| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
ਭਾવੇਤਬ੍ਬਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Bhāvetabbaniddesavaṇṇanā
੨੫. ਭਾવੇਤਬ੍ਬਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਕਾਯਗਤਾਸਤੀਤਿ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫੩ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਾ ਆਨਾਪਾਨਚਤੁਇਰਿਯਾਪਥਖੁਦ੍ਦਕਇਰਿਯਾਪਥਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰਚਤੁਧਾਤੁਨવਸਿવਥਿਕਾਪਟਿਕੂਲ- વવਤ੍ਥਾਪਕਮਨਸਿਕਾਰਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਰੂਪਜ੍ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਸਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਤੇਸੁ ਕਾਯੇਸੁ ਗਤਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਕਾਯਗਤਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਾਤਸਹਗਤਾਤਿ ਮਧੁਰਸੁਖવੇਦਯਿਤਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਾਤੇਨ ਸਹ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਭਾવਂ ਗਤਾ। ਤਬ੍ਭਾવੇ વੋਕਿਣ੍ਣੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਨਿਸ੍ਸਯੇ ਸਂਸਟ੍ਠੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ ਸਹਗਤਸਦ੍ਦੋ ਪਞ੍ਚਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਜਿਨવਚਨੇ। ‘‘ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੨੦੩) ਏਤ੍ਥ ਤਬ੍ਭਾવੇ, ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਭੂਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਮਂਸਾ ਕੋਸਜ੍ਜਸਹਗਤਾ ਕੋਸਜ੍ਜਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੮੩੨) ਏਤ੍ਥ વੋਕਿਣ੍ਣੇ, ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਕੋਸਜ੍ਜੇਨ વੋਕਿਣ੍ਣਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਲਾਭੀ ਹੋਤਿ ਰੂਪਸਹਗਤਾਨਂ વਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਅਰੂਪਸਹਗਤਾਨਂ વਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੩-੮) ਏਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣੇ, ਰੂਪਾਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਟ੍ਠਿਕਸਞ੍ਞਾਸਹਗਤਂ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੮) ਏਤ੍ਥ ਨਿਸ੍ਸਯੇ, ਅਟ੍ਠਿਕਸਞ੍ਞਾਨਿਸ੍ਸਯਂ ਅਟ੍ਠਿਕਸਞ੍ਞਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਇਦਂ ਸੁਖਂ ਇਮਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਸਹਗਤਂ ਹੋਤਿ ਸਹਜਾਤਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੭੮) ਏਤ੍ਥ ਸਂਸਟ੍ਠੇ, ਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਦੇ ਸਂਸਟ੍ਠੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸਾਤਸਂਸਟ੍ਠਾ ਹਿ ਸਾਤਸਹਗਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਾ ਹਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਸੇਸੇਸੁ ਸਾਤਸਹਗਤਾ ਹੋਤਿ, ਸਤਿਪਿ ਚ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਤ੍ਤੇ ਯੇਭੁਯ੍ਯવਸੇਨ ਸਾਤਸਹਗਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਪੁਰਿਮਜ੍ਝਾਨਮੂਲਕਤ੍ਤਾ વਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਾਤਸਹਗਤਾਯ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾવ ਹੋਤਿ , ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਪਨ ਸਨ੍ਤੇ ਸੁਖੇ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ ਸਾਤਸਹਗਤਾਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾવ ਹੋਤਿ।
25. Bhāvetabbaniddese kāyagatāsatīti kāyagatāsatisuttante (ma. ni. 3.153 ādayo) vuttā ānāpānacatuiriyāpathakhuddakairiyāpathadvattiṃsākāracatudhātunavasivathikāpaṭikūla- vavatthāpakamanasikārasampayuttā yathānurūpaṃ rūpajjhānasampayuttā ca sati. Sā hi tesu kāyesu gatā pavattāti kāyagatāti vuccati. Sātasahagatāti madhurasukhavedayitasaṅkhātena sātena saha ekuppādādibhāvaṃ gatā. Tabbhāve vokiṇṇe ārammaṇe nissaye saṃsaṭṭhe dissati sahagatasaddo pañcasu atthesu jinavacane. ‘‘Yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā nandirāgasahagatā’’ti (vibha. 203) ettha tabbhāve, nandirāgabhūtāti attho. ‘‘Yā, bhikkhave, vīmaṃsā kosajjasahagatā kosajjasampayuttā’’ti (saṃ. ni. 5.832) ettha vokiṇṇe, antarantarā uppajjamānena kosajjena vokiṇṇāti attho. ‘‘Lābhī hoti rūpasahagatānaṃ vā samāpattīnaṃ arūpasahagatānaṃ vā samāpattīna’’nti (pu. pa. 3-8) ettha ārammaṇe, rūpārūpārammaṇānanti attho. ‘‘Aṭṭhikasaññāsahagataṃ satisambojjhaṅgaṃ bhāvetī’’ti (saṃ. ni. 5.238) ettha nissaye, aṭṭhikasaññānissayaṃ aṭṭhikasaññaṃ bhāvetvā paṭiladdhanti attho. ‘‘Idaṃ sukhaṃ imāya pītiyā sahagataṃ hoti sahajātaṃ sampayutta’’nti (vibha. 578) ettha saṃsaṭṭhe, sammissanti attho. Imasmimpi pade saṃsaṭṭho adhippeto. Sātasaṃsaṭṭhā hi sātasahagatāti vuttā. Sā hi ṭhapetvā catutthaṃ jhānaṃ sesesu sātasahagatā hoti, satipi ca upekkhāsahagatatte yebhuyyavasena sātasahagatāti vuttā, purimajjhānamūlakattā vā catutthajjhānassa sātasahagatāya upekkhāsahagatāpi vuttāva hoti , upekkhāya pana sante sukhe vuttattā bhagavatā sātasahagatāti catutthajjhānasampayuttāpi vuttāva hoti.
ਸਮਥੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚਾਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਸਮੇਤਿ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਸਮਥੋ। ਸਮਾਧਿਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿવਸੇਨ વਿવਿਧੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਪਞ੍ਞਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਇਮੇ ਪਨ ਦ੍વੇ ਦਸੁਤ੍ਤਰਪਰਿਯਾਯੇ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਙ੍ਗੀਤਿਪਰਿਯਾਯੇ ਚ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾਤਿ। ਤਯੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਸવਿਤਕ੍ਕੋ ਸવਿਚਾਰੋ ਸਮਾਧਿ , ਅવਿਤਕ੍ਕੋ વਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ, ਅવਿਤਕ੍ਕੋ ਅવਿਚਾਰੋ ਸਮਾਧਿ। ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ વਤ੍ਤਮਾਨੇਨ ਸਹ વਿਤਕ੍ਕੇਨ ਸવਿਤਕ੍ਕੋ, ਸਹ વਿਚਾਰੇਨ ਸવਿਚਾਰੋ। ਸੋ ਖਣਿਕਸਮਾਧਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮਾਧਿ, ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ વਿਤਕ੍ਕੋਤਿ ਅવਿਤਕ੍ਕੋ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਸੁ વਿਚਾਰੋ ਮਤ੍ਤਾ ਪਰਮਾ ਪਮਾਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ, વਿਚਾਰਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ વਿਤਕ੍ਕੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ, ਤਦੁਭਯવਿਰਹਿਤੋ ਅવਿਤਕ੍ਕੋ ਅવਿਚਾਰੋ ਸਮਾਧਿ। ਸੋ ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੇ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿ, ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿ ਰੂਪਾવਚਰਸਮਾਧਿ। ਇਮੇ ਤਯੋਪਿ ਲੋਕਿਯਾ ਏવ। ਸਙ੍ਗੀਤਿਪਰਿਯਾਯੇ ਅਪਰੇਪਿ ਤਯੋ ਸਮਾਧੀ વੁਤ੍ਤਾ – ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਸਮਾਧਿ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ ਸਮਾਧੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੫)। ਨ ਤੇ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ।
Samatho ca vipassanā cāti kāmacchandādayo paccanīkadhamme sameti vināsetīti samatho. Samādhissetaṃ nāmaṃ. Aniccatādivasena vividhehi ākārehi dhamme passatīti vipassanā. Paññāyetaṃ nāmaṃ. Ime pana dve dasuttarapariyāye pubbabhāgāti vuttā, saṅgītipariyāye ca lokiyalokuttaramissakāti. Tayo samādhīti savitakko savicāro samādhi , avitakko vicāramatto samādhi, avitakko avicāro samādhi. Sampayogavasena vattamānena saha vitakkena savitakko, saha vicārena savicāro. So khaṇikasamādhi, vipassanāsamādhi, upacārasamādhi, paṭhamajjhānasamādhi. Natthi etassa vitakkoti avitakko. Vitakkavicāresu vicāro mattā paramā pamāṇaṃ etassāti vicāramatto, vicārato uttari vitakkena sampayogaṃ na gacchatīti attho. So pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi, tadubhayavirahito avitakko avicāro samādhi. So catukkanaye dutiyajjhānādi, pañcakanaye tatiyajjhānādi rūpāvacarasamādhi. Ime tayopi lokiyā eva. Saṅgītipariyāye aparepi tayo samādhī vuttā – ‘‘suññato samādhi, animitto samādhi, appaṇihito samādhī’’ti (dī. ni. 3.305). Na te idha adhippetā.
ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਤਿ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਚੁਦ੍ਦਸવਿਧੇਨ ਕਾਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਨવવਿਧੇਨ વੇਦਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ વੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਸੋਲ਼ਸવਿਧੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਤੋ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਪਨ ਇਧ ਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਪਞ੍ਚ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਅਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕੋ, ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ। ਪੀਤਿਫਰਣਤਾ, ਸੁਖਫਰਣਤਾ, ਚੇਤੋਫਰਣਤਾ, ਆਲੋਕਫਰਣਤਾ, ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ ਅਙ੍ਗਾਨਿ। ਪੀਤਿਂ ਫਰਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦ੍વੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਪੀਤਿਫਰਣਤਾ ਨਾਮ। ਸੁਖਂ ਫਰਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਖਫਰਣਤਾ ਨਾਮ। ਪਰੇਸਂ ਚੇਤੋ ਫਰਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਚੇਤੋਪਰਿਯਪਞ੍ਞਾ ਚੇਤੋਫਰਣਤਾ ਨਾਮ। ਆਲੋਕਂ ਫਰਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਞ੍ਞਾ ਆਲੋਕਫਰਣਤਾ ਨਾਮ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –
Cattāro satipaṭṭhānāti kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ. Pubbabhāge cuddasavidhena kāyaṃ pariggaṇhato kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, navavidhena vedanaṃ pariggaṇhato vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, soḷasavidhena cittaṃ pariggaṇhato cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ, pañcavidhena dhamme pariggaṇhato dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Lokuttaraṃ pana idha na adhippetaṃ. Pañcaṅgiko samādhīti pañca aṅgāni assa santīti pañcaṅgiko, catutthajjhānasamādhi. Pītipharaṇatā, sukhapharaṇatā, cetopharaṇatā, ālokapharaṇatā, paccavekkhaṇanimittanti pañca aṅgāni. Pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma. Sukhaṃ pharamānā uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma. Paresaṃ ceto pharamānā uppajjatīti cetopariyapaññā cetopharaṇatā nāma. Ālokaṃ pharamānā uppajjatīti dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā nāma. Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimittaṃ nāma. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ਦ੍વੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਪੀਤਿਫਰਣਤਾ, ਤੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਖਫਰਣਤਾ, ਪਰਚਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾ ਚੇਤੋਫਰਣਤਾ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਞ੍ਞਾ ਆਲੋਕਫਰਣਤਾ, ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਾ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੮੦੪)।
‘‘Dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā, tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā, paracittapaññā cetopharaṇatā, dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimitta’’nti (vibha. 804).
ਤਞ੍ਹਿ વੁਟ੍ਠਿਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਾਕਾਰਗਹਣਤੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਪੀਤਿਫਰਣਤਾ ਸੁਖਫਰਣਤਾ ਦ੍વੇ ਪਾਦਾ વਿਯ, ਚੇਤੋਫਰਣਤਾ ਆਲੋਕਫਰਣਤਾ ਦ੍વੇ ਹਤ੍ਥਾ વਿਯ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਮਜ੍ਝਿਮਕਾਯੋ વਿਯ, ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੀਸਂ વਿਯ। ਇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰੋ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਂ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ।
Tañhi vuṭṭhitasamādhissa pavattākāragahaṇato nimittanti vuttaṃ. Tattha ca pītipharaṇatā sukhapharaṇatā dve pādā viya, cetopharaṇatā ālokapharaṇatā dve hatthā viya, abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ majjhimakāyo viya, paccavekkhaṇanimittaṃ sīsaṃ viya. Iti āyasmā dhammasenāpati sāriputtatthero pañcaṅgikaṃ sammāsamādhiṃ aṅgapaccaṅgasampannaṃ purisaṃ viya katvā dassesi.
ਛ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨੀਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਸਤਿਯੋ ਏવ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯੋ, ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਦ੍ਧਾਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਾ ਸਤਿਯੋਤਿਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯੋ, ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯੋ ਏવ ਪੀਤਿਆਦੀਨਂ ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਛ? ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਸਙ੍ਘਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਸੀਲਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਚਾਗਾਨੁਸ੍ਸਤਿ ਦੇવਤਾਨੁਸ੍ਸਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੨੭)। ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਤਿ ਬੋਧਿਯਾ, ਬੋਧਿਸ੍ਸ વਾ ਅਙ੍ਗਾ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਾ ਏਸਾ ਧਮ੍ਮਸਾਮਗ੍ਗੀ ਯਾਯ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਯ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਕਾਮਸੁਖਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਉਚ੍ਛੇਦਸਸ੍ਸਤਾਭਿਨਿવੇਸਾਦੀਨਂ ਅਨੇਕੇਸਂ ਉਪਦ੍ਦવਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾਯ ਸਤਿਧਮ੍ਮવਿਚਯવੀਰਿਯਪੀਤਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਧਮ੍ਮਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਬੋਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਤਾਨਨਿਦ੍ਦਾਯ વੁਟ੍ਠਹਤਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વਾ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਸਾਮਗ੍ਗਿਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਬੋਧਿਯਾ ਅਙ੍ਗਾਤਿਪਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਝਾਨਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਦਯੋ વਿਯ। ਯੋ ਪਨੇਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਯ ਏਤਾਯ ਧਮ੍ਮਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਬੋਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਬੋਧਿਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਾਤਿਪਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਸੇਨਙ੍ਗਰਥਙ੍ਗਾਦਯੋ વਿਯ। ਤੇਨਾਹੁ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ ‘‘ਬੁਜ੍ਝਨਕਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਾਤਿ વਾ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ’’ਤਿ। ਅਪਿਚ ‘‘ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ, ਬੋਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੧੭) ਨਯੇਨ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਭਾવਕਰਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਤ੍ਤਾ ਚ ਅਰਿਯੋ। ਅਟ੍ਠ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ। ਸੋਯਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਕਾ વਿਯ ਸੇਨਾ, ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਂ વਿਯ ਚ ਤੂਰਿਯਂ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਅਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ, ਦਸੁਤ੍ਤਰਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾਪਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ।
Cha anussatiṭṭhānānīti punappunaṃ uppajjanato satiyo eva anussatiyo, pavattitabbaṭṭhānasmiṃyeva pavattattā saddhāpabbajitassa kulaputtassa anurūpā satiyotipi anussatiyo, anussatiyo eva pītiādīnaṃ ṭhānattā anussatiṭṭhānāni. Katamāni cha? Buddhānussati dhammānussati saṅghānussati sīlānussati cāgānussati devatānussati (dī. ni. 3.327). Bojjhaṅgāti bodhiyā, bodhissa vā aṅgā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā esā dhammasāmaggī yāya lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati. Bujjhatīti kilesasantānaniddāya vuṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikaroti, tassā dhammasāmaggisaṅkhātāya bodhiyā aṅgātipi bojjhaṅgā jhānaṅgamaggaṅgādayo viya. Yo panesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti. Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā, bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā’’tiādinā (paṭi. ma. 2.17) nayena bojjhaṅgaṭṭho veditabbo. Ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti taṃtaṃmaggavajjhakilesehi ārakattā ariyabhāvakarattā ariyaphalapaṭilābhakarattā ca ariyo. Aṭṭha aṅgāni assāti aṭṭhaṅgiko. Soyaṃ caturaṅgikā viya senā, pañcaṅgikaṃ viya ca tūriyaṃ aṅgamattameva hoti, aṅgavinimutto natthi. Bojjhaṅgamaggaṅgā lokuttarā, dasuttarapariyāyena pubbabhāgāpi labbhanti.
