| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
२. भगुत्थेरगाथावण्णना
2. Bhaguttheragāthāvaṇṇanā
अहं मिद्धेनातिआदिका आयस्मतो भगुत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? अयं किर पदुमुत्तरस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो सत्थरि परिनिब्बुते तस्स धातुयो पुप्फेहि पूजेसि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन निम्मानरतीसु निब्बत्तित्वा अपरापरं देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सक्यराजकुले निब्बत्तित्वा भगूति लद्धनामो वयप्पत्तो अनुरुद्धकिमिलेहि सद्धिं निक्खमित्वा पब्बजित्वा बालकलोणकगामे वसन्तो एकदिवसं थिनमिद्धाभिभवं विनोदेतुं विहारतो निक्खम्म चङ्कमं अभिरुहन्तो पपतित्वा तदेव अङ्कुसं कत्वा थिनमिद्धं विनोदेत्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.४६.४९-५७) –
Ahaṃ middhenātiādikā āyasmato bhaguttherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa dhātuyo pupphehi pūjesi. So tena puññakammena nimmānaratīsu nibbattitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sakyarājakule nibbattitvā bhagūti laddhanāmo vayappatto anuruddhakimilehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbajitvā bālakaloṇakagāme vasanto ekadivasaṃ thinamiddhābhibhavaṃ vinodetuṃ vihārato nikkhamma caṅkamaṃ abhiruhanto papatitvā tadeva aṅkusaṃ katvā thinamiddhaṃ vinodetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.49-57) –
‘‘परिनिब्बुते भगवति, पदुमुत्तरे महायसे।
‘‘Parinibbute bhagavati, padumuttare mahāyase;
पुप्फवटंसके कत्वा, सरीरमभिरोपयिं॥
Pupphavaṭaṃsake katvā, sarīramabhiropayiṃ.
‘‘तत्थ चित्तं पसादेत्वा, निम्मानं अगमासहं।
‘‘Tattha cittaṃ pasādetvā, nimmānaṃ agamāsahaṃ;
देवलोकगतो सन्तो, पुञ्ञकम्मं सरामहं॥
Devalokagato santo, puññakammaṃ sarāmahaṃ.
‘‘अम्बरा पुप्फवस्सो मे, सब्बकालं पवस्सति।
‘‘Ambarā pupphavasso me, sabbakālaṃ pavassati;
संसरामि मनुस्से चे, राजा होमि महायसो॥
Saṃsarāmi manusse ce, rājā homi mahāyaso.
‘‘तहिं कुसुमवस्सो मे, अभिवस्सति सब्बदा।
‘‘Tahiṃ kusumavasso me, abhivassati sabbadā;
तस्सेव पुप्फपूजाय, वाहसा सब्बदस्सिनो॥
Tasseva pupphapūjāya, vāhasā sabbadassino.
‘‘अयं पच्छिमको मय्हं, चरिमो वत्तते भवो।
‘‘Ayaṃ pacchimako mayhaṃ, carimo vattate bhavo;
अज्जापि पुप्फवस्सो मे, अभिवस्सति सब्बदा॥
Ajjāpi pupphavasso me, abhivassati sabbadā.
‘‘सतसहस्सितो कप्पे, यं पुप्फमभिरोपयिं।
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, देहपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, dehapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा फलसुखेन निब्बानसुखेन च वीतिनामेन्तो सत्थारा एकविहारं अनुमोदितुं उपगतेन – ‘‘कच्चि त्वं, भिक्खु, अप्पमत्तो विहरसी’’ति पुट्ठो अत्तनो अप्पमादविहारं निवेदेन्तो –
Arahattaṃ pana patvā phalasukhena nibbānasukhena ca vītināmento satthārā ekavihāraṃ anumodituṃ upagatena – ‘‘kacci tvaṃ, bhikkhu, appamatto viharasī’’ti puṭṭho attano appamādavihāraṃ nivedento –
२७१.
271.
‘‘अहं मिद्धेन पकतो, विहारा उपनिक्खमिं।
‘‘Ahaṃ middhena pakato, vihārā upanikkhamiṃ;
चङ्कमं अभिरुहन्तो, तत्थेव पपतिं छमा॥
Caṅkamaṃ abhiruhanto, tattheva papatiṃ chamā.
२७२.
272.
‘‘गत्तानि परिमज्जित्वा, पुनपारुय्ह चङ्कमं।
‘‘Gattāni parimajjitvā, punapāruyha caṅkamaṃ;
चङ्कमे चङ्कमिं सोहं, अज्झत्तं सुसमाहितो॥
Caṅkame caṅkamiṃ sohaṃ, ajjhattaṃ susamāhito.
२७३.
273.
‘‘ततो मे मनसीकारो, योनिसो उदपज्जथ।
‘‘Tato me manasīkāro, yoniso udapajjatha;
आदीनवो पातुरहु, निब्बिदा समतिट्ठथ॥
Ādīnavo pāturahu, nibbidā samatiṭṭhatha.
२७४.
274.
‘‘ततो चित्तं विमुच्चि मे, पस्स धम्मसुधम्मतं।
‘‘Tato cittaṃ vimucci me, passa dhammasudhammataṃ;
तिस्सो विज्जा अनुप्पत्ता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
इमा चतस्सो गाथा अभासि।
Imā catasso gāthā abhāsi.
तत्थ मिद्धेन पकतोति कायालसियसङ्खातेन असत्तिविघातसभावेन मिद्धेन अभिभूतो। विहाराति सेनासनतो। उपनिक्खमिन्ति चङ्कमितुं निक्खमिं। तत्थेव पपतिं छमाति तत्थेव चङ्कमसोपाने निद्दाभिभूतताय भूमियं निपतिं। गत्तानि परिमज्जित्वाति भूमियं पतनेन पंसुकितानि अत्तनो सरीरावयवानि अनुमज्जित्वा। पुनपारुय्ह चङ्कमन्ति ‘‘पतितो दानाह’’न्ति सङ्कोचं अनापज्जित्वा पुनपि चङ्कमट्ठानं आरुहित्वा। अज्झत्तं सुसमाहितोति गोचरज्झत्ते कम्मट्ठाने नीवरणविक्खम्भनेन सुट्ठु समाहितो एकग्गचित्तो हुत्वा चङ्कमिन्ति योजना। सेसं वुत्तनयमेव। इदमेव च थेरस्स अञ्ञाब्याकरणं अहोसि।
Tattha middhena pakatoti kāyālasiyasaṅkhātena asattivighātasabhāvena middhena abhibhūto. Vihārāti senāsanato. Upanikkhaminti caṅkamituṃ nikkhamiṃ. Tattheva papatiṃ chamāti tattheva caṅkamasopāne niddābhibhūtatāya bhūmiyaṃ nipatiṃ. Gattāni parimajjitvāti bhūmiyaṃ patanena paṃsukitāni attano sarīrāvayavāni anumajjitvā. Punapāruyha caṅkamanti ‘‘patito dānāha’’nti saṅkocaṃ anāpajjitvā punapi caṅkamaṭṭhānaṃ āruhitvā. Ajjhattaṃ susamāhitoti gocarajjhatte kammaṭṭhāne nīvaraṇavikkhambhanena suṭṭhu samāhito ekaggacitto hutvā caṅkaminti yojanā. Sesaṃ vuttanayameva. Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
भगुत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Bhaguttheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / २. भगुत्थेरगाथा • 2. Bhaguttheragāthā
