| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
භාවෙතබ්‌බනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Bhāvetabbaniddesavaṇṇanā
25. භාවෙතබ්‌බනිද්‌දෙසෙ කායගතාසතීති කායගතාසතිසුත්‌තන්‌තෙ (ම. නි. 3.153 ආදයො) වුත්‌තා ආනාපානචතුඉරියාපථඛුද්‌දකඉරියාපථද්‌වත්‌තිංසාකාරචතුධාතුනවසිවථිකාපටිකූල- වවත්‌ථාපකමනසිකාරසම්‌පයුත්‌තා යථානුරූපං රූපජ්‌ඣානසම්‌පයුත්‌තා ච සති. සා හි තෙසු කායෙසු ගතා පවත්‌තාති කායගතාති වුච්‌චති. සාතසහගතාති මධුරසුඛවෙදයිතසඞ්‌ඛාතෙන සාතෙන සහ එකුප්‌පාදාදිභාවං ගතා. තබ්‌භාවෙ වොකිණ්‌ණෙ ආරම්‌මණෙ නිස්‌සයෙ සංසට්‌ඨෙ දිස්‌සති සහගතසද්‌දො පඤ්‌චසු අත්‌ථෙසු ජිනවචනෙ. ‘‘යායං තණ්‌හා පොනොබ්‌භවිකා නන්‌දිරාගසහගතා’’ති (විභ. 203) එත්‌ථ තබ්‌භාවෙ, නන්‌දිරාගභූතාති අත්‌ථො. ‘‘යා, භික්‌ඛවෙ, වීමංසා කොසජ්‌ජසහගතා කොසජ්‌ජසම්‌පයුත්‌තා’’ති (සං. නි. 5.832) එත්‌ථ වොකිණ්‌ණෙ, අන්‌තරන්‌තරා උප්‌පජ්‌ජමානෙන කොසජ්‌ජෙන වොකිණ්‌ණාති අත්‌ථො. ‘‘ලාභී හොති රූපසහගතානං වා සමාපත්‌තීනං අරූපසහගතානං වා සමාපත්‌තීන’’න්‌ති (පු. ප. 3-8) එත්‌ථ ආරම්‌මණෙ, රූපාරූපාරම්‌මණානන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘අට්‌ඨිකසඤ්‌ඤාසහගතං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං භාවෙතී’’ති (සං. නි. 5.238) එත්‌ථ නිස්‌සයෙ, අට්‌ඨිකසඤ්‌ඤානිස්‌සයං අට්‌ඨිකසඤ්‌ඤං භාවෙත්‌වා පටිලද්‌ධන්‌ති අත්‌ථො. ‘‘ඉදං සුඛං ඉමාය පීතියා සහගතං හොති සහජාතං සම්‌පයුත්‌ත’’න්‌ති (විභ. 578) එත්‌ථ සංසට්‌ඨෙ, සම්‌මිස්‌සන්‌ති අත්‌ථො. ඉමස්‌මිම්‌පි පදෙ සංසට්‌ඨො අධිප්‌පෙතො. සාතසංසට්‌ඨා හි සාතසහගතාති වුත්‌තා. සා හි ඨපෙත්‌වා චතුත්‌ථං ඣානං සෙසෙසු සාතසහගතා හොති, සතිපි ච උපෙක්‌ඛාසහගතත්‌තෙ යෙභුය්‍යවසෙන සාතසහගතාති වුත්‌තා, පුරිමජ්‌ඣානමූලකත්‌තා වා චතුත්‌ථජ්‌ඣානස්‌ස සාතසහගතාය උපෙක්‌ඛාසහගතාපි වුත්‌තාව හොති , උපෙක්‌ඛාය පන සන්‌තෙ සුඛෙ වුත්‌තත්‌තා භගවතා සාතසහගතාති චතුත්‌ථජ්‌ඣානසම්‌පයුත්‌තාපි වුත්‌තාව හොති.
25. Bhāvetabbaniddese kāyagatāsatīti kāyagatāsatisuttante (ma. ni. 3.153 ādayo) vuttā ānāpānacatuiriyāpathakhuddakairiyāpathadvattiṃsākāracatudhātunavasivathikāpaṭikūla- vavatthāpakamanasikārasampayuttā yathānurūpaṃ rūpajjhānasampayuttā ca sati. Sā hi tesu kāyesu gatā pavattāti kāyagatāti vuccati. Sātasahagatāti madhurasukhavedayitasaṅkhātena sātena saha ekuppādādibhāvaṃ gatā. Tabbhāve vokiṇṇe ārammaṇe nissaye saṃsaṭṭhe dissati sahagatasaddo pañcasu atthesu jinavacane. ‘‘Yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā nandirāgasahagatā’’ti (vibha. 203) ettha tabbhāve, nandirāgabhūtāti attho. ‘‘Yā, bhikkhave, vīmaṃsā kosajjasahagatā kosajjasampayuttā’’ti (saṃ. ni. 5.832) ettha vokiṇṇe, antarantarā uppajjamānena kosajjena vokiṇṇāti attho. ‘‘Lābhī hoti rūpasahagatānaṃ vā samāpattīnaṃ arūpasahagatānaṃ vā samāpattīna’’nti (pu. pa. 3-8) ettha ārammaṇe, rūpārūpārammaṇānanti attho. ‘‘Aṭṭhikasaññāsahagataṃ satisambojjhaṅgaṃ bhāvetī’’ti (saṃ. ni. 5.238) ettha nissaye, aṭṭhikasaññānissayaṃ aṭṭhikasaññaṃ bhāvetvā paṭiladdhanti attho. ‘‘Idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagataṃ hoti sahajātaṃ sampayutta’’nti (vibha. 578) ettha saṃsaṭṭhe, sammissanti attho. Imasmimpi pade saṃsaṭṭho adhippeto. Sātasaṃsaṭṭhā hi sātasahagatāti vuttā. Sā hi ṭhapetvā catutthaṃ jhānaṃ sesesu sātasahagatā hoti, satipi ca upekkhāsahagatatte yebhuyyavasena sātasahagatāti vuttā, purimajjhānamūlakattā vā catutthajjhānassa sātasahagatāya upekkhāsahagatāpi vuttāva hoti , upekkhāya pana sante sukhe vuttattā bhagavatā sātasahagatāti catutthajjhānasampayuttāpi vuttāva hoti.
සමථො ච විපස්‌සනා චාති කාමච්‌ඡන්‌දාදයො පච්‌චනීකධම්‌මෙ සමෙති විනාසෙතීති සමථො. සමාධිස්‌සෙතං නාමං. අනිච්‌චතාදිවසෙන විවිධෙහි ආකාරෙහි ධම්‌මෙ පස්‌සතීති විපස්‌සනා. පඤ්‌ඤායෙතං නාමං. ඉමෙ පන ද්‌වෙ දසුත්‌තරපරියායෙ පුබ්‌බභාගාති වුත්‌තා, සඞ්‌ගීතිපරියායෙ ච ලොකියලොකුත්‌තරමිස්‌සකාති. තයො සමාධීති සවිතක්‌කො සවිචාරො සමාධි , අවිතක්‌කො විචාරමත්‌තො සමාධි, අවිතක්‌කො අවිචාරො සමාධි. සම්‌පයොගවසෙන වත්‌තමානෙන සහ විතක්‌කෙන සවිතක්‌කො, සහ විචාරෙන සවිචාරො. සො ඛණිකසමාධි, විපස්‌සනාසමාධි, උපචාරසමාධි, පඨමජ්‌ඣානසමාධි. නත්‌ථි එතස්‌ස විතක්‌කොති අවිතක්‌කො. විතක්‌කවිචාරෙසු විචාරො මත්‌තා පරමා පමාණං එතස්‌සාති විචාරමත්‌තො, විචාරතො උත්‌තරි විතක්‌කෙන සම්‌පයොගං න ගච්‌ඡතීති අත්‌ථො. සො පඤ්‌චකනයෙ දුතියජ්‌ඣානසමාධි, තදුභයවිරහිතො අවිතක්‌කො අවිචාරො සමාධි. සො චතුක්‌කනයෙ දුතියජ්‌ඣානාදි, පඤ්‌චකනයෙ තතියජ්‌ඣානාදි රූපාවචරසමාධි. ඉමෙ තයොපි ලොකියා එව. සඞ්‌ගීතිපරියායෙ අපරෙපි තයො සමාධී වුත්‌තා – ‘‘සුඤ්‌ඤතො සමාධි, අනිමිත්‌තො සමාධි, අප්‌පණිහිතො සමාධී’’ති (දී. නි. 3.305). න තෙ ඉධ අධිප්‌පෙතා.
