| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
२१४. भण्डागारसम्मुतिआदिकथा
214. Bhaṇḍāgārasammutiādikathā
३४३. यो विहारो वा यो अड्ढयोगो वा होति, सो विहारादिको सम्मनितब्बोति योजना। ‘‘आरामिकसामणेरादीही’’ति पदं विवित्तत्थे अपादानं, करणम्पि युज्जति। पच्चन्तसेनासनं पन न सम्मनितब्बं चोरादिउपद्दवत्ता। विहारमज्झेयेवाति भण्डागारविहारमज्झेयेव।
343. Yo vihāro vā yo aḍḍhayogo vā hoti, so vihārādiko sammanitabboti yojanā. ‘‘Ārāmikasāmaṇerādīhī’’ti padaṃ vivittatthe apādānaṃ, karaṇampi yujjati. Paccantasenāsanaṃ pana na sammanitabbaṃ corādiupaddavattā. Vihāramajjheyevāti bhaṇḍāgāravihāramajjheyeva.
यस्साति भण्डागारस्स। इदं पदं ‘‘छदनादीसू’’ति पदे सामी, ‘‘नत्थी’’ति पदे सम्पदानं । यस्स पनाति भण्डागारस्स पन। यत्थ कत्थचीति यस्मिं कस्मिंचि ठाने। येनाति पतितहेतुना। मूसित्वा खादतीति मूसिको। आदिसद्देन गोधामङ्गुसादयो सङ्गण्हाति। उप भुसं, उपगुहित्वा वा चिनन्तीति उपचिका। तन्ति ओवस्सनादिं। हीति सच्चं, यस्मा वा। एवन्तिआदि निगमनं।
Yassāti bhaṇḍāgārassa. Idaṃ padaṃ ‘‘chadanādīsū’’ti pade sāmī, ‘‘natthī’’ti pade sampadānaṃ . Yassa panāti bhaṇḍāgārassa pana. Yattha katthacīti yasmiṃ kasmiṃci ṭhāne. Yenāti patitahetunā. Mūsitvā khādatīti mūsiko. Ādisaddena godhāmaṅgusādayo saṅgaṇhāti. Upa bhusaṃ, upaguhitvā vā cinantīti upacikā. Tanti ovassanādiṃ. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Evantiādi nigamanaṃ.
चीवरपटिग्गाहकादीहीति आदिसद्देन चीवरनिदहकभण्डागारिके सङ्गण्हाति। तत्थाति तेसु। चीवरपटिग्गाहकेन न गण्हितब्बन्ति सम्बन्धो। तावाति चीवरनिदहकभण्डागारिकानं, तेहि वा पठमं। यं यन्ति चीवरं। तथेवाति यथा विसुं विसुं कत्वा गण्हति, तथेव। चीवरनिदहकेनापीति पिसद्दो न केवलं पटिग्गाहकेनेव, अथ खो निदहकेनपीति सम्पिण्डेति। तथेवाति यथा निदहको आचिक्खति, तथेव। ततोति तेहि चीवरेहि, विभत्तअपादानं, तेसु चीवरेसु वा निद्धारणं। तदेवाति सङ्घेन वुत्तचीवरमेव।
Cīvarapaṭiggāhakādīhīti ādisaddena cīvaranidahakabhaṇḍāgārike saṅgaṇhāti. Tatthāti tesu. Cīvarapaṭiggāhakena na gaṇhitabbanti sambandho. Tāvāti cīvaranidahakabhaṇḍāgārikānaṃ, tehi vā paṭhamaṃ. Yaṃ yanti cīvaraṃ. Tathevāti yathā visuṃ visuṃ katvā gaṇhati, tatheva. Cīvaranidahakenāpīti pisaddo na kevalaṃ paṭiggāhakeneva, atha kho nidahakenapīti sampiṇḍeti. Tathevāti yathā nidahako ācikkhati, tatheva. Tatoti tehi cīvarehi, vibhattaapādānaṃ, tesu cīvaresu vā niddhāraṇaṃ. Tadevāti saṅghena vuttacīvarameva.
