| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๙. ภารทฺวาชเตฺถรคาถาวณฺณนา
9. Bhāradvājattheragāthāvaṇṇanā
นทนฺติ เอวํ สปฺปญฺญาติ อายสฺมโต ภารทฺวาชเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต อิโต เอกติํเส กเปฺป กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เอกทิวสํ สุมนํ นาม ปเจฺจกพุทฺธํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปริปกฺกํ วลฺลิการผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา โคตฺตนาเมน ภารทฺวาโชเตฺวว ปญฺญายิตฺถฯ โส วยปฺปโตฺต ฆราวาสํ วสโนฺต เอกปุตฺตํ ลภิฯ ตสฺส ‘‘กณฺหทิโนฺน’’ติ นามํ อกาสิฯ ตสฺส วิญฺญุตํ ปตฺตกาเล ‘‘ตาต, อสุกสฺส นาม อาจริยสฺส สนฺติเก สิปฺปํ สิกฺขิตฺวา เอหี’’ติ ตํ ตกฺกสิลํ เปเสสิฯ โส คจฺฉโนฺต อนฺตรามเคฺค สตฺถุ สาวกํ อญฺญตรํ มหาเถรํ กลฺยาณมิตฺตํ ลภิตฺวา ตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิโจฺจ วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๔๘.๖๖-๗๐) –
Nadanti evaṃ sappaññāti āyasmato bhāradvājattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ sumanaṃ nāma paccekabuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso paripakkaṃ vallikāraphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā gottanāmena bhāradvājotveva paññāyittha. So vayappatto gharāvāsaṃ vasanto ekaputtaṃ labhi. Tassa ‘‘kaṇhadinno’’ti nāmaṃ akāsi. Tassa viññutaṃ pattakāle ‘‘tāta, asukassa nāma ācariyassa santike sippaṃ sikkhitvā ehī’’ti taṃ takkasilaṃ pesesi. So gacchanto antarāmagge satthu sāvakaṃ aññataraṃ mahātheraṃ kalyāṇamittaṃ labhitvā tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.66-70) –
‘‘สุมโน นาม สมฺพุโทฺธ, ตกฺกรายํ วสี ตทา;
‘‘Sumano nāma sambuddho, takkarāyaṃ vasī tadā;
วลฺลิการผลํ คยฺห, สยมฺภุสฺส อทาสหํฯ
Vallikāraphalaṃ gayha, sayambhussa adāsahaṃ.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อถสฺส ปิตา ภารทฺวาโช เวฬุวเน วิหรนฺตํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา นจิรเสฺสว อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ อถ ปุโตฺต สตฺถารํ วนฺทิตุํ ราชคหํ อาคโต สตฺถุ สนฺติเก นิสินฺนํ ปิตรํ ทิสฺวา ตุฎฺฐจิโตฺต ‘‘ปิตาปิ โข เม ปพฺพชิโต, กิํ นุ โข เตน ปพฺพชฺชากิจฺจํ มตฺถกํ ปาปิต’’นฺติ วีมํสโนฺต ขีณาสวภาวํ ญตฺวา ตํ สีหนาทํ นทาเปตุกาโม, ‘‘สาธุ, โข ตุเมฺหหิ กตํ ปพฺพชเนฺตหิ, ปพฺพชฺชากิจฺจํ ปน มตฺถกํ ปาปิต’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ภารทฺวาโช ปุตฺตสฺส อธิคมํ ทีเปโนฺต –
Athassa pitā bhāradvājo veḷuvane viharantaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ sacchākāsi. Atha putto satthāraṃ vandituṃ rājagahaṃ āgato satthu santike nisinnaṃ pitaraṃ disvā tuṭṭhacitto ‘‘pitāpi kho me pabbajito, kiṃ nu kho tena pabbajjākiccaṃ matthakaṃ pāpita’’nti vīmaṃsanto khīṇāsavabhāvaṃ ñatvā taṃ sīhanādaṃ nadāpetukāmo, ‘‘sādhu, kho tumhehi kataṃ pabbajantehi, pabbajjākiccaṃ pana matthakaṃ pāpita’’nti pucchi. Bhāradvājo puttassa adhigamaṃ dīpento –
๑๗๗.
177.
‘‘นทนฺติ เอวํ สปฺปญฺญา, สีหาว คิริคพฺภเร;
‘‘Nadanti evaṃ sappaññā, sīhāva girigabbhare;
วีรา วิชิตสงฺคามา, เชตฺวา มารํ สวาหนํฯ
Vīrā vijitasaṅgāmā, jetvā māraṃ savāhanaṃ.
๑๗๘.
178.