ਨવ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਾਨੀਤਿ ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ, ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ, ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ, ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ, ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ, ਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ, ਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ, ਪਞ੍ਞਾ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ, વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੫੯)। ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ વਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਪਾਪੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਂ ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਮਲਂ વਿਸੋਧੇਤਿ। ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਧਾਨਿਯਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਭਾવਸ੍ਸ ਪਧਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਅਙ੍ਗਂ। ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ ਪਗੁਣਾ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਤਾ ਹਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਚਿਤ੍ਤਮਲਂ વਿਸੋਧੇਨ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਨਾਮਰੂਪਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਮਲਂ વਿਸੋਧੇਤਿ। ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਞਾਣਂ। ਤੇਨ ਹਿ ਤੀਸੁ ਅਦ੍ਧਾਸੁ ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਤੀਸੁਪਿ ਅਦ੍ਧਾਸੁ ਸਤ੍ਤਕਙ੍ਖਾਮਲਂ વਿਤਰਨ੍ਤੋ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ। ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਓਭਾਸਞਾਣਪੀਤਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸੁਖਅਧਿਮੋਕ੍ਖਪਗ੍ਗਹਉਪਟ੍ਠਾਨਉਪੇਕ੍ਖਾਨਿਕਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ, ਨ ਮਗ੍ਗੋ, વੀਥਿਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਂ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਏવਂ ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗੇ ਞਾਣਂ ਨਾਮ। ਤੇਨ ਹਿ ਅਮਗ੍ਗਮਲਂ વਿਸੋਧੇਤਿ। ਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ વੀਥਿਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਞਾਣਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਞਾਣਂ ਅਨੁਲੋਮਞਾਣਨ੍ਤਿ ਇਮਾਨਿ ਨવ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਦਿਮਲਂ વਿਸੋਧੇਨ੍ਤਿ। ਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਚਤੁਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ। ਸਾ ਹਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਤੋ ਸਕਸਕਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸਮਲਂ વਿਸੋਧੇਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਪਞ੍ਞਾ। વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿ।
Navapārisuddhipadhāniyaṅgānīti sīlavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, cittavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, diṭṭhivisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, kaṅkhāvitaraṇavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, maggāmaggañāṇadassanavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, paṭipadāñāṇadassanavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, ñāṇadassanavisuddhi pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, paññā pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ, vimutti pārisuddhipadhāniyaṅgaṃ (dī. ni. 3.359). Sīlavisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ catupārisuddhisīlaṃ. Tañhi dussīlyamalaṃ visodheti. Pārisuddhipadhāniyaṅganti parisuddhabhāvassa padhānaṃ uttamaṃ aṅgaṃ. Cittavisuddhīti vipassanāya padaṭṭhānabhūtā paguṇā aṭṭha samāpattiyo. Tā hi kāmacchandādicittamalaṃ visodhenti. Diṭṭhivisuddhīti sappaccayanāmarūpadassanaṃ. Tañhi sattadiṭṭhimalaṃ visodheti. Kaṅkhāvitaraṇavisuddhīti paccayākārañāṇaṃ. Tena hi tīsu addhāsu paccayavasena dhammā pavattantīti passanto tīsupi addhāsu sattakaṅkhāmalaṃ vitaranto visujjhati. Maggāmaggañāṇadassanavisuddhīti udayabbayānupassanakkhaṇe uppannā obhāsañāṇapītipassaddhisukhaadhimokkhapaggahaupaṭṭhānaupekkhānikantīti dasa vipassanupakkilesā, na maggo, vīthipaṭipannaṃ udayabbayañāṇaṃ maggoti evaṃ maggāmagge ñāṇaṃ nāma. Tena hi amaggamalaṃ visodheti. Paṭipadāñāṇadassanavisuddhīti vīthipaṭipannaṃ udayabbayānupassanāñāṇaṃ bhaṅgānupassanāñāṇaṃ bhayatupaṭṭhānānupassanāñāṇaṃ ādīnavānupassanāñāṇaṃ nibbidānupassanāñāṇaṃ muñcitukamyatāñāṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāñāṇaṃ saṅkhārupekkhāñāṇaṃ anulomañāṇanti imāni nava vipassanāñāṇāni. Tāni hi niccasaññādimalaṃ visodhenti. Ñāṇadassanavisuddhīti catuariyamaggapaññā. Sā hi samucchedato sakasakamaggavajjhakilesamalaṃ visodheti. Paññāti arahattaphalapaññā. Vimuttīti arahattaphalavimutti.
