| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya |
४. विभङ्गवग्गो
4. Vibhaṅgavaggo
१. भद्देकरत्तसुत्तं
1. Bhaddekarattasuttaṃ
२७२. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं। भगवा एतदवोच – ‘‘भद्देकरत्तस्स वो, भिक्खवे, उद्देसञ्च विभङ्गञ्च देसेस्सामि। तं सुणाथ, साधुकं मनसि करोथ; भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं। भगवा एतदवोच –
272. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca – ‘‘bhaddekarattassa vo, bhikkhave, uddesañca vibhaṅgañca desessāmi. Taṃ suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
‘‘अतीतं नान्वागमेय्य, नप्पटिकङ्खे अनागतं।
‘‘Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;
यदतीतं पहीनं तं, अप्पत्तञ्च अनागतं॥
Yadatītaṃ pahīnaṃ taṃ, appattañca anāgataṃ.
‘‘पच्चुप्पन्नञ्च यो 1 धम्मं, तत्थ तत्थ विपस्सति।
‘‘Paccuppannañca yo 2 dhammaṃ, tattha tattha vipassati;
न हि नो सङ्गरं तेन, महासेनेन मच्चुना॥
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā.
‘‘एवं विहारिं आतापिं, अहोरत्तमतन्दितं।
‘‘Evaṃ vihāriṃ ātāpiṃ, ahorattamatanditaṃ;
२७३. ‘‘कथञ्च , भिक्खवे, अतीतं अन्वागमेति? ‘एवंरूपो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं समन्वानेति, ‘एवंवेदनो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं समन्वानेति, ‘एवंसञ्ञो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं समन्वानेति, ‘एवंसङ्खारो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं समन्वानेति, ‘एवंविञ्ञाणो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं समन्वानेति – एवं खो, भिक्खवे, अतीतं अन्वागमेति।
273. ‘‘Kathañca , bhikkhave, atītaṃ anvāgameti? ‘Evaṃrūpo ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ samanvāneti, ‘evaṃvedano ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ samanvāneti, ‘evaṃsañño ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ samanvāneti, ‘evaṃsaṅkhāro ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ samanvāneti, ‘evaṃviññāṇo ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ samanvāneti – evaṃ kho, bhikkhave, atītaṃ anvāgameti.
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, अतीतं नान्वागमेति? ‘एवंरूपो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं न समन्वानेति, ‘एवंवेदनो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं न समन्वानेति, ‘एवंसञ्ञो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं न समन्वानेति, ‘एवंसङ्खारो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं न समन्वानेति, ‘एवंविञ्ञाणो अहोसिं अतीतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं न समन्वानेति – एवं खो, भिक्खवे, अतीतं नान्वागमेति।
‘‘Kathañca, bhikkhave, atītaṃ nānvāgameti? ‘Evaṃrūpo ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ na samanvāneti, ‘evaṃvedano ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ na samanvāneti, ‘evaṃsañño ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ na samanvāneti, ‘evaṃsaṅkhāro ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ na samanvāneti, ‘evaṃviññāṇo ahosiṃ atītamaddhāna’nti tattha nandiṃ na samanvāneti – evaṃ kho, bhikkhave, atītaṃ nānvāgameti.
२७४. ‘‘कथञ्च, भिक्खवे, अनागतं पटिकङ्खति? ‘एवंरूपो सियं अनागतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं समन्वानेति, एवंवेदनो सियं…पे॰… एवंसञ्ञो सियं… एवंसङ्खारो सियं… एवंविञ्ञाणो सियं अनागतमद्धानन्ति तत्थ नन्दिं समन्वानेति – एवं खो, भिक्खवे, अनागतं पटिकङ्खति।
274. ‘‘Kathañca, bhikkhave, anāgataṃ paṭikaṅkhati? ‘Evaṃrūpo siyaṃ anāgatamaddhāna’nti tattha nandiṃ samanvāneti, evaṃvedano siyaṃ…pe… evaṃsañño siyaṃ… evaṃsaṅkhāro siyaṃ… evaṃviññāṇo siyaṃ anāgatamaddhānanti tattha nandiṃ samanvāneti – evaṃ kho, bhikkhave, anāgataṃ paṭikaṅkhati.
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, अनागतं नप्पटिकङ्खति? ‘एवंरूपो सियं अनागतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं न समन्वानेति, एवंवेदनो सियं … एवंसञ्ञो सियं… एवंसङ्खारो सियं… ‘एवंविञ्ञाणो सियं अनागतमद्धान’न्ति तत्थ नन्दिं न समन्वानेति – एवं खो, भिक्खवे, अनागतं नप्पटिकङ्खति।
‘‘Kathañca, bhikkhave, anāgataṃ nappaṭikaṅkhati? ‘Evaṃrūpo siyaṃ anāgatamaddhāna’nti tattha nandiṃ na samanvāneti, evaṃvedano siyaṃ … evaṃsañño siyaṃ… evaṃsaṅkhāro siyaṃ… ‘evaṃviññāṇo siyaṃ anāgatamaddhāna’nti tattha nandiṃ na samanvāneti – evaṃ kho, bhikkhave, anāgataṃ nappaṭikaṅkhati.
