| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[५०४] ८. भल्लातियजातकवण्णना
[504] 8. Bhallātiyajātakavaṇṇanā
भल्लातियो नाम अहोसि राजाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो मल्लिकं देविं आरब्भ कथेसि। तस्सा किर एकदिवसं रञ्ञा सद्धिं सयनं निस्साय कलहो अहोसि। राजा कुज्झित्वा नं न ओलोकेसि। सा चिन्तेसि ‘‘ननु तथागतो रञ्ञो मयि कुद्धभावं न जानाती’’ति। सत्था तं कारणं ञत्वा पुनदिवसे भिक्खुसङ्घपरिवुतो सावत्थिं पिण्डाय पविसित्वा रञ्ञो गेहद्वारं गतो। राजा पच्चुग्गन्त्वा पत्तं गहेत्वा सत्थारं पासादं आरोपेत्वा पटिपाटिया भिक्खुसङ्घं निसीदापेत्वा दक्खिणोदकं दत्वा पणीतेनाहारेन परिविसित्वा भत्तकिच्चावसाने एकमन्तं निसीदि। सत्था ‘‘किं नु खो, महाराज, मल्लिका न पञ्ञायती’’ति पुच्छित्वा ‘‘अत्तनो सुखमदमत्तताया’’ति वुत्ते ‘‘ननु, महाराज, त्वं पुब्बे किन्नरयोनियं निब्बत्तित्वा एकरत्तिं किन्नरिया विना हुत्वा सत्त वस्ससतानि परिदेवमानो विचरी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Bhallātiyonāma ahosi rājāti idaṃ satthā jetavane viharanto mallikaṃ deviṃ ārabbha kathesi. Tassā kira ekadivasaṃ raññā saddhiṃ sayanaṃ nissāya kalaho ahosi. Rājā kujjhitvā naṃ na olokesi. Sā cintesi ‘‘nanu tathāgato rañño mayi kuddhabhāvaṃ na jānātī’’ti. Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā punadivase bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ piṇḍāya pavisitvā rañño gehadvāraṃ gato. Rājā paccuggantvā pattaṃ gahetvā satthāraṃ pāsādaṃ āropetvā paṭipāṭiyā bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītenāhārena parivisitvā bhattakiccāvasāne ekamantaṃ nisīdi. Satthā ‘‘kiṃ nu kho, mahārāja, mallikā na paññāyatī’’ti pucchitvā ‘‘attano sukhamadamattatāyā’’ti vutte ‘‘nanu, mahārāja, tvaṃ pubbe kinnarayoniyaṃ nibbattitvā ekarattiṃ kinnariyā vinā hutvā satta vassasatāni paridevamāno vicarī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं भल्लातियो नाम राजा रज्जं कारेन्तो ‘‘अङ्गारपक्कमिगमंसं खादिस्सामी’’ति रज्जं अमच्चानं निय्यादेत्वा सन्नद्धपञ्चावुधो सुसिक्खितकोलेय्यकसुणखगणपरिवुतो नगरा निक्खमित्वा हिमवन्तं पविसित्वा अनुगङ्गं गन्त्वा उपरि अभिरुहितुं असक्कोन्तो एकं गङ्गं ओतिण्णनदिं दिस्वा तदनुसारेन गच्छन्तो मिगसूकरादयो वधित्वा अङ्गारपक्कमंसं खादन्तो उच्चट्ठानं अभिरुहि। तत्थ रमणीया नदिका परिपुण्णकाले थनपमाणोदका हुत्वा सन्दति, अञ्ञदा जण्णुकपमाणोदका होति। तत्थ नानप्पकारका मच्छकच्छपा विचरन्ति। उदकपरियन्ते रजतपट्टवण्णवालुका उभोसु तीरेसु नानापुप्फफलभरितविनमिता रुक्खा पुप्फफलरसमत्तेहि नानाविहङ्गमभमरगणेहि सम्परिकिण्णा विविधमिगसङ्घनिसेविता सीतच्छाया। एवं रमणीयाय हेमवतनदिया तीरे द्वे किन्नरा अञ्ञमञ्ञं आलिङ्गित्वा परिचुम्बित्वा नानप्पकारेहि परिदेवन्ता रोदन्ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ bhallātiyo nāma rājā rajjaṃ kārento ‘‘aṅgārapakkamigamaṃsaṃ khādissāmī’’ti rajjaṃ amaccānaṃ niyyādetvā sannaddhapañcāvudho susikkhitakoleyyakasuṇakhagaṇaparivuto nagarā nikkhamitvā himavantaṃ pavisitvā anugaṅgaṃ gantvā upari abhiruhituṃ asakkonto ekaṃ gaṅgaṃ otiṇṇanadiṃ disvā tadanusārena gacchanto migasūkarādayo vadhitvā aṅgārapakkamaṃsaṃ khādanto uccaṭṭhānaṃ abhiruhi. Tattha ramaṇīyā nadikā paripuṇṇakāle thanapamāṇodakā hutvā sandati, aññadā jaṇṇukapamāṇodakā hoti. Tattha nānappakārakā macchakacchapā vicaranti. Udakapariyante rajatapaṭṭavaṇṇavālukā ubhosu tīresu nānāpupphaphalabharitavinamitā rukkhā pupphaphalarasamattehi nānāvihaṅgamabhamaragaṇehi samparikiṇṇā vividhamigasaṅghanisevitā sītacchāyā. Evaṃ ramaṇīyāya hemavatanadiyā tīre dve kinnarā aññamaññaṃ āliṅgitvā paricumbitvā nānappakārehi paridevantā rodanti.
