្ឈា អបុត្តិកា, ភន្តេ’’តិ វត្វា សត្ថារា ‘‘យទិ ឯវំ គមនកិច្ចំ នត្ថិ, និវត្តាហី’’តិ វុត្តា តុដ្ឋា សត្ថារំ វន្ទិត្វា និវេសនមេវ បុន អគមាសិ។ ‘‘កស្មា និវត្តសី’’តិ បុដ្ឋា ‘‘ទសពលេន និវត្តិតាម្ហី’’តិ អាហ។ សេនាបតិ ‘‘ទិដ្ឋំ ភវិស្សតិ តថាគតេន ការណ’’ន្តិ អាហ។ សា ន ចិរស្សេវ គព្ភំ បដិលភិត្វា ឧប្បន្នទោហឡា ‘‘ទោហឡោ មេ ឧប្បន្នោ’’តិ អារោចេសិ។ ‘‘កិំ ទោហឡោ’’តិ? ‘‘វេសាលិយា នគរេ លិច្ឆវិរាជានំ អភិសេកមង្គលបោក្ខរណិំ ឱតរិត្វា ន្ហត្វា បានីយំ បិវិតុកាមាម្ហិ, សាមី’’តិ។ សេនាបតិ ‘‘សាធូ’’តិ វត្វា សហស្សថាមធនុំ គហេត្វា តំ រថំ អារោបេត្វា សាវត្ថិតោ និក្ខមិត្វា រថំ បាជេន្តោ វេសាលិំ បាវិសិ។
Rañño pana bandhulo nāma senāpati mallikaṃ nāma attano bhariyaṃ vañjhaṃ ‘‘tava kulagharameva gacchāhī’’ti kusinārameva pesesi. Sā ‘‘satthāraṃ disvāva gamissāmī’’ti jetavanaṃ pavisitvā tathāgataṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhitā ‘‘kahaṃ gacchasī’’ti ca puṭṭhā ‘‘sāmiko me, bhante, kulagharaṃ pesesī’’ti vatvā ‘‘kasmā’’ti vuttā ‘‘vañjhā aputtikā, bhante’’ti vatvā satthārā ‘‘yadi evaṃ gamanakiccaṃ natthi, nivattāhī’’ti vuttā tuṭṭhā satthāraṃ vanditvā nivesanameva puna agamāsi. ‘‘Kasmā nivattasī’’ti puṭṭhā ‘‘dasabalena nivattitāmhī’’ti āha. Senāpati ‘‘diṭṭhaṃ bhavissati tathāgatena kāraṇa’’nti āha. Sā na cirasseva gabbhaṃ paṭilabhitvā uppannadohaḷā ‘‘dohaḷo me uppanno’’ti ārocesi. ‘‘Kiṃ dohaḷo’’ti? ‘‘Vesāliyā nagare licchavirājānaṃ abhisekamaṅgalapokkharaṇiṃ otaritvā nhatvā pānīyaṃ pivitukāmāmhi, sāmī’’ti. Senāpati ‘‘sādhū’’ti vatvā sahassathāmadhanuṃ gahetvā taṃ rathaṃ āropetvā sāvatthito nikkhamitvā rathaṃ pājento vesāliṃ pāvisi.
តស្មិញ្ច កាលេ កោសលរញ្ញោ ពន្ធុលសេនាបតិនា សទ្ធិំ ឯកាចរិយកុលេ ឧគ្គហិតសិប្បោ មហាលិ នាម លិច្ឆវី អន្ធោ លិច្ឆវីនំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច អនុសាសន្តោ ទ្វារសមីបេ វសតិ។ សោ រថស្ស ឧម្មារេ បដិឃដ្ដនសទ្ទំ សុត្វា ‘‘ពន្ធុលមល្លស្ស រថបតនសទ្ទោ ឯសោ, អជ្ជ លិច្ឆវីនំ ភយំ ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ អាហ។ បោក្ខរណិយា អន្តោ ច ពហិ ច អារក្ខា ពលវា, ឧបរិ លោហជាលំ បត្ថដំ, សកុណានម្បិ ឱកាសោ នត្ថិ។ សេនាបតិ បន រថា ឱតរិត្វា អារក្ខកេ ខគ្គេន បហរន្តោ បលាបេត្វា លោហជាលំ ឆិន្ទិត្វា អន្តោបោក្ខរណិយំ ភរិយំ ឱតារេត្វា ន្ហាបេត្វា បាយេត្វា សយម្បិ ន្ហត្វា មល្លិកំ រថំ អារោបេត្វា នគរា និក្ខមិត្វា អាគតមគ្គេនេវ បាយាសិ។ អារក្ខកា គន្ត្វា លិច្ឆវីនំ អារោចេសុំ។ លិច្ឆវិរាជានោ កុជ្ឈិត្វា បញ្ច រថសតានិ អារុយ្ហ ‘‘ពន្ធុលមល្លំ គណ្ហិស្សាមា’’តិ និក្ខមិំសុ។ តំ បវត្តិំ មហាលិស្ស អារោចេសុំ។ មហាលិ ‘‘មា គមិត្ថ, សោ ហិ វោ សព្ពេ ឃាតយិស្សតី’’តិ អាហ។ តេបិ ‘‘មយំ គមិស្សាមយេវា’’តិ វទិំសុ។ តេន ហិ ចក្កស្ស យាវ នាភិតោ បថវិំ បវិដ្ឋដ្ឋានំ ទិស្វា និវត្តេយ្យាថ, តតោ អនិវត្តន្តា បុរតោ អសនិសទ្ទំ វិយ សុណិស្សថ, តម្ហា ឋានា និវត្តេយ្យាថ, តតោ អនិវត្តន្តា តុម្ហាកំ រថធុរេសុ ឆិទ្ទំ បស្សិស្សថ, តម្ហា ឋានា និវត្តេយ្យាថ, បុរតោ មាគមិត្ថាតិ។ តេ តស្ស វចនេន អនិវត្តិត្វា តំ អនុពន្ធិំសុយេវ។
Tasmiñca kāle kosalarañño bandhulasenāpatinā saddhiṃ ekācariyakule uggahitasippo mahāli nāma licchavī andho licchavīnaṃ atthañca dhammañca anusāsanto dvārasamīpe vasati. So rathassa ummāre paṭighaṭṭanasaddaṃ sutvā ‘‘bandhulamallassa rathapatanasaddo eso, ajja licchavīnaṃ bhayaṃ uppajjissatī’’ti āha. Pokkharaṇiyā anto ca bahi ca ārakkhā balavā, upari lohajālaṃ patthaṭaṃ, sakuṇānampi okāso natthi. Senāpati pana rathā otaritvā ārakkhake khaggena paharanto palāpetvā lohajālaṃ chinditvā antopokkharaṇiyaṃ bhariyaṃ otāretvā nhāpetvā pāyetvā sayampi nhatvā mallikaṃ rathaṃ āropetvā nagarā nikkhamitvā āgatamaggeneva pāyāsi. Ārakkhakā gantvā licchavīnaṃ ārocesuṃ. Licchavirājāno kujjhitvā pañca rathasatāni āruyha ‘‘bandhulamallaṃ gaṇhissāmā’’ti nikkhamiṃsu. Taṃ pavattiṃ mahālissa ārocesuṃ. Mahāli ‘‘mā gamittha, so hi vo sabbe ghātayissatī’’ti āha. Tepi ‘‘mayaṃ gamissāmayevā’’ti vadiṃsu. Tena hi cakkassa yāva nābhito pathaviṃ paviṭṭhaṭṭhānaṃ disvā nivatteyyātha, tato anivattantā purato asanisaddaṃ viya suṇissatha, tamhā ṭhānā nivatteyyātha, tato anivattantā tumhākaṃ rathadhuresu chiddaṃ passissatha, tamhā ṭhānā nivatteyyātha, purato māgamitthāti. Te tassa vacanena anivattitvā taṃ anubandhiṃsuyeva.
