| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
३. भेसज्जसिक्खापदवण्णना
3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
६२०. ‘‘सा अहोसि सुवण्णमाला’’ति वचनतो ठपेत्वा सहधम्मिके अञ्ञेसं यथासुखं रूपियं दातुं वट्टति उग्गण्हापेतुं, सब्योहारापेभुञ्चाति आचरियो, वीमंसितब्बं इद्धिमस्स इद्धिविसयत्ता।
620. ‘‘Sā ahosi suvaṇṇamālā’’ti vacanato ṭhapetvā sahadhammike aññesaṃ yathāsukhaṃ rūpiyaṃ dātuṃ vaṭṭati uggaṇhāpetuṃ, sabyohārāpebhuñcāti ācariyo, vīmaṃsitabbaṃ iddhimassa iddhivisayattā.
६२२. ‘‘येसं मंसं कप्पती’’ति वचनेन येसं मंसं न कप्पति, तेसं सप्पिआदि किञ्चापि न कप्पति, न पन निस्सग्गियवत्थूति वेदितब्बं। तथा न पणीतभोजनवत्थूति। उग्गहितकं कत्वा निक्खित्तन्ति अज्झोहरणत्थं निक्खित्तं। इतरञ्हि पटिग्गहेत्वा अज्झोहरितुं वट्टति। उभयेसम्पीति पच्छाभत्तं पटिग्गहितेहि, पुरेभत्तं पटिग्गहितेहि च कतानं। ‘‘मंसस्स अकप्पियत्ता’’ति कारणपतिरूपकं वत्वा। खादिंसूति ‘‘विकाले केवलं नवनीतमेव खादितुकामेन दधितक्कगतानि अपनेतब्बानि, पचितुकामस्स सामंपाकं न होतीति थेरस्स अधिप्पायो’’ति वुत्तं। ‘‘खयं गमिस्सती’’ति वचनतो खीरं पक्खिपित्वा पक्कसप्पि विकाले कप्पतीति सिद्धं। भेसज्जेहीति यावजीविकभेसज्जेहि। कततेलं पुरेभत्तन्ति अपचित्वा कतं एव। उण्होदकेनाति तापनभावं दीपेतीति केचि, तं न सुन्दरं। निब्बट्टितत्ताति पिञ्ञाकादितो। ‘‘तेलत्थाय पटिग्गहित…पे॰… दुक्कटमेवा’’ति वचनतो अतेलत्थाय पटिग्गहितेहि, सत्ताहातिक्कन्तेहिपि कततेलं कतदिवसतो पट्ठाय सत्ताहं वट्टतीति छाया दिस्सति, करमन्दं रुक्खसारोति केचि।
622. ‘‘Yesaṃ maṃsaṃ kappatī’’ti vacanena yesaṃ maṃsaṃ na kappati, tesaṃ sappiādi kiñcāpi na kappati, na pana nissaggiyavatthūti veditabbaṃ. Tathā na paṇītabhojanavatthūti. Uggahitakaṃ katvā nikkhittanti ajjhoharaṇatthaṃ nikkhittaṃ. Itarañhi paṭiggahetvā ajjhoharituṃ vaṭṭati. Ubhayesampīti pacchābhattaṃ paṭiggahitehi, purebhattaṃ paṭiggahitehi ca katānaṃ. ‘‘Maṃsassa akappiyattā’’ti kāraṇapatirūpakaṃ vatvā. Khādiṃsūti ‘‘vikāle kevalaṃ navanītameva khāditukāmena dadhitakkagatāni apanetabbāni, pacitukāmassa sāmaṃpākaṃ na hotīti therassa adhippāyo’’ti vuttaṃ. ‘‘Khayaṃ gamissatī’’ti vacanato khīraṃ pakkhipitvā pakkasappi vikāle kappatīti siddhaṃ. Bhesajjehīti yāvajīvikabhesajjehi. Katatelaṃ purebhattanti apacitvā kataṃ eva. Uṇhodakenāti tāpanabhāvaṃ dīpetīti keci, taṃ na sundaraṃ. Nibbaṭṭitattāti piññākādito. ‘‘Telatthāya paṭiggahita…pe… dukkaṭamevā’’ti vacanato atelatthāya paṭiggahitehi, sattāhātikkantehipi katatelaṃ katadivasato paṭṭhāya sattāhaṃ vaṭṭatīti chāyā dissati, karamandaṃ rukkhasāroti keci.
