Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൮. ഭരതത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
8. Bharatattheragāthāvaṇṇanā
ഏഹി , നന്ദക, ഗച്ഛാമാതി ആയസ്മതോ ഭരതത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയം കിര അനോമദസ്സിസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്തോ ഏകദിവസം മനുഞ്ഞദസ്സനം മുദുസുഖസമ്ഫസ്സം ഉപാഹനദ്വയം ഗഹേത്വാ ഗച്ഛന്തോ സത്ഥാരം ചങ്കമന്തം ദിസ്വാ പസന്നമാനസോ ഉപാഹനാ ഉപനാമേത്വാ, ‘‘അഭിരുഹതു ഭഗവാ ഉപാഹനാ, യം മമ അസ്സ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായാ’’തി ആഹ. അഭിരുഹി ഭഗവാ തസ്സ അനുഗ്ഗണ്ഹനത്ഥം ഉപാഹനാ. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ ചമ്പാനഗരേ ഗഹപതികുലേ നിബ്ബത്തി, ഭരതോതിസ്സ നാമം അഹോസി. സോ വിഞ്ഞുതം പത്തോ സോണത്ഥേരസ്സ പബ്ബജിതഭാവം സുത്വാ ‘‘സോപി നാമ പബ്ബജീ’’തി സഞ്ജാതസംവേഗോ പബ്ബജിത്വാ കതപുബ്ബകിച്ചോ വിപസ്സനായ കമ്മം കരോന്തോ നചിരസ്സേവ ഛളഭിഞ്ഞോ അഹോസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൨.൪൮.൭൧-൮൯) –
Ehi, nandaka, gacchāmāti āyasmato bharatattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira anomadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ manuññadassanaṃ mudusukhasamphassaṃ upāhanadvayaṃ gahetvā gacchanto satthāraṃ caṅkamantaṃ disvā pasannamānaso upāhanā upanāmetvā, ‘‘abhiruhatu bhagavā upāhanā, yaṃ mama assa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti āha. Abhiruhi bhagavā tassa anuggaṇhanatthaṃ upāhanā. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde campānagare gahapatikule nibbatti, bharatotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto soṇattherassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma pabbajī’’ti sañjātasaṃvego pabbajitvā katapubbakicco vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.71-89) –
‘‘അനോമദസ്സീ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
‘‘Anomadassī bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
ദിവാവിഹാരാ നിക്ഖമ്മ, പഥമാരുഹി ചക്ഖുമാ.
Divāvihārā nikkhamma, pathamāruhi cakkhumā.
‘‘പാനധിം സുകതം ഗയ്ഹ, അദ്ധാനം പടിപജ്ജഹം;
‘‘Pānadhiṃ sukataṃ gayha, addhānaṃ paṭipajjahaṃ;
തത്ഥദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, പത്തികം ചാരുദസ്സനം.
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, pattikaṃ cārudassanaṃ.
‘‘സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, നീഹരിത്വാന പാനധിം;
‘‘Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, nīharitvāna pānadhiṃ;
പാദമൂലേ ഠപേത്വാന, ഇദം വചനമബ്രവിം.
Pādamūle ṭhapetvāna, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘അഭിരൂഹ മഹാവീര, സുഗതിന്ദ വിനായക;
‘‘Abhirūha mahāvīra, sugatinda vināyaka;
ഇതോ ഫലം ലഭിസ്സാമി, സോ മേ അത്ഥോ സമിജ്ഝതു.
Ito phalaṃ labhissāmi, so me attho samijjhatu.
‘‘അനോമദസ്സീ ഭഗവാ, ലോകജേട്ഠോ നരാസഭോ;
‘‘Anomadassī bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
പാനധിം അഭിരൂഹിത്വാ, ഇദം വചനമബ്രവി.
Pānadhiṃ abhirūhitvā, idaṃ vacanamabravi.
‘‘യോ പാനധിം മേ അദാസി, പസന്നോ സേഹി പാണിഭി;
‘‘Yo pānadhiṃ me adāsi, pasanno sehi pāṇibhi;
തമഹം കിത്തയിസ്സാമി, സുണാഥ മമ ഭാസതോ.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ബുദ്ധസ്സ ഗിരമഞ്ഞായ, സബ്ബേ ദേവാ സമാഗതാ;
‘‘Buddhassa giramaññāya, sabbe devā samāgatā;
ഉദഗ്ഗചിത്താ സുമനാ, വേദജാതാ കതഞ്ജലീ.