राजा तस्सा नदिया तीरेन गन्धमादनं अभिरुहन्तो ते किन्नरे दिस्वा ‘‘किं नु खो एते एवं परिदेवन्ति, पुच्छिस्सामि ने’’ति चिन्तेत्वा सुनखे ओलोकेत्वा अच्छरं पहरि। सुसिक्खितकोलेय्यकसुनखा ताय सञ्ञाय गुम्बं पविसित्वा उरेन निपज्जिंसु। सो तेसं पटिसल्लीनभावं ञत्वा धनुकलापञ्चेव सेसावुधानि च रुक्खं निस्साय ठपेत्वा पदसद्दं अकरोन्तो सणिकं तेसं सन्तिकं गन्त्वा ‘‘किंकारणा तुम्हे रोदथा’’ति किन्नरे पुच्छि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था तिस्सो गाथा अभासि –
Rājā tassā nadiyā tīrena gandhamādanaṃ abhiruhanto te kinnare disvā ‘‘kiṃ nu kho ete evaṃ paridevanti, pucchissāmi ne’’ti cintetvā sunakhe oloketvā accharaṃ pahari. Susikkhitakoleyyakasunakhā tāya saññāya gumbaṃ pavisitvā urena nipajjiṃsu. So tesaṃ paṭisallīnabhāvaṃ ñatvā dhanukalāpañceva sesāvudhāni ca rukkhaṃ nissāya ṭhapetvā padasaddaṃ akaronto saṇikaṃ tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘kiṃkāraṇā tumhe rodathā’’ti kinnare pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā tisso gāthā abhāsi –
१८६.
186.
‘‘भल्लातियो नाम अहोसि राजा, रट्ठं पहाय मिगवं अचारि सो।
‘‘Bhallātiyo nāma ahosi rājā, raṭṭhaṃ pahāya migavaṃ acāri so;
अगमा गिरिवरं गन्धमादनं, सुपुप्फितं किम्पुरिसानुचिण्णं॥
Agamā girivaraṃ gandhamādanaṃ, supupphitaṃ kimpurisānuciṇṇaṃ.
१८७.
187.
‘‘साळूरसङ्घञ्च निसेधयित्वा, धनुं कलापञ्च सो निक्खिपित्वा।
‘‘Sāḷūrasaṅghañca nisedhayitvā, dhanuṃ kalāpañca so nikkhipitvā;
उपागमि वचनं वत्तुकामो, यत्थट्ठिता किम्पुरिसा अहेसुं॥
Upāgami vacanaṃ vattukāmo, yatthaṭṭhitā kimpurisā ahesuṃ.
१८८.
188.
‘‘हिमच्चये हेमवताय तीरे, किमिधट्ठिता मन्तयव्हो अभिण्हं।
‘‘Himaccaye hemavatāya tīre, kimidhaṭṭhitā mantayavho abhiṇhaṃ;
पुच्छामि वो मानुसदेहवण्णे, कथं वो जानन्ति मनुस्सलोके’’ति॥
Pucchāmi vo mānusadehavaṇṇe, kathaṃ vo jānanti manussaloke’’ti.