ਦਸ ਕਸਿਣਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ‘‘ਪਥવੀਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਂ ਅਦ੍વਯਂ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ, ਆਪੋਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ਤੇਜੋਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… વਾਯੋਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ਨੀਲਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ਪੀਤਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ਲੋਹਿਤਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ਓਦਾਤਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ਆਕਾਸਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਂ ਅਦ੍વਯਂ ਅਪ੍ਪਮਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੫; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੬੦) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਦਸ। ਏਤਾਨਿ ਹਿ ਸਕਲਫਰਣਟ੍ਠੇਨ ਕਸਿਣਾਨਿ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਖੇਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ વਾ ਆਯਤਨਾਨਿ। ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਉਪਰਿਗਗਨਤਲਾਭਿਮੁਖਂ। ਅਧੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾਭੂਮਿਤਲਾਭਿਮੁਖਂ। ਤਿਰਿਯਨ੍ਤਿ ਖੇਤ੍ਤਮਣ੍ਡਲਮਿવ ਸਮਨ੍ਤਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ। ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ ਉਦ੍ਧਮੇવ ਕਸਿਣਂ વਡ੍ਢੇਤਿ ਏਕਚ੍ਚੋ ਅਧੋ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਸਮਨ੍ਤਤੋ। ਏਕੋਪਿ ਤੇਨ ਤੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨ ਏવਂ ਪਸਾਰੇਤਿ ਆਲੋਕਮਿવ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਕਾਮੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਪਥવੀਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੫; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੬੦)। ਅਦ੍વਯਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਏਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਭਾવਾਨੁਪਗਮਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਉਦਕਂ ਪવਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੁ ਉਦਕਮੇવ ਹੋਤਿ ਨ ਅਞ੍ਞਂ, ਏવਮੇવ ਪਥવੀਕਸਿਣਂ ਪਥવੀਕਸਿਣਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਕਸਿਣਸਮ੍ਭੇਦੋਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਰਣਅਪ੍ਪਮਾਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਮਨਸਾ ਫਰਨ੍ਤੋ ਸਕਲਮੇવ ਫਰਤਿ, ਨ ‘‘ਅਯਮਸ੍ਸ ਆਦਿ ਇਦਂ ਮਜ੍ਝ’’ਨ੍ਤਿ ਪਮਾਣਂ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ। ਆਕਾਸਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸੋ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਕਾਸਕਸਿਣਞ੍ਚ। વਿਞ੍ਞਾਣਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸੇ ਪવਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਸਿਣવਸੇਨ ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸੇ, ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸવਸੇਨ ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣੇ ਉਦ੍ਧਂਅਧੋਤਿਰਿਯਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਕਾਸਕਸਿਣਸ੍ਸਪਿ વਡ੍ਢਨੀਯਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨਪੀਤਿ।
Dasa kasiṇāyatanānīti ‘‘pathavīkasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ appamāṇaṃ, āpokasiṇameko sañjānāti…pe… tejokasiṇameko sañjānāti…pe… vāyokasiṇameko sañjānāti…pe… nīlakasiṇameko sañjānāti…pe… pītakasiṇameko sañjānāti…pe… lohitakasiṇameko sañjānāti…pe… odātakasiṇameko sañjānāti…pe… ākāsakasiṇameko sañjānāti…pe… viññāṇakasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriyaṃ advayaṃ appamāṇa’’nti (a. ni. 10.25; dī. ni. 3.360) evaṃ vuttāni dasa. Etāni hi sakalapharaṇaṭṭhena kasiṇāni, tadārammaṇānaṃ dhammānaṃ khettaṭṭhena adhiṭṭhānaṭṭhena vā āyatanāni. Uddhanti uparigaganatalābhimukhaṃ. Adhoti heṭṭhābhūmitalābhimukhaṃ. Tiriyanti khettamaṇḍalamiva samantā paricchinnaṃ. Ekacco hi uddhameva kasiṇaṃ vaḍḍheti ekacco adho, ekacco samantato. Ekopi tena tena vā kāraṇena evaṃ pasāreti ālokamiva rūpadassanakāmo. Tena vuttaṃ – ‘‘pathavīkasiṇameko sañjānāti uddhaṃ adho tiriya’’nti (a. ni. 10.25; dī. ni. 3.360). Advayanti idaṃ pana ekassa aññabhāvānupagamanatthaṃ vuttaṃ. Yathā hi udakaṃ paviṭṭhassa sabbadisāsu udakameva hoti na aññaṃ, evameva pathavīkasiṇaṃ pathavīkasiṇameva hoti, natthi tassa aññakasiṇasambhedoti. Esa nayo sabbattha. Appamāṇanti idaṃ tassa tassa pharaṇaappamāṇavasena vuttaṃ. Tañhi manasā pharanto sakalameva pharati, na ‘‘ayamassa ādi idaṃ majjha’’nti pamāṇaṃ gaṇhātīti. Ākāsakasiṇanti kasiṇugghāṭimākāso paricchedākāsakasiṇañca. Viññāṇakasiṇanti kasiṇugghāṭimākāse pavattaviññāṇaṃ. Tattha kasiṇavasena kasiṇugghāṭimākāse, kasiṇugghāṭimākāsavasena tattha pavattaviññāṇe uddhaṃadhotiriyatā veditabbā, paricchedākāsakasiṇassapi vaḍḍhanīyattā tassa vasenapīti.
੨੬. ਇਦਾਨਿ ਭਾવਨਾਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਭਾવਨਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਲੋਕੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ વਟ੍ਟਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਲੋਕੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਲੋਕਿਯਾ, ਲੋਕਿਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾ ਲੋਕਿਯਾ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾਤਿ વੋਹਾਰવਸੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤੇਹਿ ਪਨ વਿਸੁਂ ਭਾવਨਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇ ਏવ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਿਯਮਾਨਾ ਭਾવਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣਾਤਿ ਉਤ੍ਤਰਾ, ਲੋਕੇ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਲੋਕਤੋ ਉਤ੍ਤਰਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ।
26. Idāni bhāvanāpabhedaṃ dassento dve bhāvanātiādimāha. Tattha lokiyātiādīsu loko vuccati lujjanapalujjanaṭṭhena vaṭṭaṃ, tasmiṃ pariyāpannabhāvena loke niyuttāti lokiyā, lokiyānaṃ dhammānaṃ bhāvanā lokiyā. Kiñcāpi dhammānaṃ bhāvanāti vohāravasena vuccati, tehi pana visuṃ bhāvanā natthi. Te eva hi dhammā bhāviyamānā bhāvanāti vuccanti. Uttiṇṇāti uttarā, loke apariyāpannabhāvena lokato uttarāti lokuttarā.
ਰੂਪਭવਸਙ੍ਖਾਤੇ ਰੂਪੇ ਅવਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਾ। ਕੁਸਲਸਦ੍ਦੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਆਰੋਗ੍ਯਅਨવਜ੍ਜਛੇਕਸੁਖવਿਪਾਕੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਨੁ ਭੋਤੋ ਕੁਸਲਂ? ਕਚ੍ਚਿ ਭੋਤੋ ਅਨਾਮਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੧੪੬; ੨.੨੦.੧੨੯) ਆਰੋਗ੍ਯੇ। ‘‘ਕਤਮੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਾਯਸਮਾਚਾਰੋ ਕੁਸਲੋ? ਯੋ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਕਾਯਸਮਾਚਾਰੋ ਅਨવਜ੍ਜੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੬੧) ਚ ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏਤਦਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਯਥਾ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੪੫) ਚ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਅਨવਜ੍ਜੇ। ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ, ਕੁਸਲੋ ਤ੍વਂ ਰਥਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨ’’ਨ੍ਤਿ? (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੮੭) ‘‘ਕੁਸਲਾ ਨਚ੍ਚਗੀਤਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਿਤਾ ਚਾਤੁਰਿਤ੍ਥਿਯੋ’’ਤਿ (ਜਾ॰ ੨.੨੨.੯੪) ਚ ਆਦੀਸੁ ਛੇਕੇ। ‘‘ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਾਦਾਨਹੇਤੁ ਏવਮਿਦਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੦) ‘‘ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੪੩੧) ਚ ਆਦੀਸੁ ਸੁਖવਿਪਾਕੇ। ਸ੍વਾਯਮਿਧ ਆਰੋਗ੍ਯੇਪਿ ਅਨવਜ੍ਜੇਪਿ ਸੁਖવਿਪਾਕੇਪਿ વਟ੍ਟਤਿ। વਚਨਤ੍ਥੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕੁਚ੍ਛਿਤੇ ਪਾਪਕੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਲਯਨ੍ਤਿ ਚਲਯਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਪੇਨ੍ਤਿ વਿਦ੍ਧਂਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਕੁਸਲਾ, ਕੁਚ੍ਛਿਤੇਨ વਾ ਆਕਾਰੇਨ ਸਯਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਕੁਸਾ, ਤੇ ਅਕੁਸਲਸਙ੍ਖਾਤੇ ਕੁਸੇ ਲੁਨਨ੍ਤਿ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੀਤਿ ਕੁਸਲਾ, ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ વਾ ਸਾਨਤੋ ਤਨੁਕਰਣਤੋ ਕੁਸਂ, ਞਾਣਂ। ਤੇਨ ਕੁਸੇਨ ਲਾਤਬ੍ਬਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਕੁਸਲਾ, ਯਥਾ વਾ ਕੁਸਾ ਉਭਯਭਾਗਗਤਂ ਹਤ੍ਥਪ੍ਪਦੇਸਂ ਲੁਨਨ੍ਤਿ, ਏવਮਿਮੇਪਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਉਭਯਭਾਗਗਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਂ ਲੁਨਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਕੁਸਾ વਿਯ ਲੁਨਨ੍ਤੀਤਿ ਕੁਸਲਾ। ਤੇਸਂ ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਾਨਂ ਭਾવਨਾ। ਅਰੂਪਭવਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਰੂਪੇ ਅવਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਅਰੂਪਾવਚਰਾ। ਤੇਭੂਮਕવਟ੍ਟੇ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਤਿ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਨ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ।
