Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పటిసమ్భిదామగ్గ-అట్ఠకథా • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
౭. భఙ్గానుపస్సనాఞాణనిద్దేసవణ్ణనా
7. Bhaṅgānupassanāñāṇaniddesavaṇṇanā
౫౧. సో ఉదయబ్బయానుపస్సనాయం ఠితో యోగావచరో మగ్గామగ్గవవత్థాపనేన ఉపక్కిలేసవిముత్తం వీథిపటిపన్నం ఉదయబ్బయానుపస్సనాఞాణం ‘‘మగ్గో’’తి ఞత్వా తిలక్ఖణసల్లక్ఖణేన తస్సేవ మగ్గస్స సువిసదకరణత్థం పున ఉదయబ్బయానుపస్సనం ఆరభిత్వా ఉదయబ్బయేన పరిచ్ఛిన్నే సఙ్ఖారే అనిచ్చాదితో విపస్సతి. ఏవం తస్స తం ఞాణం తిక్ఖం హుత్వా వహతి, సఙ్ఖారా లహుం ఉపట్ఠహన్తి, ఞాణే తిక్ఖే వహన్తే సఙ్ఖారేసు లహుం ఉపట్ఠహన్తేసు ఉప్పాదం అతిక్కమిత్వా భఙ్గే ఏవ సతి సన్తిట్ఠతి. నిరోధాధిముత్తత్తా వా ఉదయం పహాయ భఙ్గేయేవ సతిం ఉపట్ఠపేతి. ఏతస్మిం ఠానే భఙ్గానుపస్సనాఞాణం ఉప్పజ్జతి. ఇదాని తస్స ఞాణస్స నిద్దేసే రూపారమ్మణతా చిత్తం ఉప్పజ్జిత్వా భిజ్జతీతి రూపారమ్మణం చిత్తం ఉప్పజ్జిత్వా భిజ్జతి. అథ వా రూపారమ్మణభావే చిత్తం ఉప్పజ్జిత్వా భిజ్జతీతి అత్థో. తం ఆరమ్మణం పటిసఙ్ఖాతి తం రూపారమ్మణం పటిసఙ్ఖాయ జానిత్వా, ఖయతో వయతో దిస్వాతి అత్థో. తస్స చిత్తస్స భఙ్గం అనుపస్సతీతి యేన చిత్తేన తం రూపారమ్మణం ఖయతో వయతో దిట్ఠం, తస్స చిత్తస్స అపరేన చిత్తేన భఙ్గం అనుపస్సతీతి అత్థో. తేనాహు పోరాణా – ‘‘ఞాతఞ్చ ఞాణఞ్చ ఉభో విపస్సతీ’’తి. చిత్తన్తి చేత్థ ససమ్పయుత్తచిత్తం అధిప్పేతం.
51. So udayabbayānupassanāyaṃ ṭhito yogāvacaro maggāmaggavavatthāpanena upakkilesavimuttaṃ vīthipaṭipannaṃ udayabbayānupassanāñāṇaṃ ‘‘maggo’’ti ñatvā tilakkhaṇasallakkhaṇena tasseva maggassa suvisadakaraṇatthaṃ puna udayabbayānupassanaṃ ārabhitvā udayabbayena paricchinne saṅkhāre aniccādito vipassati. Evaṃ tassa taṃ ñāṇaṃ tikkhaṃ hutvā vahati, saṅkhārā lahuṃ upaṭṭhahanti, ñāṇe tikkhe vahante saṅkhāresu lahuṃ upaṭṭhahantesu uppādaṃ atikkamitvā bhaṅge eva sati santiṭṭhati. Nirodhādhimuttattā vā udayaṃ pahāya bhaṅgeyeva satiṃ upaṭṭhapeti. Etasmiṃ ṭhāne bhaṅgānupassanāñāṇaṃ uppajjati. Idāni tassa ñāṇassa niddese rūpārammaṇatā cittaṃ uppajjitvā bhijjatīti rūpārammaṇaṃ cittaṃ uppajjitvā bhijjati. Atha vā rūpārammaṇabhāve cittaṃ uppajjitvā bhijjatīti attho. Taṃ ārammaṇaṃ paṭisaṅkhāti taṃ rūpārammaṇaṃ paṭisaṅkhāya jānitvā, khayato vayato disvāti attho. Tassa cittassa bhaṅgaṃ anupassatīti yena cittena taṃ rūpārammaṇaṃ khayato vayato diṭṭhaṃ, tassa cittassa aparena cittena bhaṅgaṃ anupassatīti attho. Tenāhu porāṇā – ‘‘ñātañca ñāṇañca ubho vipassatī’’ti. Cittanti cettha sasampayuttacittaṃ adhippetaṃ.