६२३. अवसकसटे यस्मा खीरादीनि पक्खिपित्वा तेलं पचन्ति, तस्मा कसटं न वट्टति, तेलमेव वट्टति, तेन वुत्तं ‘‘पक्कतेलकसटे विय कुक्कुच्चायती’’ति। वसाय सद्धिं पक्कत्ता न वट्टतीति चे? वदथ, भन्ते, नवनीते दधिगुळिकातिआदिसम्बन्धो। मधुम्हि चत्तारो कालिका यथासम्भवं योजेतब्बा, उच्छुम्हि च, कथं? समक्खिकं सेळकं मधु यावकालिकं। अनेलकं उदकसम्भिन्नं यामकालिकं, असम्भिन्नं सत्ताहकालिकं, मधुसिट्ठं परिसुद्धं यावजीविकं। तथा उच्छु वा रसो वा सकसटो यावकालिको, निक्कसटो उदकसम्भिन्नो यामकालिको, असम्भिन्नो सत्ताहकालिको, सुक्खकसटं यावजीविकन्ति वेदितब्बं। कस्मा? उदकसम्भेदविसेसतो।
623. Avasakasaṭe yasmā khīrādīni pakkhipitvā telaṃ pacanti, tasmā kasaṭaṃ na vaṭṭati, telameva vaṭṭati, tena vuttaṃ ‘‘pakkatelakasaṭe viya kukkuccāyatī’’ti. Vasāya saddhiṃ pakkattā na vaṭṭatīti ce? Vadatha, bhante, navanīte dadhiguḷikātiādisambandho. Madhumhi cattāro kālikā yathāsambhavaṃ yojetabbā, ucchumhi ca, kathaṃ? Samakkhikaṃ seḷakaṃ madhu yāvakālikaṃ. Anelakaṃ udakasambhinnaṃ yāmakālikaṃ, asambhinnaṃ sattāhakālikaṃ, madhusiṭṭhaṃ parisuddhaṃ yāvajīvikaṃ. Tathā ucchu vā raso vā sakasaṭo yāvakāliko, nikkasaṭo udakasambhinno yāmakāliko, asambhinno sattāhakāliko, sukkhakasaṭaṃ yāvajīvikanti veditabbaṃ. Kasmā? Udakasambhedavisesato.
किं वुत्तं होति? चतूसु कालिकेसु पुब्बं पुब्बं गरुकं, अपरं अपरं लहुकं। तेसु चायं उदकसम्भेदो गरुकं लहुकं करोति, लहुकञ्च गरुकं। अम्बरसादीनि हि यावकालिकत्ता गरुकानि, उदकसम्भेदो पन तानि अम्बपानादिसमञ्ञं दत्वा लहुकानि यामकालिकानि करोति। ‘‘फाणितं नाम उच्छुम्हा निब्बत्तन्ति उच्छुरसं उपादाया’’ति अट्ठकथावचनतो उच्छुरसो सत्ताहकालिकोति सिद्धं। तत्थ ‘‘उदकसम्भेदो तं यामकालिकं करोती’’तिआदिं बहुं वत्वा योजिता।
Kiṃ vuttaṃ hoti? Catūsu kālikesu pubbaṃ pubbaṃ garukaṃ, aparaṃ aparaṃ lahukaṃ. Tesu cāyaṃ udakasambhedo garukaṃ lahukaṃ karoti, lahukañca garukaṃ. Ambarasādīni hi yāvakālikattā garukāni, udakasambhedo pana tāni ambapānādisamaññaṃ datvā lahukāni yāmakālikāni karoti. ‘‘Phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbattanti ucchurasaṃ upādāyā’’ti aṭṭhakathāvacanato ucchuraso sattāhakālikoti siddhaṃ. Tattha ‘‘udakasambhedo taṃ yāmakālikaṃ karotī’’tiādiṃ bahuṃ vatvā yojitā.