Rūpabhavasaṅkhāte rūpe avacarantīti rūpāvacarā. Kusalasaddo panettha ārogyaanavajjachekasukhavipākesu dissati. ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ? Kacci bhoto anāmaya’’ntiādīsu (jā. 1.15.146; 2.20.129) ārogye. ‘‘Katamo pana, bhante, kāyasamācāro kusalo? Yo kho, mahārāja, kāyasamācāro anavajjo’’ti (ma. ni. 2.361) ca ‘‘puna caparaṃ, bhante, etadānuttariyaṃ, yathā bhagavā dhammaṃ deseti kusalesu dhammesū’’ti (dī. ni. 3.145) ca evamādīsu anavajje. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, rājakumāra, kusalo tvaṃ rathassa aṅgapaccaṅgāna’’nti? (Ma. ni. 2.87) ‘‘kusalā naccagītassa sikkhitā cāturitthiyo’’ti (jā. 2.22.94) ca ādīsu cheke. ‘‘Kusalānaṃ dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’ti (dī. ni. 3.80) ‘‘kusalassa kammassa katattā upacitattā’’ti (dha. sa. 431) ca ādīsu sukhavipāke. Svāyamidha ārogyepi anavajjepi sukhavipākepi vaṭṭati. Vacanattho panettha kucchite pāpake dhamme salayanti calayanti kampenti viddhaṃsentīti kusalā, kucchitena vā ākārena sayanti pavattantīti kusā, te akusalasaṅkhāte kuse lunanti chindantīti kusalā, kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato kusaṃ, ñāṇaṃ. Tena kusena lātabbā gahetabbā pavattetabbāti kusalā, yathā vā kusā ubhayabhāgagataṃ hatthappadesaṃ lunanti, evamimepi uppannānuppannabhāvena ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ lunanti, tasmā kusā viya lunantīti kusalā. Tesaṃ rūpāvacarakusalānaṃ bhāvanā. Arūpabhavasaṅkhāte arūpe avacarantīti arūpāvacarā. Tebhūmakavaṭṭe pariyāpannā antogadhāti pariyāpannā, tasmiṃ na pariyāpannāti apariyāpannā, lokuttarā.
ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾ ਕਸ੍ਮਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਚੇ? ਅਪ੍ਪਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਏવ ਭਾવਨਾਯ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਭਾવਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ –
Kāmāvacarakusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanā kasmā na vuttāti ce? Appanāppattāya eva bhāvanāya abhidhamme bhāvanāti adhippetattā. Vuttañhi tattha –
‘‘ਯੋਗવਿਹਿਤੇਸੁ વਾ ਕਮ੍ਮਾਯਤਨੇਸੁ ਯੋਗવਿਹਿਤੇਸੁ વਾ ਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨੇਸੁ ਯੋਗવਿਹਿਤੇਸੁ વਾ વਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਂ વਾ ਸਚ੍ਚਾਨੁਲੋਮਿਕਂ વਾ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਾ, વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ વਾ, ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ વਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ વਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਾ ਯਂ ਏવਰੂਪਂ ਅਨੁਲੋਮਿਕਂ ਖਨ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਰੁਚਿਂ ਮੁਦਿਂ ਪੇਕ੍ਖਂ ਧਮ੍ਮਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਂ ਪਰਤੋ ਅਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਿਨ੍ਤਾਮਯਾ ਪਞ੍ਞਾ। ਯੋਗવਿਹਿਤੇਸੁ વਾ ਕਮ੍ਮਾਯਤਨੇਸੁ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਂ ਪਰਤੋ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੁਤਮਯਾ ਪਞ੍ਞਾ। ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾ ਭਾવਨਾਮਯਾ ਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੬੮)।
‘‘Yogavihitesu vā kammāyatanesu yogavihitesu vā sippāyatanesu yogavihitesu vā vijjāṭṭhānesu kammassakataṃ vā saccānulomikaṃ vā rūpaṃ aniccanti vā, vedanā aniccāti vā, saññā aniccāti vā, saṅkhārā aniccāti vā, viññāṇaṃ aniccanti vā yaṃ evarūpaṃ anulomikaṃ khantiṃ diṭṭhiṃ ruciṃ mudiṃ pekkhaṃ dhammanijjhānakkhantiṃ parato asutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati cintāmayā paññā. Yogavihitesu vā kammāyatanesu…pe… dhammanijjhānakkhantiṃ parato sutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati sutamayā paññā. Sabbāpi samāpannassa paññā bhāvanāmayā paññā’’ti (vibha. 768).
ਸਾ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰਭਾવਨਾ ਆવਜ੍ਜਨਭવਙ੍ਗਪਾਤੇਹਿ ਅਨ੍ਤਰਿਤਤ੍ਤਾ ਭਾવਨਾਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਨ ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਤਿવਿਧਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨਂ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਉਪਚਾਰਸਮਾਧਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮਾਧੀਨਂ ਭਾવਨਾਮਯਪੁਞ੍ਞਤਾ ਸਿਦ੍ਧਾ। ਇਧ ਪਨ ਲੋਕਿਯਭਾવਨਾਯ ਏવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਾਨਂ ਤਿવਿਧਭਾવੇ ਹੀਨਾਤਿ ਲਾਮਕਾ। ਹੀਨੁਤ੍ਤਮਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਭવਾ ਮਜ੍ਝਾ, ਮਜ੍ਝਿਮਾਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਪਧਾਨਭਾવਂ ਨੀਤਾਤਿ ਪਣੀਤਾ, ਉਤ੍ਤਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਯੂਹਨવਸੇਨ ਅਯਂ ਹੀਨਮਜ੍ਝਿਮਪਣੀਤਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਸ੍ਸਾ ਹਿ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਹੀਨੋ ਹੋਤਿ વੀਰਿਯਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਾ વੀਮਂਸਾ વਾ, ਸਾ ਹੀਨਾ ਨਾਮ। ਯਸ੍ਸਾ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ, ਸਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਨਾਮ। ਯਸ੍ਸਾ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਣੀਤਾ, ਸਾ ਪਣੀਤਾ ਨਾਮ। ਮੁਦੁਕੇਹਿ વਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਹੀਨਾ ਨਾਮ, ਮਜ੍ਝਿਮੇਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ, ਅਧਿਮਤ੍ਤੇਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਪਣੀਤਾ ਨਾਮ। ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਯ ਹੀਨਮਜ੍ਝਿਮਤ੍ਤਾਭਾવਾ ਪਣੀਤਤਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਾ ਹਿ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਅਤਪ੍ਪਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਪਣੀਤਾ।
Sā pana kāmāvacarabhāvanā āvajjanabhavaṅgapātehi antaritattā bhāvanāti na vuttāti veditabbā. Sabbesaṃ pana puññānaṃ tividhapuññakiriyavatthūnaṃ antogadhattā upacārasamādhivipassanāsamādhīnaṃ bhāvanāmayapuññatā siddhā. Idha pana lokiyabhāvanāya eva saṅgahitā. Rūpārūpāvacarānaṃ tividhabhāve hīnāti lāmakā. Hīnuttamānaṃ majjhe bhavā majjhā, majjhimātipi pāṭho. Padhānabhāvaṃ nītāti paṇītā, uttamāti attho. Āyūhanavasena ayaṃ hīnamajjhimapaṇītatā veditabbā. Yassā hi āyūhanakkhaṇe chando vā hīno hoti vīriyaṃ vā cittaṃ vā vīmaṃsā vā, sā hīnā nāma. Yassā te dhammā majjhimā, sā majjhimā nāma. Yassā te dhammā paṇītā, sā paṇītā nāma. Mudukehi vā indriyehi sampayuttā hīnā nāma, majjhimehi indriyehi sampayuttā majjhimā, adhimattehi indriyehi sampayuttā paṇītā nāma. Apariyāpannāya hīnamajjhimattābhāvā paṇītatā eva vuttā. Sā hi uttamaṭṭhena atappakaṭṭhena ca paṇītā.
