Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
8. භරතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
8. Bharatattheragāthāvaṇṇanā
එහි , නන්දක, ගච්ඡාමාති ආයස්මතො භරතත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයං කිර අනොමදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං මනුඤ්ඤදස්සනං මුදුසුඛසම්ඵස්සං උපාහනද්වයං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තො සත්ථාරං චඞ්කමන්තං දිස්වා පසන්නමානසො උපාහනා උපනාමෙත්වා, ‘‘අභිරුහතු භගවා උපාහනා, යං මම අස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති ආහ. අභිරුහි භගවා තස්ස අනුග්ගණ්හනත්ථං උපාහනා. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ චම්පානගරෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්ති, භරතොතිස්ස නාමං අහොසි. සො විඤ්ඤුතං පත්තො සොණත්ථෙරස්ස පබ්බජිතභාවං සුත්වා ‘‘සොපි නාම පබ්බජී’’ති සඤ්ජාතසංවෙගො පබ්බජිත්වා කතපුබ්බකිච්චො විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.48.71-89) –
Ehi, nandaka, gacchāmāti āyasmato bharatattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira anomadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ manuññadassanaṃ mudusukhasamphassaṃ upāhanadvayaṃ gahetvā gacchanto satthāraṃ caṅkamantaṃ disvā pasannamānaso upāhanā upanāmetvā, ‘‘abhiruhatu bhagavā upāhanā, yaṃ mama assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti āha. Abhiruhi bhagavā tassa anuggaṇhanatthaṃ upāhanā. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde campānagare gahapatikule nibbatti, bharatotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto soṇattherassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma pabbajī’’ti sañjātasaṃvego pabbajitvā katapubbakicco vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.71-89) –
‘‘අනොමදස්සී භගවා, ලොකජෙට්ඨො නරාසභො;
‘‘Anomadassī bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
දිවාවිහාරා නික්ඛම්ම, පථමාරුහි චක්ඛුමා.
Divāvihārā nikkhamma, pathamāruhi cakkhumā.
‘‘පානධිං සුකතං ගය්හ, අද්ධානං පටිපජ්ජහං;
‘‘Pānadhiṃ sukataṃ gayha, addhānaṃ paṭipajjahaṃ;
තත්ථද්දසාසිං සම්බුද්ධං, පත්තිකං චාරුදස්සනං.
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, pattikaṃ cārudassanaṃ.
‘‘සකං චිත්තං පසාදෙත්වා, නීහරිත්වාන පානධිං;
‘‘Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, nīharitvāna pānadhiṃ;
පාදමූලෙ ඨපෙත්වාන, ඉදං වචනමබ්රවිං.
Pādamūle ṭhapetvāna, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘අභිරූහ මහාවීර, සුගතින්ද විනායක;
‘‘Abhirūha mahāvīra, sugatinda vināyaka;
ඉතො ඵලං ලභිස්සාමි, සො මෙ අත්ථො සමිජ්ඣතු.
Ito phalaṃ labhissāmi, so me attho samijjhatu.
‘‘අනොමදස්සී භගවා, ලොකජෙට්ඨො නරාසභො;
‘‘Anomadassī bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
පානධිං අභිරූහිත්වා, ඉදං වචනමබ්රවි.
Pānadhiṃ abhirūhitvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘යො පානධිං මෙ අදාසි, පසන්නො සෙහි පාණිභි;
‘‘Yo pānadhiṃ me adāsi, pasanno sehi pāṇibhi;
තමහං කිත්තයිස්සාමි, සුණාථ මම භාසතො.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘බුද්ධස්ස ගිරමඤ්ඤාය, සබ්බෙ දෙවා සමාගතා;
‘‘Buddhassa giramaññāya, sabbe devā samāgatā;
උදග්ගචිත්තා සුමනා, වෙදජාතා කතඤ්ජලී.
Udaggacittā sumanā, vedajātā katañjalī.
