Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౮. భరతత్థేరగాథావణ్ణనా
8. Bharatattheragāthāvaṇṇanā
ఏహి , నన్దక, గచ్ఛామాతి ఆయస్మతో భరతత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయం కిర అనోమదస్సిస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో ఏకదివసం మనుఞ్ఞదస్సనం ముదుసుఖసమ్ఫస్సం ఉపాహనద్వయం గహేత్వా గచ్ఛన్తో సత్థారం చఙ్కమన్తం దిస్వా పసన్నమానసో ఉపాహనా ఉపనామేత్వా, ‘‘అభిరుహతు భగవా ఉపాహనా, యం మమ అస్స దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయా’’తి ఆహ. అభిరుహి భగవా తస్స అనుగ్గణ్హనత్థం ఉపాహనా. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే చమ్పానగరే గహపతికులే నిబ్బత్తి, భరతోతిస్స నామం అహోసి. సో విఞ్ఞుతం పత్తో సోణత్థేరస్స పబ్బజితభావం సుత్వా ‘‘సోపి నామ పబ్బజీ’’తి సఞ్జాతసంవేగో పబ్బజిత్వా కతపుబ్బకిచ్చో విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో నచిరస్సేవ ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౮.౭౧-౮౯) –
Ehi, nandaka, gacchāmāti āyasmato bharatattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira anomadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ manuññadassanaṃ mudusukhasamphassaṃ upāhanadvayaṃ gahetvā gacchanto satthāraṃ caṅkamantaṃ disvā pasannamānaso upāhanā upanāmetvā, ‘‘abhiruhatu bhagavā upāhanā, yaṃ mama assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti āha. Abhiruhi bhagavā tassa anuggaṇhanatthaṃ upāhanā. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde campānagare gahapatikule nibbatti, bharatotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto soṇattherassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma pabbajī’’ti sañjātasaṃvego pabbajitvā katapubbakicco vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.71-89) –
‘‘అనోమదస్సీ భగవా, లోకజేట్ఠో నరాసభో;
‘‘Anomadassī bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
దివావిహారా నిక్ఖమ్మ, పథమారుహి చక్ఖుమా.
Divāvihārā nikkhamma, pathamāruhi cakkhumā.
‘‘పానధిం సుకతం గయ్హ, అద్ధానం పటిపజ్జహం;
‘‘Pānadhiṃ sukataṃ gayha, addhānaṃ paṭipajjahaṃ;
తత్థద్దసాసిం సమ్బుద్ధం, పత్తికం చారుదస్సనం.
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, pattikaṃ cārudassanaṃ.
‘‘సకం చిత్తం పసాదేత్వా, నీహరిత్వాన పానధిం;
‘‘Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, nīharitvāna pānadhiṃ;
పాదమూలే ఠపేత్వాన, ఇదం వచనమబ్రవిం.
Pādamūle ṭhapetvāna, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘అభిరూహ మహావీర, సుగతిన్ద వినాయక;
‘‘Abhirūha mahāvīra, sugatinda vināyaka;
ఇతో ఫలం లభిస్సామి, సో మే అత్థో సమిజ్ఝతు.
Ito phalaṃ labhissāmi, so me attho samijjhatu.
‘‘అనోమదస్సీ భగవా, లోకజేట్ఠో నరాసభో;
‘‘Anomadassī bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
పానధిం అభిరూహిత్వా, ఇదం వచనమబ్రవి.
Pānadhiṃ abhirūhitvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘యో పానధిం మే అదాసి, పసన్నో సేహి పాణిభి;
‘‘Yo pānadhiṃ me adāsi, pasanno sehi pāṇibhi;
తమహం కిత్తయిస్సామి, సుణాథ మమ భాసతో.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘బుద్ధస్స గిరమఞ్ఞాయ, సబ్బే దేవా సమాగతా;
‘‘Buddhassa giramaññāya, sabbe devā samāgatā;
ఉదగ్గచిత్తా సుమనా, వేదజాతా కతఞ్జలీ.
Udaggacittā sumanā, vedajātā katañjalī.
