| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
४. विभङ्गवग्गो
4. Vibhaṅgavaggo
१. भद्देकरत्तसुत्तवण्णना
1. Bhaddekarattasuttavaṇṇanā
२७२. एवं मे सुतन्ति भद्देकरत्तसुत्तं। तत्थ भद्देकरत्तस्साति विपस्सनानुयोगसमन्नागतत्ता भद्दकस्स एकरत्तस्स। उद्देसन्ति मातिकं। विभङ्गन्ति वित्थारभाजनीयं।
272.Evaṃme sutanti bhaddekarattasuttaṃ. Tattha bhaddekarattassāti vipassanānuyogasamannāgatattā bhaddakassa ekarattassa. Uddesanti mātikaṃ. Vibhaṅganti vitthārabhājanīyaṃ.
अतीतन्ति अतीते पञ्चक्खन्धे। नान्वागमेय्याति तण्हादिट्ठीहि नानुगच्छेय्य। नप्पटिकङ्खेति तण्हादिट्ठीहि न पत्थेय्य। यदतीतन्ति इदमेत्थ कारणवचनं। यस्मा यं अतीतं, तं पहीनं निरुद्धं अत्थङ्गतं, तस्मा तं पुन नानुगच्छेय्य। यस्मा च यं अनागतं, तं अप्पत्तं अजातं अनिब्बत्तं, तस्मा तम्पि न पत्थेय्य।
Atītanti atīte pañcakkhandhe. Nānvāgameyyāti taṇhādiṭṭhīhi nānugaccheyya. Nappaṭikaṅkheti taṇhādiṭṭhīhi na pattheyya. Yadatītanti idamettha kāraṇavacanaṃ. Yasmā yaṃ atītaṃ, taṃ pahīnaṃ niruddhaṃ atthaṅgataṃ, tasmā taṃ puna nānugaccheyya. Yasmā ca yaṃ anāgataṃ, taṃ appattaṃ ajātaṃ anibbattaṃ, tasmā tampi na pattheyya.
तत्थ तत्थाति पच्चुप्पन्नम्पि धम्मं यत्थ यत्थेव उप्पन्नो, तत्थ तत्थेव च नं अनिच्चानुपस्सनादीहि सत्तहि अनुपस्सनाहि यो विपस्सति अरञ्ञादीसु वा तत्थ तत्थेव विपस्सति। असंहीरं असंकुप्पन्ति इदं विपस्सनापटिविपस्सनादस्सनत्थं वुत्तं। विपस्सना हि रागादीहि न संहीरति न संकुप्पतीति असंहीरं असंकुप्पं, तं अनुब्रूहये वड्ढेय्य, पटिविपस्सेय्याति वुत्तं होति। अथ वा निब्बानं रागादीहि न संहीरति न संकुप्पतीति असंहीरं असंकुप्पं। तं विद्वा पण्डितो भिक्खु अनुब्रूहये, पुनप्पुनं तदारम्मणं तं तं फलसमापत्तिं अप्पेन्तो वड्ढेय्याति अत्थो।
Tattha tatthāti paccuppannampi dhammaṃ yattha yattheva uppanno, tattha tattheva ca naṃ aniccānupassanādīhi sattahi anupassanāhi yo vipassati araññādīsu vā tattha tattheva vipassati. Asaṃhīraṃasaṃkuppanti idaṃ vipassanāpaṭivipassanādassanatthaṃ vuttaṃ. Vipassanā hi rāgādīhi na saṃhīrati na saṃkuppatīti asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, taṃ anubrūhaye vaḍḍheyya, paṭivipasseyyāti vuttaṃ hoti. Atha vā nibbānaṃ rāgādīhi na saṃhīrati na saṃkuppatīti asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ. Taṃ vidvā paṇḍito bhikkhu anubrūhaye, punappunaṃ tadārammaṇaṃ taṃ taṃ phalasamāpattiṃ appento vaḍḍheyyāti attho.