అనుపస్సతీతి అను అను పస్సతి, అనేకేహి ఆకారేహి పునప్పునం పస్సతీతి అత్థో. తేనాహ అనుపస్సతీతి కథం అనుపస్సతి, అనిచ్చతో అనుపస్సతీతిఆది . తత్థ యస్మా భఙ్గో నామ అనిచ్చతాయ పరమా కోటి, తస్మా భఙ్గానుపస్సకో యోగావచరో సబ్బం రూపగతం అనిచ్చతో అనుపస్సతి, నో నిచ్చతో. తతో అనిచ్చస్స దుక్ఖత్తా, దుక్ఖస్స చ అనత్తత్తా, తదేవ దుక్ఖతో అనుపస్సతి, నో సుఖతో. అనత్తతో అనుపస్సతి, నో అత్తతో . యస్మా పన యం అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తా, న తం అభినన్దితబ్బం. యఞ్చ న అభినన్దితబ్బం, న తత్థ రజ్జితబ్బం. తస్మా ఏస తస్మిం భఙ్గానుపస్సనానుసారేన ‘‘అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తా’’తి దిట్ఠే రూపగతే నిబ్బిన్దతి, నో నన్దతి. విరజ్జతి, నో రజ్జతి. సో ఏవం విరజ్జన్తో లోకికేనేవ తావ ఞాణేన రాగం నిరోధేతి, నో సముదేతి, సముదయం న కరోతీతి అత్థో. అథ వా సో ఏవం విరత్తో యథా దిట్ఠం రూపగతం, తథా అదిట్ఠమ్పి అన్వయఞాణవసేన నిరోధేతి, నో సముదేతి. నిరోధతోవ మనసి కరోతి, నిరోధమేవస్స పస్సతి, నో సముదయన్తి అత్థో. సో ఏవం పటిపన్నో పటినిస్సజ్జతి, నో ఆదియతి. కిం వుత్తం హోతి? అయమ్పి హి అనిచ్చాదిఅనుపస్సనా తదఙ్గవసేన సద్ధిం ఖన్ధాభిసఙ్ఖారేహి కిలేసానం పరిచ్చజనతో, సఙ్ఖతదోసదస్సనేన చ తబ్బిపరీతే నిబ్బానే తన్నిన్నతాయ పక్ఖన్దనతో పరిచ్చాగపటినిస్సగ్గో చేవ పక్ఖన్దనపటినిస్సగ్గో చాతి వుచ్చతి. తస్మా తాయ సమన్నాగతో భిక్ఖు యథావుత్తేన నయేన కిలేసే చ పరిచ్చజతి, నిబ్బానే చ పక్ఖన్దతి. నాపి నిబ్బత్తనవసేన కిలేసే ఆదియతి, న అదోసదస్సితావసేన సఙ్ఖతారమ్మణం. తేన వుచ్చతి పటినిస్సజ్జతి, నో ఆదియతీతి.
Anupassatīti anu anu passati, anekehi ākārehi punappunaṃ passatīti attho. Tenāha anupassatīti kathaṃ anupassati, aniccato anupassatītiādi . Tattha yasmā bhaṅgo nāma aniccatāya paramā koṭi, tasmā bhaṅgānupassako yogāvacaro sabbaṃ rūpagataṃ aniccato anupassati, no niccato. Tato aniccassa dukkhattā, dukkhassa ca anattattā, tadeva dukkhato anupassati, no sukhato. Anattato anupassati, no attato . Yasmā pana yaṃ aniccaṃ dukkhamanattā, na taṃ abhinanditabbaṃ. Yañca na abhinanditabbaṃ, na tattha rajjitabbaṃ. Tasmā esa tasmiṃ bhaṅgānupassanānusārena ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti diṭṭhe rūpagate nibbindati, no nandati. Virajjati, no rajjati. So evaṃ virajjanto lokikeneva tāva ñāṇena rāgaṃ nirodheti, no samudeti, samudayaṃ na karotīti attho. Atha vā so evaṃ viratto yathā diṭṭhaṃ rūpagataṃ, tathā adiṭṭhampi anvayañāṇavasena nirodheti, no samudeti. Nirodhatova manasi karoti, nirodhamevassa passati, no samudayanti attho. So evaṃ paṭipanno paṭinissajjati, no ādiyati. Kiṃ vuttaṃ hoti? Ayampi hi aniccādianupassanā tadaṅgavasena saddhiṃ khandhābhisaṅkhārehi kilesānaṃ pariccajanato, saṅkhatadosadassanena ca tabbiparīte nibbāne tanninnatāya pakkhandanato pariccāgapaṭinissaggo ceva pakkhandanapaṭinissaggo cāti vuccati. Tasmā tāya samannāgato bhikkhu yathāvuttena nayena kilese ca pariccajati, nibbāne ca pakkhandati. Nāpi nibbattanavasena kilese ādiyati, na adosadassitāvasena saṅkhatārammaṇaṃ. Tena vuccati paṭinissajjati, no ādiyatīti.