Udaggacittā sumanā, vedajātā katañjalī.
‘‘പാനധീനം പദാനേന, സുഖിതോയം ഭവിസ്സതി;
‘‘Pānadhīnaṃ padānena, sukhitoyaṃ bhavissati;
പഞ്ചപഞ്ഞാസക്ഖത്തുഞ്ച, ദേവരജ്ജം കരിസ്സതി.
Pañcapaññāsakkhattuñca, devarajjaṃ karissati.
‘‘സഹസ്സക്ഖത്തും രാജാ ച, ചക്കവത്തീ ഭവിസ്സതി;
‘‘Sahassakkhattuṃ rājā ca, cakkavattī bhavissati;
പദേസരജ്ജം വിപുലം, ഗണനാതോ അസങ്ഖിയം.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘അപരിമേയ്യേ ഇതോ കപ്പേ, ഓക്കാകകുലസമ്ഭവോ;
‘‘Aparimeyye ito kappe, okkākakulasambhavo;
ഗോതമോ നാമ ഗോത്തേന, സത്ഥാ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘തസ്സ ധമ്മേസു ദായാദോ, ഓരസോ ധമ്മനിമ്മിതോ;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, നിബ്ബായിസ്സതിനാസവോ.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘ദേവലോകേ മനുസ്സേ വാ, നിബ്ബത്തിസ്സതി പുഞ്ഞവാ;
‘‘Devaloke manusse vā, nibbattissati puññavā;
ദേവയാനപടിഭാഗം, യാനം പടിലഭിസ്സതി.
Devayānapaṭibhāgaṃ, yānaṃ paṭilabhissati.
‘‘പാസാദാ സിവികാ വയ്ഹം, ഹത്ഥിനോ സമലങ്കതാ;
‘‘Pāsādā sivikā vayhaṃ, hatthino samalaṅkatā;
രഥാ വാജഞ്ഞസംയുത്താ, സദാ പാതുഭവന്തി മേ.
Rathā vājaññasaṃyuttā, sadā pātubhavanti me.
‘‘അഗാരാ നിക്ഖമന്തോപി, രഥേന നിക്ഖമിം അഹം;
‘‘Agārā nikkhamantopi, rathena nikkhamiṃ ahaṃ;
കേസേസു ഛിജ്ജമാനേസു, അരഹത്തമപാപുണിം.
Kesesu chijjamānesu, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ലാഭാ മയ്ഹം സുലദ്ധം മേ, വാണിജ്ജം സുപ്പയോജിതം;
‘‘Lābhā mayhaṃ suladdhaṃ me, vāṇijjaṃ suppayojitaṃ;
ദത്വാന പാനധിം ഏകം, പത്തോമ്ഹി അചലം പദം.
Datvāna pānadhiṃ ekaṃ, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘അപരിമേയ്യേ ഇതോ കപ്പേ, യം പാനധിമദാസഹം;
‘‘Aparimeyye ito kappe, yaṃ pānadhimadāsahaṃ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പാനധിസ്സ ഇദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pānadhissa idaṃ phalaṃ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ഛളഭിഞ്ഞോ പന ഹുത്വാ അത്തനോ കനിട്ഠഭാതികേന നന്ദകത്ഥേരേന ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന അഞ്ഞാബ്യാകരണേ കതേ ‘‘ഇദാനി നന്ദകോപി അരഹാ ജാതോ, ഹന്ദ മയം ഉഭോപി സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ വുസിതബ്രഹ്മചരിയതം നിവേദേസ്സാമാതി ഉപ്പന്നം പരിവിതക്കം നന്ദകത്ഥേരസ്സ കഥേന്തോ –
Chaḷabhiñño pana hutvā attano kaniṭṭhabhātikena nandakattherena heṭṭhā vuttanayena aññābyākaraṇe kate ‘‘idāni nandakopi arahā jāto, handa mayaṃ ubhopi satthu santikaṃ gantvā vusitabrahmacariyataṃ nivedessāmāti uppannaṃ parivitakkaṃ nandakattherassa kathento –
൧൭൫.
175.
‘‘ഏഹി നന്ദക ഗച്ഛാമ, ഉപജ്ഝായസ്സ സന്തികം;
‘‘Ehi nandaka gacchāma, upajjhāyassa santikaṃ;
സീഹനാദം നദിസ്സാമ, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സമ്മുഖാ.