अपिचेत्थ उच्छुरसो ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, उच्छुरस’’न्ति (महाव॰ ३००) अनुञ्ञातत्ता गुळोदकं विय उच्छुरससामञ्ञतो उदकेन असम्भिन्नोपि अगिलानस्स वट्टति, तेनेवाह अट्ठकथायं ‘‘उच्छुरसो निकसटो पच्छाभत्तं वट्टती’’ति (महा॰ अट्ठ॰ ३००)। अयं सब्बो नो तक्कोति आचरियो। केचि पनाहु ‘‘फाणितं नाम उच्छुम्हा निब्बत्त’न्ति वचनतो, ‘उच्छुरसं उपादाया’ति अट्ठकथावचनतो च उच्छुरसो फाणितमेव, तस्मा गुळे विय पटिपज्जितब्ब’’न्ति। केचि ‘‘वुत्तनयेन सत्ताहकालिकोव समानो ‘अनुजानामि, भिक्खवे, उच्छुरस’न्ति विसुं अनुञ्ञातत्ता असम्भिन्नोपि अगिलानस्स वट्टती’’ति वदन्ति। केचि ‘‘वुत्तनयेन विसुं अनुञ्ञातत्ता एव सम्भिन्नो वा असम्भिन्नो वा यामकालिकोव, गुळोदकं पन सत्ताहकालिकमेवा’’ति वदन्ति। केचि ‘‘गुळोदकं विय सो दुविधोपि सत्ताहकालिकोयेवा’’ति वदन्ति।
Apicettha ucchuraso ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ucchurasa’’nti (mahāva. 300) anuññātattā guḷodakaṃ viya ucchurasasāmaññato udakena asambhinnopi agilānassa vaṭṭati, tenevāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ucchuraso nikasaṭo pacchābhattaṃ vaṭṭatī’’ti (mahā. aṭṭha. 300). Ayaṃ sabbo no takkoti ācariyo. Keci panāhu ‘‘phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbatta’nti vacanato, ‘ucchurasaṃ upādāyā’ti aṭṭhakathāvacanato ca ucchuraso phāṇitameva, tasmā guḷe viya paṭipajjitabba’’nti. Keci ‘‘vuttanayena sattāhakālikova samāno ‘anujānāmi, bhikkhave, ucchurasa’nti visuṃ anuññātattā asambhinnopi agilānassa vaṭṭatī’’ti vadanti. Keci ‘‘vuttanayena visuṃ anuññātattā eva sambhinno vā asambhinno vā yāmakālikova, guḷodakaṃ pana sattāhakālikamevā’’ti vadanti. Keci ‘‘guḷodakaṃ viya so duvidhopi sattāhakālikoyevā’’ti vadanti.