२७५. ‘‘कथञ्च, भिक्खवे, पच्चुप्पन्नेसु धम्मेसु संहीरति? इध, भिक्खवे, अस्सुतवा पुथुज्जनो अरियानं अदस्सावी अरियधम्मस्स अकोविदो अरियधम्मे अविनीतो सप्पुरिसानं अदस्सावी सप्पुरिसधम्मस्स अकोविदो सप्पुरिसधम्मे अविनीतो रूपं अत्ततो समनुपस्सति, रूपवन्तं वा अत्तानं, अत्तनि वा रूपं, रूपस्मिं वा अत्तानं; वेदनं…पे॰… सञ्ञं… सङ्खारे… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति, विञ्ञाणवन्तं वा अत्तानं अत्तनि वा विञ्ञाणं, विञ्ञाणस्मिं वा अत्तानं – एवं खो, भिक्खवे, पच्चुप्पन्नेसु धम्मेसु संहीरति।
275. ‘‘Kathañca, bhikkhave, paccuppannesu dhammesu saṃhīrati? Idha, bhikkhave, assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto sappurisānaṃ adassāvī sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati, rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ; vedanaṃ…pe… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassati, viññāṇavantaṃ vā attānaṃ attani vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ – evaṃ kho, bhikkhave, paccuppannesu dhammesu saṃhīrati.
‘‘कथञ्च , भिक्खवे, पच्चुप्पन्नेसु धम्मेसु न संहीरति? इध, भिक्खवे, सुतवा अरियसावको अरियानं दस्सावी अरियधम्मस्स कोविदो अरियधम्मे सुविनीतो सप्पुरिसानं दस्सावी सप्पुरिसधम्मस्स कोविदो सप्पुरिसधम्मे सुविनीतो न रूपं अत्ततो समनुपस्सति, न रूपवन्तं वा अत्तानं, न अत्तनि वा रूपं, न रूपस्मिं वा अत्तानं; न वेदनं… न सञ्ञं… न सङ्खारे… न विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति, न विञ्ञाणवन्तं वा अत्तानं, न अत्तनि वा विञ्ञाणं, न विञ्ञाणस्मिं वा अत्तानं – एवं खो, भिक्खवे, पच्चुप्पन्नेसु धम्मेसु न संहीरति।
‘‘Kathañca , bhikkhave, paccuppannesu dhammesu na saṃhīrati? Idha, bhikkhave, sutavā ariyasāvako ariyānaṃ dassāvī ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvinīto sappurisānaṃ dassāvī sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme suvinīto na rūpaṃ attato samanupassati, na rūpavantaṃ vā attānaṃ, na attani vā rūpaṃ, na rūpasmiṃ vā attānaṃ; na vedanaṃ… na saññaṃ… na saṅkhāre… na viññāṇaṃ attato samanupassati, na viññāṇavantaṃ vā attānaṃ, na attani vā viññāṇaṃ, na viññāṇasmiṃ vā attānaṃ – evaṃ kho, bhikkhave, paccuppannesu dhammesu na saṃhīrati.
‘‘अतीतं नान्वागमेय्य, नप्पटिकङ्खे अनागतं।
‘‘Atītaṃ nānvāgameyya, nappaṭikaṅkhe anāgataṃ;
यदतीतं पहीनं तं, अप्पत्तञ्च अनागतं॥
Yadatītaṃ pahīnaṃ taṃ, appattañca anāgataṃ.
‘‘पच्चुप्पन्नञ्च यो धम्मं, तत्थ तत्थ विपस्सति।
‘‘Paccuppannañca yo dhammaṃ, tattha tattha vipassati;
असंहीरं असंकुप्पं, तं विद्वा मनुब्रूहये॥
Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ vidvā manubrūhaye.
‘‘अज्जेव किच्चमातप्पं, को जञ्ञा मरणं सुवे।
‘‘Ajjeva kiccamātappaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;
न हि नो सङ्गरं तेन, महासेनेन मच्चुना॥
Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā.
‘‘एवं विहारिं आतापिं, अहोरत्तमतन्दितं।
‘‘Evaṃ vihāriṃ ātāpiṃ, ahorattamatanditaṃ;
तं वे भद्देकरत्तोति, सन्तो आचिक्खते मुनी’’ति॥
Taṃ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī’’ti.
‘‘‘भद्देकरत्तस्स वो, भिक्खवे, उद्देसञ्च विभङ्गञ्च देसेस्सामी’ति – इति यं तं वुत्तं इदमेतं पटिच्च वुत्त’’न्ति।
‘‘‘Bhaddekarattassa vo, bhikkhave, uddesañca vibhaṅgañca desessāmī’ti – iti yaṃ taṃ vuttaṃ idametaṃ paṭicca vutta’’nti.
इदमवोच भगवा। अत्तमना ते भिक्खू भगवतो भासितं अभिनन्दुन्ति।
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
भद्देकरत्तसुत्तं निट्ठितं पठमं।
Bhaddekarattasuttaṃ niṭṭhitaṃ paṭhamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / १. भद्देकरत्तसुत्तवण्णना • 1. Bhaddekarattasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / १. भद्देकरत्तसुत्तवण्णना • 1. Bhaddekarattasuttavaṇṇanā