Samatho ca vipassanā cāti kāmacchandādayo paccanīkadhamme sameti vināsetīti samatho. Samādhissetaṃ nāmaṃ. Aniccatādivasena vividhehi ākārehi dhamme passatīti vipassanā. Paññāyetaṃ nāmaṃ. Ime pana dve dasuttarapariyāye pubbabhāgāti vuttā, saṅgītipariyāye ca lokiyalokuttaramissakāti. Tayo samādhīti savitakko savicāro samādhi , avitakko vicāramatto samādhi, avitakko avicāro samādhi. Sampayogavasena vattamānena saha vitakkena savitakko, saha vicārena savicāro. So khaṇikasamādhi, vipassanāsamādhi, upacārasamādhi, paṭhamajjhānasamādhi. Natthi etassa vitakkoti avitakko. Vitakkavicāresu vicāro mattā paramā pamāṇaṃ etassāti vicāramatto, vicārato uttari vitakkena sampayogaṃ na gacchatīti attho. So pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi, tadubhayavirahito avitakko avicāro samādhi. So catukkanaye dutiyajjhānādi, pañcakanaye tatiyajjhānādi rūpāvacarasamādhi. Ime tayopi lokiyā eva. Saṅgītipariyāye aparepi tayo samādhī vuttā – ‘‘suññato samādhi, animitto samādhi, appaṇihito samādhī’’ti (dī. ni. 3.305). Na te idha adhippetā.
චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානාති කායානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං, වෙදනානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං, චිත්‌තානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං, ධම්‌මානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං. පුබ්‌බභාගෙ චුද්‌දසවිධෙන කායං පරිග්‌ගණ්‌හතො කායානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං, නවවිධෙන වෙදනං පරිග්‌ගණ්‌හතො වෙදනානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං, සොළසවිධෙන චිත්‌තං පරිග්‌ගණ්‌හතො චිත්‌තානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං, පඤ්‌චවිධෙන ධම්‌මෙ පරිග්‌ගණ්‌හතො ධම්‌මානුපස්‌සනාසතිපට්‌ඨානං වෙදිතබ්‌බං. ලොකුත්‌තරං පන ඉධ න අධිප්‌පෙතං. පඤ්‌චඞ්‌ගිකො සමාධීති පඤ්‌ච අඞ්‌ගානි අස්‌ස සන්‌තීති පඤ්‌චඞ්‌ගිකො, චතුත්‌ථජ්‌ඣානසමාධි. පීතිඵරණතා, සුඛඵරණතා, චෙතොඵරණතා, ආලොකඵරණතා, පච්‌චවෙක්‌ඛණනිමිත්‌තන්‌ති පඤ්‌ච අඞ්‌ගානි. පීතිං ඵරමානා උප්‌පජ්‌ජතීති ද්‌වීසු ඣානෙසු පඤ්‌ඤා පීතිඵරණතා නාම. සුඛං ඵරමානා උප්‌පජ්‌ජතීති තීසු ඣානෙසු පඤ්‌ඤා සුඛඵරණතා නාම. පරෙසං චෙතො ඵරමානා උප්‌පජ්‌ජතීති චෙතොපරියපඤ්‌ඤා චෙතොඵරණතා නාම. ආලොකං ඵරමානා උප්‌පජ්‌ජතීති දිබ්‌බචක්‌ඛුපඤ්‌ඤා ආලොකඵරණතා නාම. පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං පච්‌චවෙක්‌ඛණනිමිත්‌තං නාම. වුත්‌තම්‌පි චෙතං –
Cattāro satipaṭṭhānāti kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ. Pubbabhāge cuddasavidhena kāyaṃ pariggaṇhato kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, navavidhena vedanaṃ pariggaṇhato vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, soḷasavidhena cittaṃ pariggaṇhato cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, pañcavidhena dhamme pariggaṇhato dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Lokuttaraṃ pana idha na adhippetaṃ. Pañcaṅgiko samādhīti pañca aṅgāni assa santīti pañcaṅgiko, catutthajjhānasamādhi. Pītipharaṇatā, sukhapharaṇatā, cetopharaṇatā, ālokapharaṇatā, paccavekkhaṇanimittanti pañca aṅgāni. Pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma. Sukhaṃ pharamānā uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma. Paresaṃ ceto pharamānā uppajjatīti cetopariyapaññā cetopharaṇatā nāma. Ālokaṃ pharamānā uppajjatīti dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā nāma. Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimittaṃ nāma. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ද්‌වීසු ඣානෙසු පඤ්‌ඤා පීතිඵරණතා, තීසු ඣානෙසු පඤ්‌ඤා සුඛඵරණතා, පරචිත්‌තපඤ්‌ඤා චෙතොඵරණතා, දිබ්‌බචක්‌ඛුපඤ්‌ඤා ආලොකඵරණතා, තම්‌හා තම්‌හා සමාධිම්‌හා වුට්‌ඨිතස්‌ස පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං පච්‌චවෙක්‌ඛණනිමිත්‌ත’’න්‌ති (විභ. 804).
‘‘Dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā, tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā, paracittapaññā cetopharaṇatā, dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimitta’’nti (vibha. 804).
තඤ්‌හි වුට්‌ඨිතසමාධිස්‌ස පවත්‌තාකාරගහණතො නිමිත්‌තන්‌ති වුත්‌තං. තත්‌ථ ච පීතිඵරණතා සුඛඵරණතා ද්‌වෙ පාදා විය, චෙතොඵරණතා ආලොකඵරණතා ද්‌වෙ හත්‌ථා විය, අභිඤ්‌ඤාපාදකං චතුත්‌ථජ්‌ඣානං මජ්‌ඣිමකායො විය, පච්‌චවෙක්‌ඛණනිමිත්‌තං සීසං විය. ඉති ආයස්‌මා ධම්‌මසෙනාපති සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරො පඤ්‌චඞ්‌ගිකං සම්‌මාසමාධිං අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගසම්‌පන්‌නං පුරිසං විය කත්‌වා දස්‌සෙසි.
Tañhi vuṭṭhitasamādhissa pavattākāragahaṇato nimittanti vuttaṃ. Tattha ca pītipharaṇatā sukhapharaṇatā dve pādā viya, cetopharaṇatā ālokapharaṇatā dve hatthā viya, abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ majjhimakāyo viya, paccavekkhaṇanimittaṃ sīsaṃ viya. Iti āyasmā dhammasenāpati sāriputtatthero pañcaṅgikaṃ sammāsamādhiṃ aṅgapaccaṅgasampannaṃ purisaṃ viya katvā dassesi.
ඡ අනුස්‌සතිට්‌ඨානානීති පුනප්‌පුනං උප්‌පජ්‌ජනතො සතියො එව අනුස්‌සතියො, පවත්‌තිතබ්‌බට්‌ඨානස්‌මිංයෙව පවත්‌තත්‌තා සද්‌ධාපබ්‌බජිතස්‌ස කුලපුත්‌තස්‌ස අනුරූපා සතියොතිපි අනුස්‌සතියො, අනුස්‌සතියො එව පීතිආදීනං ඨානත්‌තා අනුස්‌සතිට්‌ඨානානි. කතමානි ඡ? බුද්‌ධානුස්‌සති ධම්‌මානුස්‌සති සඞ්‌ඝානුස්‌සති සීලානුස්‌සති චාගානුස්‌සති දෙවතානුස්‌සති (දී. නි. 3.327). බොජ්‌ඣඞ්‌ගාති බොධියා, බොධිස්‌ස වා අඞ්‌ගා. ඉදං වුත්‌තං හොති – යා එසා ධම්‌මසාමග්‌ගී යාය ලොකුත්‌තරමග්‌ගක්‌ඛණෙ උප්‌පජ්‌ජමානාය ලීනුද්‌ධච්‌චපතිට්‌ඨානායූහනකාමසුඛත්‌තකිලමථානුයොගඋච්‌ඡෙදසස්‌සතාභිනිවෙසාදීනං අනෙකෙසං උපද්‌දවානං පටිපක්‌ඛභූතාය සතිධම්‌මවිචයවීරියපීතිපස්‌සද්‌ධිසමාධිඋපෙක්‌ඛාසඞ්‌ඛාතාය ධම්‌මසාමග්‌ගියා අරියසාවකො බුජ්‌ඣතීති කත්‌වා බොධීති වුච්‌චති. බුජ්‌ඣතීති කිලෙසසන්‌තානනිද්‌දාය වුට්‌ඨහති, චත්‌තාරි වා අරියසච්‌චානි පටිවිජ්‌ඣති, නිබ්‌බානමෙව වා සච්‌ඡිකරොති, තස්‌සා ධම්‌මසාමග්‌ගිසඞ්‌ඛාතාය බොධියා අඞ්‌ගාතිපි බොජ්‌ඣඞ්‌ගා ඣානඞ්‌ගමග්‌ගඞ්‌ගාදයො විය. යො පනෙස යථාවුත්‌තප්‌පකාරාය එතාය ධම්‌මසාමග්‌ගියා බුජ්‌ඣතීති කත්‌වා අරියසාවකො බොධීති වුච්‌චති, තස්‌ස බොධිස්‌ස අඞ්‌ගාතිපි බොජ්‌ඣඞ්‌ගා සෙනඞ්‌ගරථඞ්‌ගාදයො විය. තෙනාහු අට්‌ඨකථාචරියා ‘‘බුජ්‌ඣනකස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස අඞ්‌ගාති වා බොජ්‌ඣඞ්‌ගා’’ති. අපිච ‘‘බොජ්‌ඣඞ්‌ගාති කෙනට්‌ඨෙන බොජ්‌ඣඞ්‌ගා, බොධාය සංවත්‌තන්‌තීති බොජ්‌ඣඞ්‌ගා’’තිආදිනා (පටි. ම. 2.17) නයෙන බොජ්‌ඣඞ්‌ගට්‌ඨො වෙදිතබ්‌බො. අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගොති තංතංමග්‌ගවජ්‌ඣකිලෙසෙහි ආරකත්‌තා අරියභාවකරත්‌තා අරියඵලපටිලාභකරත්‌තා ච අරියො. අට්‌ඨ අඞ්‌ගානි අස්‌සාති අට්‌ඨඞ්‌ගිකො. සොයං චතුරඞ්‌ගිකා විය සෙනා, පඤ්‌චඞ්‌ගිකං විය ච තූරියං අඞ්‌ගමත්‌තමෙව හොති, අඞ්‌ගවිනිමුත්‌තො නත්‌ථි. බොජ්‌ඣඞ්‌ගමග්‌ගඞ්‌ගා ලොකුත්‌තරා, දසුත්‌තරපරියායෙන පුබ්‌බභාගාපි ලබ්‌භන්‌ති.