तत्थ साळूरसङ्घन्ति सुनखगणं। हिमच्चयेति चतुन्नं हेमन्तमासानं अतिक्कमे। हेमवतायाति इमिस्सा हेमवताय नदिया तीरे।
Tattha sāḷūrasaṅghanti sunakhagaṇaṃ. Himaccayeti catunnaṃ hemantamāsānaṃ atikkame. Hemavatāyāti imissā hemavatāya nadiyā tīre.
रञ्ञो वचनं सुत्वा किन्नरो तुण्ही अहोसि, किन्नरी पन रञ्ञा सद्धिं सल्लपि –
Rañño vacanaṃ sutvā kinnaro tuṇhī ahosi, kinnarī pana raññā saddhiṃ sallapi –
१८९.
189.
‘‘मल्लं गिरिं पण्डरकं तिकूटं, सीतोदका अनुविचराम नज्जो।
‘‘Mallaṃ giriṃ paṇḍarakaṃ tikūṭaṃ, sītodakā anuvicarāma najjo;
मिगा मनुस्साव निभासवण्णा, जानन्ति नो किम्पुरिसाति लुद्दा’’ति॥
Migā manussāva nibhāsavaṇṇā, jānanti no kimpurisāti luddā’’ti.
तत्थ मल्लं गिरिन्ति सम्म लुद्दक, मयं इमं मल्लगिरिञ्च पण्डरकञ्च तिकूटञ्च इमा च नज्जो अनुविचराम। ‘‘मालागिरि’’न्तिपि पाठो। निभासवण्णाति निभासमानवण्णा, दिस्समानसरीराति अत्थो।
Tattha mallaṃ girinti samma luddaka, mayaṃ imaṃ mallagiriñca paṇḍarakañca tikūṭañca imā ca najjo anuvicarāma. ‘‘Mālāgiri’’ntipi pāṭho. Nibhāsavaṇṇāti nibhāsamānavaṇṇā, dissamānasarīrāti attho.
ततो राजा तिस्सो गाथा अभासि –
Tato rājā tisso gāthā abhāsi –
१९०.
190.
‘‘सुकिच्छरूपं परिदेवयव्हो, आलिङ्गितो चासि पियो पियाय।
‘‘Sukiccharūpaṃ paridevayavho, āliṅgito cāsi piyo piyāya;
पुच्छामि वो मानुसदेहवण्णे, किमिध वने रोदथ अप्पतीता॥
Pucchāmi vo mānusadehavaṇṇe, kimidha vane rodatha appatītā.
१९१.
191.
‘‘सुकिच्छरूपं परिदेवयव्हो, आलिङ्गितो चासि पियो पियाय।
‘‘Sukiccharūpaṃ paridevayavho, āliṅgito cāsi piyo piyāya;
पुच्छामि वो मानुसदेहवण्णे, किमिध वने विलपथ अप्पतीता॥
Pucchāmi vo mānusadehavaṇṇe, kimidha vane vilapatha appatītā.
१९२.
192.
‘‘सुकिच्छरूपं परिदेवयव्हो, आलिङ्गितो चासि पियो पियाय।
‘‘Sukiccharūpaṃ paridevayavho, āliṅgito cāsi piyo piyāya;
पुच्छामि वो मानुसदेहवण्णे, किमिध वने सोचथ अप्पतीता’’ति॥
Pucchāmi vo mānusadehavaṇṇe, kimidha vane socatha appatītā’’ti.
तत्थ सुकिच्छरूपन्ति सुट्ठु दुक्खप्पत्ता विय हुत्वा। आलिङ्गितो चासि पियो पियायाति तया पियाय तव पियो आलिङ्गितो च आसि। ‘‘आलिङ्गियो चासी’’तिपि पाठो, अयमेवत्थो। किमिध वनेति किंकारणा इध वने अन्तरन्तरा आलिङ्गित्वा परिचुम्बित्वा पियकथं कथेत्वा पुन अप्पतीता रोदथाति।
Tattha sukiccharūpanti suṭṭhu dukkhappattā viya hutvā. Āliṅgito cāsi piyo piyāyāti tayā piyāya tava piyo āliṅgito ca āsi. ‘‘Āliṅgiyo cāsī’’tipi pāṭho, ayamevattho. Kimidha vaneti kiṃkāraṇā idha vane antarantarā āliṅgitvā paricumbitvā piyakathaṃ kathetvā puna appatītā rodathāti.