មល្លិកា ទិស្វា ‘‘រថា, សាមិ, បញ្ញាយន្តី’’តិ អាហ។ តេន ហិ ឯកស្ស រថស្ស វិយ បញ្ញាយនកាលេ មម អារោចេយ្យាសីតិ។ សា យទា សព្ពេ ឯកោ វិយ ហុត្វា បញ្ញាយិំសុ, តទា ‘‘ឯកមេវ សាមិ រថសីសំ បញ្ញាយតី’’តិ អាហ។ ពន្ធុលោ ‘‘តេន ហិ ឥមា រស្មិយោ គណ្ហាហី’’តិ តស្សា រស្មិយោ ទត្វា រថេ ឋិតោវ ធនុំ អារោបេតិ, រថចក្កំ យាវ នាភិតោ បថវិំ បាវិសិ, លិច្ឆវិនោ តំ ឋានំ ទិស្វាបិ ន និវត្តិំសុ។ ឥតរោ ថោកំ គន្ត្វា ជិយំ បោថេសិ, អសនិសទ្ទោ វិយ អហោសិ។ តេ តតោបិ ន និវត្តិំសុ, អនុពន្ធន្តា គច្ឆន្តេវ។ ពន្ធុលោ រថេ ឋិតកោវ ឯកំ សរំ ខិបិ។ សោ បញ្ចន្នំ រថសតានំ រថសីសំ ឆិទ្ទំ កត្វា បញ្ច រាជសតានិ បរិករពន្ធនដ្ឋានេ វិជ្ឈិត្វា បថវិំ បាវិសិ។ តេ អត្តនោ វិទ្ធភាវំ អជានិត្វា ‘‘តិដ្ឋ រេ, តិដ្ឋ រេ’’តិ វទន្តា អនុពន្ធិំសុយេវ។ ពន្ធុលោ រថំ ឋបេត្វា ‘‘តុម្ហេ មតកា, មតកេហិ សទ្ធិំ មយ្ហំ យុទ្ធំ នាម នត្ថី’’តិ អាហ។ តេ ‘‘មតកា នាម អម្ហាទិសា នេវ ហោន្តី’’តិ វទិំសុ។ ‘‘តេន ហិ សព្ពបច្ឆិមស្ស បរិករំ មោចេថា’’តិ។ តេ មោចយិំសុ។ សោ មុត្តមត្តេយេវ មរិត្វា បតិតោ។ អថ នេ ‘‘សព្ពេបិ តុម្ហេ ឯវរូបា, អត្តនោ ឃរានិ គន្ត្វា សំវិធាតព្ពំ សំវិទហិត្វា បុត្តទារេ អនុសាសិត្វា សន្នាហំ មោចេថា’’តិ អាហ។ តេ តថា កត្វា សព្ពេ ជីវិតក្ខយំ បត្តា។
Mallikā disvā ‘‘rathā, sāmi, paññāyantī’’ti āha. Tena hi ekassa rathassa viya paññāyanakāle mama āroceyyāsīti. Sā yadā sabbe eko viya hutvā paññāyiṃsu, tadā ‘‘ekameva sāmi rathasīsaṃ paññāyatī’’ti āha. Bandhulo ‘‘tena hi imā rasmiyo gaṇhāhī’’ti tassā rasmiyo datvā rathe ṭhitova dhanuṃ āropeti, rathacakkaṃ yāva nābhito pathaviṃ pāvisi, licchavino taṃ ṭhānaṃ disvāpi na nivattiṃsu. Itaro thokaṃ gantvā jiyaṃ pothesi, asanisaddo viya ahosi. Te tatopi na nivattiṃsu, anubandhantā gacchanteva. Bandhulo rathe ṭhitakova ekaṃ saraṃ khipi. So pañcannaṃ rathasatānaṃ rathasīsaṃ chiddaṃ katvā pañca rājasatāni parikarabandhanaṭṭhāne vijjhitvā pathaviṃ pāvisi. Te attano viddhabhāvaṃ ajānitvā ‘‘tiṭṭha re, tiṭṭha re’’ti vadantā anubandhiṃsuyeva. Bandhulo rathaṃ ṭhapetvā ‘‘tumhe matakā, matakehi saddhiṃ mayhaṃ yuddhaṃ nāma natthī’’ti āha. Te ‘‘matakā nāma amhādisā neva hontī’’ti vadiṃsu. ‘‘Tena hi sabbapacchimassa parikaraṃ mocethā’’ti. Te mocayiṃsu. So muttamatteyeva maritvā patito. Atha ne ‘‘sabbepi tumhe evarūpā, attano gharāni gantvā saṃvidhātabbaṃ saṃvidahitvā puttadāre anusāsitvā sannāhaṃ mocethā’’ti āha. Te tathā katvā sabbe jīvitakkhayaṃ pattā.
ពន្ធុលោបិ មល្លិកំ សាវត្ថិំ អានេសិ។ សា សោឡសក្ខត្តុំ យមកេ បុត្តេ វិជាយិ, សព្ពេបិ សូរា ថាមសម្បន្នា អហេសុំ, សព្ពសិប្បេ និប្ផត្តិំ បាបុណិំសុ។ ឯកេកស្សបិ បុរិសសហស្សបរិវារោ អហោសិ ។ បិតរា សទ្ធិំ រាជនិវេសនំ គច្ឆន្តេហិ តេហេវ រាជង្គណំ បរិបូរិ។ អថេកទិវសំ វិនិច្ឆយេ កូដឌ្ឌបរាជិតា មនុស្សា ពន្ធុលំ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា មហារវំ វិរវន្តា វិនិច្ឆយអមច្ចានំ កូដឌ្ឌការណំ តស្ស អារោចេសុំ។ សោបិ វិនិច្ឆយំ គន្ត្វា តំ អឌ្ឌំ តីរេត្វា សាមិកមេវ សាមិកំ, អស្សាមិកមេវ អស្សាមិកំ អកាសិ។ មហាជនោ មហាសទ្ទេន សាធុការំ បវត្តេសិ។ រាជា ‘‘កិមិទ’’ន្តិ បុច្ឆិត្វា តមត្ថំ សុត្វា តុស្សិត្វា សព្ពេបិ តេ អមច្ចេ ហារេត្វា ពន្ធុលស្សេវ វិនិច្ឆយំ និយ្យាទេសិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ សម្មា វិនិច្ឆិនិ។ តតោ បោរាណកវិនិច្ឆយិកា លញ្ជំ អលភន្តា អប្បលាភា ហុត្វា ‘‘ពន្ធុលោ រជ្ជំ បត្ថេតី’’តិ រាជកុលេ បរិភិន្ទិំសុ។ រាជា តំ កថំ គហេត្វា ចិត្តំ និគ្គហេតុំ នាសក្ខិ, ‘‘ឥមស្មិំ ឥធេវ ឃាតិយមានេ គរហា មេ ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ បុន ចិន្តេត្វា ‘‘បយុត្តបុរិសេហិ បច្ចន្តំ បហរាបេត្វា តេ បលាបេត្វា និវត្តកាលេ អន្តរាមគ្គេ បុត្តេហិ សទ្ធិំ មារេតុំ វដ្ដតី’’តិ ពន្ធុលំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘បច្ចន្តោ កិរ កុបិតោ, តវ បុត្តេហិ សទ្ធិំ គន្ត្វា ចោរេ គណ្ហាហី’’តិ បហិណិត្វា ‘‘ឯត្ថេវស្ស ទ្វត្តិំសាយ បុត្តេហិ សទ្ធិំ សីសំ ឆិន្ទិត្វា អាហរថា’’តិ តេហិ សទ្ធិំ អញ្ញេបិ សមត្ថេ មហាយោធេ បេសេសិ។ តស្មិំ បច្ចន្តំ គច្ឆន្តេយេវ ‘‘សេនាបតិ កិរ អាគច្ឆតី’’តិ សុត្វាវ បយុត្តកចោរា បលាយិំសុ។ សោ តំ បទេសំ អាវាសាបេត្វា ជនបទំ សណ្ឋបេត្វា និវត្តិ។
Bandhulopi mallikaṃ sāvatthiṃ ānesi. Sā soḷasakkhattuṃ yamake putte vijāyi, sabbepi sūrā thāmasampannā ahesuṃ, sabbasippe nipphattiṃ pāpuṇiṃsu. Ekekassapi purisasahassaparivāro ahosi . Pitarā saddhiṃ rājanivesanaṃ gacchantehi teheva rājaṅgaṇaṃ paripūri. Athekadivasaṃ vinicchaye kūṭaḍḍaparājitā manussā bandhulaṃ āgacchantaṃ disvā mahāravaṃ viravantā vinicchayaamaccānaṃ kūṭaḍḍakāraṇaṃ tassa ārocesuṃ. Sopi vinicchayaṃ gantvā taṃ aḍḍaṃ tīretvā sāmikameva sāmikaṃ, assāmikameva assāmikaṃ akāsi. Mahājano mahāsaddena sādhukāraṃ pavattesi. Rājā ‘‘kimida’’nti pucchitvā tamatthaṃ sutvā tussitvā sabbepi te amacce hāretvā bandhulasseva vinicchayaṃ niyyādesi. So tato paṭṭhāya sammā vinicchini. Tato porāṇakavinicchayikā lañjaṃ alabhantā appalābhā hutvā ‘‘bandhulo rajjaṃ patthetī’’ti rājakule paribhindiṃsu. Rājā taṃ kathaṃ gahetvā cittaṃ niggahetuṃ nāsakkhi, ‘‘imasmiṃ idheva ghātiyamāne garahā me uppajjissatī’’ti puna cintetvā ‘‘payuttapurisehi paccantaṃ paharāpetvā te palāpetvā nivattakāle antarāmagge puttehi saddhiṃ māretuṃ vaṭṭatī’’ti bandhulaṃ pakkosāpetvā ‘‘paccanto kira kupito, tava puttehi saddhiṃ gantvā core gaṇhāhī’’ti pahiṇitvā ‘‘etthevassa dvattiṃsāya puttehi saddhiṃ sīsaṃ chinditvā āharathā’’ti tehi saddhiṃ aññepi samatthe mahāyodhe pesesi. Tasmiṃ paccantaṃ gacchanteyeva ‘‘senāpati kira āgacchatī’’ti sutvāva payuttakacorā palāyiṃsu. So taṃ padesaṃ āvāsāpetvā janapadaṃ saṇṭhapetvā nivatti.