Cha anussatiṭṭhānānīti punappunaṃ uppajjanato satiyo eva anussatiyo, pavattitabbaṭṭhānasmiṃyeva pavattattā saddhāpabbajitassa kulaputtassa anurūpā satiyotipi anussatiyo, anussatiyo eva pītiādīnaṃ ṭhānattā anussatiṭṭhānāni. Katamāni cha? Buddhānussati dhammānussati saṅghānussati sīlānussati cāgānussati devatānussati (dī. ni. 3.327). Bojjhaṅgāti bodhiyā, bodhissa vā aṅgā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā esā dhammasāmaggī yāya lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati. Bujjhatīti kilesasantānaniddāya vuṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikaroti, tassā dhammasāmaggisaṅkhātāya bodhiyā aṅgātipi bojjhaṅgā jhānaṅgamaggaṅgādayo viya. Yo panesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti. Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā, bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā’’tiādinā (paṭi. ma. 2.17) nayena bojjhaṅgaṭṭho veditabbo. Ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti taṃtaṃmaggavajjhakilesehi ārakattā ariyabhāvakarattā ariyaphalapaṭilābhakarattā ca ariyo. Aṭṭha aṅgāni assāti aṭṭhaṅgiko. Soyaṃ caturaṅgikā viya senā, pañcaṅgikaṃ viya ca tūriyaṃ aṅgamattameva hoti, aṅgavinimutto natthi. Bojjhaṅgamaggaṅgā lokuttarā, dasuttarapariyāyena pubbabhāgāpi labbhanti.
නව පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගානීති සීලවිසුද්‌ධි පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං, චිත්‌තවිසුද්‌ධි පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං, දිට්‌ඨිවිසුද්‌ධි පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං, කඞ්‌ඛාවිතරණවිසුද්‌ධි පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං, මග්‌ගාමග්‌ගඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධි පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං, පටිපදාඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධි පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං, ඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධි පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං, පඤ්‌ඤා පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං, විමුත්‌ති පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගං (දී. නි. 3.359). සීලවිසුද්‌ධීති විසුද්‌ධිං පාපෙතුං සමත්‌ථං චතුපාරිසුද්‌ධිසීලං. තඤ්‌හි දුස්‌සීල්‍යමලං විසොධෙති. පාරිසුද්‌ධිපධානියඞ්‌ගන්‌ති පරිසුද්‌ධභාවස්‌ස පධානං උත්‌තමං අඞ්‌ගං. චිත්‌තවිසුද්‌ධීති විපස්‌සනාය පදට්‌ඨානභූතා පගුණා අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො. තා හි කාමච්‌ඡන්‌දාදිචිත්‌තමලං විසොධෙන්‌ති. දිට්‌ඨිවිසුද්‌ධීති සප්‌පච්‌චයනාමරූපදස්‌සනං. තඤ්‌හි සත්‌තදිට්‌ඨිමලං විසොධෙති. කඞ්‌ඛාවිතරණවිසුද්‌ධීති පච්‌චයාකාරඤාණං. තෙන හි තීසු අද්‌ධාසු පච්‌චයවසෙන ධම්‌මා පවත්‌තන්‌තීති පස්‌සන්‌තො තීසුපි අද්‌ධාසු සත්‌තකඞ්‌ඛාමලං විතරන්‌තො විසුජ්‌ඣති. මග්‌ගාමග්‌ගඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධීති උදයබ්‌බයානුපස්‌සනක්‌ඛණෙ උප්‌පන්‌නා ඔභාසඤාණපීතිපස්‌සද්‌ධිසුඛඅධිමොක්‌ඛපග්‌ගහඋපට්‌ඨානඋපෙක්‌ඛානිකන්‌තීති දස විපස්‌සනුපක්‌කිලෙසා, න මග්‌ගො, වීථිපටිපන්‌නං උදයබ්‌බයඤාණං මග්‌ගොති එවං මග්‌ගාමග්‌ගෙ ඤාණං නාම. තෙන හි අමග්‌ගමලං විසොධෙති. පටිපදාඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධීති වීථිපටිපන්‌නං උදයබ්‌බයානුපස්‌සනාඤාණං භඞ්‌ගානුපස්‌සනාඤාණං භයතුපට්‌ඨානානුපස්‌සනාඤාණං ආදීනවානුපස්‌සනාඤාණං නිබ්‌බිදානුපස්‌සනාඤාණං මුඤ්‌චිතුකම්‍යතාඤාණං පටිසඞ්‌ඛානුපස්‌සනාඤාණං සඞ්‌ඛාරුපෙක්‌ඛාඤාණං අනුලොමඤාණන්‌ති ඉමානි නව විපස්‌සනාඤාණානි. තානි හි නිච්‌චසඤ්‌ඤාදිමලං විසොධෙන්‌ති. ඤාණදස්‌සනවිසුද්‌ධීති චතුඅරියමග්‌ගපඤ්‌ඤා. සා හි සමුච්‌ඡෙදතො සකසකමග්‌ගවජ්‌ඣකිලෙසමලං විසොධෙති. පඤ්‌ඤාති අරහත්‌තඵලපඤ්‌ඤා. විමුත්‌තීති අරහත්‌තඵලවිමුත්‌ති.
Navapārisuddhipadhāniyaṅgānīti sīlavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, cittavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, diṭṭhivisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, kaṅkhāvitaraṇavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, maggāmaggañāṇadassanavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, paṭipadāñāṇadassanavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, ñāṇadassanavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, paññā pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, vimutti pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ (dī. ni. 3.359). Sīlavisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ catupārisuddhisīlaṃ. Tañhi dussīlyamalaṃ visodheti. Pārisuddhipadhāniyaṅganti parisuddhabhāvassa padhānaṃ uttamaṃ aṅgaṃ. Cittavisuddhīti vipassanāya padaṭṭhānabhūtā paguṇā aṭṭha samāpattiyo. Tā hi kāmacchandādicittamalaṃ visodhenti. Diṭṭhivisuddhīti sappaccayanāmarūpadassanaṃ. Tañhi sattadiṭṭhimalaṃ visodheti. Kaṅkhāvitaraṇavisuddhīti paccayākārañāṇaṃ. Tena hi tīsu addhāsu paccayavasena dhammā pavattantīti passanto tīsupi addhāsu sattakaṅkhāmalaṃ vitaranto visujjhati. Maggāmaggañāṇadassanavisuddhīti udayabbayānupassanakkhaṇe uppannā obhāsañāṇapītipassaddhisukhaadhimokkhapaggahaupaṭṭhānaupekkhānikantīti dasa vipassanupakkilesā, na maggo, vīthipaṭipannaṃ udayabbayañāṇaṃ maggoti evaṃ maggāmagge ñāṇaṃ nāma. Tena hi amaggamalaṃ visodheti. Paṭipadāñāṇadassanavisuddhīti vīthipaṭipannaṃ udayabbayānupassanāñāṇaṃ bhaṅgānupassanāñāṇaṃ bhayatupaṭṭhānānupassanāñāṇaṃ ādīnavānupassanāñāṇaṃ nibbidānupassanāñāṇaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāñāṇaṃ saṅkhārupekkhāñāṇaṃ anulomañāṇanti imāni nava vipassanāñāṇāni. Tāni hi niccasaññādimalaṃ visodhenti. Ñāṇadassanavisuddhīti catuariyamaggapaññā. Sā hi samucchedato sakasakamaggavajjhakilesamalaṃ visodheti. Paññāti arahattaphalapaññā. Vimuttīti arahattaphalavimutti.
