Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၃. ဘဒ္ဒတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
3. Bhaddattheragāthāvaṇṇanā
ဧကပုတ္တောတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ဘဒ္ဒတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ကိရ ပဒုမုတ္တရံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင္ဃဉ္စ သတသဟသ္သပရိမာဏံ စီဝရာဒီဟိ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ပူဇေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိဗ္ဗတ္တမာနော စ အပုတ္တကေသု မာတာပိတူသု ဒေဝတာယာစနာဒီနိ ကတ္ဝာပိ အလဘန္တေသု သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘သစေ, ဘန္တေ, မယံ ဧကံ ပုတ္တံ လစ္ဆာမ, တံ တုမ္ဟာကံ ဒာသတ္ထာယ ဒသ္သာမာ’’တိ ဝတ္ဝာ အာယာစိတ္ဝာ ဂတေသု သတ္ထု အဓိပ္ပာယံ ဉတ္ဝာ အညတရော ဒေဝပုတ္တော ခီဏာယုကော ဟုတ္ဝာ ဌိတော သက္ကေန ဒေဝရညာ ‘‘အမုကသ္မိံ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တာဟီ’’တိ အာဏတ္တော တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိ, ဘဒ္ဒောတိသ္သ နာမံ အကံသု။ တံ သတ္တဝသ္သုဒ္ဒေသိကံ ဇာတံ မာတာပိတရော အလင္ကရိတ္ဝာ ဘဂဝတော သန္တိကံ နေတ္ဝာ ‘‘အယံ သော, ဘန္တေ, တုမ္ဟေ အာယာစိတ္ဝာ လဒ္ဓဒာရကော, ဣမံ တုမ္ဟာကံ နိယ္ယာတေမာ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဣမံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ အာဏာပေတ္ဝာ စ ဂန္ဓကုဋိံ ပာဝိသိ။ ထေရော တံ ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာ သင္ခေပေန ဝိပသ္သနာမုခံ အာစိက္ခိ။ သော ဥပနိသ္သယသမ္ပန္နတ္တာ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော သူရိယေ အနောဂ္ဂတေယေဝ ဘာဝနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ ဆဠဘိညော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၅.၅၄-၆၉) –
Ekaputtotiādikā āyasmato bhaddattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttaraṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca satasahassaparimāṇaṃ cīvarādīhi catūhi paccayehi pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule nibbatti. Nibbattamāno ca aputtakesu mātāpitūsu devatāyācanādīni katvāpi alabhantesu satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘sace, bhante, mayaṃ ekaṃ puttaṃ lacchāma, taṃ tumhākaṃ dāsatthāya dassāmā’’ti vatvā āyācitvā gatesu satthu adhippāyaṃ ñatvā aññataro devaputto khīṇāyuko hutvā ṭhito sakkena devaraññā ‘‘amukasmiṃ kule nibbattāhī’’ti āṇatto tattha nibbatti, bhaddotissa nāmaṃ akaṃsu. Taṃ sattavassuddesikaṃ jātaṃ mātāpitaro alaṅkaritvā bhagavato santikaṃ netvā ‘‘ayaṃ so, bhante, tumhe āyācitvā laddhadārako, imaṃ tumhākaṃ niyyātemā’’ti āhaṃsu. Satthā ānandattheraṃ āṇāpesi – ‘‘imaṃ pabbājehī’’ti. Āṇāpetvā ca gandhakuṭiṃ pāvisi. Thero taṃ pabbājetvā saṅkhepena vipassanāmukhaṃ ācikkhi. So upanissayasampannattā vipassanāya kammaṃ karonto sūriye anoggateyeva bhāvanaṃ ussukkāpetvā chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.5.54-69) –
‘‘ပဒုမုတ္တရသမ္ဗုဒ္ဓံ၊ မေတ္တစိတ္တံ မဟာမုနိံ။
‘‘Padumuttarasambuddhaṃ, mettacittaṃ mahāmuniṃ;
ဥပေတိ ဇနတာ သဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗလောကဂ္ဂနာယကံ။
Upeti janatā sabbā, sabbalokagganāyakaṃ.