អថស្ស នគរតោ អវិទូរេ ឋានេ តេ យោធា បុត្តេហិ សទ្ធិំ សីសំ ឆិន្ទិំសុ។ តំ ទិវសំ មល្លិកាយ បញ្ចហិ ភិក្ខុសតេហិ សទ្ធិំ ទ្វេ អគ្គសាវកា និមន្តិតា ហោន្តិ។ អថស្សា បុព្ពណ្ហសមយេ ‘‘សាមិកស្ស តេ សទ្ធិំ បុត្តេហិ សីសំ ឆិន្ទិំសូ’’តិ បណ្ណំ អាហរិត្វា អទំសុ។ សា តំ បវត្តិំ ញត្វា កស្សចិ កិញ្ចិ អវត្វា បណ្ណំ ឧច្ឆង្គេ កត្វា ភិក្ខុសង្ឃមេវ បរិវិសិ។ អថស្សា បរិចារិកា ភិក្ខូនំ ភត្តំ ទត្វា សប្បិចាដិំ អាហរន្តិយោ ថេរានំ បុរតោ ចាដិំ ភិន្ទិំសុ។ ធម្មសេនាបតិ ‘‘ឧបាសិកេ, ភេទនធម្មំ ភិន្នំ, ន ចិន្តេតព្ព’’ន្តិ អាហ។ សា ឧច្ឆង្គតោ បណ្ណំ នីហរិត្វា ‘‘ទ្វត្តិំសបុត្តេហិ សទ្ធិំ បិតុ សីសំ ឆិន្នន្តិ មេ ឥមំ បណ្ណំ អាហរិំសុ, អហំ ឥទំ សុត្វាបិ ន ចិន្តេមិ, សប្បិចាដិយា ភិន្នាយ កិំ ចិន្តេមិ, ភន្តេ’’តិ អាហ។ ធម្មសេនាបតិ ‘‘អនិមិត្តមនញ្ញាត’’ន្តិអាទីនិ (សុ. និ. ៥៧៩) វត្វា ធម្មំ ទេសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ អគមាសិ។ សាបិ ទ្វត្តិំស សុណិសាយោ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តុម្ហាកំ សាមិកា អត្តនោ បុរិមកម្មផលំ លភិំសុ, តុម្ហេ មា សោចិត្ថ មា បរិទេវិត្ថ, រញ្ញោ ឧបរិ មនោបទោសំ មា ករិត្ថា’’តិ ឱវទិ។
Athassa nagarato avidūre ṭhāne te yodhā puttehi saddhiṃ sīsaṃ chindiṃsu. Taṃ divasaṃ mallikāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ dve aggasāvakā nimantitā honti. Athassā pubbaṇhasamaye ‘‘sāmikassa te saddhiṃ puttehi sīsaṃ chindiṃsū’’ti paṇṇaṃ āharitvā adaṃsu. Sā taṃ pavattiṃ ñatvā kassaci kiñci avatvā paṇṇaṃ ucchaṅge katvā bhikkhusaṅghameva parivisi. Athassā paricārikā bhikkhūnaṃ bhattaṃ datvā sappicāṭiṃ āharantiyo therānaṃ purato cāṭiṃ bhindiṃsu. Dhammasenāpati ‘‘upāsike, bhedanadhammaṃ bhinnaṃ, na cintetabba’’nti āha. Sā ucchaṅgato paṇṇaṃ nīharitvā ‘‘dvattiṃsaputtehi saddhiṃ pitu sīsaṃ chinnanti me imaṃ paṇṇaṃ āhariṃsu, ahaṃ idaṃ sutvāpi na cintemi, sappicāṭiyā bhinnāya kiṃ cintemi, bhante’’ti āha. Dhammasenāpati ‘‘animittamanaññāta’’ntiādīni (su. ni. 579) vatvā dhammaṃ desetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ agamāsi. Sāpi dvattiṃsa suṇisāyo pakkosāpetvā ‘‘tumhākaṃ sāmikā attano purimakammaphalaṃ labhiṃsu, tumhe mā socittha mā paridevittha, rañño upari manopadosaṃ mā karitthā’’ti ovadi.
រញ្ញោ ចរបុរិសា តំ កថំ សុត្វា តេសំ និទ្ទោសភាវំ រញ្ញោ កថយិំសុ។ រាជា សំវេគប្បត្តោ តស្សា និវេសនំ គន្ត្វា មល្លិកញ្ច សុណិសាយោ ចស្សា ខមាបេត្វា មល្លិកាយ វរំ អទាសិ។ សា ‘‘គហិតោ មេ ហោតូ’’តិ វត្វា តស្មិំ គតេ មតកភត្តំ ទត្វា ន្ហត្វា រាជានំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ‘‘ទេវ, តុម្ហេហិ មេ វរោ ទិន្នោ, មយ្ហញ្ច អញ្ញេន អត្ថោ នត្ថិ, ទ្វត្តិំសាយ មេ សុណិសានំ មម ច កុលឃរគមនំ អនុជានាថា’’តិ អាហ។ រាជា សម្បដិច្ឆិ។ សា ទ្វត្តិំសាយ សុណិសានំ សកកុលំ បេសេត្វា សយំ កុសិនារនគរេ អត្តនោ កុលឃរំ អគមាសិ។ រាជា ពន្ធុលសេនាបតិនោ ភាគិនេយ្យស្ស ទីឃការាយនស្ស នាម សេនាបតិដ្ឋានំ អទាសិ។ សោ បន ‘‘មាតុលោ មេ ឥមិនា មារិតោ’’តិ រញ្ញោ ឱតារំ គវេសន្តោ វិចរតិ។ រាជាបិ និប្បរាធស្ស ពន្ធុលស្ស មារិតកាលតោ បដ្ឋាយ វិប្បដិសារី ចិត្តស្សាទំ ន លភតិ, រជ្ជសុខំ នានុភោតិ។
Rañño carapurisā taṃ kathaṃ sutvā tesaṃ niddosabhāvaṃ rañño kathayiṃsu. Rājā saṃvegappatto tassā nivesanaṃ gantvā mallikañca suṇisāyo cassā khamāpetvā mallikāya varaṃ adāsi. Sā ‘‘gahito me hotū’’ti vatvā tasmiṃ gate matakabhattaṃ datvā nhatvā rājānaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘deva, tumhehi me varo dinno, mayhañca aññena attho natthi, dvattiṃsāya me suṇisānaṃ mama ca kulagharagamanaṃ anujānāthā’’ti āha. Rājā sampaṭicchi. Sā dvattiṃsāya suṇisānaṃ sakakulaṃ pesetvā sayaṃ kusināranagare attano kulagharaṃ agamāsi. Rājā bandhulasenāpatino bhāgineyyassa dīghakārāyanassa nāma senāpatiṭṭhānaṃ adāsi. So pana ‘‘mātulo me iminā mārito’’ti rañño otāraṃ gavesanto vicarati. Rājāpi nipparādhassa bandhulassa māritakālato paṭṭhāya vippaṭisārī cittassādaṃ na labhati, rajjasukhaṃ nānubhoti.