දස කසිණායතනානීති ‘‘පථවීකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති උද්‌ධං අධො තිරියං අද්‌වයං අප්‌පමාණං, ආපොකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති…පෙ.… තෙජොකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති…පෙ.… වායොකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති…පෙ.… නීලකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති…පෙ.… පීතකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති…පෙ.… ලොහිතකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති…පෙ.… ඔදාතකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති…පෙ.… ආකාසකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති…පෙ.… විඤ්‌ඤාණකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති උද්‌ධං අධො තිරියං අද්‌වයං අප්‌පමාණ’’න්‌ති (අ. නි. 10.25; දී. නි. 3.360) එවං වුත්‌තානි දස. එතානි හි සකලඵරණට්‌ඨෙන කසිණානි, තදාරම්‌මණානං ධම්‌මානං ඛෙත්‌තට්‌ඨෙන අධිට්‌ඨානට්‌ඨෙන වා ආයතනානි. උද්‌ධන්‌ති උපරිගගනතලාභිමුඛං. අධොති හෙට්‌ඨාභූමිතලාභිමුඛං. තිරියන්‌ති ඛෙත්‌තමණ්‌ඩලමිව සමන්‌තා පරිච්‌ඡින්‌නං. එකච්‌චො හි උද්‌ධමෙව කසිණං වඩ්‌ඪෙති එකච්‌චො අධො, එකච්‌චො සමන්‌තතො. එකොපි තෙන තෙන වා කාරණෙන එවං පසාරෙති ආලොකමිව රූපදස්‌සනකාමො. තෙන වුත්‌තං – ‘‘පථවීකසිණමෙකො සඤ්‌ජානාති උද්‌ධං අධො තිරිය’’න්‌ති (අ. නි. 10.25; දී. නි. 3.360). අද්‌වයන්‌ති ඉදං පන එකස්‌ස අඤ්‌ඤභාවානුපගමනත්‌ථං වුත්‌තං. යථා හි උදකං පවිට්‌ඨස්‌ස සබ්‌බදිසාසු උදකමෙව හොති න අඤ්‌ඤං, එවමෙව පථවීකසිණං පථවීකසිණමෙව හොති, නත්‌ථි තස්‌ස අඤ්‌ඤකසිණසම්‌භෙදොති. එස නයො සබ්‌බත්‌ථ. අප්‌පමාණන්‌ති ඉදං තස්‌ස තස්‌ස ඵරණඅප්‌පමාණවසෙන වුත්‌තං. තඤ්‌හි මනසා ඵරන්‌තො සකලමෙව ඵරති, න ‘‘අයමස්‌ස ආදි ඉදං මජ්‌ඣ’’න්‌ති පමාණං ගණ්‌හාතීති. ආකාසකසිණන්‌ති කසිණුග්‌ඝාටිමාකාසො පරිච්‌ඡෙදාකාසකසිණඤ්‌ච. විඤ්‌ඤාණකසිණන්‌ති කසිණුග්‌ඝාටිමාකාසෙ පවත්‌තවිඤ්‌ඤාණං. තත්‌ථ කසිණවසෙන කසිණුග්‌ඝාටිමාකාසෙ, කසිණුග්‌ඝාටිමාකාසවසෙන තත්‌ථ පවත්‌තවිඤ්‌ඤාණෙ උද්‌ධංඅධොතිරියතා වෙදිතබ්‌බා, පරිච්‌ඡෙදාකාසකසිණස්‌සපි වඩ්‌ඪනීයත්‌තා තස්‌ස වසෙනපීති.
Dasa kasiṇāyatanānīti ‘‘pathavīkasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ appamāṇaṃ, āpokasiṇameko sañjānāti…pe… tejokasiṇameko sañjānāti…pe… vāyokasiṇameko sañjānāti…pe… nīlakasiṇameko sañjānāti…pe… pītakasiṇameko sañjānāti…pe… lohitakasiṇameko sañjānāti…pe… odātakasiṇameko sañjānāti…pe… ākāsakasiṇameko sañjānāti…pe… viññāṇakasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ appamāṇa’’nti (a. ni. 10.25; dī. ni. 3.360) evaṃ vuttāni dasa. Etāni hi sakalapharaṇaṭṭhena kasiṇāni, tadārammaṇānaṃ dhammānaṃ khettaṭṭhena adhiṭṭhānaṭṭhena vā āyatanāni. Uddhanti uparigaganatalābhimukhaṃ. Adhoti heṭṭhābhūmitalābhimukhaṃ. Tiriyanti khettamaṇḍalamiva samantā paricchinnaṃ. Ekacco hi uddhameva kasiṇaṃ vaḍḍheti ekacco adho, ekacco samantato. Ekopi tena tena vā kāraṇena evaṃ pasāreti ālokamiva rūpadassanakāmo. Tena vuttaṃ – ‘‘pathavīkasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriya’’nti (a. ni. 10.25; dī. ni. 3.360). Advayanti idaṃ pana ekassa aññabhāvānupagamanatthaṃ vuttaṃ. Yathā hi udakaṃ paviṭṭhassa sabbadisāsu udakameva hoti na aññaṃ, evameva pathavīkasiṇaṃ pathavīkasiṇameva hoti, natthi tassa aññakasiṇasambhedoti. Esa nayo sabbattha. Appamāṇanti idaṃ tassa tassa pharaṇaappamāṇavasena vuttaṃ. Tañhi manasā pharanto sakalameva pharati, na ‘‘ayamassa ādi idaṃ majjha’’nti pamāṇaṃ gaṇhātīti. Ākāsakasiṇanti kasiṇugghāṭimākāso paricchedākāsakasiṇañca. Viññāṇakasiṇanti kasiṇugghāṭimākāse pavattaviññāṇaṃ. Tattha kasiṇavasena kasiṇugghāṭimākāse, kasiṇugghāṭimākāsavasena tattha pavattaviññāṇe uddhaṃadhotiriyatā veditabbā, paricchedākāsakasiṇassapi vaḍḍhanīyattā tassa vasenapīti.
26. ඉදානි භාවනාපභෙදං දස්‌සෙන්‌තො ද්‌වෙ භාවනාතිආදිමාහ. තත්‌ථ ලොකියාතිආදීසු ලොකො වුච්‌චති ලුජ්‌ජනපලුජ්‌ජනට්‌ඨෙන වට්‌ටං, තස්‌මිං පරියාපන්‌නභාවෙන ලොකෙ නියුත්‌තාති ලොකියා, ලොකියානං ධම්‌මානං භාවනා ලොකියා. කිඤ්‌චාපි ධම්‌මානං භාවනාති වොහාරවසෙන වුච්‌චති, තෙහි පන විසුං භාවනා නත්‌ථි. තෙ එව හි ධම්‌මා භාවියමානා භාවනාති වුච්‌චන්‌ති. උත්‌තිණ්‌ණාති උත්‌තරා, ලොකෙ අපරියාපන්‌නභාවෙන ලොකතො උත්‌තරාති ලොකුත්‌තරා.
26. Idāni bhāvanāpabhedaṃ dassento dve bhāvanātiādimāha. Tattha lokiyātiādīsu loko vuccati lujjanapalujjanaṭṭhena vaṭṭaṃ, tasmiṃ pariyāpannabhāvena loke niyuttāti lokiyā, lokiyānaṃ dhammānaṃ bhāvanā lokiyā. Kiñcāpi dhammānaṃ bhāvanāti vohāravasena vuccati, tehi pana visuṃ bhāvanā natthi. Te eva hi dhammā bhāviyamānā bhāvanāti vuccanti. Uttiṇṇāti uttarā, loke apariyāpannabhāvena lokato uttarāti lokuttarā.