तत्थायं पठमाचरियवादे विचारणा – फाणितानुमतियायेव उच्छुरसानुमतिया सिद्धितो विसुं ‘‘उच्छुरस’’न्ति उद्धरित्वा अनुमति निरत्थिकाति आपज्जति, तथा ‘‘उच्छुरसो निकसटो पच्छाभत्तं वट्टती’’ति अट्ठकथापि निरत्थिका। ‘‘सत्ताहं वट्टती’’ति वत्तब्बं सियाति, न च तथा सक्का वत्तुं। पच्छाभत्तं वट्टनकरसाधिकारत्ताति चे? न, तस्मिं अधिकारे सत्ताहकालिकस्स अवत्तब्बप्पसङ्गतो। कालभेदं अनपेक्खित्वा रसाधिकारे ओतिण्णत्ता वुत्तोति चे? न सक्का ‘‘निकसटो सत्ताहं वट्टती’’ति वत्तुं। पच्छाभत्तं वट्टनकरसाधिकारत्ता न वत्तब्बन्ति चे? न, एवञ्हि वुत्ते तदञ्ञरसो विय अयम्पि पच्छाभत्तमेव वट्टति, न ततो परन्ति आपज्जति। ततो परं अपरिभोगत्ता ‘‘पच्छाभत्तं वट्टती’’ति वुत्तन्ति चे? न, यावकालिकभावप्पसङ्गतो। न सो पसङ्गो आभिदोसिकस्सापि उच्छुरसस्स पाकेन फाणितादिभावप्पसङ्गतो। अयमेव ततियचतुत्थाचरियवादेसु विचारणा। दुतियवादे विचारणा वुत्ता, विमद्दो पनेत्थ भेसज्जक्खन्धके (महाव॰ ३००) आवि भविस्सति। फाणितं नाम उच्छुम्हा निब्बत्तन्ति मधुकतालनाळिकेरफाणितादितो उक्कटवत्थुतो निस्सग्गियवत्थुफाणितस्स विसेसवचनं, तेनेतं पञ्ञायति ‘‘निस्सग्गियवत्थुभूतं इध फाणितं नाम उच्छुम्हा निब्बत्तमेव, न मधुकादितो निब्बत्त’’न्ति। एत्तावता यंकिञ्चि उच्छुम्हा निब्बत्तं , न तं सब्बं फाणितमेव नामाति साधितं होति। तेनेव खन्धके फाणितं पठमं अनुजानित्वाव पच्छा उच्छुरसो अनुञ्ञातो, तथा तत्थेव गुळं, गुळोदकञ्च।
Tatthāyaṃ paṭhamācariyavāde vicāraṇā – phāṇitānumatiyāyeva ucchurasānumatiyā siddhito visuṃ ‘‘ucchurasa’’nti uddharitvā anumati niratthikāti āpajjati, tathā ‘‘ucchuraso nikasaṭo pacchābhattaṃ vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāpi niratthikā. ‘‘Sattāhaṃ vaṭṭatī’’ti vattabbaṃ siyāti, na ca tathā sakkā vattuṃ. Pacchābhattaṃ vaṭṭanakarasādhikārattāti ce? Na, tasmiṃ adhikāre sattāhakālikassa avattabbappasaṅgato. Kālabhedaṃ anapekkhitvā rasādhikāre otiṇṇattā vuttoti ce? Na sakkā ‘‘nikasaṭo sattāhaṃ vaṭṭatī’’ti vattuṃ. Pacchābhattaṃ vaṭṭanakarasādhikārattā na vattabbanti ce? Na, evañhi vutte tadaññaraso viya ayampi pacchābhattameva vaṭṭati, na tato paranti āpajjati. Tato paraṃ aparibhogattā ‘‘pacchābhattaṃ vaṭṭatī’’ti vuttanti ce? Na, yāvakālikabhāvappasaṅgato. Na so pasaṅgo ābhidosikassāpi ucchurasassa pākena phāṇitādibhāvappasaṅgato. Ayameva tatiyacatutthācariyavādesu vicāraṇā. Dutiyavāde vicāraṇā vuttā, vimaddo panettha bhesajjakkhandhake (mahāva. 300) āvi bhavissati. Phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbattanti madhukatālanāḷikeraphāṇitādito ukkaṭavatthuto nissaggiyavatthuphāṇitassa visesavacanaṃ, tenetaṃ paññāyati ‘‘nissaggiyavatthubhūtaṃ idha phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbattameva, na madhukādito nibbatta’’nti. Ettāvatā yaṃkiñci ucchumhā nibbattaṃ , na taṃ sabbaṃ phāṇitameva nāmāti sādhitaṃ hoti. Teneva khandhake phāṇitaṃ paṭhamaṃ anujānitvāva pacchā ucchuraso anuññāto, tathā tattheva guḷaṃ, guḷodakañca.