តទា សត្ថា សាកិយានំ វេឡុំ នាម និគមំ ឧបនិស្សាយ វិហរតិ។ រាជា តត្ថ គន្ត្វា អារាមតោ អវិទូរេ ខន្ធាវារំ និវាសេត្វា ‘‘មហន្តេន បរិវារេន សត្ថារំ វន្ទិស្សាមា’’តិ វិហារំ គន្ត្វា បញ្ច រាជកកុធភណ្ឌានិ ទីឃការាយនស្ស ទត្វា ឯកកោវ គន្ធកុដិំ បាវិសិ។ សព្ពំ ធម្មចេតិយសុត្តនិយាមេនេវ (ម. និ. ២.៣៦៤ អាទយោ) វេទិតព្ពំ។ តស្មិំ គន្ធកុដិំ បវិដ្ឋេ ទីឃការាយនោ តានិ បញ្ច រាជកកុធភណ្ឌានិ គហេត្វា វិដដូភំ រាជានំ កត្វា រញ្ញោ ឯកំ អស្សំ ឯកញ្ច ឧបដ្ឋានការិកំ មាតុគាមំ និវត្តេត្វា សាវត្ថិំ អគមាសិ។ រាជា សត្ថារា សទ្ធិំ បិយកថំ កថេត្វា និក្ខន្តោ សេនំ អទិស្វា តំ មាតុគាមំ បុច្ឆិត្វា តំ បវត្តិំ សុត្វា ‘‘អហំ ភាគិនេយ្យំ អជាតសត្តុំ អាទាយ អាគន្ត្វា វិដដូភំ គហេស្សាមី’’តិ រាជគហនគរំ គច្ឆន្តោ វិកាលេ ទ្វារេសុ បិហិតេសុ នគរំ បវិសិតុមសក្កោន្តោ ឯកិស្សាយ សាលាយ និបជ្ជិត្វា វាតាតបេន កិលន្តោ រត្តិភាគេ តត្ថេវ កាលមកាសិ។ វិភាតាយ រត្តិយា ‘‘ទេវ កោសលនរិន្ទ, ឥទានិ អនាថោសិ ជាតោ’’តិ វិលបន្តិយា តស្សា ឥត្ថិយា សទ្ទំ សុត្វា រញ្ញោ អារោចេសុំ។ សោ មាតុលស្ស មហន្តេន សក្ការេន សរីរកិច្ចំ ការេសិ។
Tadā satthā sākiyānaṃ veḷuṃ nāma nigamaṃ upanissāya viharati. Rājā tattha gantvā ārāmato avidūre khandhāvāraṃ nivāsetvā ‘‘mahantena parivārena satthāraṃ vandissāmā’’ti vihāraṃ gantvā pañca rājakakudhabhaṇḍāni dīghakārāyanassa datvā ekakova gandhakuṭiṃ pāvisi. Sabbaṃ dhammacetiyasuttaniyāmeneva (ma. ni. 2.364 ādayo) veditabbaṃ. Tasmiṃ gandhakuṭiṃ paviṭṭhe dīghakārāyano tāni pañca rājakakudhabhaṇḍāni gahetvā viṭaṭūbhaṃ rājānaṃ katvā rañño ekaṃ assaṃ ekañca upaṭṭhānakārikaṃ mātugāmaṃ nivattetvā sāvatthiṃ agamāsi. Rājā satthārā saddhiṃ piyakathaṃ kathetvā nikkhanto senaṃ adisvā taṃ mātugāmaṃ pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘ahaṃ bhāgineyyaṃ ajātasattuṃ ādāya āgantvā viṭaṭūbhaṃ gahessāmī’’ti rājagahanagaraṃ gacchanto vikāle dvāresu pihitesu nagaraṃ pavisitumasakkonto ekissāya sālāya nipajjitvā vātātapena kilanto rattibhāge tattheva kālamakāsi. Vibhātāya rattiyā ‘‘deva kosalanarinda, idāni anāthosi jāto’’ti vilapantiyā tassā itthiyā saddaṃ sutvā rañño ārocesuṃ. So mātulassa mahantena sakkārena sarīrakiccaṃ kāresi.
វិដដូភោបិ រជ្ជំ លភិត្វា តំ វេរំ សរិត្វា ‘‘សព្ពេបិ សាកិយេ មារេស្សាមី’’តិ មហតិយា សេនាយ និក្ខមិ។ តំ ទិវសំ សត្ថា បច្ចូសសមយេ លោកំ វោលោកេន្តោ ញាតិសង្ឃស្ស វិនាសំ ទិស្វា ‘‘ញាតិសង្គហំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា បុព្ពណ្ហសមយេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ គន្ធកុដិយំ សីហសេយ្យំ កប្បេត្វា សាយន្ហសមយេ អាកាសេន គន្ត្វា កបិលវត្ថុសាមន្តេ ឯកស្មិំ កពរច្ឆាយេ រុក្ខមូលេ និសីទិ។ តតោ អវិទូរេ វិដដូភស្ស រជ្ជសីមាយ អន្តោ សន្ទច្ឆាយោ និគ្រោធរុក្ខោ អត្ថិ, វិដដូភោ សត្ថារំ ទិស្វា ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ‘‘ភន្តេ, កិំការណា ឯវរូបាយ ឧណ្ហវេលាយ ឥមស្មិំ កពរច្ឆាយេ រុក្ខមូលេ និសីទថ, ឯតស្មិំ សន្ទច្ឆាយេ និគ្រោធរុក្ខមូលេ និសីទថ, ភន្តេ’’តិ វត្វា ‘‘ហោតុ, មហារាជ, ញាតកានំ ឆាយា នាម សីតលា’’តិ វុត្តេ ‘‘ញាតកានំ រក្ខណត្ថាយ សត្ថា អាគតោ ភវិស្សតី’’តិ ចិន្តេត្វា សត្ថារំ វន្ទិត្វា សាវត្ថិមេវ បច្ចាគមិ។ សត្ថាបិ ឧប្បតិត្វា ជេតវនមេវ គតោ។
Viṭaṭūbhopi rajjaṃ labhitvā taṃ veraṃ saritvā ‘‘sabbepi sākiye māressāmī’’ti mahatiyā senāya nikkhami. Taṃ divasaṃ satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento ñātisaṅghassa vināsaṃ disvā ‘‘ñātisaṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā pubbaṇhasamaye piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto gandhakuṭiyaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā sāyanhasamaye ākāsena gantvā kapilavatthusāmante ekasmiṃ kabaracchāye rukkhamūle nisīdi. Tato avidūre viṭaṭūbhassa rajjasīmāya anto sandacchāyo nigrodharukkho atthi, viṭaṭūbho satthāraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘bhante, kiṃkāraṇā evarūpāya uṇhavelāya imasmiṃ kabaracchāye rukkhamūle nisīdatha, etasmiṃ sandacchāye nigrodharukkhamūle nisīdatha, bhante’’ti vatvā ‘‘hotu, mahārāja, ñātakānaṃ chāyā nāma sītalā’’ti vutte ‘‘ñātakānaṃ rakkhaṇatthāya satthā āgato bhavissatī’’ti cintetvā satthāraṃ vanditvā sāvatthimeva paccāgami. Satthāpi uppatitvā jetavanameva gato.