රූපභවසඞ්‌ඛාතෙ රූපෙ අවචරන්‌තීති රූපාවචරා. කුසලසද්‌දො පනෙත්‌ථ ආරොග්‍යඅනවජ්‌ජඡෙකසුඛවිපාකෙසු දිස්‌සති. ‘‘කච්‌චි නු භොතො කුසලං? කච්‌චි භොතො අනාමය’’න්‌තිආදීසු (ජා. 1.15.146; 2.20.129) ආරොග්‍යෙ. ‘‘කතමො පන, භන්‌තෙ, කායසමාචාරො කුසලො? යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො අනවජ්‌ජො’’ති (ම. නි. 2.361) ච ‘‘පුන චපරං, භන්‌තෙ, එතදානුත්‌තරියං, යථා භගවා ධම්‌මං දෙසෙති කුසලෙසු ධම්‌මෙසූ’’ති (දී. නි. 3.145) ච එවමාදීසු අනවජ්‌ජෙ. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, රාජකුමාර, කුසලො ත්‌වං රථස්‌ස අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගාන’’න්‌ති? (ම. නි. 2.87) ‘‘කුසලා නච්‌චගීතස්‌ස සික්‌ඛිතා චාතුරිත්‌ථියො’’ති (ජා. 2.22.94) ච ආදීසු ඡෙකෙ. ‘‘කුසලානං ධම්‌මානං සමාදානහෙතු එවමිදං පුඤ්‌ඤං පවඩ්‌ඪතී’’ති (දී. නි. 3.80) ‘‘කුසලස්‌ස කම්‌මස්‌ස කතත්‌තා උපචිතත්‌තා’’ති (ධ. ස. 431) ච ආදීසු සුඛවිපාකෙ. ස්‌වායමිධ ආරොග්‍යෙපි අනවජ්‌ජෙපි සුඛවිපාකෙපි වට්‌ටති. වචනත්‌ථො පනෙත්‌ථ කුච්‌ඡිතෙ පාපකෙ ධම්‌මෙ සලයන්‌ති චලයන්‌ති කම්‌පෙන්‌ති විද්‌ධංසෙන්‌තීති කුසලා, කුච්‌ඡිතෙන වා ආකාරෙන සයන්‌ති පවත්‌තන්‌තීති කුසා, තෙ අකුසලසඞ්‌ඛාතෙ කුසෙ ලුනන්‌ති ඡින්‌දන්‌තීති කුසලා, කුච්‌ඡිතානං වා සානතො තනුකරණතො කුසං, ඤාණං. තෙන කුසෙන ලාතබ්‌බා ගහෙතබ්‌බා පවත්‌තෙතබ්‌බාති කුසලා, යථා වා කුසා උභයභාගගතං හත්‌ථප්‌පදෙසං ලුනන්‌ති, එවමිමෙපි උප්‌පන්‌නානුප්‌පන්‌නභාවෙන උභයභාගගතං සංකිලෙසපක්‌ඛං ලුනන්‌ති, තස්‌මා කුසා විය ලුනන්‌තීති කුසලා. තෙසං රූපාවචරකුසලානං භාවනා. අරූපභවසඞ්‌ඛාතෙ අරූපෙ අවචරන්‌තීති අරූපාවචරා. තෙභූමකවට්‌ටෙ පරියාපන්‌නා අන්‌තොගධාති පරියාපන්‌නා, තස්‌මිං න පරියාපන්‌නාති අපරියාපන්‌නා, ලොකුත්‌තරා.
Rūpabhavasaṅkhāte rūpe avacarantīti rūpāvacarā. Kusalasaddo panettha ārogyaanavajjachekasukhavipākesu dissati. ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ? Kacci bhoto anāmaya’’ntiādīsu (jā. 1.15.146; 2.20.129) ārogye. ‘‘Katamo pana, bhante, kāyasamācāro kusalo? Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro anavajjo’’ti (ma. ni. 2.361) ca ‘‘puna caparaṃ, bhante, etadānuttariyaṃ, yathā bhagavā dhammaṃ deseti kusalesu dhammesū’’ti (dī. ni. 3.145) ca evamādīsu anavajje. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, rājakumāra, kusalo tvaṃ rathassa aṅgapaccaṅgāna’’nti? (Ma. ni. 2.87) ‘‘kusalā naccagītassa sikkhitā cāturitthiyo’’ti (jā. 2.22.94) ca ādīsu cheke. ‘‘Kusalānaṃ dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’ti (dī. ni. 3.80) ‘‘kusalassa kammassa katattā upacitattā’’ti (dha. sa. 431) ca ādīsu sukhavipāke. Svāyamidha ārogyepi anavajjepi sukhavipākepi vaṭṭati. Vacanattho panettha kucchite pāpake dhamme salayanti calayanti kampenti viddhaṃsentīti kusalā, kucchitena vā ākārena sayanti pavattantīti kusā, te akusalasaṅkhāte kuse lunanti chindantīti kusalā, kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato kusaṃ, ñāṇaṃ. Tena kusena lātabbā gahetabbā pavattetabbāti kusalā, yathā vā kusā ubhayabhāgagataṃ hatthappadesaṃ lunanti, evamimepi uppannānuppannabhāvena ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ lunanti, tasmā kusā viya lunantīti kusalā. Tesaṃ rūpāvacarakusalānaṃ bhāvanā. Arūpabhavasaṅkhāte arūpe avacarantīti arūpāvacarā. Tebhūmakavaṭṭe pariyāpannā antogadhāti pariyāpannā, tasmiṃ na pariyāpannāti apariyāpannā, lokuttarā.
කාමාවචරකුසලානං ධම්‌මානං භාවනා කස්‌මා න වුත්‌තාති චෙ? අප්‌පනාප්‌පත්‌තාය එව භාවනාය අභිධම්‌මෙ භාවනාති අධිප්‌පෙතත්‌තා. වුත්‌තඤ්‌හි තත්‌ථ –
Kāmāvacarakusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanā kasmā na vuttāti ce? Appanāppattāya eva bhāvanāya abhidhamme bhāvanāti adhippetattā. Vuttañhi tattha –
‘‘යොගවිහිතෙසු වා කම්‌මායතනෙසු යොගවිහිතෙසු වා සිප්‌පායතනෙසු යොගවිහිතෙසු වා විජ්‌ජාට්‌ඨානෙසු කම්‌මස්‌සකතං වා සච්‌චානුලොමිකං වා රූපං අනිච්‌චන්‌ති වා, වෙදනා අනිච්‌චාති වා, සඤ්‌ඤා අනිච්‌චාති වා, සඞ්‌ඛාරා අනිච්‌චාති වා, විඤ්‌ඤාණං අනිච්‌චන්‌ති වා යං එවරූපං අනුලොමිකං ඛන්‌තිං දිට්‌ඨිං රුචිං මුදිං පෙක්‌ඛං ධම්‌මනිජ්‌ඣානක්‌ඛන්‌තිං පරතො අසුත්‌වා පටිලභති, අයං වුච්‌චති චින්‌තාමයා පඤ්‌ඤා. යොගවිහිතෙසු වා කම්‌මායතනෙසු…පෙ.… ධම්‌මනිජ්‌ඣානක්‌ඛන්‌තිං පරතො සුත්‌වා පටිලභති, අයං වුච්‌චති සුතමයා පඤ්‌ඤා. සබ්‌බාපි සමාපන්‌නස්‌ස පඤ්‌ඤා භාවනාමයා පඤ්‌ඤා’’ති (විභ. 768).
‘‘Yogavihitesu vā kammāyatanesu yogavihitesu vā sippāyatanesu yogavihitesu vā vijjāṭṭhānesu kammassakataṃ vā saccānulomikaṃ vā rūpaṃ aniccanti vā, vedanā aniccāti vā, saññā aniccāti vā, saṅkhārā aniccāti vā, viññāṇaṃ aniccanti vā yaṃ evarūpaṃ anulomikaṃ khantiṃ diṭṭhiṃ ruciṃ mudiṃ pekkhaṃ dhammanijjhānakkhantiṃ parato asutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati cintāmayā paññā. Yogavihitesu vā kammāyatanesu…pe… dhammanijjhānakkhantiṃ parato sutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati sutamayā paññā. Sabbāpi samāpannassa paññā bhāvanāmayā paññā’’ti (vibha. 768).
සා පන කාමාවචරභාවනා ආවජ්‌ජනභවඞ්‌ගපාතෙහි අන්‌තරිතත්‌තා භාවනාති න වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. සබ්‌බෙසං පන පුඤ්‌ඤානං තිවිධපුඤ්‌ඤකිරියවත්‌ථූනං අන්‌තොගධත්‌තා උපචාරසමාධිවිපස්‌සනාසමාධීනං භාවනාමයපුඤ්‌ඤතා සිද්‌ධා. ඉධ පන ලොකියභාවනාය එව සඞ්‌ගහිතා. රූපාරූපාවචරානං තිවිධභාවෙ හීනාති ලාමකා. හීනුත්‌තමානං මජ්‌ඣෙ භවා මජ්‌ඣා, මජ්‌ඣිමාතිපි පාඨො. පධානභාවං නීතාති පණීතා, උත්‌තමාති අත්‌ථො. ආයූහනවසෙන අයං හීනමජ්‌ඣිමපණීතතා වෙදිතබ්‌බා. යස්‌සා හි ආයූහනක්‌ඛණෙ ඡන්‌දො වා හීනො හොති වීරියං වා චිත්‌තං වා වීමංසා වා, සා හීනා නාම. යස්‌සා තෙ ධම්‌මා මජ්‌ඣිමා, සා මජ්‌ඣිමා නාම. යස්‌සා තෙ ධම්‌මා පණීතා, සා පණීතා නාම. මුදුකෙහි වා ඉන්‌ද්‍රියෙහි සම්‌පයුත්‌තා හීනා නාම, මජ්‌ඣිමෙහි ඉන්‌ද්‍රියෙහි සම්‌පයුත්‌තා මජ්‌ඣිමා, අධිමත්‌තෙහි ඉන්‌ද්‍රියෙහි සම්‌පයුත්‌තා පණීතා නාම. අපරියාපන්‌නාය හීනමජ්‌ඣිමත්‌තාභාවා පණීතතා එව වුත්‌තා. සා හි උත්‌තමට්‌ඨෙන අතප්‌පකට්‌ඨෙන ච පණීතා.