Sīhanādaṃ nadissāma, buddhaseṭṭhassa sammukhā.
൧൭൬.
176.
‘‘യായ നോ അനുകമ്പായ, അമ്ഹേ പബ്ബാജയീ മുനി;
‘‘Yāya no anukampāya, amhe pabbājayī muni;
സോ നോ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോ, സബ്ബസംയോജനക്ഖയോ’’തി. – ഗാഥാദ്വയം അഭാസി;
So no attho anuppatto, sabbasaṃyojanakkhayo’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
തത്ഥ നന്ദകാതി ആലപനം. ഏഹീതി തസ്സ അത്തനോ സന്തികകരണം. ഗച്ഛാമാതി തേന അത്തനാ ച ഏകജ്ഝം കാതബ്ബകിരിയാവചനം, ഉപജ്ഝായസ്സാതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഹി സമന്തചക്ഖുനാ ബുദ്ധചക്ഖുനാ ച സത്താനം ആസയാനുസയചരിതാദീനം യഥാഭൂതവിലോകനേന സദേവകസ്സ ലോകസ്സ വജ്ജാവജ്ജം ഉപനിജ്ഝായതീതി വിസേസതോ ഉപജ്ഝായോതി വത്തബ്ബതം അരഹതി. യദത്ഥം ഗമനം, തം ദസ്സേതും ‘‘സീഹനാദം നദിസ്സാമ, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സമ്മുഖാ’’തി ആഹ. യഥാഭുച്ചഗുണാഭിബ്യാഹാരതായ അഭീതനാദഭാവതോ സീഹനാദം ബുദ്ധസ്സ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ തതോ ഏവ സബ്ബസത്തുത്തമതായ സേട്ഠസ്സ, ബുദ്ധാനം വാ സാവകബുദ്ധാദീനം സേട്ഠസ്സ സമ്മുഖാ പുരതോ നദിസ്സാമാതി അത്ഥോ.
Tattha nandakāti ālapanaṃ. Ehīti tassa attano santikakaraṇaṃ. Gacchāmāti tena attanā ca ekajjhaṃ kātabbakiriyāvacanaṃ, upajjhāyassāti sammāsambuddhassa, sammāsambuddho hi samantacakkhunā buddhacakkhunā ca sattānaṃ āsayānusayacaritādīnaṃ yathābhūtavilokanena sadevakassa lokassa vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti visesato upajjhāyoti vattabbataṃ arahati. Yadatthaṃ gamanaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘sīhanādaṃ nadissāma, buddhaseṭṭhassa sammukhā’’ti āha. Yathābhuccaguṇābhibyāhāratāya abhītanādabhāvato sīhanādaṃ buddhassa sammāsambuddhassa tato eva sabbasattuttamatāya seṭṭhassa, buddhānaṃ vā sāvakabuddhādīnaṃ seṭṭhassa sammukhā purato nadissāmāti attho.
യഥാ പന സീഹനാദം നദിതുകാമോ, തം ദസ്സേന്തോ ‘‘യായാ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ യായാതി യദത്ഥം, യായ യദത്ഥാനുപ്പത്തിയാതി അത്ഥോ. നോതി അമ്ഹാകം. അനുകമ്പായാതി അനുഗ്ഗണ്ഹനേന അമ്ഹേ ദ്വേപി പബ്ബാജയി പബ്ബാജേസി. മുനീതി ഭഗവാ. സോ നോ അത്ഥോ അനുപ്പത്തോതി സോ അത്ഥോ സബ്ബേസം സംയോജനാനം ഖയഭൂതം അരഹത്തഫലം നോ അമ്ഹേഹി അനുപ്പത്തോ, അധിഗതോതി അത്ഥോ.
Yathā pana sīhanādaṃ naditukāmo, taṃ dassento ‘‘yāyā’’ti gāthamāha. Tattha yāyāti yadatthaṃ, yāya yadatthānuppattiyāti attho. Noti amhākaṃ. Anukampāyāti anuggaṇhanena amhe dvepi pabbājayi pabbājesi. Munīti bhagavā. So no attho anuppattoti so attho sabbesaṃ saṃyojanānaṃ khayabhūtaṃ arahattaphalaṃ no amhehi anuppatto, adhigatoti attho.
ഭരതത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Bharatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൮. ഭരതത്ഥേരഗാഥാ • 8. Bharatattheragāthā