រាជា សាកិយានំ ទោសំ សរិត្វា ទុតិយំ និក្ខមិត្វា តថេវ សត្ថារំ បស្សិត្វា បុន និវត្តិត្វា តតិយវារេ និក្ខមិត្វា តត្ថេវ សត្ថារំ បស្សិត្វា និវត្តិ។ ចតុត្ថវារេ បន តស្មិំ និក្ខន្តេ សត្ថា សាកិយានំ បុព្ពកម្មំ ឱលោកេត្វា តេសំ នទិយំ វិសបក្ខិបនបាបកម្មស្ស អប្បដិពាហិរភាវំ ញត្វា ចតុត្ថវារេ ន អគមាសិ។ វិដដូភរាជា ខីរបាយកេ ទារកេ អាទិំ កត្វា សព្ពេ សាកិយេ ឃាតេត្វា គលលោហិតេន និសិន្នផលកំ ធោវិត្វា បច្ចាគមិ។ សត្ថរិ តតិយវារេ គមនតោ បច្ចាគន្ត្វា បុនទិវសេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា និដ្ឋាបិតភត្តកិច្ចេ គន្ធកុដិយំ បវិសន្តេ ទិសាហិ សន្និបតិតា ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ និសីទិត្វា ‘‘អាវុសោ, សត្ថា អត្តានំ ទស្សេត្វា រាជានំ និវត្តាបេត្វា ញាតកេ មរណភយា មោចេសិ, ឯវំ ញាតកានំ អត្ថចរោ សត្ថា’’តិ ភគវតោ គុណកថំ កថយិំសុ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ តថាគតោ ញាតកានំ អត្ថំ ចរតិ, បុព្ពេបិ ចរិយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Rājā sākiyānaṃ dosaṃ saritvā dutiyaṃ nikkhamitvā tatheva satthāraṃ passitvā puna nivattitvā tatiyavāre nikkhamitvā tattheva satthāraṃ passitvā nivatti. Catutthavāre pana tasmiṃ nikkhante satthā sākiyānaṃ pubbakammaṃ oloketvā tesaṃ nadiyaṃ visapakkhipanapāpakammassa appaṭibāhirabhāvaṃ ñatvā catutthavāre na agamāsi. Viṭaṭūbharājā khīrapāyake dārake ādiṃ katvā sabbe sākiye ghātetvā galalohitena nisinnaphalakaṃ dhovitvā paccāgami. Satthari tatiyavāre gamanato paccāgantvā punadivase piṇḍāya caritvā niṭṭhāpitabhattakicce gandhakuṭiyaṃ pavisante disāhi sannipatitā bhikkhū dhammasabhāyaṃ nisīditvā ‘‘āvuso, satthā attānaṃ dassetvā rājānaṃ nivattāpetvā ñātake maraṇabhayā mocesi, evaṃ ñātakānaṃ atthacaro satthā’’ti bhagavato guṇakathaṃ kathayiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva tathāgato ñātakānaṃ atthaṃ carati, pubbepi cariyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តោ នាម រាជា ទស រាជធម្មេ អកោបេត្វា ធម្មេន រជ្ជំ ការេន្តោ ឯកទិវសំ ចិន្តេសិ ‘‘ជម្ពុទីបតលេ រាជានោ ពហុថម្ភេសុ បាសាទេសុ វសន្តិ, តស្មា ពហូហិ ថម្ភេហិ បាសាទករណំ នាម អនច្ឆរិយំ, យំនូនាហំ ឯកថម្ភកំ បាសាទំ ការេយ្យំ, ឯវំ សព្ពរាជូនំ អគ្គរាជា ភវិស្សាមី’’តិ។ សោ វឌ្ឍកី បក្កោសាបេត្វា ‘‘មយ្ហំ សោភគ្គប្បត្តំ ឯកថម្ភកំ បាសាទំ ករោថា’’តិ អាហ។ តេ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា អរញ្ញំ បវិសិត្វា ឧជូ មហន្តេ ឯកថម្ភកបាសាទារហេ ពហូ រុក្ខេ ទិស្វា ‘‘ឥមេ រុក្ខា សន្តិ, មគ្គោ បន វិសមោ, ន សក្កា ឱតារេតុំ, រញ្ញោ អាចិក្ខិស្សាមា’’តិ ចិន្តេត្វា តថា អកំសុ។ រាជា ‘‘កេនចិ ឧបាយេន សណិកំ ឱតារេថា’’តិ វត្វា ‘‘ទេវ, យេន កេនចិ ឧបាយេន ន សក្កា’’តិ វុត្តេ ‘‘តេន ហិ មម ឧយ្យានេ ឯកំ រុក្ខំ ឧបធារេថា’’តិ អាហ។ វឌ្ឍកី ឧយ្យានំ គន្ត្វា ឯកំ សុជាតំ ឧជុកំ គាមនិគមបូជិតំ រាជកុលតោបិ លទ្ធពលិកម្មំ មង្គលសាលរុក្ខំ ទិស្វា រញ្ញោ សន្តិកំ គន្ត្វា តមត្ថំ អារោចេសុំ។ រាជា ‘‘ឧយ្យានេ រុក្ខោ នាម មម បដិពទ្ធោ, គច្ឆថ ភោ តំ ឆិន្ទថា’’តិ អាហ។ តេ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា គន្ធមាលាទិហត្ថា ឧយ្យានំ គន្ត្វា រុក្ខេ គន្ធបញ្ចង្គុលិកំ ទត្វា សុត្តេន បរិក្ខិបិត្វា បុប្ផកណ្ណិកំ ពន្ធិត្វា ទីបំ ជាលេត្វា ពលិកម្មំ កត្វា ‘‘ឥតោ សត្តមេ ទិវសេ អាគន្ត្វា រុក្ខំ ឆិន្ទិស្សាម, រាជា ឆិន្ទាបេតិ, ឥមស្មិំ រុក្ខេ និព្ពត្តទេវតា អញ្ញត្ថ គច្ឆតុ, អម្ហាកំ ទោសោ នត្ថី’’តិ សាវេសុំ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatto nāma rājā dasa rājadhamme akopetvā dhammena rajjaṃ kārento ekadivasaṃ cintesi ‘‘jambudīpatale rājāno bahuthambhesu pāsādesu vasanti, tasmā bahūhi thambhehi pāsādakaraṇaṃ nāma anacchariyaṃ, yaṃnūnāhaṃ ekathambhakaṃ pāsādaṃ kāreyyaṃ, evaṃ sabbarājūnaṃ aggarājā bhavissāmī’’ti. So vaḍḍhakī pakkosāpetvā ‘‘mayhaṃ sobhaggappattaṃ ekathambhakaṃ pāsādaṃ karothā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā araññaṃ pavisitvā ujū mahante ekathambhakapāsādārahe bahū rukkhe disvā ‘‘ime rukkhā santi, maggo pana visamo, na sakkā otāretuṃ, rañño ācikkhissāmā’’ti cintetvā tathā akaṃsu. Rājā ‘‘kenaci upāyena saṇikaṃ otārethā’’ti vatvā ‘‘deva, yena kenaci upāyena na sakkā’’ti vutte ‘‘tena hi mama uyyāne ekaṃ rukkhaṃ upadhārethā’’ti āha. Vaḍḍhakī uyyānaṃ gantvā ekaṃ sujātaṃ ujukaṃ gāmanigamapūjitaṃ rājakulatopi laddhabalikammaṃ maṅgalasālarukkhaṃ disvā rañño santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Rājā ‘‘uyyāne rukkho nāma mama paṭibaddho, gacchatha bho taṃ chindathā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gandhamālādihatthā uyyānaṃ gantvā rukkhe gandhapañcaṅgulikaṃ datvā suttena parikkhipitvā pupphakaṇṇikaṃ bandhitvā dīpaṃ jāletvā balikammaṃ katvā ‘‘ito sattame divase āgantvā rukkhaṃ chindissāma, rājā chindāpeti, imasmiṃ rukkhe nibbattadevatā aññattha gacchatu, amhākaṃ doso natthī’’ti sāvesuṃ.