౫౨. ఇదానిస్స తేహి ఞాణేహి యేసం ధమ్మానం పహానం హోతి, తం దస్సేతుం అనిచ్చతో అనుపస్సన్తో నిచ్చసఞ్ఞం పజహతీతిఆది వుత్తం. తత్థ నన్దిన్తి సప్పీతికం తణ్హం. రాగన్తి సేసం తణ్హం. సముదయన్తి రాగస్స ఉప్పత్తిం. అథ వా రూపగతస్స ఉదయం. ఆదానన్తి నిబ్బత్తనవసేన కిలేసానం ఆదానం. వేదనారమ్మణతాతిఆదీని ఇధ చ హేట్ఠా చ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని.
52. Idānissa tehi ñāṇehi yesaṃ dhammānaṃ pahānaṃ hoti, taṃ dassetuṃ aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahatītiādi vuttaṃ. Tattha nandinti sappītikaṃ taṇhaṃ. Rāganti sesaṃ taṇhaṃ. Samudayanti rāgassa uppattiṃ. Atha vā rūpagatassa udayaṃ. Ādānanti nibbattanavasena kilesānaṃ ādānaṃ. Vedanārammaṇatātiādīni idha ca heṭṭhā ca vuttanayeneva veditabbāni.
గాథాసు పన వత్థుసఙ్కమనాతి రూపాదీసు ఏకేకస్స భఙ్గం దిస్వా పున యేన చిత్తేన భఙ్గో దిట్ఠో, తస్సాపి భఙ్గదస్సనవసేన పురిమవత్థుతో అఞ్ఞవత్థుసఙ్కమనా. పఞ్ఞాయ చ వివట్టనాతి ఉదయం పహాయ వయే సన్తిట్ఠనా. ఆవజ్జనా బలఞ్చేవాతి రూపాదీసు ఏకేకస్స భఙ్గం దిస్వా పున భఙ్గారమ్మణస్స చిత్తస్స భఙ్గదస్సనత్థం అనన్తరమేవ ఆవజ్జనసమత్థతా. పటిసఙ్ఖా విపస్సనాతి ఏసా ఆరమ్మణపటిసఙ్ఖా భఙ్గానుపస్సనా నామ. ఆరమ్మణఅన్వయేన ఉభో ఏకవవత్థనాతి పచ్చక్ఖతో దిట్ఠస్స ఆరమ్మణస్స అన్వయేన అనుగమనేన యథా ఇదం, తథా అతీతేపి సఙ్ఖారగతం భిజ్జి, అనాగతేపి భిజ్జిస్సతీతి ఏవం ఉభిన్నం ఏకసభావేనేవ వవత్థాపనన్తి అత్థో. వుత్తమ్పి చేతం పోరాణేహి –
Gāthāsu pana vatthusaṅkamanāti rūpādīsu ekekassa bhaṅgaṃ disvā puna yena cittena bhaṅgo diṭṭho, tassāpi bhaṅgadassanavasena purimavatthuto aññavatthusaṅkamanā. Paññāya ca vivaṭṭanāti udayaṃ pahāya vaye santiṭṭhanā. Āvajjanā balañcevāti rūpādīsu ekekassa bhaṅgaṃ disvā puna bhaṅgārammaṇassa cittassa bhaṅgadassanatthaṃ anantarameva āvajjanasamatthatā. Paṭisaṅkhā vipassanāti esā ārammaṇapaṭisaṅkhā bhaṅgānupassanā nāma. Ārammaṇaanvayenaubho ekavavatthanāti paccakkhato diṭṭhassa ārammaṇassa anvayena anugamanena yathā idaṃ, tathā atītepi saṅkhāragataṃ bhijji, anāgatepi bhijjissatīti evaṃ ubhinnaṃ ekasabhāveneva vavatthāpananti attho. Vuttampi cetaṃ porāṇehi –
‘‘సంవిజ్జమానమ్హి విసుద్ధదస్సనో, తదన్వయం నేతి అతీతనాగతే;
‘‘Saṃvijjamānamhi visuddhadassano, tadanvayaṃ neti atītanāgate;
సబ్బేపి సఙ్ఖారగతా పలోకినో, ఉస్సావబిన్దూ సూరియేవ ఉగ్గతే’’తి.