੨੭. ਪਠਮਭਾવਨਾਚਤੁਕ੍ਕੇ ਭਾવੇਤੀਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਖਣੇ ਤਥਾ ਤਥਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤਿ। ਦੁਤਿਯਭਾવਨਾਚਤੁਕ੍ਕੇ ਏਸਨਾਭਾવਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਭਾવਨਾ। ਸਾ ਹਿ ਅਪ੍ਪਨਂ ਏਸਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਏਸਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਪਟਿਲਾਭਭਾવਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾਭਾવਨਾ। ਸਾ ਹਿ ਤਾਯ ਏਸਨਾਯ ਪਟਿਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ਪਟਿਲਾਭੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਕਰਸਾਭਾવਨਾਤਿ ਪਟਿਲਾਭੇ વਸੀਭਾવਂ ਪਤ੍ਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਪਯੋਗਕਾਲੇ ਭਾવਨਾ। ਸਾ ਹਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਹਾਨੇਨ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੇਨ ਏਕਰਸਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਏਕਰਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਆਸੇવਨਾਭਾવਨਾਤਿ ਪਟਿਲਾਭੇ વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪਰਿਭੋਗਕਾਲੇ ਭਾવਨਾ। ਸਾ ਹਿ ਭੁਸਂ ਸੇવੀਯਤੀਤਿ ਆਸੇવਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਆਸੇવਨਾਭਾવਨਾ વਸੀਕਮ੍ਮਂ, ਏਕਰਸਾਭਾવਨਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਾ’’ਤਿ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਕ੍ਕવਿਭਾਗੇ ਸਮਾਧਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਮਾਨਸਮੀਪੇ વਤ੍ਤਮਾਨવਚਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਜਾਤਾ। ਏਕਰਸਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਪ੍ਪਨੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਸਮਾਨਕਿਚ੍ਚਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਮਾਧਿਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਨਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਜਾਤਾ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਭਾવਯਤੋਤਿਆਦੀਸੁ ਏਕਕ੍ਖਣੇਪਿ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਸਕਸਕਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇ ਤਂਤਂਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਸਕਸਕਕਿਚ੍ਚਕਾਰਕਾਨਿ ਸੇਸਾਨਿਪਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੇਨ ਏਕਰਸਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੇਨੇવ ਏਕਰਸਟ੍ਠੇਨ ਭਾવਨਾ। ਬਲਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਮਗ੍ਗਙ੍ਗੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਕਰਸਾਤਿ ਚ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਕਤੋ।
27. Paṭhamabhāvanācatukke bhāvetīti ekasmiṃyeva khaṇe tathā tathā paṭivijjhanto ariyamaggaṃ bhāveti. Dutiyabhāvanācatukke esanābhāvanāti appanāpubbabhāge bhāvanā. Sā hi appanaṃ esanti etāyāti esanāti vuttā. Paṭilābhabhāvanāti appanābhāvanā. Sā hi tāya esanāya paṭilabbhatīti paṭilābhoti vuttā. Ekarasābhāvanāti paṭilābhe vasībhāvaṃ pattukāmassa payogakāle bhāvanā. Sā hi tena tena pahānena tehi tehi kilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasāti katvā ekarasāti vuttā. Āsevanābhāvanāti paṭilābhe vasippattassa yathāruci paribhogakāle bhāvanā. Sā hi bhusaṃ sevīyatīti āsevanāti vuttā. Keci pana ‘‘āsevanābhāvanā vasīkammaṃ, ekarasābhāvanā sabbatthikā’’ti vaṇṇayanti. Catukkavibhāge samādhiṃ samāpajjantānanti vattamānasamīpe vattamānavacanaṃ. Tattha jātāti tasmiṃ pubbabhāge jātā. Ekarasā hontīti appanuppādane samānakiccā honti. Samādhiṃ samāpannānanti appitappanānaṃ. Tattha jātāti tassā appanāya jātā. Aññamaññaṃ nātivattantīti samappavattiyā aññamaññaṃ nātikkamanti. Adhimokkhaṭṭhenasaddhindriyaṃbhāvayatotiādīsu ekakkhaṇepi ekekassa indriyassa sakasakakiccakaraṇe taṃtaṃnissayavasena sakasakakiccakārakāni sesānipi indriyāni vimuttirasena ekarasā hontīti vimuttiraseneva ekarasaṭṭhena bhāvanā. Balabojjhaṅgamaggaṅgesupi eseva nayo. Ekarasāti ca liṅgavipallāso kato.
ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਸਂਸਾਰੇ ਭਯਂ ਇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਭੁਮ੍ਮਮੇવ , ਦਿવਸਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਕਾਲੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਸੇવਤੀਤਿ વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਂ ਭੁਸਂ ਸੇવਤਿ। ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕਸਮਯਨ੍ਤਿ ਦਿવਸਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਕਾਲੇ। ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਨ੍ਤਿ ਦਿવਸਸ੍ਸ ਸਾਯਨ੍ਹਕਾਲੇ। ਪੁਰੇਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਿવਾਭਤ੍ਤਤੋ ਪੁਰੇਕਾਲੇ। ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਿવਾਭਤ੍ਤਤੋ ਪਚ੍ਛਾਕਾਲੇ। ਪੁਰਿਮੇਪਿ ਯਾਮੇਤਿ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਪਠਮੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ। ਕਾਲ਼ੇਤਿ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੇ। ਜੁਣ੍ਹੇਤਿ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇ। ਪੁਰਿਮੇਪਿ વਯੋਖਨ੍ਧੇਤਿ ਪਠਮੇ વਯੋਕੋਟ੍ਠਾਸੇ, ਪਠਮવਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੀਸੁ ਚ વਯੇਸੁ વਸ੍ਸਸਤਾਯੁਕਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ વਯੇ ਚਤੁਮਾਸਾਧਿਕਾਨਿ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ વਸ੍ਸਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti bhikkhu. Pubbaṇhasamayantiādīsu accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ, atthato pana bhummameva , divasassa pubbakāleti attho. Āsevatīti vasippattaṃ samādhiṃ bhusaṃ sevati. Majjhanhikasamayanti divasassa majjhakāle. Sāyanhasamayanti divasassa sāyanhakāle. Purebhattanti divābhattato purekāle. Pacchābhattanti divābhattato pacchākāle. Purimepi yāmeti rattiyā paṭhame koṭṭhāse. Kāḷeti kāḷapakkhe. Juṇheti sukkapakkhe. Purimepi vayokhandheti paṭhame vayokoṭṭhāse, paṭhamavayeti attho. Tīsu ca vayesu vassasatāyukassa purisassa ekekasmiṃ vaye catumāsādhikāni tettiṃsa vassāni honti.