អថ តស្មិំ និព្ពត្តោ ទេវបុត្តោ តំ វចនំ សុត្វា ‘‘និស្សំសយំ ឥមេ វឌ្ឍកី ឥមំ រុក្ខំ ឆិន្ទិស្សន្តិ, វិមានំ មេ នស្សិស្សតិ, វិមានបរិយន្តិកមេវ ខោ បន មយ្ហំ ជីវិតំ, ឥមញ្ច រក្ខំ បរិវារេត្វា ឋិតេសុ តរុណសាលរុក្ខេសុ និព្ពត្តានំ មម ញាតិទេវតានម្បិ ពហូនិ វិមានានិ នស្សិស្សន្តិ។ វិមានបរិយន្តិកមេវ មម ញាតីនំ ទេវតានម្បិ ជីវិតំ, ន ខោ បន មំ តថា អត្តនោ វិនាសោ ពាធតិ, យថា ញាតីនំ, តស្មា នេសំ មយា ជីវិតំ ទាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា អឌ្ឍរត្តសមយេ ទិព្ពាលង្ការបដិមណ្ឌិតោ រញ្ញោ សិរិគព្ភំ បវិសិត្វា សកលគព្ភំ ឯកោភាសំ កត្វា ឧស្សិសកបស្សេ រោទមានោ អដ្ឋាសិ។ រាជា តំ ទិស្វា ភីតតសិតោ តេន សទ្ធិំ សល្លបន្តោ បឋមំ គាថមាហ –
Atha tasmiṃ nibbatto devaputto taṃ vacanaṃ sutvā ‘‘nissaṃsayaṃ ime vaḍḍhakī imaṃ rukkhaṃ chindissanti, vimānaṃ me nassissati, vimānapariyantikameva kho pana mayhaṃ jīvitaṃ, imañca rakkhaṃ parivāretvā ṭhitesu taruṇasālarukkhesu nibbattānaṃ mama ñātidevatānampi bahūni vimānāni nassissanti. Vimānapariyantikameva mama ñātīnaṃ devatānampi jīvitaṃ, na kho pana maṃ tathā attano vināso bādhati, yathā ñātīnaṃ, tasmā nesaṃ mayā jīvitaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā aḍḍharattasamaye dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito rañño sirigabbhaṃ pavisitvā sakalagabbhaṃ ekobhāsaṃ katvā ussisakapasse rodamāno aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā bhītatasito tena saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
១៣.
13.
‘‘កា ត្វំ សុទ្ធេហិ វត្ថេហិ, អឃេ វេហាយសំ ឋិតា;
‘‘Kā tvaṃ suddhehi vatthehi, aghe vehāyasaṃ ṭhitā;
កេន ត្យាស្សូនិ វត្តន្តិ, កុតោ តំ ភយមាគត’’ន្តិ។
Kena tyāssūni vattanti, kuto taṃ bhayamāgata’’nti.
តត្ថ កា ត្វន្តិ នាគយក្ខសុបណ្ណសក្កាទីសុ កា នាម ត្វន្តិ បុច្ឆតិ។ វត្ថេហីតិ វចនមត្តមេវេតំ, សព្ពេបិ បន ទិព្ពាលង្ការេ សន្ធាយេវមាហ។ អឃេតិ អប្បដិឃេ អាកាសេ។ វេហាយសន្តិ តស្សេវ វេវចនំ។ កេន ត្យាស្សូនិ វត្តន្តីតិ កេន ការណេន តវ អស្សូនិ វត្តន្តិ។ កុតោតិ ញាតិវិយោគធនវិនាសាទីនំ កិំ និស្សាយ តំ ភយមាគតន្តិ បុច្ឆតិ។
Tattha kā tvanti nāgayakkhasupaṇṇasakkādīsu kā nāma tvanti pucchati. Vatthehīti vacanamattamevetaṃ, sabbepi pana dibbālaṅkāre sandhāyevamāha. Agheti appaṭighe ākāse. Vehāyasanti tasseva vevacanaṃ. Kena tyāssūni vattantīti kena kāraṇena tava assūni vattanti. Kutoti ñātiviyogadhanavināsādīnaṃ kiṃ nissāya taṃ bhayamāgatanti pucchati.
តតោ ទេវរាជា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Tato devarājā dve gāthā abhāsi –
១៤.
14.
‘‘តវេវ ទេវ វិជិតេ, ភទ្ទសាលោតិ មំ វិទូ;
‘‘Taveva deva vijite, bhaddasāloti maṃ vidū;
សដ្ឋិ វស្សសហស្សានិ, តិដ្ឋតោ បូជិតស្ស មេ។
Saṭṭhi vassasahassāni, tiṭṭhato pūjitassa me.
១៥.
15.
‘‘ការយន្តា នគរានិ, អគារេ ច ទិសម្បតិ;
‘‘Kārayantā nagarāni, agāre ca disampati;
វិវិធេ ចាបិ បាសាទេ, ន មំ តេ អច្ចមញ្ញិសុំ;
Vividhe cāpi pāsāde, na maṃ te accamaññisuṃ;
យថេវ មំ តេ បូជេសុំ, តថេវ ត្វម្បិ បូជយា’’តិ។
Yatheva maṃ te pūjesuṃ, tatheva tvampi pūjayā’’ti.
តត្ថ តិដ្ឋតោតិ សកលពារាណសិនគរេហិ ចេវ គាមនិគមេហិ ច តយា ច បូជិតស្ស និច្ចំ ពលិកម្មញ្ច សក្ការញ្ច លភន្តស្ស មយ្ហំ ឥមស្មិំ ឧយ្យានេ តិដ្ឋន្តស្ស ឯត្តកោ កាលោ គតោតិ ទស្សេតិ។ នគរានីតិ នគរបដិសង្ខរណកម្មានិ។ អគារេចាតិ ភូមិគេហានិ។ ទិសម្បតីតិ ទិសានំ បតិ, មហារាជ។ ន មំ តេតិ តេ នគរបដិសង្ខរណាទីនិ ករោន្តា ឥមស្មិំ នគរេ បោរាណករាជានោ មំ នាតិមញ្ញិសុំ នាតិក្កមិំសុ ន វិហេឋយិំសុ, មម និវាសរុក្ខំ ឆិន្ទិត្វា អត្តនោ កម្មំ ន ករិំសុ, មយ្ហំ បន សក្ការមេវ ករិំសូតិ អវច។ យថេវាតិ តស្មា យថេវ តេ បោរាណករាជានោ មំ បូជយិំសុ, ឯកោបិ ឥមំ រុក្ខំ ន ឆិន្ទាបេសិ, ត្វញ្ចាបិ មំ តថេវ បូជយ, មា មេ រុក្ខំ ឆេទយីតិ។
Tattha tiṭṭhatoti sakalabārāṇasinagarehi ceva gāmanigamehi ca tayā ca pūjitassa niccaṃ balikammañca sakkārañca labhantassa mayhaṃ imasmiṃ uyyāne tiṭṭhantassa ettako kālo gatoti dasseti. Nagarānīti nagarapaṭisaṅkharaṇakammāni. Agārecāti bhūmigehāni. Disampatīti disānaṃ pati, mahārāja. Na maṃ teti te nagarapaṭisaṅkharaṇādīni karontā imasmiṃ nagare porāṇakarājāno maṃ nātimaññisuṃ nātikkamiṃsu na viheṭhayiṃsu, mama nivāsarukkhaṃ chinditvā attano kammaṃ na kariṃsu, mayhaṃ pana sakkārameva kariṃsūti avaca. Yathevāti tasmā yatheva te porāṇakarājāno maṃ pūjayiṃsu, ekopi imaṃ rukkhaṃ na chindāpesi, tvañcāpi maṃ tatheva pūjaya, mā me rukkhaṃ chedayīti.