इतीतिआदि निगमनं। भगवता अनुञ्ञातोति सम्बन्धो। भण्डागारन्ति भण्डस्स ठपनोकासं अगारं। भण्डागारिकोति भण्डागारे नियुत्तो। बाहुल्लिकतायाति पच्चयबाहुल्लेन नियुत्तभावत्थं। एवं सन्ते किमत्थाय अनुञ्ञातोति आह ‘‘अपि चा’’तिआदि। अनुग्गहाय अनुञ्ञातोति सम्बन्धो। हीति वित्थारो। नेव जानेय्युन्ति योजना। द्वे द्वे वा चीवरेति सम्बन्धो। सङ्गहं कातुन्ति सङ्घेन सङ्गहं कातुं।
Itītiādi nigamanaṃ. Bhagavatā anuññātoti sambandho. Bhaṇḍāgāranti bhaṇḍassa ṭhapanokāsaṃ agāraṃ. Bhaṇḍāgārikoti bhaṇḍāgāre niyutto. Bāhullikatāyāti paccayabāhullena niyuttabhāvatthaṃ. Evaṃ sante kimatthāya anuññātoti āha ‘‘api cā’’tiādi. Anuggahāya anuññātoti sambandho. Hīti vitthāro. Neva jāneyyunti yojanā. Dve dve vā cīvareti sambandho. Saṅgahaṃ kātunti saṅghena saṅgahaṃ kātuṃ.
न वुट्ठापेतब्बोति एत्थ अत्थुद्धारवसेन अञ्ञेपि अवुट्ठापनीये दस्सेन्तो आह ‘‘अञ्ञेपी’’तिआदि। हीति वित्थारो। तत्थाति चतूसु। सङ्घो पन देतीति सम्बन्धो। उपकारताय चाति सङ्घस्स उपकारताय च। एत्थ च पुरिमेसु तीसु एकोयेव हेतु, पच्छिमे पन द्वे हेतवोति दट्ठब्बं।
Na vuṭṭhāpetabboti ettha atthuddhāravasena aññepi avuṭṭhāpanīye dassento āha ‘‘aññepī’’tiādi. Hīti vitthāro. Tatthāti catūsu. Saṅgho pana detīti sambandho. Upakāratāya cāti saṅghassa upakāratāya ca. Ettha ca purimesu tīsu ekoyeva hetu, pacchime pana dve hetavoti daṭṭhabbaṃ.
सम्मुखीभूतेनाति अञ्ञमञ्ञस्स मुखे संविज्जमानो, सन्निपतितो वा सम्मुखो, सम्मुखो हुत्वा भूतो सम्मुखीभूतो। भूसद्दयोगत्ता अकारस्सीकारो होति, अन्तोउपचारसीमायं ठितो सङ्घो । तमत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘अन्तोउपचारसीमायं ठितेना’’ति। कोलाहलन्ति बहुजनेहि सन्निपतित्वा एकतो कतं अब्यत्तसद्दं। तदाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘अम्हाक’’न्तिआदि। ‘‘चीवरभाजकेसू’’तिआदिना अगतिगमनाकारं दस्सेति, तं सुविञ्ञेय्यमेव। तुलाभूतोति तुलाय सदिसो हुत्वा भूतो, तुलाय सदिसभावं पत्तो वा। मज्झत्तोति मज्झे ठितो अत्ता सभावो एतस्साति मज्झत्तो।
Sammukhībhūtenāti aññamaññassa mukhe saṃvijjamāno, sannipatito vā sammukho, sammukho hutvā bhūto sammukhībhūto. Bhūsaddayogattā akārassīkāro hoti, antoupacārasīmāyaṃ ṭhito saṅgho . Tamatthaṃ dassento āha ‘‘antoupacārasīmāyaṃ ṭhitenā’’ti. Kolāhalanti bahujanehi sannipatitvā ekato kataṃ abyattasaddaṃ. Tadākāraṃ dassento āha ‘‘amhāka’’ntiādi. ‘‘Cīvarabhājakesū’’tiādinā agatigamanākāraṃ dasseti, taṃ suviññeyyameva. Tulābhūtoti tulāya sadiso hutvā bhūto, tulāya sadisabhāvaṃ patto vā. Majjhattoti majjhe ṭhito attā sabhāvo etassāti majjhatto.