उच्छुरसं उपादाय अपक्का वातिआदिम्हि पन येसं लद्धि ‘‘उच्छुरसो यामकालिको’’ति। ‘‘ते अपक्का वाति सामं भिक्खुना अपक्का वा। अवत्थुकपक्का वाति विना वत्थुना पक्का वा’’ति अत्थं वण्णयन्ति, तं न युत्तं ‘‘उच्छुरसं उपादाया’’ति इमस्स वचनस्स पयोजनाभावप्पसङ्गतो, भिक्खुनो पचनाधिकाराभावा। सामपाको इधाधिप्पेतोति चे? सामं अपक्कस्स उच्छुरसस्स तेसं अत्तनोमतिया फाणितभावसिद्धितो च परतो ‘‘पुरेभत्तं पटिग्गहितेन अपरिस्सावितउच्छुरसेन कतफाणित’’न्तिआदिनयदस्सनतो च तं अयुत्तं, तत्थ ‘‘अपरिस्सावितउच्छुरसेन सयंकतं निरामिसमेव वट्टती’’ति वचनं यं तत्थ कसटं सामपाकं न जनेति, सवत्थुकपटिग्गहितकतंयेव तं करोतीति दीपेति, तस्मा पटिग्गहेतुं न वट्टति विकालेति पोराणा। ‘‘कोट्टितउच्छुफाणितं ‘रजनपाकं विय ओळारिकं सवत्थुकपक्कं नाम होती’ति सञ्ञाय पुरेभत्तमेव वट्टती’’ति वुत्तं। महाअट्ठकथाचरिया ‘‘एवं फाणितग्गहणं अमधुरं, तस्मा पच्छाभत्तं न वट्टती’’ति वदिंसु। किं मधुरताय, अमधुरताय वाति? अत्थमेव दस्सेतुं महापच्चरियं तथा वुत्तन्ति उपतिस्सत्थेरो आह किर। तं युत्तन्ति उच्छुतो निब्बत्तत्ता वुत्तं, तेनेवाह ‘‘खण्डसक्खरं पन…पे॰… वट्टती’’ति। ‘‘तं खीरघटे पक्खिपित्वा पचन्ती’’ति लिखितं। जल्लिका नाम फेणादि।
Ucchurasaṃupādāya apakkā vātiādimhi pana yesaṃ laddhi ‘‘ucchuraso yāmakāliko’’ti. ‘‘Te apakkā vāti sāmaṃ bhikkhunā apakkā vā. Avatthukapakkā vāti vinā vatthunā pakkā vā’’ti atthaṃ vaṇṇayanti, taṃ na yuttaṃ ‘‘ucchurasaṃ upādāyā’’ti imassa vacanassa payojanābhāvappasaṅgato, bhikkhuno pacanādhikārābhāvā. Sāmapāko idhādhippetoti ce? Sāmaṃ apakkassa ucchurasassa tesaṃ attanomatiyā phāṇitabhāvasiddhito ca parato ‘‘purebhattaṃ paṭiggahitena aparissāvitaucchurasena kataphāṇita’’ntiādinayadassanato ca taṃ ayuttaṃ, tattha ‘‘aparissāvitaucchurasena sayaṃkataṃ nirāmisameva vaṭṭatī’’ti vacanaṃ yaṃ tattha kasaṭaṃ sāmapākaṃ na janeti, savatthukapaṭiggahitakataṃyeva taṃ karotīti dīpeti, tasmā paṭiggahetuṃ na vaṭṭati vikāleti porāṇā. ‘‘Koṭṭitaucchuphāṇitaṃ ‘rajanapākaṃ viya oḷārikaṃ savatthukapakkaṃ nāma hotī’ti saññāya purebhattameva vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathācariyā ‘‘evaṃ phāṇitaggahaṇaṃ amadhuraṃ, tasmā pacchābhattaṃ na vaṭṭatī’’ti vadiṃsu. Kiṃ madhuratāya, amadhuratāya vāti? Atthameva dassetuṃ mahāpaccariyaṃ tathā vuttanti upatissatthero āha kira. Taṃ yuttanti ucchuto nibbattattā vuttaṃ, tenevāha ‘‘khaṇḍasakkharaṃ pana…pe… vaṭṭatī’’ti. ‘‘Taṃ khīraghaṭe pakkhipitvā pacantī’’ti likhitaṃ. Jallikā nāma pheṇādi.