Sā pana kāmāvacarabhāvanā āvajjanabhavaṅgapātehi antaritattā bhāvanāti na vuttāti veditabbā. Sabbesaṃ pana puññānaṃ tividhapuññakiriyavatthūnaṃ antogadhattā upacārasamādhivipassanāsamādhīnaṃ bhāvanāmayapuññatā siddhā. Idha pana lokiyabhāvanāya eva saṅgahitā. Rūpārūpāvacarānaṃ tividhabhāve hīnāti lāmakā. Hīnuttamānaṃ majjhe bhavā majjhā, majjhimātipi pāṭho. Padhānabhāvaṃ nītāti paṇītā, uttamāti attho. Āyūhanavasena ayaṃ hīnamajjhimapaṇītatā veditabbā. Yassā hi āyūhanakkhaṇe chando vā hīno hoti vīriyaṃ vā cittaṃ vā vīmaṃsā vā, sā hīnā nāma. Yassā te dhammā majjhimā, sā majjhimā nāma. Yassā te dhammā paṇītā, sā paṇītā nāma. Mudukehi vā indriyehi sampayuttā hīnā nāma, majjhimehi indriyehi sampayuttā majjhimā, adhimattehi indriyehi sampayuttā paṇītā nāma. Apariyāpannāya hīnamajjhimattābhāvā paṇītatā eva vuttā. Sā hi uttamaṭṭhena atappakaṭṭhena ca paṇītā.
27. පඨමභාවනාචතුක්‌කෙ භාවෙතීති එකස්‌මිංයෙව ඛණෙ තථා තථා පටිවිජ්‌ඣන්‌තො අරියමග්‌ගං භාවෙති. දුතියභාවනාචතුක්‌කෙ එසනාභාවනාති අප්‌පනාපුබ්‌බභාගෙ භාවනා. සා හි අප්‌පනං එසන්‌ති එතායාති එසනාති වුත්‌තා. පටිලාභභාවනාති අප්‌පනාභාවනා. සා හි තාය එසනාය පටිලබ්‌භතීති පටිලාභොති වුත්‌තා. එකරසාභාවනාති පටිලාභෙ වසීභාවං පත්‌තුකාමස්‌ස පයොගකාලෙ භාවනා. සා හි තෙන තෙන පහානෙන තෙහි තෙහි කිලෙසෙහි විමුත්‌තත්‌තා විමුත්‌තිරසෙන එකරසාති කත්‌වා එකරසාති වුත්‌තා. ආසෙවනාභාවනාති පටිලාභෙ වසිප්‌පත්‌තස්‌ස යථාරුචි පරිභොගකාලෙ භාවනා. සා හි භුසං සෙවීයතීති ආසෙවනාති වුත්‌තා. කෙචි පන ‘‘ආසෙවනාභාවනා වසීකම්‌මං, එකරසාභාවනා සබ්‌බත්‌ථිකා’’ති වණ්‌ණයන්‌ති. චතුක්‌කවිභාගෙ සමාධිං සමාපජ්‌ජන්‌තානන්‌ති වත්‌තමානසමීපෙ වත්‌තමානවචනං. තත්‌ථ ජාතාති තස්‌මිං පුබ්‌බභාගෙ ජාතා. එකරසා හොන්‌තීති අප්‌පනුප්‌පාදනෙ සමානකිච්‌චා හොන්‌ති. සමාධිං සමාපන්‌නානන්‌ති අප්‌පිතප්‌පනානං. තත්‌ථ ජාතාති තස්‌සා අප්‌පනාය ජාතා. අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං නාතිවත්‌තන්‌තීති සමප්‌පවත්‌තියා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං නාතික්‌කමන්‌ති. අධිමොක්‌ඛට්‌ඨෙන සද්‌ධින්‌ද්‍රියං භාවයතොතිආදීසු එකක්‌ඛණෙපි එකෙකස්‌ස ඉන්‌ද්‍රියස්‌ස සකසකකිච්‌චකරණෙ තංතංනිස්‌සයවසෙන සකසකකිච්‌චකාරකානි සෙසානිපි ඉන්‌ද්‍රියානි විමුත්‌තිරසෙන එකරසා හොන්‌තීති විමුත්‌තිරසෙනෙව එකරසට්‌ඨෙන භාවනා. බලබොජ්‌ඣඞ්‌ගමග්‌ගඞ්‌ගෙසුපි එසෙව නයො. එකරසාති ච ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසො කතො.
27. Paṭhamabhāvanācatukke bhāvetīti ekasmiṃyeva khaṇe tathā tathā paṭivijjhanto ariyamaggaṃ bhāveti. Dutiyabhāvanācatukke esanābhāvanāti appanāpubbabhāge bhāvanā. Sā hi appanaṃ esanti etāyāti esanāti vuttā. Paṭilābhabhāvanāti appanābhāvanā. Sā hi tāya esanāya paṭilabbhatīti paṭilābhoti vuttā. Ekarasābhāvanāti paṭilābhe vasībhāvaṃ pattukāmassa payogakāle bhāvanā. Sā hi tena tena pahānena tehi tehi kilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasāti katvā ekarasāti vuttā. Āsevanābhāvanāti paṭilābhe vasippattassa yathāruci paribhogakāle bhāvanā. Sā hi bhusaṃ sevīyatīti āsevanāti vuttā. Keci pana ‘‘āsevanābhāvanā vasīkammaṃ, ekarasābhāvanā sabbatthikā’’ti vaṇṇayanti. Catukkavibhāge samādhiṃ samāpajjantānanti vattamānasamīpe vattamānavacanaṃ. Tattha jātāti tasmiṃ pubbabhāge jātā. Ekarasā hontīti appanuppādane samānakiccā honti. Samādhiṃ samāpannānanti appitappanānaṃ. Tattha jātāti tassā appanāya jātā. Aññamaññaṃ nātivattantīti samappavattiyā aññamaññaṃ nātikkamanti. Adhimokkhaṭṭhenasaddhindriyaṃbhāvayatotiādīsu ekakkhaṇepi ekekassa indriyassa sakasakakiccakaraṇe taṃtaṃnissayavasena sakasakakiccakārakāni sesānipi indriyāni vimuttirasena ekarasā hontīti vimuttiraseneva ekarasaṭṭhena bhāvanā. Balabojjhaṅgamaggaṅgesupi eseva nayo. Ekarasāti ca liṅgavipallāso kato.
ඉධ භික්‌ඛූති ඉමස්‌මිං සාසනෙ භික්‌ඛු. සංසාරෙ භයං ඉක්‌ඛතීති භික්‌ඛු. පුබ්‌බණ්‌හසමයන්‌තිආදීසු අච්‌චන්‌තසංයොගත්‌ථෙ උපයොගවචනං, අත්‌ථතො පන භුම්‌මමෙව , දිවසස්‌ස පුබ්‌බකාලෙති අත්‌ථො. ආසෙවතීති වසිප්‌පත්‌තං සමාධිං භුසං සෙවති. මජ්‌ඣන්‌හිකසමයන්‌ති දිවසස්‌ස මජ්‌ඣකාලෙ. සායන්‌හසමයන්‌ති දිවසස්‌ස සායන්‌හකාලෙ. පුරෙභත්‌තන්‌ති දිවාභත්‌තතො පුරෙකාලෙ. පච්‌ඡාභත්‌තන්‌ති දිවාභත්‌තතො පච්‌ඡාකාලෙ. පුරිමෙපි යාමෙති රත්‌තියා පඨමෙ කොට්‌ඨාසෙ. කාළෙති කාළපක්‌ඛෙ. ජුණ්‌හෙති සුක්‌කපක්‌ඛෙ. පුරිමෙපි වයොඛන්‌ධෙති පඨමෙ වයොකොට්‌ඨාසෙ, පඨමවයෙති අත්‌ථො. තීසු ච වයෙසු වස්‌සසතායුකස්‌ස පුරිසස්‌ස එකෙකස්‌මිං වයෙ චතුමාසාධිකානි තෙත්‌තිංස වස්‌සානි හොන්‌ති.
Idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti bhikkhu. Pubbaṇhasamayantiādīsu accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ, atthato pana bhummameva , divasassa pubbakāleti attho. Āsevatīti vasippattaṃ samādhiṃ bhusaṃ sevati. Majjhanhikasamayanti divasassa majjhakāle. Sāyanhasamayanti divasassa sāyanhakāle. Purebhattanti divābhattato purekāle. Pacchābhattanti divābhattato pacchākāle. Purimepi yāmeti rattiyā paṭhame koṭṭhāse. Kāḷeti kāḷapakkhe. Juṇheti sukkapakkhe. Purimepi vayokhandheti paṭhame vayokoṭṭhāse, paṭhamavayeti attho. Tīsu ca vayesu vassasatāyukassa purisassa ekekasmiṃ vaye catumāsādhikāni tettiṃsa vassāni honti.