इदन्ति चीवरं। घनन्ति निरन्तरं। तनुकन्ति विरळं। एत्थ ‘‘उच्चिनित्वा’’ति इमिना वत्थस्स पमाणेन उच्चिननं दस्सेति। ‘‘तुलयित्वा’’ति इमिना अग्घेन तुलनं दस्सेति। वण्णावण्णं कत्वाति वण्णञ्च अवण्णञ्च खुद्दकञ्च पमाणं, महन्तञ्च पमाणं कत्वाति अत्थो। एकच्चानि चीवरानि अप्पग्घानि होन्ति, एकच्चानि महग्घानीति वुत्तं होति। दसदसअग्घनकन्ति दसहि दसहि कहापणेहि अग्घनकं। यन्ति चीवरं, बन्धित्वाति नवग्घनकं एकग्घनकेन, अट्ठग्घनकञ्च द्विअग्घनकेन बन्धित्वाति अत्थो। समे पटिवीसेति समपमाणे पटिवीसे ठपेत्वा, इमिना ‘‘वण्णावण्ण’’न्ति एत्थ वण्णसद्दो पमाणत्थोति दीपेति। दस दस भिक्खूति इदं उपलक्खणवसेन वुत्तं अञ्ञेनाकारेनापि गणेतुं सक्कुणेय्यत्ता। भण्डिकन्ति चीवरभण्डेन नियुत्तं पुटं। कुसोति सलाकदण्डो।
Idanti cīvaraṃ. Ghananti nirantaraṃ. Tanukanti viraḷaṃ. Ettha ‘‘uccinitvā’’ti iminā vatthassa pamāṇena uccinanaṃ dasseti. ‘‘Tulayitvā’’ti iminā agghena tulanaṃ dasseti. Vaṇṇāvaṇṇaṃ katvāti vaṇṇañca avaṇṇañca khuddakañca pamāṇaṃ, mahantañca pamāṇaṃ katvāti attho. Ekaccāni cīvarāni appagghāni honti, ekaccāni mahagghānīti vuttaṃ hoti. Dasadasaagghanakanti dasahi dasahi kahāpaṇehi agghanakaṃ. Yanti cīvaraṃ, bandhitvāti navagghanakaṃ ekagghanakena, aṭṭhagghanakañca dviagghanakena bandhitvāti attho. Same paṭivīseti samapamāṇe paṭivīse ṭhapetvā, iminā ‘‘vaṇṇāvaṇṇa’’nti ettha vaṇṇasaddo pamāṇatthoti dīpeti. Dasa dasa bhikkhūti idaṃ upalakkhaṇavasena vuttaṃ aññenākārenāpi gaṇetuṃ sakkuṇeyyattā. Bhaṇḍikanti cīvarabhaṇḍena niyuttaṃ puṭaṃ. Kusoti salākadaṇḍo.
अत्तिस्सराति अत्तनाव अत्तानं इस्सरा। अञ्ञेसं वत्तपटिपत्तिन्ति सम्बन्धो। उपड्ढभागोति भिक्खूनं लद्धभागतो उपड्ढो भागो। ये पनाति सामणेरा पन। समभागोति भिक्खूनं भागेन समो भागो। इदञ्चाति ‘‘उपड्ढपटिवीस’’न्ति वचनञ्च, कथितन्ति सम्बन्धो। समकमेवाति भिक्खुसामणेरानं समपमाणमेव। तत्रुप्पादवस्सावासिकन्ति तस्मिं विहारे उप्पादेन मूलेन उप्पादितं वस्सावासिकं। फातिकम्मन्ति वड्ढनकम्मं ‘‘यत्तकेन विनयागतेन सम्मुञ्जनिबन्धनादिना हत्थकम्मेन विहारस्स ऊनता न होति, तत्तकं कत्वाति अत्थो। एतन्ति फातिकम्मं कत्वा गहणं । हीति सच्चं। एत्थाति तत्रुप्पादवस्सावासिकगहणे। सब्बेसन्ति अखिलानं भिक्खुसामणेरानं। भण्डागारिकचीवरेपीति भण्डागारे ठपिते