तस्स पन अनुब्रूहन्तस्स अत्थाय – अज्जेव किच्चमातप्पन्ति किलेसानं आतापनपरितापनेन आतप्पन्ति लद्धनामं वीरियं अज्जेव कातब्बं। को जञ्ञा मरणं सुवेति स्वे जीवितं वा मरणं वा को जानाति। अज्जेव दानं वा दस्सामि, सीलं वा रक्खिस्सामि, अञ्ञतरं वा पन कुसलं करिस्सामीति हि ‘‘अज्ज ताव पपञ्चो अत्थि, स्वे वा पुनदिवसे वा करिस्सामी’’ति चित्तं अनुप्पादेत्वा अज्जेव करिस्सामीति एवं वीरियं कातब्बन्ति दस्सेति। महासेनेनाति अग्गिविससत्थादीनि अनेकानि मरणकारणानि तस्स सेना, ताय महतिया सेनाय वसेन महासेनेन एवरूपेन मच्चुना सद्धिं ‘‘कतिपाहं ताव आगमेहि यावाहं बुद्धपूजादिं अत्तनो अवस्सयकम्मं करोमी’’ति । एवं मित्तसन्थवाकारसङ्खातो वा, ‘‘इदं सतं वा सहस्सं वा गहेत्वा कतिपाहं आगमेही’’ति एवं लञ्जानुप्पदानसङ्खातो वा, ‘‘इमिनाहं बलरासिना पटिबाहिस्सामी’’ति एवं बलरासिसङ्खातो वा सङ्गरो नत्थि। सङ्गरोति हि मित्तसन्थवाकारलञ्जानुप्पदानबलरासीनं नामं, तस्मा अयमत्थो वुत्तो।
Tassa pana anubrūhantassa atthāya – ajjeva kiccamātappanti kilesānaṃ ātāpanaparitāpanena ātappanti laddhanāmaṃ vīriyaṃ ajjeva kātabbaṃ. Ko jaññā maraṇaṃ suveti sve jīvitaṃ vā maraṇaṃ vā ko jānāti. Ajjeva dānaṃ vā dassāmi, sīlaṃ vā rakkhissāmi, aññataraṃ vā pana kusalaṃ karissāmīti hi ‘‘ajja tāva papañco atthi, sve vā punadivase vā karissāmī’’ti cittaṃ anuppādetvā ajjeva karissāmīti evaṃ vīriyaṃ kātabbanti dasseti. Mahāsenenāti aggivisasatthādīni anekāni maraṇakāraṇāni tassa senā, tāya mahatiyā senāya vasena mahāsenena evarūpena maccunā saddhiṃ ‘‘katipāhaṃ tāva āgamehi yāvāhaṃ buddhapūjādiṃ attano avassayakammaṃ karomī’’ti . Evaṃ mittasanthavākārasaṅkhāto vā, ‘‘idaṃ sataṃ vā sahassaṃ vā gahetvā katipāhaṃ āgamehī’’ti evaṃ lañjānuppadānasaṅkhāto vā, ‘‘imināhaṃ balarāsinā paṭibāhissāmī’’ti evaṃ balarāsisaṅkhāto vā saṅgaro natthi. Saṅgaroti hi mittasanthavākāralañjānuppadānabalarāsīnaṃ nāmaṃ, tasmā ayamattho vutto.
अतन्दितन्ति अनलसं उट्ठाहकं। एवं पटिपन्नत्ता भद्दो एकरत्तो अस्साति भद्देकरत्तो। इति तं एवं पटिपन्नपुग्गलं ‘‘भद्देकरत्तो अय’’न्ति। रागादीनं सन्तताय सन्तो बुद्धमुनि आचिक्खति।
Atanditanti analasaṃ uṭṭhāhakaṃ. Evaṃ paṭipannattā bhaddo ekaratto assāti bhaddekaratto. Iti taṃ evaṃ paṭipannapuggalaṃ ‘‘bhaddekaratto aya’’nti. Rāgādīnaṃ santatāya santo buddhamuni ācikkhati.