28. තතියභාවනාචතුක්‌කෙ තත්‌ථ ජාතානං ධම්‌මානං අනතිවත්‌තනට්‌ඨෙනාති තත්‌ථ නෙක්‌ඛම්‌මාදීසු භාවනාවිසෙසෙසු ජාතානං සමාධිපඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛාතානං යුගනද්‌ධධම්‌මානං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං අනතික්‌කමනභාවෙන. ඉන්‌ද්‍රියානං එකරසට්‌ඨෙනාති තත්‌ථෙව සද්‌ධාදීනං ඉන්‌ද්‍රියානං නානාකිලෙසෙහි විමුත්‌තත්‌තා විමුත්‌තිරසෙන එකරසභාවෙන. තදුපගවීරියවාහනට්‌ඨෙනාති තෙසං අනතිවත්‌තනඑකරසභාවානං අනුච්‌ඡවිකස්‌ස වීරියස්‌ස වාහනභාවෙන. ආසෙවනට්‌ඨෙනාති යා තස්‌ස තස්‌මිං සමයෙ පවත්‌තා ආසෙවනා. තස්‌සා ආසෙවනාය ආසෙවනභාවෙන.
28. Tatiyabhāvanācatukke tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhenāti tattha nekkhammādīsu bhāvanāvisesesu jātānaṃ samādhipaññāsaṅkhātānaṃ yuganaddhadhammānaṃ aññamaññaṃ anatikkamanabhāvena. Indriyānaṃ ekarasaṭṭhenāti tattheva saddhādīnaṃ indriyānaṃ nānākilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasabhāvena. Tadupagavīriyavāhanaṭṭhenāti tesaṃ anativattanaekarasabhāvānaṃ anucchavikassa vīriyassa vāhanabhāvena. Āsevanaṭṭhenāti yā tassa tasmiṃ samaye pavattā āsevanā. Tassā āsevanāya āsevanabhāvena.
රූපසඤ්‌ඤන්‌ති කුසලවිපාකකිරියවසෙන පඤ්‌චදසවිධං රූපාවචරජ්‌ඣානසඞ්‌ඛාතං රූපසඤ්‌ඤං. රූපාවචරජ්‌ඣානම්‌පි හි රූපන්‌ති වුච්‌චති ‘‘රූපී රූපානි පස්‌සතී’’තිආදීසු (දී. නි. 2.174; අ. නි. 8.66; ධ. ස. 248), තස්‌ස ඣානස්‌ස ආරම්‌මණම්‌පි ‘‘බහිද්‌ධා රූපානි පස්‌සති සුවණ්‌ණදුබ්‌බණ්‌ණානී’’තිආදීසු (දී. නි. 2.173; අ. නි. 8.65-66; ධ. ස. 247, 249). රූපාවචරජ්‌ඣානඤ්‌හි සඤ්‌ඤාසීසෙන රූපෙ සඤ්‌ඤාති කත්‌වා රූපසඤ්‌ඤාති වුච්‌චති. පටිඝසඤ්‌ඤන්‌ති කුසලවිපාකා පඤ්‌ච, අකුසලවිපාකා පඤ්‌චාති එවං දසවිධං පටිඝසඤ්‌ඤං. ද්‌විපඤ්‌චවිඤ්‌ඤාණසම්‌පයුත්‌තා හි සඤ්‌ඤා චක්‌ඛාදීනං වත්‌ථූනං රූපාදීනං ආරම්‌මණානඤ්‌ච පටිඝාතෙන උප්‌පන්‌නත්‌තා පටිඝසඤ්‌ඤාති වුච්‌චති. රූපසඤ්‌ඤා සද්‌දසඤ්‌ඤා ගන්‌ධසඤ්‌ඤා රසසඤ්‌ඤා ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌ඤාතිපි එතිස්‌සා එව නාමං. නානත්‌තසඤ්‌ඤන්‌ති අට්‌ඨ කාමාවචරකුසලසඤ්‌ඤා, ද්‌වාදස අකුසලසඤ්‌ඤා , එකාදස කාමාවචරකුසලවිපාකසඤ්‌ඤා, ද්‌වෙ අකුසලවිපාකසඤ්‌ඤා, එකාදස කාමාවචරකිරියසඤ්‌ඤාති එවං චතුචත්‌තාලීසවිධං නානත්‌තසඤ්‌ඤං. සා හි නානත්‌තෙ නානාසභාවෙ රූපසද්‌දාදිභෙදෙ ගොචරෙ පවත්‌තා සඤ්‌ඤාති නානත්‌තසඤ්‌ඤා, චතුචත්‌තාලීසභෙදතො නානත්‌තා නානාසභාවා අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං අසදිසා සඤ්‌ඤාති වා නානත්‌තසඤ්‌ඤාති වුච්‌චති. සඤ්‌ඤාබහුකත්‌තෙපි ජාතිග්‌ගහණෙන එකවචනං කතං.
Rūpasaññanti kusalavipākakiriyavasena pañcadasavidhaṃ rūpāvacarajjhānasaṅkhātaṃ rūpasaññaṃ. Rūpāvacarajjhānampi hi rūpanti vuccati ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu (dī. ni. 2.174; a. ni. 8.66; dha. sa. 248), tassa jhānassa ārammaṇampi ‘‘bahiddhā rūpāni passati suvaṇṇadubbaṇṇānī’’tiādīsu (dī. ni. 2.173; a. ni. 8.65-66; dha. sa. 247, 249). Rūpāvacarajjhānañhi saññāsīsena rūpe saññāti katvā rūpasaññāti vuccati. Paṭighasaññanti kusalavipākā pañca, akusalavipākā pañcāti evaṃ dasavidhaṃ paṭighasaññaṃ. Dvipañcaviññāṇasampayuttā hi saññā cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇānañca paṭighātena uppannattā paṭighasaññāti vuccati. Rūpasaññā saddasaññā gandhasaññā rasasaññā phoṭṭhabbasaññātipi etissā eva nāmaṃ. Nānattasaññanti aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā , ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā, dve akusalavipākasaññā, ekādasa kāmāvacarakiriyasaññāti evaṃ catucattālīsavidhaṃ nānattasaññaṃ. Sā hi nānatte nānāsabhāve rūpasaddādibhede gocare pavattā saññāti nānattasaññā, catucattālīsabhedato nānattā nānāsabhāvā aññamaññaṃ asadisā saññāti vā nānattasaññāti vuccati. Saññābahukattepi jātiggahaṇena ekavacanaṃ kataṃ.
නිච්‌චසඤ්‌ඤන්‌ති නිච්‌චන්‌ති සඤ්‌ඤං නිච්‌චසඤ්‌ඤං. එවං සුඛසඤ්‌ඤං අත්‌තසඤ්‌ඤං. නන්‌දින්‌ති සප්‌පීතිකං තණ්‌හං. රාගන්‌ති නිප්‌පීතිකං තණ්‌හං. සමුදයන්‌ති රාගස්‌ස සමුදයං. අථ වා භඞ්‌ගානුපස්‌සනාය භඞ්‌ගස්‌සෙව දස්‌සනතො සඞ්‌ඛාරානං උදයං. ආදානන්‌ති නිබ්‌බත්‌තනවසෙන කිලෙසානං, අදොසදස්‌සාවිතාය සඞ්‌ඛතාරම්‌මණස්‌ස වා ආදානං. ඝනසඤ්‌ඤන්‌ති සන්‌තතිවසෙන ඝනන්‌ති සඤ්‌ඤං. ආයූහනන්‌ති සඞ්‌ඛාරානං අත්‌ථාය පයොගකරණං. ධුවසඤ්‌ඤන්‌ති ථිරන්‌ති සඤ්‌ඤං. නිමිත්‌තන්‌ති නිච්‌චනිමිත්‌තං. පණිධින්‌ති සුඛපත්‌ථනං. අභිනිවෙසන්‌ති අත්‌ථි අත්‌තාති අභිනිවෙසං. සාරාදානාභිනිවෙසන්‌ති නිච්‌චසාරත්‌තසාරගහණාභිනිවෙසං. සම්‌මොහාභිනිවෙසන්‌ති ‘‘අහොසිං නු ඛො අහං අතීතමද්‌ධාන’’න්‌තිආදිවසෙන (සං. නි. 2.20) ‘‘ඉස්‌සරතො ලොකො සම්‌භොතී’’තිආදිවසෙන ච සම්‌මොහාභිනිවෙසං. ආලයාභිනිවෙසන්‌ති ආදීනවාදස්‌සනෙන අල්‌ලීයිතබ්‌බමිදන්‌ති අභිනිවෙසං. අප්‌පටිසඞ්‌ඛන්‌ති අනුපායගහණං. සඤ්‌ඤොගාභිනිවෙසන්‌ති කාමයොගාදිකං කිලෙසප්‌පවත්‌තිං.