अकालचीवरेपि। पिसद्देन तत्रुप्पादवस्सावासिकमपेक्खति। सामणेरा उक्कुट्ठिं करोन्तीति सम्बन्धो। अपहरितकन्ति हरितविरहितं। रङ्गछल्लिन्ति रजनच्छविं। एतन्ति उक्कुट्ठिकरणतो समभागदानं, वुत्तन्ति सम्बन्धो। ये चाति सामणेरा च। विरज्झित्वा करोन्तीति कत्तब्बकालेसु अकत्वा यथिच्छितक्खणे करोन्ति। तेति सामणेरे। समपटिवीसो दातब्बोति ‘‘करिस्सामा’’ति पटिञ्ञातमत्तेन समो पटिवीसो दातब्बो।
Attissarāti attanāva attānaṃ issarā. Aññesaṃ vattapaṭipattinti sambandho. Upaḍḍhabhāgoti bhikkhūnaṃ laddhabhāgato upaḍḍho bhāgo. Ye panāti sāmaṇerā pana. Samabhāgoti bhikkhūnaṃ bhāgena samo bhāgo. Idañcāti ‘‘upaḍḍhapaṭivīsa’’nti vacanañca, kathitanti sambandho. Samakamevāti bhikkhusāmaṇerānaṃ samapamāṇameva. Tatruppādavassāvāsikanti tasmiṃ vihāre uppādena mūlena uppāditaṃ vassāvāsikaṃ. Phātikammanti vaḍḍhanakammaṃ ‘‘yattakena vinayāgatena sammuñjanibandhanādinā hatthakammena vihārassa ūnatā na hoti, tattakaṃ katvāti attho. Etanti phātikammaṃ katvā gahaṇaṃ . Hīti saccaṃ. Etthāti tatruppādavassāvāsikagahaṇe. Sabbesanti akhilānaṃ bhikkhusāmaṇerānaṃ. Bhaṇḍāgārikacīvarepīti bhaṇḍāgāre ṭhapite akālacīvarepi. Pisaddena tatruppādavassāvāsikamapekkhati. Sāmaṇerā ukkuṭṭhiṃ karontīti sambandho. Apaharitakanti haritavirahitaṃ. Raṅgachallinti rajanacchaviṃ. Etanti ukkuṭṭhikaraṇato samabhāgadānaṃ, vuttanti sambandho. Ye cāti sāmaṇerā ca. Virajjhitvā karontīti kattabbakālesu akatvā yathicchitakkhaṇe karonti. Teti sāmaṇere. Samapaṭivīso dātabboti ‘‘karissāmā’’ti paṭiññātamattena samo paṭivīso dātabbo.
‘‘सकं भागं दातु’’न्ति इदं वुत्तन्ति सम्बन्धो। किं सन्धाय वुत्तन्ति आह ‘‘भण्डागारतो…पे॰… सन्धाया’’ति। पहतायाति पहरितब्बाय, पहनितब्बाय वा। तस्माति यस्मा सन्धाय वुत्तं, तस्मा। अनीहटेसूति भण्डागारतो अनीहरितेसु। इमस्स भिक्खुनोति उत्तरितुकामस्स इमस्स भिक्खुनो। तुलायाति मानेन।
‘‘Sakaṃ bhāgaṃ dātu’’nti idaṃ vuttanti sambandho. Kiṃ sandhāya vuttanti āha ‘‘bhaṇḍāgārato…pe… sandhāyā’’ti. Pahatāyāti paharitabbāya, pahanitabbāya vā. Tasmāti yasmā sandhāya vuttaṃ, tasmā. Anīhaṭesūti bhaṇḍāgārato anīharitesu. Imassa bhikkhunoti uttaritukāmassa imassa bhikkhuno. Tulāyāti mānena.