‘‘පානධීනං පදානෙන, සුඛිතොයං භවිස්සති;
‘‘Pānadhīnaṃ padānena, sukhitoyaṃ bhavissati;
පඤ්චපඤ්ඤාසක්ඛත්තුඤ්ච, දෙවරජ්ජං කරිස්සති.
Pañcapaññāsakkhattuñca, devarajjaṃ karissati.
‘‘සහස්සක්ඛත්තුං රාජා ච, චක්කවත්තී භවිස්සති;
‘‘Sahassakkhattuṃ rājā ca, cakkavattī bhavissati;
පදෙසරජ්ජං විපුලං, ගණනාතො අසඞ්ඛියං.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘අපරිමෙය්යෙ ඉතො කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Aparimeyye ito kappe, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘තස්ස ධම්මෙසු දායාදො, ඔරසො ධම්මනිම්මිතො;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
සබ්බාසවෙ පරිඤ්ඤාය, නිබ්බායිස්සතිනාසවො.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘දෙවලොකෙ මනුස්සෙ වා, නිබ්බත්තිස්සති පුඤ්ඤවා;
‘‘Devaloke manusse vā, nibbattissati puññavā;
දෙවයානපටිභාගං, යානං පටිලභිස්සති.
Devayānapaṭibhāgaṃ, yānaṃ paṭilabhissati.
‘‘පාසාදා සිවිකා වය්හං, හත්ථිනො සමලඞ්කතා;
‘‘Pāsādā sivikā vayhaṃ, hatthino samalaṅkatā;
රථා වාජඤ්ඤසංයුත්තා, සදා පාතුභවන්ති මෙ.
Rathā vājaññasaṃyuttā, sadā pātubhavanti me.
‘‘අගාරා නික්ඛමන්තොපි, රථෙන නික්ඛමිං අහං;
‘‘Agārā nikkhamantopi, rathena nikkhamiṃ ahaṃ;
කෙසෙසු ඡිජ්ජමානෙසු, අරහත්තමපාපුණිං.
Kesesu chijjamānesu, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ලාභා මය්හං සුලද්ධං මෙ, වාණිජ්ජං සුප්පයොජිතං;
‘‘Lābhā mayhaṃ suladdhaṃ me, vāṇijjaṃ suppayojitaṃ;
දත්වාන පානධිං එකං, පත්තොම්හි අචලං පදං.
Datvāna pānadhiṃ ekaṃ, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘අපරිමෙය්යෙ ඉතො කප්පෙ, යං පානධිමදාසහං;
‘‘Aparimeyye ito kappe, yaṃ pānadhimadāsahaṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, පානධිස්ස ඉදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pānadhissa idaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා අත්තනො කනිට්ඨභාතිකෙන නන්දකත්ථෙරෙන හෙට්ඨා වුත්තනයෙන අඤ්ඤාබ්යාකරණෙ කතෙ ‘‘ඉදානි නන්දකොපි අරහා ජාතො, හන්ද මයං උභොපි සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා වුසිතබ්රහ්මචරියතං නිවෙදෙස්සාමාති උප්පන්නං පරිවිතක්කං නන්දකත්ථෙරස්ස කථෙන්තො –
Chaḷabhiñño pana hutvā attano kaniṭṭhabhātikena nandakattherena heṭṭhā vuttanayena aññābyākaraṇe kate ‘‘idāni nandakopi arahā jāto, handa mayaṃ ubhopi satthu santikaṃ gantvā vusitabrahmacariyataṃ nivedessāmāti uppannaṃ parivitakkaṃ nandakattherassa kathento –
175.
175.
‘‘එහි නන්දක ගච්ඡාම, උපජ්ඣායස්ස සන්තිකං;
‘‘Ehi nandaka gacchāma, upajjhāyassa santikaṃ;
සීහනාදං නදිස්සාම, බුද්ධසෙට්ඨස්ස සම්මුඛා.
Sīhanādaṃ nadissāma, buddhaseṭṭhassa sammukhā.
176.
176.