भेसज्जोदिसं वदन्तेन इतरे अत्थुद्धारवसेन वुत्ता। ‘‘आहारत्थं फरितुं समत्थानी’’ति खन्धके (महाव॰ २६०) ‘‘यं भेसज्जञ्चेव अस्स भेसज्जसम्मतञ्च लोकस्स, आहारत्थञ्च फरेय्या’’ति वुत्तत्ता वुत्तं। एत्थ विचारणा भेसज्जक्खन्धके आवि भविस्सति।
Bhesajjodisaṃ vadantena itare atthuddhāravasena vuttā. ‘‘Āhāratthaṃ pharituṃ samatthānī’’ti khandhake (mahāva. 260) ‘‘yaṃ bhesajjañceva assa bhesajjasammatañca lokassa, āhāratthañca phareyyā’’ti vuttattā vuttaṃ. Ettha vicāraṇā bhesajjakkhandhake āvi bhavissati.
६२४. द्वारवातपानकवाटानीति द्वारस्स च वातपानानञ्च कवाटानि। कसावपक्खेपमत्तेन हि तानि अत्तनो सभावं परिच्चजितानि होन्ति, तस्मा ‘‘मक्खेतब्बानी’’ति वुत्तं। ‘‘कसावो नाम कनकलम्बादीनिपी’’ति वदन्ति। अधिट्ठेतीति ‘‘इदानि अज्झोहरणीयं न भविस्सति, बाहिरपरिभोगो भविस्सती’’ति चित्तं उप्पादेति। इध ‘‘विकप्पेती’’ति पदं नत्थि। अधिट्ठानम्पि मुखारुळ्हिया वुत्तं ‘‘इमं नवनीतं अधिट्ठामी’’ति अवत्तब्बतो।
624.Dvāravātapānakavāṭānīti dvārassa ca vātapānānañca kavāṭāni. Kasāvapakkhepamattena hi tāni attano sabhāvaṃ pariccajitāni honti, tasmā ‘‘makkhetabbānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Kasāvo nāma kanakalambādīnipī’’ti vadanti. Adhiṭṭhetīti ‘‘idāni ajjhoharaṇīyaṃ na bhavissati, bāhiraparibhogo bhavissatī’’ti cittaṃ uppādeti. Idha ‘‘vikappetī’’ti padaṃ natthi. Adhiṭṭhānampi mukhāruḷhiyā vuttaṃ ‘‘imaṃ navanītaṃ adhiṭṭhāmī’’ti avattabbato.
