Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੮. ਭਰਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
8. Bharatattheragāthāvaṇṇanā
ਏਹਿ , ਨਨ੍ਦਕ, ਗਚ੍ਛਾਮਾਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਭਰਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਂ ਕਿਰ ਅਨੋਮਦਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੁਲਗੇਹੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਮਨੁਞ੍ਞਦਸ੍ਸਨਂ ਮੁਦੁਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਉਪਾਹਨਦ੍વਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ਉਪਾਹਨਾ ਉਪਨਾਮੇਤ੍વਾ, ‘‘ਅਭਿਰੁਹਤੁ ਭਗવਾ ਉਪਾਹਨਾ, ਯਂ ਮਮ ਅਸ੍ਸ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਭਿਰੁਹਿ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ਉਪਾਹਨਾ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਚਮ੍ਪਾਨਗਰੇ ਗਹਪਤਿਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਭਰਤੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ વਿਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਸੋਣਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਜਿਤਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸੋਪਿ ਨਾਮ ਪਬ੍ਬਜੀ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਸਂવੇਗੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਕਤਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੪੮.੭੧-੮੯) –
Ehi, nandaka, gacchāmāti āyasmato bharatattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira anomadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ manuññadassanaṃ mudusukhasamphassaṃ upāhanadvayaṃ gahetvā gacchanto satthāraṃ caṅkamantaṃ disvā pasannamānaso upāhanā upanāmetvā, ‘‘abhiruhatu bhagavā upāhanā, yaṃ mama assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti āha. Abhiruhi bhagavā tassa anuggaṇhanatthaṃ upāhanā. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde campānagare gahapatikule nibbatti, bharatotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto soṇattherassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma pabbajī’’ti sañjātasaṃvego pabbajitvā katapubbakicco vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.71-89) –
‘‘ਅਨੋਮਦਸ੍ਸੀ ਭਗવਾ, ਲੋਕਜੇਟ੍ਠੋ ਨਰਾਸਭੋ।
‘‘Anomadassī bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
ਦਿવਾવਿਹਾਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮ੍ਮ, ਪਥਮਾਰੁਹਿ ਚਕ੍ਖੁਮਾ॥
Divāvihārā nikkhamma, pathamāruhi cakkhumā.
‘‘ਪਾਨਧਿਂ ਸੁਕਤਂ ਗਯ੍ਹ, ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਹਂ।
‘‘Pānadhiṃ sukataṃ gayha, addhānaṃ paṭipajjahaṃ;
ਤਤ੍ਥਦ੍ਦਸਾਸਿਂ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਪਤ੍ਤਿਕਂ ਚਾਰੁਦਸ੍ਸਨਂ॥
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, pattikaṃ cārudassanaṃ.
‘‘ਸਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤ੍વਾ, ਨੀਹਰਿਤ੍વਾਨ ਪਾਨਧਿਂ।
‘‘Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, nīharitvāna pānadhiṃ;
ਪਾਦਮੂਲੇ ਠਪੇਤ੍વਾਨ, ਇਦਂ વਚਨਮਬ੍ਰવਿਂ॥
Pādamūle ṭhapetvāna, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘ਅਭਿਰੂਹ ਮਹਾવੀਰ, ਸੁਗਤਿਨ੍ਦ વਿਨਾਯਕ।
‘‘Abhirūha mahāvīra, sugatinda vināyaka;
ਇਤੋ ਫਲਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਥੋ ਸਮਿਜ੍ਝਤੁ॥
Ito phalaṃ labhissāmi, so me attho samijjhatu.
‘‘ਅਨੋਮਦਸ੍ਸੀ ਭਗવਾ, ਲੋਕਜੇਟ੍ਠੋ ਨਰਾਸਭੋ।
‘‘Anomadassī bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
ਪਾਨਧਿਂ ਅਭਿਰੂਹਿਤ੍વਾ, ਇਦਂ વਚਨਮਬ੍ਰવਿ॥
Pānadhiṃ abhirūhitvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘ਯੋ ਪਾਨਧਿਂ ਮੇ ਅਦਾਸਿ, ਪਸਨ੍ਨੋ ਸੇਹਿ ਪਾਣਿਭਿ।
‘‘Yo pānadhiṃ me adāsi, pasanno sehi pāṇibhi;
ਤਮਹਂ ਕਿਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸੁਣਾਥ ਮਮ ਭਾਸਤੋ॥
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਗਿਰਮਞ੍ਞਾਯ, ਸਬ੍ਬੇ ਦੇવਾ ਸਮਾਗਤਾ।
‘‘Buddhassa giramaññāya, sabbe devā samāgatā;
ਉਦਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾ ਸੁਮਨਾ, વੇਦਜਾਤਾ ਕਤਞ੍ਜਲੀ॥
Udaggacittā sumanā, vedajātā katañjalī.