‘‘သတ္တုကဉ္စ ဗဒ္ဓကဉ္စ၊ အာမိသံ ပာနဘောဇနံ။
‘‘Sattukañca baddhakañca, āmisaṃ pānabhojanaṃ;
ဒဒန္တိ သတ္ထုနော သဗ္ဗေ၊ ပုညက္ခေတ္တေ အနုတ္တရေ။
Dadanti satthuno sabbe, puññakkhette anuttare.
‘‘အဟမ္ပိ ဒာနံ ဒသ္သာမိ၊ ဒေဝဒေဝသ္သ တာဒိနော။
‘‘Ahampi dānaṃ dassāmi, devadevassa tādino;
ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ နိမန္တေတ္ဝာ၊ သင္ဃမ္ပိ စ အနုတ္တရံ။
Buddhaseṭṭhaṃ nimantetvā, saṅghampi ca anuttaraṃ.
‘‘ဥယ္ယောဇိတာ မယာ စေတေ၊ နိမန္တေသုံ တထာဂတံ။
‘‘Uyyojitā mayā cete, nimantesuṃ tathāgataṃ;
ကေဝလံ ဘိက္ခုသင္ဃဉ္စ၊ ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရံ။
Kevalaṃ bhikkhusaṅghañca, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
‘‘သတသဟသ္သပလ္လင္ကံ၊ သောဝဏ္ဏံ ဂောနကတ္ထတံ။
‘‘Satasahassapallaṅkaṃ, sovaṇṇaṃ gonakatthataṃ;
တူလိကာပဋလိကာယ၊ ခောမကပ္ပာသိကေဟိ စ။
Tūlikāpaṭalikāya, khomakappāsikehi ca;
မဟာရဟံ ပညာပယိံ၊ အာသနံ ဗုဒ္ဓယုတ္တကံ။
Mahārahaṃ paññāpayiṃ, āsanaṃ buddhayuttakaṃ.
‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ ဒေဝဒေဝော နရာသဘော။
‘‘Padumuttaro lokavidū, devadevo narāsabho;
ဘိက္ခုသင္ဃပရိဗ္ယူဠ္ဟော၊ မမ ဒ္ဝာရမုပာဂမိ။
Bhikkhusaṅghaparibyūḷho, mama dvāramupāgami.
‘‘ပစ္စုဂ္ဂန္တ္ဝာန သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ လောကနာထံ ယသသ္သိနံ။
‘‘Paccuggantvāna sambuddhaṃ, lokanāthaṃ yasassinaṃ;
ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ အဘိနာမယိံ သင္ဃရံ။
Pasannacitto sumano, abhināmayiṃ saṅgharaṃ.
‘‘ဘိက္ခူနံ သတသဟသ္သံ၊ ဗုဒ္ဓဉ္စ လောကနာယကံ။
‘‘Bhikkhūnaṃ satasahassaṃ, buddhañca lokanāyakaṃ;
ပသန္နစိတ္တော သုမနော၊ ပရမန္နေန တပ္ပယိံ။
Pasannacitto sumano, paramannena tappayiṃ.
‘‘ပဒုမုတ္တရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော။
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
ဘိက္ခုသင္ဃေ နိသီဒိတ္ဝာ၊ ဣမာ ဂာထာ အဘာသထ။
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ယေနိဒံ အာသနံ ဒိန္နံ၊ သောဝဏ္ဏံ ဂောနကတ္ထတံ။
‘‘Yenidaṃ āsanaṃ dinnaṃ, sovaṇṇaṃ gonakatthataṃ;
တမဟံ ကိတ္တယိသ္သာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘စတုသတ္တတိက္ခတ္တုံ သော၊ ဒေဝရဇ္ဇံ ကရိသ္သတိ။
‘‘Catusattatikkhattuṃ so, devarajjaṃ karissati;
အနုဘောသ္သတိ သမ္ပတ္တိံ၊ အစ္ဆရာဟိ ပုရက္ခတော။
Anubhossati sampattiṃ, accharāhi purakkhato.
‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ သဟသ္သံ၊ ဝသုဓံ အာဝသိသ္သတိ။
‘‘Padesarajjaṃ sahassaṃ, vasudhaṃ āvasissati;
ဧကပညာသက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိသ္သတိ။
Ekapaññāsakkhattuñca, cakkavattī bhavissati.
‘‘သဗ္ဗာသု ဘဝယောနီသု၊ ဥစ္စာကုလီ ဘဝိသ္သတိ။
‘‘Sabbāsu bhavayonīsu, uccākulī bhavissati;
သော စ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော။
So ca pacchā pabbajitvā, sukkamūlena codito;
ဘဒ္ဒိယော နာမ နာမေန၊ ဟေသ္သတိ သတ္ထု သာဝကော။
Bhaddiyo nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘ဝိဝေကမနုယုတ္တောမ္ဟိ၊ ပန္တသေနနိဝာသဟံ။
‘‘Vivekamanuyuttomhi, pantasenanivāsahaṃ;
ဖလဉ္စာဓိဂတံ သဗ္ဗံ၊ စတ္တက္လေသောမ္ဟိ အဇ္ဇဟံ။
Phalañcādhigataṃ sabbaṃ, cattaklesomhi ajjahaṃ.
‘‘မမ သဗ္ဗံ အဘိညာယ၊ သဗ္ဗညူ လောကနာယကော။
‘‘Mama sabbaṃ abhiññāya, sabbaññū lokanāyako;
ဘိက္ခုသင္ဃေ နိသီဒိတ္ဝာ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘ပဋိသမ္ဘိဒာ စတသ္သော၊ ဝိမောက္ခာပိ စ အဋ္ဌိမေ။
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
တသ္သ ဘဂဝာ ဆဠဘိညုပ္ပတ္တိံ ဉတ္ဝာ ‘‘ဧဟိ, ဘဒ္ဒာ’’တိ အာဟ။ သော တာဝဒေဝ သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ပဉ္ဇလိကော သတ္ထု သမီပေ အဋ္ဌာသိ, သာ ဧဝ စသ္သ ဥပသမ္ပဒာ အဟောသိ။ ဗုဒ္ဓူပသမ္ပဒာ နာမ ကိရေသာ။ ထေရော ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော ပဝတ္တိယာ ကထနမုခေန အညံ ဗ္ယာကရောန္တော –
Tassa bhagavā chaḷabhiññuppattiṃ ñatvā ‘‘ehi, bhaddā’’ti āha. So tāvadeva satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā pañjaliko satthu samīpe aṭṭhāsi, sā eva cassa upasampadā ahosi. Buddhūpasampadā nāma kiresā. Thero jātito paṭṭhāya attano pavattiyā kathanamukhena aññaṃ byākaronto –
၄၇၃.
473.
‘‘ဧကပုတ္တော အဟံ အာသိံ၊ ပိယော မာတု ပိယော ပိတု။
‘‘Ekaputto ahaṃ āsiṃ, piyo mātu piyo pitu;
ဗဟူဟိ ဝတစရိယာဟိ၊ လဒ္ဓော အာယာစနာဟိ စ။
Bahūhi vatacariyāhi, laddho āyācanāhi ca.
၄၇၄.
474.
‘‘တေ စ မံ အနုကမ္ပာယ၊ အတ္ထကာမာ ဟိတေသိနော။
‘‘Te ca maṃ anukampāya, atthakāmā hitesino;
ဥဘော ပိတာ စ မာတာ စ၊ ဗုဒ္ဓသ္သ ဥပနာမယုံ။
Ubho pitā ca mātā ca, buddhassa upanāmayuṃ.
၄၇၅.
475.
‘‘ကိစ္ဆာ လဒ္ဓော အယံ ပုတ္တော၊ သုခုမာလော သုခေဓိတော။
‘‘Kicchā laddho ayaṃ putto, sukhumālo sukhedhito;
ဣမံ ဒဒာမ တေ နာထ၊ ဇိနသ္သ ပရိစာရကံ။
Imaṃ dadāma te nātha, jinassa paricārakaṃ.