តតោ រាជា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Tato rājā dve gāthā abhāsi –
១៦.
16.
‘‘តំ ឥវាហំ ន បស្សាមិ, ថូលំ កាយេន តេ ទុមំ;
‘‘Taṃ ivāhaṃ na passāmi, thūlaṃ kāyena te dumaṃ;
អារោហបរិណាហេន, អភិរូបោសិ ជាតិយា។
Ārohapariṇāhena, abhirūposi jātiyā.
១៧.
17.
‘‘បាសាទំ ការយិស្សាមិ, ឯកត្ថម្ភំ មនោរមំ;
‘‘Pāsādaṃ kārayissāmi, ekatthambhaṃ manoramaṃ;
តត្ថ តំ ឧបនេស្សាមិ, ចិរំ តេ យក្ខ ជីវិត’’ន្តិ។
Tattha taṃ upanessāmi, ciraṃ te yakkha jīvita’’nti.
តត្ថ កាយេនាតិ បមាណេន។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – តវ បមាណេន តំ វិយ ថូលំ មហន្តំ អញ្ញំ ទុមំ ន បស្សាមិ, ត្វញ្ញេវ បន អារោហបរិណាហេន សុជាតសង្ខាតាយ សមសណ្ឋានឧជុភាវប្បការាយ ជាតិយា ច អភិរូបោ សោភគ្គប្បត្តោ ឯកថម្ភបាសាទារហោតិ។ បាសាទន្តិ តស្មា តំ ឆេទាបេត្វា អហំ បាសាទំ ការាបេស្សាមេវ។ តត្ថ តន្តិ តំ បនាហំ សម្ម ទេវរាជ, តត្ថ បាសាទេ ឧបនេស្សាមិ, សោ ត្វំ មយា សទ្ធិំ ឯកតោ វសន្តោ អគ្គគន្ធមាលាទីនិ លភន្តោ សក្ការប្បត្តោ សុខំ ជីវិស្សសិ, និវាសដ្ឋានាភាវេន មេ វិនាសោ ភវិស្សតីតិ មា ចិន្តយិ, ចិរំ តេ យក្ខ ជីវិតំ ភវិស្សតីតិ។
Tattha kāyenāti pamāṇena. Idaṃ vuttaṃ hoti – tava pamāṇena taṃ viya thūlaṃ mahantaṃ aññaṃ dumaṃ na passāmi, tvaññeva pana ārohapariṇāhena sujātasaṅkhātāya samasaṇṭhānaujubhāvappakārāya jātiyā ca abhirūpo sobhaggappatto ekathambhapāsādārahoti. Pāsādanti tasmā taṃ chedāpetvā ahaṃ pāsādaṃ kārāpessāmeva. Tattha tanti taṃ panāhaṃ samma devarāja, tattha pāsāde upanessāmi, so tvaṃ mayā saddhiṃ ekato vasanto aggagandhamālādīni labhanto sakkārappatto sukhaṃ jīvissasi, nivāsaṭṭhānābhāvena me vināso bhavissatīti mā cintayi, ciraṃ te yakkha jīvitaṃ bhavissatīti.
តំ សុត្វា ទេវរាជា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Taṃ sutvā devarājā dve gāthā abhāsi –
១៨.
18.
‘‘ឯវំ ចិត្តំ ឧទបាទិ, សរីរេន វិនាភាវោ;
‘‘Evaṃ cittaṃ udapādi, sarīrena vinābhāvo;
បុថុសោ មំ វិកន្តិត្វា, ខណ្ឌសោ អវកន្តថ។
Puthuso maṃ vikantitvā, khaṇḍaso avakantatha.
១៩.
19.
‘‘អគ្គេ ច ឆេត្វា មជ្ឈេ ច, បច្ឆា មូលម្ហិ ឆិន្ទថ;
‘‘Agge ca chetvā majjhe ca, pacchā mūlamhi chindatha;
ឯវំ មេ ឆិជ្ជមានស្ស, ន ទុក្ខំ មរណំ សិយា’’តិ។
Evaṃ me chijjamānassa, na dukkhaṃ maraṇaṃ siyā’’ti.
តត្ថ ឯវំ ចិត្តំ ឧទបាទីតិ យទិ ឯវំ ចិត្តំ តវ ឧប្បន្នំ។ សរីរេន វិនាភាវោតិ យទិ តេ មម សរីរេន ភទ្ទសាលរុក្ខេន សទ្ធិំ មម វិនាភាវោ បត្ថិតោ។ បុថុសោតិ ពហុធា។ វិកន្តិត្វាតិ ឆិន្ទិត្វា។ ខណ្ឌសោតិ ខណ្ឌាខណ្ឌំ កត្វា អវកន្តថ។ អគ្គេ ចាតិ អវកន្តន្តា បន បឋមំ អគ្គេ, តតោ មជ្ឈេ ឆេត្វា សព្ពបច្ឆា មូលេ ឆិន្ទថ។ ឯវញ្ហិ មេ ឆិជ្ជមានស្ស ន ទុក្ខំ មរណំ សិយា, សុខំ នុ ខណ្ឌសោ ភវេយ្យាតិ យាចតិ។
Tattha evaṃ cittaṃ udapādīti yadi evaṃ cittaṃ tava uppannaṃ. Sarīrena vinābhāvoti yadi te mama sarīrena bhaddasālarukkhena saddhiṃ mama vinābhāvo patthito. Puthusoti bahudhā. Vikantitvāti chinditvā. Khaṇḍasoti khaṇḍākhaṇḍaṃ katvā avakantatha. Agge cāti avakantantā pana paṭhamaṃ agge, tato majjhe chetvā sabbapacchā mūle chindatha. Evañhi me chijjamānassa na dukkhaṃ maraṇaṃ siyā, sukhaṃ nu khaṇḍaso bhaveyyāti yācati.
តតោ រាជា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Tato rājā dve gāthā abhāsi –
២០.
20.
‘‘ហត្ថបាទំ យថា ឆិន្ទេ, កណ្ណនាសញ្ច ជីវតោ;
‘‘Hatthapādaṃ yathā chinde, kaṇṇanāsañca jīvato;
តតោ បច្ឆា សិរោ ឆិន្ទេ, តំ ទុក្ខំ មរណំ សិយា។
Tato pacchā siro chinde, taṃ dukkhaṃ maraṇaṃ siyā.
២១.
21.
‘‘សុខំ នុ ខណ្ឌសោ ឆិន្នំ, ភទ្ទសាល វនប្បតិ;
‘‘Sukhaṃ nu khaṇḍaso chinnaṃ, bhaddasāla vanappati;
កិំហេតុ កិំ ឧបាទាយ, ខណ្ឌសោ ឆិន្នមិច្ឆសី’’តិ។
Kiṃhetu kiṃ upādāya, khaṇḍaso chinnamicchasī’’ti.
តត្ថ ហត្ថបាទន្តិ ហត្ថេ ច បាទេ ច។ តំ ទុក្ខន្តិ ឯវំ បដិបាដិយា ឆិជ្ជន្តស្ស ចោរស្ស តំ មរណំ ទុក្ខំ សិយា។ សុខំ នូតិ សម្ម ភទ្ទសាល, វជ្ឈប្បត្តា ចោរា សុខេន មរិតុកាមា សីសច្ឆេទំ យាចន្តិ, ន ខណ្ឌសោ ឆេទនំ, ត្វំ បន ឯវំ យាចសិ, តេន តំ បុច្ឆាមិ ‘‘សុខំ នុ ខណ្ឌសោ ឆិន្ន’’ន្តិ។ កិំហេតូតិ ខណ្ឌសោ ឆិន្នំ នាម ន សុខំ, ការណេន បនេត្ថ ភវិតព្ពន្តិ តំ បុច្ឆន្តោ ឯវមាហ។
Tattha hatthapādanti hatthe ca pāde ca. Taṃ dukkhanti evaṃ paṭipāṭiyā chijjantassa corassa taṃ maraṇaṃ dukkhaṃ siyā. Sukhaṃ nūti samma bhaddasāla, vajjhappattā corā sukhena maritukāmā sīsacchedaṃ yācanti, na khaṇḍaso chedanaṃ, tvaṃ pana evaṃ yācasi, tena taṃ pucchāmi ‘‘sukhaṃ nu khaṇḍaso chinna’’nti. Kiṃhetūti khaṇḍaso chinnaṃ nāma na sukhaṃ, kāraṇena panettha bhavitabbanti taṃ pucchanto evamāha.