‘‘ਪਾਨਧੀਨਂ ਪਦਾਨੇਨ, ਸੁਖਿਤੋਯਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Pānadhīnaṃ padānena, sukhitoyaṃ bhavissati;
ਪਞ੍ਚਪਞ੍ਞਾਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਚ, ਦੇવਰਜ੍ਜਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ॥
Pañcapaññāsakkhattuñca, devarajjaṃ karissati.
‘‘ਸਹਸ੍ਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਰਾਜਾ ਚ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Sahassakkhattuṃ rājā ca, cakkavattī bhavissati;
ਪਦੇਸਰਜ੍ਜਂ વਿਪੁਲਂ, ਗਣਨਾਤੋ ਅਸਙ੍ਖਿਯਂ॥
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਓਕ੍ਕਾਕਕੁਲਸਮ੍ਭવੋ।
‘‘Aparimeyye ito kappe, okkākakulasambhavo;
ਗੋਤਮੋ ਨਾਮ ਗੋਤ੍ਤੇਨ, ਸਤ੍ਥਾ ਲੋਕੇ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ॥
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦਾਯਾਦੋ, ਓਰਸੋ ਧਮ੍ਮਨਿਮ੍ਮਿਤੋ।
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
ਸਬ੍ਬਾਸવੇ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਤਿਨਾਸવੋ॥
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘ਦੇવਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ વਾ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ ਪੁਞ੍ਞવਾ।
‘‘Devaloke manusse vā, nibbattissati puññavā;
ਦੇવਯਾਨਪਟਿਭਾਗਂ, ਯਾਨਂ ਪਟਿਲਭਿਸ੍ਸਤਿ॥
Devayānapaṭibhāgaṃ, yānaṃ paṭilabhissati.
‘‘ਪਾਸਾਦਾ ਸਿવਿਕਾ વਯ੍ਹਂ, ਹਤ੍ਥਿਨੋ ਸਮਲਙ੍ਕਤਾ।
‘‘Pāsādā sivikā vayhaṃ, hatthino samalaṅkatā;
ਰਥਾ વਾਜਞ੍ਞਸਂਯੁਤ੍ਤਾ, ਸਦਾ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ ਮੇ॥
Rathā vājaññasaṃyuttā, sadā pātubhavanti me.
‘‘ਅਗਾਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੋਪਿ, ਰਥੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਂ ਅਹਂ।
‘‘Agārā nikkhamantopi, rathena nikkhamiṃ ahaṃ;
ਕੇਸੇਸੁ ਛਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ, ਅਰਹਤ੍ਤਮਪਾਪੁਣਿਂ॥
Kesesu chijjamānesu, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ਲਾਭਾ ਮਯ੍ਹਂ ਸੁਲਦ੍ਧਂ ਮੇ, વਾਣਿਜ੍ਜਂ ਸੁਪ੍ਪਯੋਜਿਤਂ।
‘‘Lābhā mayhaṃ suladdhaṃ me, vāṇijjaṃ suppayojitaṃ;
ਦਤ੍વਾਨ ਪਾਨਧਿਂ ਏਕਂ, ਪਤ੍ਤੋਮ੍ਹਿ ਅਚਲਂ ਪਦਂ॥
Datvāna pānadhiṃ ekaṃ, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਪਾਨਧਿਮਦਾਸਹਂ।
‘‘Aparimeyye ito kappe, yaṃ pānadhimadāsahaṃ;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਪਾਨਧਿਸ੍ਸ ਇਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, pānadhissa idaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞੋ ਪਨ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਿਕੇਨ ਨਨ੍ਦਕਤ੍ਥੇਰੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਕਰਣੇ ਕਤੇ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਨਨ੍ਦਕੋਪਿ ਅਰਹਾ ਜਾਤੋ, ਹਨ੍ਦ ਮਯਂ ਉਭੋਪਿ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વੁਸਿਤਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਤਂ ਨਿવੇਦੇਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਂ ਨਨ੍ਦਕਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਕਥੇਨ੍ਤੋ –
Chaḷabhiñño pana hutvā attano kaniṭṭhabhātikena nandakattherena heṭṭhā vuttanayena aññābyākaraṇe kate ‘‘idāni nandakopi arahā jāto, handa mayaṃ ubhopi satthu santikaṃ gantvā vusitabrahmacariyataṃ nivedessāmāti uppannaṃ parivitakkaṃ nandakattherassa kathento –
੧੭੫.