Sabbepi saṅkhāragatā palokino, ussāvabindū sūriyeva uggate’’ti.
నిరోధే అధిముత్తతాతి ఏవం ఉభిన్నం భఙ్గవసేన ఏకవవత్థానం కత్వా తస్మింయేవ భఙ్గసఙ్ఖాతే నిరోధే అధిముత్తతా తగ్గరుతా తన్నిన్నతా తప్పోణతా తప్పబ్భారతాతి అత్థో. వయలక్ఖణవిపస్సనాతి ఏసా వయలక్ఖణవిపస్సనా నామాతి వుత్తం హోతి. ఆరమ్మణఞ్చ పటిసఙ్ఖాతి పురిమఞ్చ రూపాదిఆరమ్మణం జానిత్వా. భఙ్గఞ్చ అనుపస్సతీతి తస్సారమ్మణస్స భఙ్గం దిస్వా తదారమ్మణస్స చిత్తస్స చ భఙ్గం అనుపస్సతి. సుఞ్ఞతో చ ఉపట్ఠానన్తి తస్సేవం భఙ్గమనుపస్సతో ‘‘సఙ్ఖారావ భిజ్జన్తి, తేసం భేదో మరణం, న అఞ్ఞో కోచి అత్థీ’’తి సుఞ్ఞతో ఉపట్ఠానం ఇజ్ఝతి. తేనాహు పోరాణా –
Nirodhe adhimuttatāti evaṃ ubhinnaṃ bhaṅgavasena ekavavatthānaṃ katvā tasmiṃyeva bhaṅgasaṅkhāte nirodhe adhimuttatā taggarutā tanninnatā tappoṇatā tappabbhāratāti attho. Vayalakkhaṇavipassanāti esā vayalakkhaṇavipassanā nāmāti vuttaṃ hoti. Ārammaṇañca paṭisaṅkhāti purimañca rūpādiārammaṇaṃ jānitvā. Bhaṅgañca anupassatīti tassārammaṇassa bhaṅgaṃ disvā tadārammaṇassa cittassa ca bhaṅgaṃ anupassati. Suññato ca upaṭṭhānanti tassevaṃ bhaṅgamanupassato ‘‘saṅkhārāva bhijjanti, tesaṃ bhedo maraṇaṃ, na añño koci atthī’’ti suññato upaṭṭhānaṃ ijjhati. Tenāhu porāṇā –
‘‘ఖన్ధా నిరుజ్ఝన్తి న చత్థి అఞ్ఞో, ఖన్ధాన భేదో మరణన్తి వుచ్చతి;
‘‘Khandhā nirujjhanti na catthi añño, khandhāna bhedo maraṇanti vuccati;
తేసం ఖయం పస్సతి అప్పమత్తో, మణింవ విజ్ఝం వజిరేన యోనిసో’’తి.
Tesaṃ khayaṃ passati appamatto, maṇiṃva vijjhaṃ vajirena yoniso’’ti.
అధిపఞ్ఞా విపస్సనాతి యా చ ఆరమ్మణపటిసఙ్ఖా, యా చ భఙ్గానుపస్సనా, యఞ్చ సుఞ్ఞతో ఉపట్ఠానం, అయం అధిపఞ్ఞా విపస్సనా నామాతి వుత్తం హోతి. కుసలో తీసు అనుపస్సనాసూతి అనిచ్చానుపస్సనాదీసు తీసు ఛేకో భిక్ఖు. చతస్సో చ విపస్సనాసూతి నిబ్బిదాదీసు చ చతూసు విపస్సనాసు. తయో ఉపట్ఠానే కుసలతాతి ఖయతో వయతో సుఞ్ఞతోతి ఇమస్మిఞ్చ తివిధే ఉపట్ఠానే కుసలతాయ. నానాదిట్ఠీసు న కమ్పతీతి సస్సతదిట్ఠిఆదీసు నానప్పకారాసు దిట్ఠీసు న వేధతి. సో ఏవం అవేధమానో ‘‘అనిరుద్ధమేవ నిరుజ్ఝతి, అభిన్నమేవ భిజ్జతీ’’తి పవత్తమనసికారో దుబ్బలభాజనస్స వియ భిజ్జమానస్స, సుఖుమరజస్సేవ విప్పకిరియమానస్స, తిలానం వియ భజ్జియమానానం సబ్బసఙ్ఖారానం ఉప్పాదట్ఠితిపవత్తనిమిత్తం విస్సజ్జేత్వా భేదమేవ పస్సతి. సో యథా నామ చక్ఖుమా పురిసో పోక్ఖరణీతీరే వా నదీతీరే వా ఠితో థూలఫుసితకే దేవే వస్సన్తే ఉదకపిట్ఠే మహన్తమహన్తాని ఉదకపుబ్బుళాని ఉప్పజ్జిత్వా ఉప్పజ్జిత్వా సీఘం సీఘం భిజ్జమానాని పస్సేయ్య, ఏవమేవ సబ్బే సఙ్ఖారా భిజ్జన్తి భిజ్జన్తీతి పస్సతి. ఏవరూపఞ్హి యోగావచరం సన్ధాయ వుత్తం భగవతా –