‘‘పానధీనం పదానేన, సుఖితోయం భవిస్సతి;
‘‘Pānadhīnaṃ padānena, sukhitoyaṃ bhavissati;
పఞ్చపఞ్ఞాసక్ఖత్తుఞ్చ, దేవరజ్జం కరిస్సతి.
Pañcapaññāsakkhattuñca, devarajjaṃ karissati.
‘‘సహస్సక్ఖత్తుం రాజా చ, చక్కవత్తీ భవిస్సతి;
‘‘Sahassakkhattuṃ rājā ca, cakkavattī bhavissati;
పదేసరజ్జం విపులం, గణనాతో అసఙ్ఖియం.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘అపరిమేయ్యే ఇతో కప్పే, ఓక్కాకకులసమ్భవో;
‘‘Aparimeyye ito kappe, okkākakulasambhavo;
గోతమో నామ గోత్తేన, సత్థా లోకే భవిస్సతి.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘తస్స ధమ్మేసు దాయాదో, ఓరసో ధమ్మనిమ్మితో;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
సబ్బాసవే పరిఞ్ఞాయ, నిబ్బాయిస్సతినాసవో.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘దేవలోకే మనుస్సే వా, నిబ్బత్తిస్సతి పుఞ్ఞవా;
‘‘Devaloke manusse vā, nibbattissati puññavā;
దేవయానపటిభాగం, యానం పటిలభిస్సతి.
Devayānapaṭibhāgaṃ, yānaṃ paṭilabhissati.
‘‘పాసాదా సివికా వయ్హం, హత్థినో సమలఙ్కతా;
‘‘Pāsādā sivikā vayhaṃ, hatthino samalaṅkatā;
రథా వాజఞ్ఞసంయుత్తా, సదా పాతుభవన్తి మే.
Rathā vājaññasaṃyuttā, sadā pātubhavanti me.
‘‘అగారా నిక్ఖమన్తోపి, రథేన నిక్ఖమిం అహం;
‘‘Agārā nikkhamantopi, rathena nikkhamiṃ ahaṃ;
కేసేసు ఛిజ్జమానేసు, అరహత్తమపాపుణిం.
Kesesu chijjamānesu, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘లాభా మయ్హం సులద్ధం మే, వాణిజ్జం సుప్పయోజితం;
‘‘Lābhā mayhaṃ suladdhaṃ me, vāṇijjaṃ suppayojitaṃ;
దత్వాన పానధిం ఏకం, పత్తోమ్హి అచలం పదం.
Datvāna pānadhiṃ ekaṃ, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘అపరిమేయ్యే ఇతో కప్పే, యం పానధిమదాసహం;
‘‘Aparimeyye ito kappe, yaṃ pānadhimadāsahaṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, పానధిస్స ఇదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pānadhissa idaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ఛళభిఞ్ఞో పన హుత్వా అత్తనో కనిట్ఠభాతికేన నన్దకత్థేరేన హేట్ఠా వుత్తనయేన అఞ్ఞాబ్యాకరణే కతే ‘‘ఇదాని నన్దకోపి అరహా జాతో, హన్ద మయం ఉభోపి సత్థు సన్తికం గన్త్వా వుసితబ్రహ్మచరియతం నివేదేస్సామాతి ఉప్పన్నం పరివితక్కం నన్దకత్థేరస్స కథేన్తో –
Chaḷabhiñño pana hutvā attano kaniṭṭhabhātikena nandakattherena heṭṭhā vuttanayena aññābyākaraṇe kate ‘‘idāni nandakopi arahā jāto, handa mayaṃ ubhopi satthu santikaṃ gantvā vusitabrahmacariyataṃ nivedessāmāti uppannaṃ parivitakkaṃ nandakattherassa kathento –
౧౭౫.
175.
‘‘ఏహి నన్దక గచ్ఛామ, ఉపజ్ఝాయస్స సన్తికం;
‘‘Ehi nandaka gacchāma, upajjhāyassa santikaṃ;
సీహనాదం నదిస్సామ, బుద్ధసేట్ఠస్స సమ్ముఖా.