ततो परा उभिन्नम्पि आलापसल्लापगाथा होन्ति –
Tato parā ubhinnampi ālāpasallāpagāthā honti –
१९३.
193.
‘‘मयेकरत्तं विप्पवसिम्ह लुद्द, अकामका अञ्ञमञ्ञं सरन्ता।
‘‘Mayekarattaṃ vippavasimha ludda, akāmakā aññamaññaṃ sarantā;
तमेकरत्तं अनुतप्पमाना, सोचाम ‘सा रत्ति पुनं न होस्सति’॥
Tamekarattaṃ anutappamānā, socāma ‘sā ratti punaṃ na hossati’.
१९४.
194.
‘‘यमेकरत्तं अनुतप्पथेतं, धनंव नट्ठं पितरंव पेतं।
‘‘Yamekarattaṃ anutappathetaṃ, dhanaṃva naṭṭhaṃ pitaraṃva petaṃ;
पुच्छामि वो मानुसदेहवण्णे, कथं विना वासमकप्पयित्थ॥
Pucchāmi vo mānusadehavaṇṇe, kathaṃ vinā vāsamakappayittha.
१९५.
195.
‘‘यमिमं नदिं पस्ससि सीघसोतं, नानादुमच्छादनं सेलकूलं।
‘‘Yamimaṃ nadiṃ passasi sīghasotaṃ, nānādumacchādanaṃ selakūlaṃ;
तं मे पियो उत्तरि वस्सकाले, ममञ्च मञ्ञं अनुबन्धतीति॥
Taṃ me piyo uttari vassakāle, mamañca maññaṃ anubandhatīti.
१९६.
196.
‘‘अहञ्च अङ्कोलकमोचिनामि, अतिमुत्तकं सत्तलियोथिकञ्च।
‘‘Ahañca aṅkolakamocināmi, atimuttakaṃ sattaliyothikañca;
‘पियो च मे हेहिति मालभारी, अहञ्च नं मालिनी अज्झुपेस्सं’॥
‘Piyo ca me hehiti mālabhārī, ahañca naṃ mālinī ajjhupessaṃ’.
१९७.
197.
‘‘अहञ्चिदं कुरवकमोचिनामि, उद्दालका पाटलिसिन्धुवारका।
‘‘Ahañcidaṃ kuravakamocināmi, uddālakā pāṭalisindhuvārakā;
‘पियो च मे हेहिति मालभारी, अहञ्च नं मालिनी अज्झुपेस्सं’॥
‘Piyo ca me hehiti mālabhārī, ahañca naṃ mālinī ajjhupessaṃ’.
१९८.
198.
‘‘अहञ्च सालस्स सुपुप्फितस्स, ओचेय्य पुप्फानि करोमि मालं।
‘‘Ahañca sālassa supupphitassa, oceyya pupphāni karomi mālaṃ;
‘पियो च मे हेहिति मालभारी, अहञ्च नं मालिनी अज्झुपेस्सं’॥
‘Piyo ca me hehiti mālabhārī, ahañca naṃ mālinī ajjhupessaṃ’.
१९९.
199.
‘‘अहञ्च सालस्स सुपुप्फितस्स, ओचेय्य पुप्फानि करोमि भारं।
‘‘Ahañca sālassa supupphitassa, oceyya pupphāni karomi bhāraṃ;
इदञ्च नो हेहिति सन्थरत्थं, यत्थज्जिमं विहरिस्साम रत्तिं॥
Idañca no hehiti santharatthaṃ, yatthajjimaṃ viharissāma rattiṃ.
२००.
200.
‘‘अहञ्च खो अगळुं चन्दनञ्च, सिलाय पिंसामि पमत्तरूपा।
‘‘Ahañca kho agaḷuṃ candanañca, silāya piṃsāmi pamattarūpā;
‘पियो च मे हेहिति रोसितङ्गो, अहञ्च नं रोसिता अज्झुपेस्सं’॥
‘Piyo ca me hehiti rositaṅgo, ahañca naṃ rositā ajjhupessaṃ’.
२०१.
201.
‘‘अथागमा सलिलं सीघसोतं, नुदं साले सलळे कण्णिकारे।
‘‘Athāgamā salilaṃ sīghasotaṃ, nudaṃ sāle salaḷe kaṇṇikāre;
आपूरथ तेन मुहुत्तकेन, सायं नदी आसि मया सुदुत्तरा॥
Āpūratha tena muhuttakena, sāyaṃ nadī āsi mayā suduttarā.