६२५. परिभुञ्जितुं पन न वट्टतीति विस्सासाभावं सन्धाय वुत्तं। सचे सविस्सासो, वट्टतीति ‘‘परिभुञ्ज त्व’’न्ति एत्तावता विस्सज्जितं होति, तस्मा उभिन्नं अनापत्तीति सम्बन्धो। सचे न विस्सज्जितं, आपत्ति होतीति सिद्धं। तस्मा उभिन्नं सन्तकं चीवरं अञ्ञतरेन सम्मुखीभूतेन अधिट्ठातब्बं। नो चे अधिट्ठाति, निस्सग्गियं होतीतिपि युज्जति। काकनिकमत्तञ्चे मूलं अदिन्नं, ‘‘न अधिट्ठानुपगं…पे॰… सकभावं न उपेती’’ति इमिना एतं सदिसं न होति, आभिधम्मिकगणानं दिन्नं विय च न होति। कस्मा? आभिधम्मिका हि अनुपसम्पन्नापि होन्ति, पच्छा आभिधम्मिकभूतानम्पि तं साधारणं होतीति। एत्थ द्वेपि उपसम्पन्ना एव, द्विन्नम्पि तत्थ यथाकामकरणीयता अत्थि ममत्तञ्च, न एवं तदञ्ञेसं साधारणं, न च द्वे तयो भिक्खू ‘‘एकतो वस्सिस्सामा’’ति करोन्ति, रक्खति ताव। ‘‘अविभत्तत्ता अनापत्ती’’ति इमिना च इदं सदिसं, येन मूलेन पटिग्गहितं, तस्स सचे इतरो देति, सो वा तं इतरस्स देति, सति पटिग्गहणे सत्ताहातिक्कमे निस्सग्गियत्ता, तस्मा तं चीवरं द्वीसु सम्मुखीभूतेन एकेन अधिट्ठातब्बं। किञ्चापि एत्थ पयोगो न दिस्सति समानपरिक्खारानं द्विन्नं अधिट्ठानपयोगाभावतो, तथापि समानसब्बभण्डकानं द्विन्नं तेलादि येन पटिग्गहितं, तस्स कालातिक्कमे आपत्तिसम्भवतो, अनधिट्ठाने दुल्लभविसेसहेतुत्ता च ‘‘अधिट्ठातब्ब’’न्ति वुत्तं। तं अयुत्तं पत्तचीवरसत्ताहकालिकानं असदिसविधानत्ता। एत्थ पत्तचीवरञ्हि अत्तनो सन्तकभावं उपगतमेव अनधिट्ठहन्तस्स कालातिक्कमे आपत्ति, सत्ताहकालिकं पन परसन्तकसाधारणम्पि पटिग्गहितं पटिग्गाहकस्स कालातिक्कमे आपत्तिकरं। पटिग्गहणञ्चेत्थ पमाणं, न तत्थ सकसन्तकता, सत्ताहकालिकञ्च निस्सग्गियं, सब्बेसम्पि अनज्झोहरणीयं। पत्तचीवरं अञ्ञस्स परिभुञ्जतो अनापत्ति। इदञ्च कालातिक्कन्तम्पि निस्सज्जित्वा पच्छा लद्धं कप्पति। पत्तचीवरं पन तं तस्स विनयकम्मन्ति कप्पतीति। अविभत्तस्सपि इमस्स दानं रुहति, न पत्तचीवरस्स। वुत्तञ्हेतं अट्ठकथायं ‘‘द्विन्नं सन्तकं होति…पे॰… सचेपि अविभजित्वा सद्धिविहारिकादीनं देन्ति, अदिन्नमेव होती’’ति। यस्स दानमेव न रुहति, तस्स कुतो अधिट्ठानं। एको चे पत्तचीवरं दसमे दिवसे इतरस्स देति। ततो पट्ठाय सो दस दिवसे परिहरितुं लभति , न तथा सत्ताहकालिकन्ति सब्बथा उपपरिक्खियमानं सरिक्खं नक्खमतीति न तं सारतो दट्ठब्बन्ति आचरियस्स तक्को। ‘‘विनयकम्मवसेन पन अनिस्सज्जित्वा सहसा विरुज्झित्वा कस्सचि परिच्चत्तम्पि पुन पटिलभित्वा परिभुञ्जितुं न वट्टती’’ति वुत्तं, सचे देसन्तरितं, समुद्दन्तरितं वा चीवरं निस्सग्गियं