२७३. एवंरूपोतिआदीसु काळोपि समानो इन्दनीलमणिवण्णो अहोसिन्ति एवं मनुञ्ञरूपवसेनेव एवंरूपो अहोसिं। कुसलसुखसोमनस्सवेदनावसेनेव एवंवेदनो। तंसम्पयुत्तानंयेव सञ्ञादीनं वसेन एवंसञ्ञो एवंसङ्खारो एवंविञ्ञाणो अहोसिं अतीतमद्धानन्ति।
273.Evaṃrūpotiādīsu kāḷopi samāno indanīlamaṇivaṇṇo ahosinti evaṃ manuññarūpavaseneva evaṃrūpo ahosiṃ. Kusalasukhasomanassavedanāvaseneva evaṃvedano. Taṃsampayuttānaṃyeva saññādīnaṃ vasena evaṃsañño evaṃsaṅkhāro evaṃviññāṇo ahosiṃ atītamaddhānanti.
तत्थ नन्दिं समन्वानेतीति तेसु रूपादीसु तण्हं समन्वानेति अनुपवत्तेति। हीनरूपादिवसेन पन एवंरूपो अहोसिं…पे॰… एवंविञ्ञाणो अहोसिन्ति न मञ्ञति।
Tattha nandiṃ samanvānetīti tesu rūpādīsu taṇhaṃ samanvāneti anupavatteti. Hīnarūpādivasena pana evaṃrūpo ahosiṃ…pe… evaṃviññāṇo ahosinti na maññati.
नन्दिं न समन्वानेतीति तण्हं वा तण्हासम्पयुत्तदिट्ठिं वा नानुपवत्तयति।
Nandiṃ na samanvānetīti taṇhaṃ vā taṇhāsampayuttadiṭṭhiṃ vā nānupavattayati.
२७४. एवंरूपो सियन्तिआदीसुपि तंमनुञ्ञरूपादिवसेनेव तण्हादिट्ठिपवत्तसङ्खाता नन्दिसमन्वानयनाव वेदितब्बा।
274.Evaṃrūpo siyantiādīsupi taṃmanuññarūpādivaseneva taṇhādiṭṭhipavattasaṅkhātā nandisamanvānayanāva veditabbā.
२७५. कथञ्च , भिक्खवे, पच्चुप्पन्नेसु धम्मेसु संहीरतीति इदं ‘‘पच्चुप्पन्नञ्च यो धम्मं, तत्थ तत्थ विपस्सति। असंहीरं असंकुप्प’’न्ति उद्देसस्स निद्देसत्थं वुत्तं। कामञ्चेत्थ ‘‘कथञ्च, भिक्खवे, पच्चुप्पन्नं धम्मं न विपस्सती’’तिआदि वत्तब्बं सिया, यस्मा पन असंहीराति च असंकुप्पाति च विपस्सना वुत्ता, तस्मा तस्सा एव अभावञ्च भावञ्च दस्सेतुं संहीरतीति मातिकं उद्धरित्वा वित्थारो वुत्तो। तत्थ संहीरतीति विपस्सनाय अभावतो तण्हादिट्ठीहि आकड्ढियति। न संहीरतीति विपस्सनाय भावेन तण्हादिट्ठीहि नाकड्ढियति। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
275.Kathañca, bhikkhave, paccuppannesu dhammesu saṃhīratīti idaṃ ‘‘paccuppannañca yo dhammaṃ, tattha tattha vipassati. Asaṃhīraṃ asaṃkuppa’’nti uddesassa niddesatthaṃ vuttaṃ. Kāmañcettha ‘‘kathañca, bhikkhave, paccuppannaṃ dhammaṃ na vipassatī’’tiādi vattabbaṃ siyā, yasmā pana asaṃhīrāti ca asaṃkuppāti ca vipassanā vuttā, tasmā tassā eva abhāvañca bhāvañca dassetuṃ saṃhīratīti mātikaṃ uddharitvā vitthāro vutto. Tattha saṃhīratīti vipassanāya abhāvato taṇhādiṭṭhīhi ākaḍḍhiyati. Na saṃhīratīti vipassanāya bhāvena taṇhādiṭṭhīhi nākaḍḍhiyati. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
भद्देकरत्तसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Bhaddekarattasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / १. भद्देकरत्तसुत्तं • 1. Bhaddekarattasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / १. भद्देकरत्तसुत्तवण्णना • 1. Bhaddekarattasuttavaṇṇanā