175.
‘‘ਏਹਿ ਨਨ੍ਦਕ ਗਚ੍ਛਾਮ, ਉਪਜ੍ਝਾਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ।
‘‘Ehi nandaka gacchāma, upajjhāyassa santikaṃ;
ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਿਸ੍ਸਾਮ, ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾ॥
Sīhanādaṃ nadissāma, buddhaseṭṭhassa sammukhā.
੧੭੬.
176.
‘‘ਯਾਯ ਨੋ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯ, ਅਮ੍ਹੇ ਪਬ੍ਬਾਜਯੀ ਮੁਨਿ।
‘‘Yāya no anukampāya, amhe pabbājayī muni;
ਸੋ ਨੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਸਬ੍ਬਸਂਯੋਜਨਕ੍ਖਯੋ’’ਤਿ॥ – ਗਾਥਾਦ੍વਯਂ ਅਭਾਸਿ।
So no attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਨਨ੍ਦਕਾਤਿ ਆਲਪਨਂ। ਏਹੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਕਰਣਂ। ਗਚ੍ਛਾਮਾਤਿ ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਾਤਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾવਚਨਂ, ਉਪਜ੍ਝਾਯਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਹਿ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਾਨੁਸਯਚਰਿਤਾਦੀਨਂ ਯਥਾਭੂਤવਿਲੋਕਨੇਨ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ વਜ੍ਜਾવਜ੍ਜਂ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ વਿਸੇਸਤੋ ਉਪਜ੍ਝਾਯੋਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ। ਯਦਤ੍ਥਂ ਗਮਨਂ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਿਸ੍ਸਾਮ, ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣਾਭਿਬ੍ਯਾਹਾਰਤਾਯ ਅਭੀਤਨਾਦਭਾવਤੋ ਸੀਹਨਾਦਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤਤੋ ਏવ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਤਾਯ ਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਾ ਸਾવਕਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਪੁਰਤੋ ਨਦਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha nandakāti ālapanaṃ. Ehīti tassa attano santikakaraṇaṃ. Gacchāmāti tena attanā ca ekajjhaṃ kātabbakiriyāvacanaṃ, upajjhāyassāti sammāsambuddhassa, sammāsambuddho hi samantacakkhunā buddhacakkhunā ca sattānaṃ āsayānusayacaritādīnaṃ yathābhūtavilokanena sadevakassa lokassa vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti visesato upajjhāyoti vattabbataṃ arahati. Yadatthaṃ gamanaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘sīhanādaṃ nadissāma, buddhaseṭṭhassa sammukhā’’ti āha. Yathābhuccaguṇābhibyāhāratāya abhītanādabhāvato sīhanādaṃ buddhassa sammāsambuddhassa tato eva sabbasattuttamatāya seṭṭhassa, buddhānaṃ vā sāvakabuddhādīnaṃ seṭṭhassa sammukhā purato nadissāmāti attho.
ਯਥਾ ਪਨ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਿਤੁਕਾਮੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਾਯਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਾਯਾਤਿ ਯਦਤ੍ਥਂ, ਯਾਯ ਯਦਤ੍ਥਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨੋਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ। ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯਾਤਿ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਨੇਨ ਅਮ੍ਹੇ ਦ੍વੇਪਿ ਪਬ੍ਬਾਜਯਿ ਪਬ੍ਬਾਜੇਸਿ। ਮੁਨੀਤਿ ਭਗવਾ। ਸੋ ਨੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਸੋ ਅਤ੍ਥੋ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਖਯਭੂਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਨੋ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Yathā pana sīhanādaṃ naditukāmo, taṃ dassento ‘‘yāyā’’ti gāthamāha. Tattha yāyāti yadatthaṃ, yāya yadatthānuppattiyāti attho. Noti amhākaṃ. Anukampāyāti anuggaṇhanena amhe dvepi pabbājayi pabbājesi. Munīti bhagavā. So no attho anuppattoti so attho sabbesaṃ saṃyojanānaṃ khayabhūtaṃ arahattaphalaṃ no amhehi anuppatto, adhigatoti attho.
ਭਰਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Bharatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੮. ਭਰਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 8. Bharatattheragāthā