‘‘สตฺถา จ ปริจิโณฺณ เม, ธโมฺม สโงฺฆ จ ปูชิโต;
‘‘Satthā ca pariciṇṇo me, dhammo saṅgho ca pūjito;
อหญฺจ วิโตฺต สุมโน, ปุตฺตํ ทิสฺวา อนาสว’’นฺติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;
Ahañca vitto sumano, puttaṃ disvā anāsava’’nti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
ตตฺถ นทนฺตีติ ยถาภุจฺจคุณาภิพฺยาหารวเสน อภีตนาทํ นทนฺติ คชฺชนฺติฯ เอวนฺติ อิทานิ วตฺตพฺพาการทสฺสนํฯ สปฺปญฺญาติ อคฺคมคฺคปญฺญาธิคเมน สพฺพปญฺญาธิคเมน สพฺพปญฺญาเวปุลฺลปฺปตฺตาฯ วีราติ จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวีริยสมฺปนฺนตาย วีรา, ตโต เอว อนวเสสสํกิเลสปกฺขนิมฺมถเนน สวาหนํ กิเลสมารํ อภิสงฺขารมารํ เทวปุตฺตมารญฺจ เชตฺวา สพฺพโส วิชิตสงฺคามา นทนฺติ สปฺปญฺญาติ สมฺพโนฺธฯ
Tattha nadantīti yathābhuccaguṇābhibyāhāravasena abhītanādaṃ nadanti gajjanti. Evanti idāni vattabbākāradassanaṃ. Sappaññāti aggamaggapaññādhigamena sabbapaññādhigamena sabbapaññāvepullappattā. Vīrāti catubbidhasammappadhānavīriyasampannatāya vīrā, tato eva anavasesasaṃkilesapakkhanimmathanena savāhanaṃ kilesamāraṃ abhisaṅkhāramāraṃ devaputtamārañca jetvā sabbaso vijitasaṅgāmā nadanti sappaññāti sambandho.
เอวํ วิเชตพฺพวิชเยน สีหนาทํ ทเสฺสตฺวา อิทานิ อาราเธตพฺพสมาราธเนน อิจฺฉิตพฺพสิทฺธิยา จ ตํ ทเสฺสตุํ, ‘‘สตฺถา จ ปริจิโณฺณ เม’’ติ ทุติยํ คาถมาหฯ ตตฺถ สตฺถา จ ปริจิโณฺณ เมติ มม สตฺถา สมฺมาสมฺพุโทฺธ ยถานุสิฎฺฐํ โอวาทานุสาสนีกรเณน มยา ปริจิโณฺณ อุปาสิโต, น ธมฺมาธิกรณํ วิโสสิโตติ อธิปฺปาโยฯ ธโมฺม สโงฺฆ จ ปูชิโตติ นววิโธปิ โลกุตฺตรธโมฺม, ยถาปฎิปตฺติยาคตมคฺคานุปฺปตฺติยา สีลทิฎฺฐิสามญฺญคมเนน อริยสโงฺฆ จ มยา ปูชิโต มานิโตฯ อหญฺจ วิโตฺต สุมโน, ปุตฺตํ ทิสฺวา อนาสวนฺติ มม ปุตฺตํ อนาสวํ สพฺพโส ขีณาสวํ ทิสฺวา ทสฺสนเหตุ อหมฺปิ วิโตฺต นิรามิสาย ปีติยา ตุโฎฺฐ, ตโตเยว นิรามิเสน โสมนเสฺสน สุมโน ชาโตติ อโตฺถฯ
Evaṃ vijetabbavijayena sīhanādaṃ dassetvā idāni ārādhetabbasamārādhanena icchitabbasiddhiyā ca taṃ dassetuṃ, ‘‘satthā ca pariciṇṇo me’’ti dutiyaṃ gāthamāha. Tattha satthā ca pariciṇṇo meti mama satthā sammāsambuddho yathānusiṭṭhaṃ ovādānusāsanīkaraṇena mayā pariciṇṇo upāsito, na dhammādhikaraṇaṃ visositoti adhippāyo. Dhammo saṅgho ca pūjitoti navavidhopi lokuttaradhammo, yathāpaṭipattiyāgatamaggānuppattiyā sīladiṭṭhisāmaññagamanena ariyasaṅgho ca mayā pūjito mānito. Ahañca vitto sumano, puttaṃ disvā anāsavanti mama puttaṃ anāsavaṃ sabbaso khīṇāsavaṃ disvā dassanahetu ahampi vitto nirāmisāya pītiyā tuṭṭho, tatoyeva nirāmisena somanassena sumano jātoti attho.
ภารทฺวาชเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Bhāradvājattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๙. ภารทฺวาชเตฺถรคาถา • 9. Bhāradvājattheragāthā