‘‘යාය නො අනුකම්පාය, අම්හෙ පබ්බාජයී මුනි;
‘‘Yāya no anukampāya, amhe pabbājayī muni;
සො නො අත්ථො අනුප්පත්තො, සබ්බසංයොජනක්ඛයො’’ති. – ගාථාද්වයං අභාසි;
So no attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
තත්ථ නන්දකාති ආලපනං. එහීති තස්ස අත්තනො සන්තිකකරණං. ගච්ඡාමාති තෙන අත්තනා ච එකජ්ඣං කාතබ්බකිරියාවචනං, උපජ්ඣායස්සාති සම්මාසම්බුද්ධස්ස, සම්මාසම්බුද්ධො හි සමන්තචක්ඛුනා බුද්ධචක්ඛුනා ච සත්තානං ආසයානුසයචරිතාදීනං යථාභූතවිලොකනෙන සදෙවකස්ස ලොකස්ස වජ්ජාවජ්ජං උපනිජ්ඣායතීති විසෙසතො උපජ්ඣායොති වත්තබ්බතං අරහති. යදත්ථං ගමනං, තං දස්සෙතුං ‘‘සීහනාදං නදිස්සාම, බුද්ධසෙට්ඨස්ස සම්මුඛා’’ති ආහ. යථාභුච්චගුණාභිබ්යාහාරතාය අභීතනාදභාවතො සීහනාදං බුද්ධස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස තතො එව සබ්බසත්තුත්තමතාය සෙට්ඨස්ස, බුද්ධානං වා සාවකබුද්ධාදීනං සෙට්ඨස්ස සම්මුඛා පුරතො නදිස්සාමාති අත්ථො.
Tattha nandakāti ālapanaṃ. Ehīti tassa attano santikakaraṇaṃ. Gacchāmāti tena attanā ca ekajjhaṃ kātabbakiriyāvacanaṃ, upajjhāyassāti sammāsambuddhassa, sammāsambuddho hi samantacakkhunā buddhacakkhunā ca sattānaṃ āsayānusayacaritādīnaṃ yathābhūtavilokanena sadevakassa lokassa vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti visesato upajjhāyoti vattabbataṃ arahati. Yadatthaṃ gamanaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘sīhanādaṃ nadissāma, buddhaseṭṭhassa sammukhā’’ti āha. Yathābhuccaguṇābhibyāhāratāya abhītanādabhāvato sīhanādaṃ buddhassa sammāsambuddhassa tato eva sabbasattuttamatāya seṭṭhassa, buddhānaṃ vā sāvakabuddhādīnaṃ seṭṭhassa sammukhā purato nadissāmāti attho.
යථා පන සීහනාදං නදිතුකාමො, තං දස්සෙන්තො ‘‘යායා’’ති ගාථමාහ. තත්ථ යායාති යදත්ථං, යාය යදත්ථානුප්පත්තියාති අත්ථො. නොති අම්හාකං. අනුකම්පායාති අනුග්ගණ්හනෙන අම්හෙ ද්වෙපි පබ්බාජයි පබ්බාජෙසි. මුනීති භගවා. සො නො අත්ථො අනුප්පත්තොති සො අත්ථො සබ්බෙසං සංයොජනානං ඛයභූතං අරහත්තඵලං නො අම්හෙහි අනුප්පත්තො, අධිගතොති අත්ථො.
Yathā pana sīhanādaṃ naditukāmo, taṃ dassento ‘‘yāyā’’ti gāthamāha. Tattha yāyāti yadatthaṃ, yāya yadatthānuppattiyāti attho. Noti amhākaṃ. Anukampāyāti anuggaṇhanena amhe dvepi pabbājayi pabbājesi. Munīti bhagavā. So no attho anuppattoti so attho sabbesaṃ saṃyojanānaṃ khayabhūtaṃ arahattaphalaṃ no amhehi anuppatto, adhigatoti attho.
භරතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Bharatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 8. භරතත්ථෙරගාථා • 8. Bharatattheragāthā