२०२.
202.
‘‘उभोसु तीरेसु मयं तदा ठिता, सम्पस्सन्ता उभयो अञ्ञमञ्ञं।
‘‘Ubhosu tīresu mayaṃ tadā ṭhitā, sampassantā ubhayo aññamaññaṃ;
सकिम्पि रोदाम सकिं हसाम, किच्छेन नो आगमा संवरी सा॥
Sakimpi rodāma sakiṃ hasāma, kicchena no āgamā saṃvarī sā.
२०३.
203.
‘‘पातोव खो उग्गते सूरियम्हि, चतुक्कं नदिं उत्तरियान लुद्द।
‘‘Pātova kho uggate sūriyamhi, catukkaṃ nadiṃ uttariyāna ludda;
आलिङ्गिया अञ्ञमञ्ञं मयं उभो, सकिम्पि रोदाम सकिं हसाम॥
Āliṅgiyā aññamaññaṃ mayaṃ ubho, sakimpi rodāma sakiṃ hasāma.
२०४.
204.
‘‘तीहूनकं सत्त सतानि लुद्द, यमिध मयं विप्पवसिम्ह पुब्बे।
‘‘Tīhūnakaṃ satta satāni ludda, yamidha mayaṃ vippavasimha pubbe;
वस्सेकिमं जीवितं भूमिपाल, को नीध कन्ताय विना वसेय्य॥
Vassekimaṃ jīvitaṃ bhūmipāla, ko nīdha kantāya vinā vaseyya.
२०५.
205.
‘‘आयुञ्च वो कीवतको नु सम्म, सचेपि जानाथ वदेथ आयुं।
‘‘Āyuñca vo kīvatako nu samma, sacepi jānātha vadetha āyuṃ;
अनुस्सवा वुड्ढतो आगमा वा, अक्खाथ मेतं अविकम्पमाना॥
Anussavā vuḍḍhato āgamā vā, akkhātha metaṃ avikampamānā.
२०६.
206.
‘‘आयुञ्च नो वस्ससहस्सं लुद्द, न चन्तरा पापको अत्थि रोगो।
‘‘Āyuñca no vassasahassaṃ ludda, na cantarā pāpako atthi rogo;
अप्पञ्च दुक्खं सुखमेव भिय्यो, अवीतरागा विजहाम जीवित’’न्ति॥
Appañca dukkhaṃ sukhameva bhiyyo, avītarāgā vijahāma jīvita’’nti.
तत्थ मयेकरत्तन्ति मयं एकरत्तं। विप्पवसिम्हाति विप्पयुत्ता हुत्वा वसिम्ह। अनुतप्पमानाति ‘‘अनिच्छमानानं नो एकरत्तो अतीतो’’ति तं एकरत्तं अनुचिन्तयमाना। पुनं न हेस्सतीति पुन न भविस्सति नागमिस्सतीति सोचाम। धनंव नट्ठं पितरंव पेतन्ति धनं वा नट्ठं पितरं वा मातरं वापेतं कालकतं किं नु खो तुम्हे चिन्तयमाना केन कारणेन तं एकरत्तं विना वासं अकप्पयित्थ, इदं मे आचिक्खथाति पुच्छति। यमिमन्ति यं इमं। सेलकूलन्ति द्विन्नं सेलानं अन्तरे सन्दमानं। वस्सकालेति एकस्स मेघस्स उट्ठाय वस्सनकाले । अम्हाकञ्हि इमस्मिं वनसण्डे रतिवसेन चरन्तानं एको मेघो उट्ठहि। अथ मे पियसामिको किन्नरोमं ‘‘पच्छतो आगच्छती’’ति मञ्ञमानो एतं नदिं उत्तरीति आह।
Tattha mayekarattanti mayaṃ ekarattaṃ. Vippavasimhāti vippayuttā hutvā vasimha. Anutappamānāti ‘‘anicchamānānaṃ no ekaratto atīto’’ti taṃ ekarattaṃ anucintayamānā. Punaṃ na hessatīti puna na bhavissati nāgamissatīti socāma. Dhanaṃva naṭṭhaṃ pitaraṃva petanti dhanaṃ vā naṭṭhaṃ pitaraṃ vā mātaraṃ vāpetaṃ kālakataṃ kiṃ nu kho tumhe cintayamānā kena kāraṇena taṃ ekarattaṃ vinā vāsaṃ akappayittha, idaṃ me ācikkhathāti pucchati. Yamimanti yaṃ imaṃ. Selakūlanti dvinnaṃ selānaṃ antare sandamānaṃ. Vassakāleti ekassa meghassa uṭṭhāya vassanakāle . Amhākañhi imasmiṃ vanasaṇḍe rativasena carantānaṃ eko megho uṭṭhahi. Atha me piyasāmiko kinnaromaṃ ‘‘pacchato āgacchatī’’ti maññamāno etaṃ nadiṃ uttarīti āha.