၄၇၆.
476.
‘‘သတ္ထာ စ မံ ပဋိဂ္ဂယ္ဟ၊ အာနန္ဒံ ဧတဒဗ္ရဝိ။
‘‘Satthā ca maṃ paṭiggayha, ānandaṃ etadabravi;
ပဗ္ဗာဇေဟိ ဣမံ ခိပ္ပံ၊ ဟေသ္သတ္ယာဇာနိယော အယံ။
Pabbājehi imaṃ khippaṃ, hessatyājāniyo ayaṃ.
၄၇၇.
477.
‘‘ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာန မံ သတ္ထာ၊ ဝိဟာရံ ပာဝိသီ ဇိနော။
‘‘Pabbājetvāna maṃ satthā, vihāraṃ pāvisī jino;
အနောဂ္ဂတသ္မိံ သူရိယသ္မိံ၊ တတော စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ မေ။
Anoggatasmiṃ sūriyasmiṃ, tato cittaṃ vimucci me.
၄၇၈.
478.
‘‘တတော သတ္ထာ နိရာကတ္ဝာ၊ ပဋိသလ္လာနဝုဋ္ဌိတော။
‘‘Tato satthā nirākatvā, paṭisallānavuṭṭhito;
ဧဟိ ဘဒ္ဒာတိ မံ အာဟ၊ သာ မေ အာသူပသမ္ပဒာ။
Ehi bhaddāti maṃ āha, sā me āsūpasampadā.
၄၇၉.
479.
‘‘ဇာတိယာ သတ္တဝသ္သေန၊ လဒ္ဓာ မေ ဥပသမ္ပဒာ။
‘‘Jātiyā sattavassena, laddhā me upasampadā;
တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ အဟော ဓမ္မသုဓမ္မတာ’’တိ။ –
Tisso vijjā anuppattā, aho dhammasudhammatā’’ti. –
ဣမာ ဂာထာ အဘာသိ။
Imā gāthā abhāsi.
တတ္ထ ဝတစရိယာဟီတိ, ‘‘ဧဝံ ကတ္ဝာ ပုတ္တံ လဘိသ္သထာ’’တိ ဝုတ္တံ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဝစနံ သုတ္ဝာ, ခီရံ ပာယိတ္ဝာ, အနသနာဒိဝတစရဏေဟိ။ အာယာစနာဟီတိ ဒေဝတာယာစနာဟိ သတ္ထုအာယာစနာယ စ, ဣဒမေဝ စေတ္ထ ကာရဏံ, ဣတရံ ထေရော မာတာပိတူနံ ပဋိပတ္တိဒသ္သနတ္ထဉ္စေဝ ကိစ္ဆလဒ္ဓဘာဝဒသ္သနတ္ထဉ္စ ဝဒတိ။
Tattha vatacariyāhīti, ‘‘evaṃ katvā puttaṃ labhissathā’’ti vuttaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vacanaṃ sutvā, khīraṃ pāyitvā, anasanādivatacaraṇehi. Āyācanāhīti devatāyācanāhi satthuāyācanāya ca, idameva cettha kāraṇaṃ, itaraṃ thero mātāpitūnaṃ paṭipattidassanatthañceva kicchaladdhabhāvadassanatthañca vadati.
တေတိ မာတာပိတရော။ ဥပနာမယုန္တိ ဥပနာမေသုံ။
Teti mātāpitaro. Upanāmayunti upanāmesuṃ.
သုခေဓိတောတိ သုခသံဝဍ္ဎိတော။ တေတိ တုယ္ဟံ။ ပရိစာရကန္တိ ကိံကာရံ။
Sukhedhitoti sukhasaṃvaḍḍhito. Teti tuyhaṃ. Paricārakanti kiṃkāraṃ.