੨੮. ਤਤਿਯਭਾવਨਾਚਤੁਕ੍ਕੇ ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਭਾવਨਾવਿਸੇਸੇਸੁ ਜਾਤਾਨਂ ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਯੁਗਨਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨਭਾવੇਨ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਏਕਰਸਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਨਾਨਾਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੇਨ ਏਕਰਸਭਾવੇਨ। ਤਦੁਪਗવੀਰਿਯવਾਹਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਤੇਸਂ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨਏਕਰਸਭਾવਾਨਂ ਅਨੁਚ੍ਛવਿਕਸ੍ਸ વੀਰਿਯਸ੍ਸ વਾਹਨਭਾવੇਨ। ਆਸੇવਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਯਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪવਤ੍ਤਾ ਆਸੇવਨਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਆਸੇવਨਾਯ ਆਸੇવਨਭਾવੇਨ।
28. Tatiyabhāvanācatukke tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhenāti tattha nekkhammādīsu bhāvanāvisesesu jātānaṃ samādhipaññāsaṅkhātānaṃ yuganaddhadhammānaṃ aññamaññaṃ anatikkamanabhāvena. Indriyānaṃ ekarasaṭṭhenāti tattheva saddhādīnaṃ indriyānaṃ nānākilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasabhāvena. Tadupagavīriyavāhanaṭṭhenāti tesaṃ anativattanaekarasabhāvānaṃ anucchavikassa vīriyassa vāhanabhāvena. Āsevanaṭṭhenāti yā tassa tasmiṃ samaye pavattā āsevanā. Tassā āsevanāya āsevanabhāvena.
ਰੂਪਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਕਿਰਿਯવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਦਸવਿਧਂ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞਂ। ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੭੪; ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੬੬; ਧ॰ ਸ॰ ੨੪੮), ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ‘‘ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੭੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੬੫-੬੬; ਧ॰ ਸ॰ ੨੪੭, ੨੪੯)। ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਞ੍ਹਿ ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਰੂਪੇ ਸਞ੍ਞਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਾ ਪਞ੍ਚ, ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਾ ਪਞ੍ਚਾਤਿ ਏવਂ ਦਸવਿਧਂ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਂ। ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਹਿ ਸਞ੍ਞਾ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਘਾਤੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਞਾ ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਞਾ ਰਸਸਞ੍ਞਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾਤਿਪਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਏવ ਨਾਮਂ। ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ, ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਸਞ੍ਞਾ , ਏਕਾਦਸ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲવਿਪਾਕਸਞ੍ਞਾ, ਦ੍વੇ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਸਞ੍ਞਾ, ਏਕਾਦਸ ਕਾਮਾવਚਰਕਿਰਿਯਸਞ੍ਞਾਤਿ ਏવਂ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸવਿਧਂ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਂ। ਸਾ ਹਿ ਨਾਨਤ੍ਤੇ ਨਾਨਾਸਭਾવੇ ਰੂਪਸਦ੍ਦਾਦਿਭੇਦੇ ਗੋਚਰੇ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ, ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸਭੇਦਤੋ ਨਾਨਤ੍ਤਾ ਨਾਨਾਸਭਾવਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਸਦਿਸਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿ વਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਬਹੁਕਤ੍ਤੇਪਿ ਜਾਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਏਕવਚਨਂ ਕਤਂ।
Rūpasaññanti kusalavipākakiriyavasena pañcadasavidhaṃ rūpāvacarajjhānasaṅkhātaṃ rūpasaññaṃ. Rūpāvacarajjhānampi hi rūpanti vuccati ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu (dī. ni. 2.174; a. ni. 8.66; dha. sa. 248), tassa jhānassa ārammaṇampi ‘‘bahiddhā rūpāni passati suvaṇṇadubbaṇṇānī’’tiādīsu (dī. ni. 2.173; a. ni. 8.65-66; dha. sa. 247, 249). Rūpāvacarajjhānañhi saññāsīsena rūpe saññāti katvā rūpasaññāti vuccati. Paṭighasaññanti kusalavipākā pañca, akusalavipākā pañcāti evaṃ dasavidhaṃ paṭighasaññaṃ. Dvipañcaviññāṇasampayuttā hi saññā cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇānañca paṭighātena uppannattā paṭighasaññāti vuccati. Rūpasaññā saddasaññā gandhasaññā rasasaññā phoṭṭhabbasaññātipi etissā eva nāmaṃ. Nānattasaññanti aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā , ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā, dve akusalavipākasaññā, ekādasa kāmāvacarakiriyasaññāti evaṃ catucattālīsavidhaṃ nānattasaññaṃ. Sā hi nānatte nānāsabhāve rūpasaddādibhede gocare pavattā saññāti nānattasaññā, catucattālīsabhedato nānattā nānāsabhāvā aññamaññaṃ asadisā saññāti vā nānattasaññāti vuccati. Saññābahukattepi jātiggahaṇena ekavacanaṃ kataṃ.
ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਂ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ। ਏવਂ ਸੁਖਸਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਂ। ਨਨ੍ਦਿਨ੍ਤਿ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਂ ਤਣ੍ਹਂ। ਰਾਗਨ੍ਤਿ ਨਿਪ੍ਪੀਤਿਕਂ ਤਣ੍ਹਂ। ਸਮੁਦਯਨ੍ਤਿ ਰਾਗਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਂ। ਅਥ વਾ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਭਙ੍ਗਸ੍ਸੇવ ਦਸ੍ਸਨਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਦਯਂ। ਆਦਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਾਨਂ, ਅਦੋਸਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਸਙ੍ਖਤਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ વਾ ਆਦਾਨਂ। ਘਨਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਘਨਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਂ। ਆਯੂਹਨਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਪਯੋਗਕਰਣਂ। ਧੁવਸਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਥਿਰਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਂ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਪਣਿਧਿਨ੍ਤਿ ਸੁਖਪਤ੍ਥਨਂ। ਅਭਿਨਿવੇਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਂ। ਸਾਰਾਦਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਤ੍ਤਸਾਰਗਹਣਾਭਿਨਿવੇਸਂ। ਸਮ੍ਮੋਹਾਭਿਨਿવੇਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਹੋਸਿਂ ਨੁ ਖੋ ਅਹਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਸੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦) ‘‘ਇਸ੍ਸਰਤੋ ਲੋਕੋ ਸਮ੍ਭੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਚ ਸਮ੍ਮੋਹਾਭਿਨਿવੇਸਂ। ਆਲਯਾਭਿਨਿવੇਸਨ੍ਤਿ ਆਦੀਨવਾਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਲ੍ਲੀਯਿਤਬ੍ਬਮਿਦਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਂ। ਅਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਾਯਗਹਣਂ। ਸਞ੍ਞੋਗਾਭਿਨਿવੇਸਨ੍ਤਿ ਕਾਮਯੋਗਾਦਿਕਂ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ।
Niccasaññanti niccanti saññaṃ niccasaññaṃ. Evaṃ sukhasaññaṃ attasaññaṃ. Nandinti sappītikaṃ taṇhaṃ. Rāganti nippītikaṃ taṇhaṃ. Samudayanti rāgassa samudayaṃ. Atha vā bhaṅgānupassanāya bhaṅgasseva dassanato saṅkhārānaṃ udayaṃ. Ādānanti nibbattanavasena kilesānaṃ, adosadassāvitāya saṅkhatārammaṇassa vā ādānaṃ. Ghanasaññanti santativasena ghananti saññaṃ. Āyūhananti saṅkhārānaṃ atthāya payogakaraṇaṃ. Dhuvasaññanti thiranti saññaṃ. Nimittanti niccanimittaṃ. Paṇidhinti sukhapatthanaṃ. Abhinivesanti atthi attāti abhinivesaṃ. Sārādānābhinivesanti niccasārattasāragahaṇābhinivesaṃ. Sammohābhinivesanti ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādivasena (saṃ. ni. 2.20) ‘‘issarato loko sambhotī’’tiādivasena ca sammohābhinivesaṃ. Ālayābhinivesanti ādīnavādassanena allīyitabbamidanti abhinivesaṃ. Appaṭisaṅkhanti anupāyagahaṇaṃ. Saññogābhinivesanti kāmayogādikaṃ kilesappavattiṃ.