अहञ्चाति अहं पनेतस्स परतीरं गतभावं अजानन्ती सुपुप्फितानि अङ्कोलकादीनि पुप्फानि ओचिनामि। तत्थ सत्तलियोथिकञ्चाति कुन्दालपुप्फञ्च सुवण्णयोथिकञ्च ओचिनन्ती पन ‘‘पियो च मे मालभारी भविस्सति, अहञ्च नं मालिनी हुत्वा अज्झुपेस्स’’न्ति इमिना कारणेन ओचिनामि। उद्दालका पाटलिसिन्धुवारकाति तेपि मया ओचितायेवाति वदति। ओचेय्याति ओचिनित्वा। अगळुं चन्दनञ्चाति काळागळुञ्च रत्तचन्दनञ्च। रोसितङ्गोति विलित्तसरीरो। रोसिताति विलित्ता हुत्वा। अज्झुपेस्सन्ति सयने उपगमिस्सामि। नुदं साले सलळे कण्णिकारेति एतानि मया ओचिनित्वा तीरे ठपितानि पुप्फानि नुदन्तं हरन्तं। सुदुत्तराति तस्सा हि ओरिमतीरे ठितकालेयेव नदिया उदकं आगतं, तङ्खणञ्ञेव सूरियो अत्थङ्गतो, विज्जुलता निच्छरन्ति, किन्नरा नाम उदकभीरुका होन्ति, इति सा ओतरितुं न विसहि। तेनाह ‘‘सायं नदी आसि मया सुदुत्तरा’’ति।
Ahañcāti ahaṃ panetassa paratīraṃ gatabhāvaṃ ajānantī supupphitāni aṅkolakādīni pupphāni ocināmi. Tattha sattaliyothikañcāti kundālapupphañca suvaṇṇayothikañca ocinantī pana ‘‘piyo ca me mālabhārī bhavissati, ahañca naṃ mālinī hutvā ajjhupessa’’nti iminā kāraṇena ocināmi. Uddālakā pāṭalisindhuvārakāti tepi mayā ocitāyevāti vadati. Oceyyāti ocinitvā. Agaḷuṃ candanañcāti kāḷāgaḷuñca rattacandanañca. Rositaṅgoti vilittasarīro. Rositāti vilittā hutvā. Ajjhupessanti sayane upagamissāmi. Nudaṃ sāle salaḷe kaṇṇikāreti etāni mayā ocinitvā tīre ṭhapitāni pupphāni nudantaṃ harantaṃ. Suduttarāti tassā hi orimatīre ṭhitakāleyeva nadiyā udakaṃ āgataṃ, taṅkhaṇaññeva sūriyo atthaṅgato, vijjulatā niccharanti, kinnarā nāma udakabhīrukā honti, iti sā otarituṃ na visahi. Tenāha ‘‘sāyaṃ nadī āsi mayā suduttarā’’ti.
सम्पस्सन्ताति विज्जुलतानिच्छरणकाले पस्सन्ता। रोदामाति अन्धकारकाले अपस्सन्ता रोदाम, विज्जुलतानिच्छरणकाले पस्सन्ता हसाम। संवरीति रत्ति। चतुक्कन्ति तुच्छं। उत्तरियानाति उत्तरित्वा। तीहूनकन्ति तीहि ऊनानि सत्त वस्ससतानि। यमिध मयन्ति यं कालं इध मयं विप्पवसिम्ह, सो इतो तीहि ऊनकानि सत्त वस्ससतानि होन्तीति वदति। वस्सेकिमन्ति वस्सं एकं इमं, तुम्हाकं एकमेव वस्ससतं इमं जीवितन्ति वदति। को नीधाति एवं परित्तके जीविते को नु इध कन्ताय विना भवेय्य, अयुत्तं तव पियभरियाय विना भवितुन्ति दीपेति।
Sampassantāti vijjulatāniccharaṇakāle passantā. Rodāmāti andhakārakāle apassantā rodāma, vijjulatāniccharaṇakāle passantā hasāma. Saṃvarīti ratti. Catukkanti tucchaṃ. Uttariyānāti uttaritvā. Tīhūnakanti tīhi ūnāni satta vassasatāni. Yamidha mayanti yaṃ kālaṃ idha mayaṃ vippavasimha, so ito tīhi ūnakāni satta vassasatāni hontīti vadati. Vassekimanti vassaṃ ekaṃ imaṃ, tumhākaṃ ekameva vassasataṃ imaṃ jīvitanti vadati. Ko nīdhāti evaṃ parittake jīvite ko nu idha kantāya vinā bhaveyya, ayuttaṃ tava piyabhariyāya vinā bhavitunti dīpeti.