तेसूति साटकेसु, एको साटकोति योजना। सब्बेसु पातितेसूति सम्बन्धो। एत्तकेनाति द्वादसग्घनकेन। तं सुत्वाति भिक्खूनं तं वचनं सुत्वा। सब्बत्थाति सब्बस्मिं सङ्घगणसन्तके। अनुप्पदानेन खिपियति पक्खिपियतीति अनुक्खेपन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘अनुक्खेपं नामा’’तिआदि। यत्तकं अग्घन्ति सम्बन्धो। तत्तकेन अग्घेन अग्घनकेति योजना। विकल्लकाति विकलस्स भावो विकल्लं, चीवरपुग्गलानं अपहोनकभावो, तदेव विकल्लका। ‘‘तत्था’’ति पाठसेसो, तेसु द्वीसु विकल्लकेसूति अत्थो। अत्थीति संविज्जन्ति, निपातोयं। छिन्दन्तेहि च दातब्बानीति सम्बन्धो। दातब्बानीति च छिन्दितब्बानि। दासद्दो हि अवखण्डनत्थो। दातुन्ति अवखण्डितुं। एवन्तिआदि निगमनं। एत्थाति एतेसु विकल्लकेसु। तन्ति चीवरं । अथाति तोसिततो परं। तत्थाति एकस्स भिक्खुनो कोट्ठासे। सामणकन्ति समणस्स अनुरूपं। योति भिक्खु। तेनाति परिक्खारेन। इदम्पीति अञ्ञं सामणकस्स परिक्खारस्स ठपनम्पि। पिसद्देन पुरिमं वत्थछिन्दनमपेक्खति।
Tesūti sāṭakesu, eko sāṭakoti yojanā. Sabbesu pātitesūti sambandho. Ettakenāti dvādasagghanakena. Taṃ sutvāti bhikkhūnaṃ taṃ vacanaṃ sutvā. Sabbatthāti sabbasmiṃ saṅghagaṇasantake. Anuppadānena khipiyati pakkhipiyatīti anukkhepanti dassento āha ‘‘anukkhepaṃ nāmā’’tiādi. Yattakaṃ agghanti sambandho. Tattakena agghena agghanaketi yojanā. Vikallakāti vikalassa bhāvo vikallaṃ, cīvarapuggalānaṃ apahonakabhāvo, tadeva vikallakā. ‘‘Tatthā’’ti pāṭhaseso, tesu dvīsu vikallakesūti attho. Atthīti saṃvijjanti, nipātoyaṃ. Chindantehi ca dātabbānīti sambandho. Dātabbānīti ca chinditabbāni. Dāsaddo hi avakhaṇḍanattho. Dātunti avakhaṇḍituṃ. Evantiādi nigamanaṃ. Etthāti etesu vikallakesu. Tanti cīvaraṃ . Athāti tositato paraṃ. Tatthāti ekassa bhikkhuno koṭṭhāse. Sāmaṇakanti samaṇassa anurūpaṃ. Yoti bhikkhu. Tenāti parikkhārena. Idampīti aññaṃ sāmaṇakassa parikkhārassa ṭhapanampi. Pisaddena purimaṃ vatthachindanamapekkhati.
वग्गन्ति समूहं। अट्ठ वा नव वा भिक्खू होन्तीति योजना। तेसन्ति अट्ठन्नं वा नवन्नं वा। एवन्तिआदि निगमनं। अयं अपहोनकभावोति योजना। पुन चीवरस्सेव विकल्लकभावं दस्सेन्तो आह ‘‘अथवा’’तिआदि। एत्थ पुरिमनये चीवरस्स च पुग्गलस्स च विकल्लकं होति, पच्छिमे चीवरस्सेवाति अयमेतेसं विसेसो।
Vagganti samūhaṃ. Aṭṭha vā nava vā bhikkhū hontīti yojanā. Tesanti aṭṭhannaṃ vā navannaṃ vā. Evantiādi nigamanaṃ. Ayaṃ apahonakabhāvoti yojanā. Puna cīvarasseva vikallakabhāvaṃ dassento āha ‘‘athavā’’tiādi. Ettha purimanaye cīvarassa ca puggalassa ca vikallakaṃ hoti, pacchime cīvarassevāti ayametesaṃ viseso.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / २१४. भण्डागारसम्मुतिआदिकथा • 214. Bhaṇḍāgārasammutiādikathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / भण्डागारसम्मुतिआदिकथा • Bhaṇḍāgārasammutiādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / चीवरपटिग्गाहकसम्मुतिआदिकथावण्णना • Cīvarapaṭiggāhakasammutiādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / भण्डागारसम्मुतिआदिकथावण्णना • Bhaṇḍāgārasammutiādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / भण्डागारसम्मुतिआदिकथावण्णना • Bhaṇḍāgārasammutiādikathāvaṇṇanā