ਦਿਟ੍ਠੇਕਟ੍ਠੇਤਿ ਦਿਟ੍ਠੀਹਿ ਸਹ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਿਤਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇਕਟ੍ਠਾ। ਤੇ ਦਿਟ੍ਠੇਕਟ੍ਠੇ। ਕਿਲੇਸੇਨ੍ਤਿ ਉਪਤਾਪੇਨ੍ਤਿ, વਿਬਾਧੇਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਕਿਲੇਸਾ। ਤੇ ਕਿਲੇਸੇ। ਦੁવਿਧਞ੍ਹਿ ਏਕਟ੍ਠਂ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਂ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਞ੍ਚ। ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਂ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਪਮੁਖਾਹਿ ਤੇਸਟ੍ਠਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠੀਹਿ ਸਹ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧.੧੧੮) ਯਾવ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹਾਨਾ, ਤਾવ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਠਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਮਿਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਦਸਸੁ ਹਿ ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਇਧ ਦਿਟ੍ਠਿਕਿਲੇਸੋਯੇવ ਆਗਤੋ। ਸੇਸੇਸੁ ਪਨ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯੋ ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ ਮਾਨੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਨવ ਕਿਲੇਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਾ ਹੁਤ੍વਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਪਮੁਖੇਸੁ વਾ ਦਿਯਡ੍ਢੇਸੁ ਕਿਲੇਸਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯਾ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਾ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਸਹਜੇਕਟ੍ਠੇ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਹ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਹਿ ਦ੍વੀਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਪਹੀਯਮਾਨੇਸੁ ਤੇਹਿ ਸਹਜਾਤੋ ਲੋਭੋ ਮੋਹੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਕਿਲੇਸਾ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਦ੍વੀਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਪਹੀਯਮਾਨੇਸੁ ਤੇਹਿ ਸਹਜਾਤੋ ਲੋਭੋ ਮੋਹੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਕਿਲੇਸਾ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਕਿਲੇਸੇਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਭੂਤੇ ਕਾਮਰਾਗਬ੍ਯਾਪਾਦੇ। ਅਨੁਸਹਗਤੇ ਕਿਲੇਸੇਤਿ ਸੁਖੁਮਭੂਤੇ ਕਾਮਰਾਗਬ੍ਯਾਪਾਦੇ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇਤਿ ਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯੇਨ ਪਹੀਨਾવਸੇਸੇ।
Diṭṭhekaṭṭheti diṭṭhīhi saha ekasmiṃ ṭhitāti diṭṭhekaṭṭhā. Te diṭṭhekaṭṭhe. Kilesenti upatāpenti, vibādhenti vāti kilesā. Te kilese. Duvidhañhi ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhañca. Pahānekaṭṭhaṃ sakkāyadiṭṭhipamukhāhi tesaṭṭhiyā diṭṭhīhi saha (paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.118) yāva sotāpattimaggena pahānā, tāva ekasmiṃ puggale ṭhitāti attho. Idamidhādhippetaṃ. Dasasu hi kilesesu idha diṭṭhikilesoyeva āgato. Sesesu pana apāyagamanīyo lobho doso moho māno vicikicchā thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti nava kilesā diṭṭhiyā saha pahānekaṭṭhā hutvā sotāpattimaggena pahīyanti, rāgadosamohapamukhesu vā diyaḍḍhesu kilesasahassesu sotāpattimaggena diṭṭhiyā pahīyamānāya diṭṭhiyā saha apāyagamanīyā sabbakilesā pahānekaṭṭhavasena pahīyanti, sahajekaṭṭhe diṭṭhiyā saha ekasmiṃ citte ṭhitāti attho. Sotāpattimaggena hi dvīsu diṭṭhisampayuttaasaṅkhārikacittesu pahīyamānesu tehi sahajāto lobho moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti, dvīsu diṭṭhisampayuttasasaṅkhārikacittesu pahīyamānesu tehi sahajāto lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Oḷārike kileseti oḷārikabhūte kāmarāgabyāpāde. Anusahagate kileseti sukhumabhūte kāmarāgabyāpāde. Sabbakileseti maggattayena pahīnāvasese.
વੀਰਿਯਂ વਾਹੇਤੀਤਿ ਯੋਗਾવਚਰੋ વੀਰਿਯਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਏਸਨਾਪਟਿਲਾਭਏਕਰਸਆਸੇવਨવਚਨਾਨਿ ਭਾવਨਾਨਂ વਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ‘‘ਏવਂਭੂਤਾ ਚ ਭਾવਨਾ’’ਤਿ। ਇਧ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਏਕਰਸਟ੍ਠੇਨ ਤਦੁਪਗવੀਰਿਯવਾਹਨਟ੍ਠੇਨ ਆਸੇવਨਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ વਚਨਾਨਿ ਭਾવਨਾਹੇਤੁਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਚ ਇਮਿਨਾ ਚ ਹੇਤੁਨਾ ਭਾવਨਾ’’ਤਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਆਸੇવਨਾਭਾવਨਾਤਿ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਆਸੇવਨਟ੍ਠੇਨ ਭਾવਨਾਤਿ ਏਕਕ੍ਖਣવਸੇਨਾਤਿ વਿਸੇਸੋ। ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਭਾવੇਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਂ ਭਾવਨਂ ਭਾવੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਰਸਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੇਨ, ਕਿਚ੍ਚਰਸੇਨ વਾ ਏਕਰਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੋਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਰਸੋ। ਕਿਚ੍ਚਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਰਸੋ ਨਾਮ ਪવੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
Vīriyaṃ vāhetīti yogāvacaro vīriyaṃ pavatteti. Heṭṭhā esanāpaṭilābhaekarasaāsevanavacanāni bhāvanānaṃ visesadassanatthaṃ vuttāni ‘‘evaṃbhūtā ca bhāvanā’’ti. Idha ‘‘tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena indriyānaṃ ekarasaṭṭhena tadupagavīriyavāhanaṭṭhena āsevanaṭṭhenā’’ti vacanāni bhāvanāhetudassanatthaṃ vuttāni ‘‘iminā ca iminā ca hetunā bhāvanā’’ti. Heṭṭhā āsevanābhāvanāti nānākkhaṇavasena vuttā, idha āsevanaṭṭhena bhāvanāti ekakkhaṇavasenāti viseso. Rūpaṃ passanto bhāvetītiādīsu rūpādīni passitabbākārena passanto bhāvetabbaṃ bhāvanaṃ bhāvetīti attho. Ekarasā hontīti vimuttirasena, kiccarasena vā ekarasā honti. Vimuttirasoti sampattiraso. Kiccasampattiatthena raso nāma pavuccatīti hi vuttanti.
ਭਾવੇਤਬ੍ਬਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Bhāvetabbaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧. ਸੁਤਮਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 1. Sutamayañāṇaniddeso