कीवतको नूति राजा किन्नरिया वचनं सुत्वा ‘‘इमेसं आयुप्पमाणं पुच्छिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘तुम्हाकं कित्तको आयू’’ति पुच्छति। अनुस्सवाति सचे वो कस्सचि वदन्तस्स वा सुतं, मातापितूनं वा वुड्ढानं महल्लकानं सन्तिका आगमो अत्थि, अथ मे ततो अनुस्सवा वुड्ढतो आगमा वा एतं अविकम्पमाना अक्खाथ। न चन्तराति अम्हाकं वस्ससहस्सं आयु, अन्तरा च नो पापको जीवितन्तरायकरो रोगोपि नत्थि। अवीतरागाति अञ्ञमञ्ञं अविगतपेमाव हुत्वा।
Kīvatako nūti rājā kinnariyā vacanaṃ sutvā ‘‘imesaṃ āyuppamāṇaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā ‘‘tumhākaṃ kittako āyū’’ti pucchati. Anussavāti sace vo kassaci vadantassa vā sutaṃ, mātāpitūnaṃ vā vuḍḍhānaṃ mahallakānaṃ santikā āgamo atthi, atha me tato anussavā vuḍḍhato āgamā vā etaṃ avikampamānā akkhātha. Na cantarāti amhākaṃ vassasahassaṃ āyu, antarā ca no pāpako jīvitantarāyakaro rogopi natthi. Avītarāgāti aññamaññaṃ avigatapemāva hutvā.
तं सुत्वा राजा ‘‘इमे हि नाम तिरच्छानगता हुत्वा एकरत्तिं विप्पयोगेन सत्त वस्ससतानि रोदन्ता विचरन्ति, अहं पन तियोजनसतिके रज्जे महासम्पत्तिं पहाय अरञ्ञे विचरामि, अहो अकिच्चकारिम्ही’’ति ततोव निवत्तो बाराणसिं गन्त्वा ‘‘किं ते, महाराज, हिमवन्ते अच्छरियं दिट्ठ’’न्ति अमच्चेहि पुट्ठो सब्बं आरोचेत्वा ततो पट्ठाय दानानि ददन्तो भोगे भुञ्जि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था –
Taṃ sutvā rājā ‘‘ime hi nāma tiracchānagatā hutvā ekarattiṃ vippayogena satta vassasatāni rodantā vicaranti, ahaṃ pana tiyojanasatike rajje mahāsampattiṃ pahāya araññe vicarāmi, aho akiccakārimhī’’ti tatova nivatto bārāṇasiṃ gantvā ‘‘kiṃ te, mahārāja, himavante acchariyaṃ diṭṭha’’nti amaccehi puṭṭho sabbaṃ ārocetvā tato paṭṭhāya dānāni dadanto bhoge bhuñji. Tamatthaṃ pakāsento satthā –
२०७.
207.
‘‘इदञ्च सुत्वान अमानुसानं, भल्लातियो इत्तरं जीवितन्ति।
‘‘Idañca sutvāna amānusānaṃ, bhallātiyo ittaraṃ jīvitanti;
निवत्तथ न मिगवं अचरि, अदासि दानानि अभुञ्जि भोगे’’ति॥ –
Nivattatha na migavaṃ acari, adāsi dānāni abhuñji bhoge’’ti. –
इमं गाथं वत्वा पुन ओवदन्तो द्वे गाथा अभासि –
Imaṃ gāthaṃ vatvā puna ovadanto dve gāthā abhāsi –
२०८.