ဟေသ္သတ္ယာဇာနိယော အယန္တိ အယံ ဒာရကော မမ သာသနေ အာဇာနီယော ဘဝိသ္သတိ။ တသ္မာ ခိပ္ပံ အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗာဇေဟီတိ ဧတံ အဗ္ရဝိ, အာဟ။
Hessatyājāniyo ayanti ayaṃ dārako mama sāsane ājānīyo bhavissati. Tasmā khippaṃ ajjeva pabbājehīti etaṃ abravi, āha.
ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာနာတိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပဗ္ဗာဇေတ္ဝာ။ ဝိဟာရန္တိ ဂန္ဓကုဋိံ။ အနောဂ္ဂတသ္မိံ သူရိယသ္မိန္တိ သူရိယေ အနတ္ထင္ဂတေယေဝ။ တတော စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ မေတိ တတော ဝိပသ္သနာရမ္ဘတော ပရံ န စိရေနေဝ ခဏေန သဗ္ဗာသဝေဟိ မေ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ, ခီဏာသဝော အဟောသိံ။
Pabbājetvānāti ānandattherena pabbājetvā. Vihāranti gandhakuṭiṃ. Anoggatasmiṃ sūriyasminti sūriye anatthaṅgateyeva. Tato cittaṃ vimucci meti tato vipassanārambhato paraṃ na cireneva khaṇena sabbāsavehi me cittaṃ vimucci, khīṇāsavo ahosiṃ.
တတောတိ မမ အာသဝက္ခယတော ပစ္ဆာ။ နိရာကတ္ဝာတိ အတ္တနာ သမာပန္နံ ဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတ္ဝာ တတော ဝုဋ္ဌာယ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသလ္လာနဝုဋ္ဌိတော’’တိ။ သာ မေ အာသူပသမ္ပဒာတိ ယာ မံ ဥဒ္ဒိသ္သ ‘‘ဧဟိ, ဘဒ္ဒာ’’တိ သတ္ထု ဝာစာ ပဝတ္တာ, သာ ဧဝ မေ မယ္ဟံ ဥပသမ္ပဒာ အာသိ။ ဧဝံ ဇာတိယာ သတ္တဝသ္သေန, လဒ္ဓာ မေ ဥပသမ္ပဒာတိ သာတိသယံ သတ္ထာရာ အတ္တနော ကတံ အနုဂ္ဂဟံ သာသနသ္သ စ နိယ္ယာနိကတံ ဒသ္သေတိ။ တေနာဟ ‘‘အဟော ဓမ္မသုဓမ္မတာ’’တိ။
Tatoti mama āsavakkhayato pacchā. Nirākatvāti attanā samāpannaṃ phalasamāpattiṃ appetvā tato vuṭṭhāya. Tenāha ‘‘paṭisallānavuṭṭhito’’ti. Sā me āsūpasampadāti yā maṃ uddissa ‘‘ehi, bhaddā’’ti satthu vācā pavattā, sā eva me mayhaṃ upasampadā āsi. Evaṃ jātiyā sattavassena, laddhā me upasampadāti sātisayaṃ satthārā attano kataṃ anuggahaṃ sāsanassa ca niyyānikataṃ dasseti. Tenāha ‘‘aho dhammasudhammatā’’ti.
ဧတ္ထ စ ‘‘စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ မေ’’တိ ခီဏာသဝဘာဝံ ပကာသေတ္ဝာပိ ပုန ‘‘တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ’’တိ လောကိယာဘိညေကဒေသဒသ္သနံ ဆဠဘိညဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ။ တေနာဟ အပဒာနေ ‘‘ဆဠဘိညာ သစ္ဆိကတာ’’တိ။
Ettha ca ‘‘cittaṃ vimucci me’’ti khīṇāsavabhāvaṃ pakāsetvāpi puna ‘‘tisso vijjā anuppattā’’ti lokiyābhiññekadesadassanaṃ chaḷabhiññabhāvavibhāvanatthaṃ. Tenāha apadāne ‘‘chaḷabhiññā sacchikatā’’ti.
ဘဒ္ဒတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Bhaddattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၃. ဘဒ္ဒတ္ထေရဂာထာ • 3. Bhaddattheragāthā