Adhipaññā vipassanāti yā ca ārammaṇapaṭisaṅkhā, yā ca bhaṅgānupassanā, yañca suññato upaṭṭhānaṃ, ayaṃ adhipaññā vipassanā nāmāti vuttaṃ hoti. Kusalo tīsu anupassanāsūti aniccānupassanādīsu tīsu cheko bhikkhu. Catasso ca vipassanāsūti nibbidādīsu ca catūsu vipassanāsu. Tayo upaṭṭhāne kusalatāti khayato vayato suññatoti imasmiñca tividhe upaṭṭhāne kusalatāya. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti sassatadiṭṭhiādīsu nānappakārāsu diṭṭhīsu na vedhati. So evaṃ avedhamāno ‘‘aniruddhameva nirujjhati, abhinnameva bhijjatī’’ti pavattamanasikāro dubbalabhājanassa viya bhijjamānassa, sukhumarajasseva vippakiriyamānassa, tilānaṃ viya bhajjiyamānānaṃ sabbasaṅkhārānaṃ uppādaṭṭhitipavattanimittaṃ vissajjetvā bhedameva passati. So yathā nāma cakkhumā puriso pokkharaṇītīre vā nadītīre vā ṭhito thūlaphusitake deve vassante udakapiṭṭhe mahantamahantāni udakapubbuḷāni uppajjitvā uppajjitvā sīghaṃ sīghaṃ bhijjamānāni passeyya, evameva sabbe saṅkhārā bhijjanti bhijjantīti passati. Evarūpañhi yogāvacaraṃ sandhāya vuttaṃ bhagavatā –
‘‘యథా పుబ్బుళకం పస్సే, యథా పస్సే మరీచికం;
‘‘Yathā pubbuḷakaṃ passe, yathā passe marīcikaṃ;
ఏవం లోకం అవేక్ఖన్తం, మచ్చురాజా న పస్సతీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౭౦);
Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti. (dha. pa. 170);
తస్సేవం ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా భిజ్జన్తి భిజ్జన్తీ’’తి అభిణ్హం పస్సతో అట్ఠానిసంసపరివారం భఙ్గానుపస్సనాఞాణం బలప్పత్తం హోతి. తత్రిమే అట్ఠానిసంసా – భవదిట్ఠిప్పహానం, జీవితనికన్తిపరిచ్చాగో, సదాయుత్తపయుత్తతా, విసుద్ధాజీవితా, ఉస్సుక్కప్పహానం, విగతభయతా, ఖన్తిసోరచ్చపటిలాభో, అరతిరతిసహనతాతి. తేనాహు పోరాణా –
Tassevaṃ ‘‘sabbe saṅkhārā bhijjanti bhijjantī’’ti abhiṇhaṃ passato aṭṭhānisaṃsaparivāraṃ bhaṅgānupassanāñāṇaṃ balappattaṃ hoti. Tatrime aṭṭhānisaṃsā – bhavadiṭṭhippahānaṃ, jīvitanikantipariccāgo, sadāyuttapayuttatā, visuddhājīvitā, ussukkappahānaṃ, vigatabhayatā, khantisoraccapaṭilābho, aratiratisahanatāti. Tenāhu porāṇā –
‘‘ఇమాని అట్ఠగ్గుణముత్తమాని, దిస్వా తహిం సమ్మసతీ పునప్పునం;
‘‘Imāni aṭṭhagguṇamuttamāni, disvā tahiṃ sammasatī punappunaṃ;
ఆదిత్తచేలస్సిరసూపమో ముని, భఙ్గానుపస్సీ అమతస్స పత్తియా’’తి.
Ādittacelassirasūpamo muni, bhaṅgānupassī amatassa pattiyā’’ti.
భఙ్గానుపస్సనాఞాణనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Bhaṅgānupassanāñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / పటిసమ్భిదామగ్గపాళి • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ౭. భఙ్గానుపస్సనాఞాణనిద్దేసో • 7. Bhaṅgānupassanāñāṇaniddeso