អថស្ស អាចិក្ខន្តោ ភទ្ទសាលោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Athassa ācikkhanto bhaddasālo dve gāthā abhāsi –
២២.
22.
‘‘យញ្ច ហេតុមុបាទាយ, ហេតុំ ធម្មូបសំហិតំ;
‘‘Yañca hetumupādāya, hetuṃ dhammūpasaṃhitaṃ;
ខណ្ឌសោ ឆិន្នមិច្ឆាមិ, មហារាជ សុណោហិ មេ។
Khaṇḍaso chinnamicchāmi, mahārāja suṇohi me.
២៣.
23.
‘‘ញាតី មេ សុខសំវទ្ធា, មម បស្សេ និវាតជា;
‘‘Ñātī me sukhasaṃvaddhā, mama passe nivātajā;
តេបិហំ ឧបហិំសេយ្យ, បរេសំ អសុខោចិត’’ន្តិ។
Tepihaṃ upahiṃseyya, paresaṃ asukhocita’’nti.
តត្ថ ហេតុំ ធម្មូបសំហិតន្តិ មហារាជ, យំ ហេតុសភាវយុត្តមេវ, ន ហេតុបតិរូបកំ, ហេតុំ ឧបាទាយ អារព្ភ សន្ធាយាហំ ខណ្ឌសោ ឆិន្នមិច្ឆាមិ, តំ ឱហិតសោតោ សុណោហីតិ អត្ថោ។ ញាតី មេតិ មម ភទ្ទសាលរុក្ខស្ស ឆាយាយ សុខសំវទ្ធា មម បស្សេ តរុណសាលរុក្ខេសុ និព្ពត្តា មយា កតវាតបរិត្តាណត្តា និវាតជា មម ញាតកា ទេវសង្ឃា អត្ថិ, តេ អហំ វិសាលសាខវិដបោ មូលេ ឆិន្ទិត្វា បតន្តោ ឧបហិំសេយ្យំ, សំភគ្គវិមានេ ករោន្តោ វិនាសេយ្យន្តិ អត្ថោ។ បរេសំ អសុខោចិតន្តិ ឯវំ សន្តេ មយា តេសំ បរេសំ ញាតិទេវសង្ឃានំ អសុខំ ទុក្ខំ ឱចិតំ វឌ្ឍិតំ, ន ចាហំ តេសំ ទុក្ខកាមោ, តស្មា ភទ្ទសាលំ ខណ្ឌសោ ខណ្ឌសោ ឆិន្ទាបេមីតិ អយមេត្ថាធិប្បាយោ។
Tattha hetuṃ dhammūpasaṃhitanti mahārāja, yaṃ hetusabhāvayuttameva, na hetupatirūpakaṃ, hetuṃ upādāya ārabbha sandhāyāhaṃ khaṇḍaso chinnamicchāmi, taṃ ohitasoto suṇohīti attho. Ñātīmeti mama bhaddasālarukkhassa chāyāya sukhasaṃvaddhā mama passe taruṇasālarukkhesu nibbattā mayā katavātaparittāṇattā nivātajā mama ñātakā devasaṅghā atthi, te ahaṃ visālasākhaviṭapo mūle chinditvā patanto upahiṃseyyaṃ, saṃbhaggavimāne karonto vināseyyanti attho. Paresaṃ asukhocitanti evaṃ sante mayā tesaṃ paresaṃ ñātidevasaṅghānaṃ asukhaṃ dukkhaṃ ocitaṃ vaḍḍhitaṃ, na cāhaṃ tesaṃ dukkhakāmo, tasmā bhaddasālaṃ khaṇḍaso khaṇḍaso chindāpemīti ayametthādhippāyo.
តំ សុត្វា រាជា ‘‘ធម្មិកោ វតាយំ, ទេវបុត្តោ, អត្តនោ វិមានវិនាសតោបិ ញាតីនំ វិមានវិនាសំ ន ឥច្ឆតិ, ញាតីនំ អត្ថចរិយំ ចរតិ, អភយមស្ស ទស្សាមី’’តិ តុស្សិត្វា ឱសានគាថមាហ –
Taṃ sutvā rājā ‘‘dhammiko vatāyaṃ, devaputto, attano vimānavināsatopi ñātīnaṃ vimānavināsaṃ na icchati, ñātīnaṃ atthacariyaṃ carati, abhayamassa dassāmī’’ti tussitvā osānagāthamāha –
២៤.
24.
‘‘ចេតេយ្យរូបំ ចេតេសិ, ភទ្ទសាល វនប្បតិ;
‘‘Ceteyyarūpaṃ cetesi, bhaddasāla vanappati;
ហិតកាមោសិ ញាតីនំ, អភយំ សម្ម ទម្មិ តេ’’តិ។
Hitakāmosi ñātīnaṃ, abhayaṃ samma dammi te’’ti.
តត្ថ ចេតេយ្យរូបំ ចេតេសីតិ ញាតីសុ មុទុចិត្តតាយ ចិន្តេន្តោ ចិន្តេតព្ពយុត្តកមេវ ចិន្តេសិ។ ឆេទេយ្យរូបំ ឆេទេសីតិបិ បាឋោ។ តស្សត្ថោ – ខណ្ឌសោ ឆិន្នមិច្ឆន្តោ ឆេទេតព្ពយុត្តកមេវ ឆេទេសីតិ។ អភយន្តិ ឯតស្មិំ តេ សម្ម, គុណេ បសីទិត្វា អភយំ ទទាមិ, ន មេ បាសាទេនត្ថោ, នាហំ តំ ឆេទាបេស្សាមិ, គច្ឆ ញាតិសង្ឃបរិវុតោ សក្កតគរុកតោ សុខំ ជីវាតិ អាហ។
Tattha ceteyyarūpaṃ cetesīti ñātīsu muducittatāya cintento cintetabbayuttakameva cintesi. Chedeyyarūpaṃ chedesītipi pāṭho. Tassattho – khaṇḍaso chinnamicchanto chedetabbayuttakameva chedesīti. Abhayanti etasmiṃ te samma, guṇe pasīditvā abhayaṃ dadāmi, na me pāsādenattho, nāhaṃ taṃ chedāpessāmi, gaccha ñātisaṅghaparivuto sakkatagarukato sukhaṃ jīvāti āha.
ទេវរាជា រញ្ញោ ធម្មំ ទេសេត្វា អគមាសិ។ រាជា តស្សោវាទេ ឋត្វា ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា សគ្គបុរំ បូរេសិ។
Devarājā rañño dhammaṃ desetvā agamāsi. Rājā tassovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā saggapuraṃ pūresi.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេបិ តថាគតោ ញាតត្ថចរិយំ អចរិយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា រាជា អានន្ទោ អហោសិ, តរុណសាលេសុ និព្ពត្តទេវតា ពុទ្ធបរិសា, ភទ្ទសាលទេវរាជា បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, pubbepi tathāgato ñātatthacariyaṃ acariyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, taruṇasālesu nibbattadevatā buddhaparisā, bhaddasāladevarājā pana ahameva ahosi’’nti.
ភទ្ទសាលជាតកវណ្ណនា ទុតិយា។
Bhaddasālajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៤៦៥. ភទ្ទសាលជាតកំ • 465. Bhaddasālajātakaṃ