208.
‘‘इदञ्च सुत्वान अमानुसानं, सम्मोदथ मा कलहं अकत्थ।
‘‘Idañca sutvāna amānusānaṃ, sammodatha mā kalahaṃ akattha;
मा वो तपी अत्तकम्मापराधो, यथापि ते किम्पुरिसेकरत्तं॥
Mā vo tapī attakammāparādho, yathāpi te kimpurisekarattaṃ.
२०९.
209.
‘‘इदञ्च सुत्वान अमानुसानं, सम्मोदथ मा विवादं अकत्थ।
‘‘Idañca sutvāna amānusānaṃ, sammodatha mā vivādaṃ akattha;
मा वो तपी अत्तकम्मापराधो, यथापि ते किम्पुरिसेकरत्त’’न्ति॥
Mā vo tapī attakammāparādho, yathāpi te kimpurisekaratta’’nti.
तत्थ अमानुसानन्ति किन्नरानं। अत्तकम्मापराधोति अत्तनो कम्मदोसो। किम्पुरिसेकरत्तन्ति यथा ते किम्पुरिसे एकरत्तिं कतो अत्तनो कम्मदोसो तपि, तथा तुम्हेपि मा तपीति अत्थो।
Tattha amānusānanti kinnarānaṃ. Attakammāparādhoti attano kammadoso. Kimpurisekarattanti yathā te kimpurise ekarattiṃ kato attano kammadoso tapi, tathā tumhepi mā tapīti attho.
मल्लिका देवी तथागतस्स धम्मदेसनं सुत्वा उट्ठायासना अञ्जलिं पग्गय्ह दसबलस्स थुतिं करोन्ती ओसानगाथमाह –
Mallikā devī tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggayha dasabalassa thutiṃ karontī osānagāthamāha –
२१०.
210.
‘‘विविधं अधिमना सुणोमहं, वचनपथं तव अत्थसंहितं।
‘‘Vividhaṃ adhimanā suṇomahaṃ, vacanapathaṃ tava atthasaṃhitaṃ;
मुञ्चं गिरं नुदसेव मे दरं, समण सुखावह जीव मे चिर’’न्ति॥
Muñcaṃ giraṃ nudaseva me daraṃ, samaṇa sukhāvaha jīva me cira’’nti.
तत्थ विविधं अधिमना सुणोमहन्ति भन्ते, तुम्हेहि विविधेहि नानाकारणेहि अलङ्करित्वा देसितं धम्मदेसनं अहं अधिमना पसन्नचित्ता हुत्वा सुणोमि। वचनपथन्ति तं तुम्हेहि वुत्तं विविधवचनं। मुञ्चं गिरं नुदसेव मे दरन्ति कण्णसुखं मधुरं गिरं मुञ्चन्तो मम हदये सोकदरथं नुदसियेव हरसियेव। समण सुखावह जीव मे चिरन्ति भन्ते बुद्धसमण, दिब्बमानुसलोकियलोकुत्तरसुखावह मम सामि धम्मराज, चिरं जीवाति।
Tattha vividhaṃ adhimanā suṇomahanti bhante, tumhehi vividhehi nānākāraṇehi alaṅkaritvā desitaṃ dhammadesanaṃ ahaṃ adhimanā pasannacittā hutvā suṇomi. Vacanapathanti taṃ tumhehi vuttaṃ vividhavacanaṃ. Muñcaṃ giraṃ nudaseva me daranti kaṇṇasukhaṃ madhuraṃ giraṃ muñcanto mama hadaye sokadarathaṃ nudasiyeva harasiyeva. Samaṇasukhāvaha jīva me ciranti bhante buddhasamaṇa, dibbamānusalokiyalokuttarasukhāvaha mama sāmi dhammarāja, ciraṃ jīvāti.
कोसलराजा ततो पट्ठाय ताय सद्धिं समग्गवासं वसि।
Kosalarājā tato paṭṭhāya tāya saddhiṃ samaggavāsaṃ vasi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा किन्नरो कोसलराजा अहोसि, किन्नरी मल्लिका देवी, भल्लातियराजा अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kinnaro kosalarājā ahosi, kinnarī mallikā devī, bhallātiyarājā ahameva ahosi’’nti.
भल्लातियजातकवण्णना अट्ठमा।
Bhallātiyajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ५०४. भल्लातियजातकं • 504. Bhallātiyajātakaṃ