Sīhanādaṃ nadissāma, buddhaseṭṭhassa sammukhā.
౧౭౬.
176.
‘‘యాయ నో అనుకమ్పాయ, అమ్హే పబ్బాజయీ ముని;
‘‘Yāya no anukampāya, amhe pabbājayī muni;
సో నో అత్థో అనుప్పత్తో, సబ్బసంయోజనక్ఖయో’’తి. – గాథాద్వయం అభాసి;
So no attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
తత్థ నన్దకాతి ఆలపనం. ఏహీతి తస్స అత్తనో సన్తికకరణం. గచ్ఛామాతి తేన అత్తనా చ ఏకజ్ఝం కాతబ్బకిరియావచనం, ఉపజ్ఝాయస్సాతి సమ్మాసమ్బుద్ధస్స, సమ్మాసమ్బుద్ధో హి సమన్తచక్ఖునా బుద్ధచక్ఖునా చ సత్తానం ఆసయానుసయచరితాదీనం యథాభూతవిలోకనేన సదేవకస్స లోకస్స వజ్జావజ్జం ఉపనిజ్ఝాయతీతి విసేసతో ఉపజ్ఝాయోతి వత్తబ్బతం అరహతి. యదత్థం గమనం, తం దస్సేతుం ‘‘సీహనాదం నదిస్సామ, బుద్ధసేట్ఠస్స సమ్ముఖా’’తి ఆహ. యథాభుచ్చగుణాభిబ్యాహారతాయ అభీతనాదభావతో సీహనాదం బుద్ధస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స తతో ఏవ సబ్బసత్తుత్తమతాయ సేట్ఠస్స, బుద్ధానం వా సావకబుద్ధాదీనం సేట్ఠస్స సమ్ముఖా పురతో నదిస్సామాతి అత్థో.
Tattha nandakāti ālapanaṃ. Ehīti tassa attano santikakaraṇaṃ. Gacchāmāti tena attanā ca ekajjhaṃ kātabbakiriyāvacanaṃ, upajjhāyassāti sammāsambuddhassa, sammāsambuddho hi samantacakkhunā buddhacakkhunā ca sattānaṃ āsayānusayacaritādīnaṃ yathābhūtavilokanena sadevakassa lokassa vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti visesato upajjhāyoti vattabbataṃ arahati. Yadatthaṃ gamanaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘sīhanādaṃ nadissāma, buddhaseṭṭhassa sammukhā’’ti āha. Yathābhuccaguṇābhibyāhāratāya abhītanādabhāvato sīhanādaṃ buddhassa sammāsambuddhassa tato eva sabbasattuttamatāya seṭṭhassa, buddhānaṃ vā sāvakabuddhādīnaṃ seṭṭhassa sammukhā purato nadissāmāti attho.
యథా పన సీహనాదం నదితుకామో, తం దస్సేన్తో ‘‘యాయా’’తి గాథమాహ. తత్థ యాయాతి యదత్థం, యాయ యదత్థానుప్పత్తియాతి అత్థో. నోతి అమ్హాకం. అనుకమ్పాయాతి అనుగ్గణ్హనేన అమ్హే ద్వేపి పబ్బాజయి పబ్బాజేసి. మునీతి భగవా. సో నో అత్థో అనుప్పత్తోతి సో అత్థో సబ్బేసం సంయోజనానం ఖయభూతం అరహత్తఫలం నో అమ్హేహి అనుప్పత్తో, అధిగతోతి అత్థో.
Yathā pana sīhanādaṃ naditukāmo, taṃ dassento ‘‘yāyā’’ti gāthamāha. Tattha yāyāti yadatthaṃ, yāya yadatthānuppattiyāti attho. Noti amhākaṃ. Anukampāyāti anuggaṇhanena amhe dvepi pabbājayi pabbājesi. Munīti bhagavā. So no attho anuppattoti so attho sabbesaṃ saṃyojanānaṃ khayabhūtaṃ arahattaphalaṃ no amhehi anuppatto, adhigatoti attho.
భరతత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Bharatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౮. భరతత్థేరగాథా • 8. Bharatattheragāthā