Niccasaññanti niccanti saññaṃ niccasaññaṃ. Evaṃ sukhasaññaṃ attasaññaṃ. Nandinti sappītikaṃ taṇhaṃ. Rāganti nippītikaṃ taṇhaṃ. Samudayanti rāgassa samudayaṃ. Atha vā bhaṅgānupassanāya bhaṅgasseva dassanato saṅkhārānaṃ udayaṃ. Ādānanti nibbattanavasena kilesānaṃ, adosadassāvitāya saṅkhatārammaṇassa vā ādānaṃ. Ghanasaññanti santativasena ghananti saññaṃ. Āyūhananti saṅkhārānaṃ atthāya payogakaraṇaṃ. Dhuvasaññanti thiranti saññaṃ. Nimittanti niccanimittaṃ. Paṇidhinti sukhapatthanaṃ. Abhinivesanti atthi attāti abhinivesaṃ. Sārādānābhinivesanti niccasārattasāragahaṇābhinivesaṃ. Sammohābhinivesanti ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādivasena (saṃ. ni. 2.20) ‘‘issarato loko sambhotī’’tiādivasena ca sammohābhinivesaṃ. Ālayābhinivesanti ādīnavādassanena allīyitabbamidanti abhinivesaṃ. Appaṭisaṅkhanti anupāyagahaṇaṃ. Saññogābhinivesanti kāmayogādikaṃ kilesappavattiṃ.
දිට්‌ඨෙකට්‌ඨෙති දිට්‌ඨීහි සහ එකස්‌මිං ඨිතාති දිට්‌ඨෙකට්‌ඨා. තෙ දිට්‌ඨෙකට්‌ඨෙ. කිලෙසෙන්‌ති උපතාපෙන්‌ති, විබාධෙන්‌ති වාති කිලෙසා. තෙ කිලෙසෙ. දුවිධඤ්‌හි එකට්‌ඨං පහානෙකට්‌ඨං සහජෙකට්‌ඨඤ්‌ච. පහානෙකට්‌ඨං සක්‌කායදිට්‌ඨිපමුඛාහි තෙසට්‌ඨියා දිට්‌ඨීහි සහ (පටි. ම. අට්‌ඨ. 2.1.118) යාව සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙන පහානා, තාව එකස්‌මිං පුග්‌ගලෙ ඨිතාති අත්‌ථො. ඉදමිධාධිප්‌පෙතං. දසසු හි කිලෙසෙසු ඉධ දිට්‌ඨිකිලෙසොයෙව ආගතො. සෙසෙසු පන අපායගමනීයො ලොභො දොසො මොහො මානො විචිකිච්‌ඡා ථිනං උද්‌ධච්‌චං අහිරිකං අනොත්‌තප්‌පන්‌ති නව කිලෙසා දිට්‌ඨියා සහ පහානෙකට්‌ඨා හුත්‌වා සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙන පහීයන්‌ති, රාගදොසමොහපමුඛෙසු වා දියඩ්‌ඪෙසු කිලෙසසහස්‌සෙසු සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙන දිට්‌ඨියා පහීයමානාය දිට්‌ඨියා සහ අපායගමනීයා සබ්‌බකිලෙසා පහානෙකට්‌ඨවසෙන පහීයන්‌ති, සහජෙකට්‌ඨෙ දිට්‌ඨියා සහ එකස්‌මිං චිත්‌තෙ ඨිතාති අත්‌ථො. සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙන හි ද්‌වීසු දිට්‌ඨිසම්‌පයුත්‌තඅසඞ්‌ඛාරිකචිත්‌තෙසු පහීයමානෙසු තෙහි සහජාතො ලොභො මොහො උද්‌ධච්‌චං අහිරිකං අනොත්‌තප්‌පන්‌ති ඉමෙ කිලෙසා සහජෙකට්‌ඨවසෙන පහීයන්‌ති, ද්‌වීසු දිට්‌ඨිසම්‌පයුත්‌තසසඞ්‌ඛාරිකචිත්‌තෙසු පහීයමානෙසු තෙහි සහජාතො ලොභො මොහො ථිනං උද්‌ධච්‌චං අහිරිකං අනොත්‌තප්‌පන්‌ති ඉමෙ කිලෙසා සහජෙකට්‌ඨවසෙන පහීයන්‌ති. ඔළාරිකෙ කිලෙසෙති ඔළාරිකභූතෙ කාමරාගබ්‍යාපාදෙ. අනුසහගතෙ කිලෙසෙති සුඛුමභූතෙ කාමරාගබ්‍යාපාදෙ. සබ්‌බකිලෙසෙති මග්‌ගත්‌තයෙන පහීනාවසෙසෙ.
Diṭṭhekaṭṭheti diṭṭhīhi saha ekasmiṃ ṭhitāti diṭṭhekaṭṭhā. Te diṭṭhekaṭṭhe. Kilesenti upatāpenti, vibādhenti vāti kilesā. Te kilese. Duvidhañhi ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhañca. Pahānekaṭṭhaṃ sakkāyadiṭṭhipamukhāhi tesaṭṭhiyā diṭṭhīhi saha (paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.118) yāva sotāpattimaggena pahānā, tāva ekasmiṃ puggale ṭhitāti attho. Idamidhādhippetaṃ. Dasasu hi kilesesu idha diṭṭhikilesoyeva āgato. Sesesu pana apāyagamanīyo lobho doso moho māno vicikicchā thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti nava kilesā diṭṭhiyā saha pahānekaṭṭhā hutvā sotāpattimaggena pahīyanti, rāgadosamohapamukhesu vā diyaḍḍhesu kilesasahassesu sotāpattimaggena diṭṭhiyā pahīyamānāya diṭṭhiyā saha apāyagamanīyā sabbakilesā pahānekaṭṭhavasena pahīyanti, sahajekaṭṭhe diṭṭhiyā saha ekasmiṃ citte ṭhitāti attho. Sotāpattimaggena hi dvīsu diṭṭhisampayuttaasaṅkhārikacittesu pahīyamānesu tehi sahajāto lobho moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti, dvīsu diṭṭhisampayuttasasaṅkhārikacittesu pahīyamānesu tehi sahajāto lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Oḷārike kileseti oḷārikabhūte kāmarāgabyāpāde. Anusahagate kileseti sukhumabhūte kāmarāgabyāpāde. Sabbakileseti maggattayena pahīnāvasese.
වීරියං වාහෙතීති යොගාවචරො වීරියං පවත්‌තෙති. හෙට්‌ඨා එසනාපටිලාභඑකරසආසෙවනවචනානි භාවනානං විසෙසදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තානි ‘‘එවංභූතා ච භාවනා’’ති. ඉධ ‘‘තත්‌ථ ජාතානං ධම්‌මානං අනතිවත්‌තනට්‌ඨෙන ඉන්‌ද්‍රියානං එකරසට්‌ඨෙන තදුපගවීරියවාහනට්‌ඨෙන ආසෙවනට්‌ඨෙනා’’ති වචනානි භාවනාහෙතුදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තානි ‘‘ඉමිනා ච ඉමිනා ච හෙතුනා භාවනා’’ති. හෙට්‌ඨා ආසෙවනාභාවනාති නානාක්‌ඛණවසෙන වුත්‌තා, ඉධ ආසෙවනට්‌ඨෙන භාවනාති එකක්‌ඛණවසෙනාති විසෙසො. රූපං පස්‌සන්‌තො භාවෙතීතිආදීසු රූපාදීනි පස්‌සිතබ්‌බාකාරෙන පස්‌සන්‌තො භාවෙතබ්‌බං භාවනං භාවෙතීති අත්‌ථො. එකරසා හොන්‌තීති විමුත්‌තිරසෙන, කිච්‌චරසෙන වා එකරසා හොන්‌ති. විමුත්‌තිරසොති සම්‌පත්‌තිරසො. කිච්‌චසම්‌පත්‌තිඅත්‌ථෙන රසො නාම පවුච්‌චතීති හි වුත්‌තන්‌ති.
Vīriyaṃ vāhetīti yogāvacaro vīriyaṃ pavatteti. Heṭṭhā esanāpaṭilābhaekarasaāsevanavacanāni bhāvanānaṃ visesadassanatthaṃ vuttāni ‘‘evaṃbhūtā ca bhāvanā’’ti. Idha ‘‘tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena indriyānaṃ ekarasaṭṭhena tadupagavīriyavāhanaṭṭhena āsevanaṭṭhenā’’ti vacanāni bhāvanāhetudassanatthaṃ vuttāni ‘‘iminā ca iminā ca hetunā bhāvanā’’ti. Heṭṭhā āsevanābhāvanāti nānākkhaṇavasena vuttā, idha āsevanaṭṭhena bhāvanāti ekakkhaṇavasenāti viseso. Rūpaṃ passanto bhāvetītiādīsu rūpādīni passitabbākārena passanto bhāvetabbaṃ bhāvanaṃ bhāvetīti attho. Ekarasā hontīti vimuttirasena, kiccarasena vā ekarasā honti. Vimuttirasoti sampattiraso. Kiccasampattiatthena raso nāma pavuccatīti hi vuttanti.
භාවෙතබ්‌බනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Bhāvetabbaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 1. සුතමයඤාණනිද්‌දෙසො • 1. Sutamayañāṇaniddeso