जातं, तं इध ठितेन भिक्खुना एकस्स वन्तेन चित्तेन चत्तं कत्वा अनपेक्खित्वा आपत्तिं देसेत्वा तस्स विस्सासेन पुन गहेत्वा अधिट्ठातब्बं, ‘‘पत्तादीसु च अयमेव नयो’’ति च वुत्तं, ‘‘तालनाळिकेरफाणितम्पि सत्ताहकालिकं एवा’’ति च। ‘‘द्विन्नं सन्तकं एकेन पटिग्गहितं सत्ताहकालिकं सत्ताहातिक्कमे आपत्तिं न करोति , परिभुञ्जितुं पन द्विन्नम्पि न वट्टती’’ति च ‘‘परसन्तकं पटिग्गहेत्वा ठपितेपि एसेव नयो’’ति च केचि वदन्ति। दुक्कटवत्थुभूतं सप्पिआदि निस्सज्जितब्बं पुन परिभुञ्जितुं वट्टतीति विधानं न दिस्सतीति।
625.Paribhuñjituṃpana na vaṭṭatīti vissāsābhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Sace savissāso, vaṭṭatīti ‘‘paribhuñja tva’’nti ettāvatā vissajjitaṃ hoti, tasmā ubhinnaṃ anāpattīti sambandho. Sace na vissajjitaṃ, āpatti hotīti siddhaṃ. Tasmā ubhinnaṃ santakaṃ cīvaraṃ aññatarena sammukhībhūtena adhiṭṭhātabbaṃ. No ce adhiṭṭhāti, nissaggiyaṃ hotītipi yujjati. Kākanikamattañce mūlaṃ adinnaṃ, ‘‘na adhiṭṭhānupagaṃ…pe… sakabhāvaṃ na upetī’’ti iminā etaṃ sadisaṃ na hoti, ābhidhammikagaṇānaṃ dinnaṃ viya ca na hoti. Kasmā? Ābhidhammikā hi anupasampannāpi honti, pacchā ābhidhammikabhūtānampi taṃ sādhāraṇaṃ hotīti. Ettha dvepi upasampannā eva, dvinnampi tattha yathākāmakaraṇīyatā atthi mamattañca, na evaṃ tadaññesaṃ sādhāraṇaṃ, na ca dve tayo bhikkhū ‘‘ekato vassissāmā’’ti karonti, rakkhati tāva. ‘‘Avibhattattā anāpattī’’ti iminā ca idaṃ sadisaṃ, yena mūlena paṭiggahitaṃ, tassa sace itaro deti, so vā taṃ itarassa deti, sati paṭiggahaṇe sattāhātikkame nissaggiyattā, tasmā taṃ cīvaraṃ dvīsu sammukhībhūtena ekena adhiṭṭhātabbaṃ. Kiñcāpi ettha payogo na dissati samānaparikkhārānaṃ dvinnaṃ adhiṭṭhānapayogābhāvato, tathāpi samānasabbabhaṇḍakānaṃ dvinnaṃ telādi yena paṭiggahitaṃ, tassa kālātikkame āpattisambhavato, anadhiṭṭhāne dullabhavisesahetuttā ca ‘‘adhiṭṭhātabba’’nti vuttaṃ. Taṃ ayuttaṃ pattacīvarasattāhakālikānaṃ asadisavidhānattā. Ettha pattacīvarañhi attano santakabhāvaṃ upagatameva anadhiṭṭhahantassa kālātikkame āpatti, sattāhakālikaṃ pana parasantakasādhāraṇampi paṭiggahitaṃ paṭiggāhakassa kālātikkame āpattikaraṃ. Paṭiggahaṇañcettha pamāṇaṃ, na tattha sakasantakatā, sattāhakālikañca nissaggiyaṃ, sabbesampi anajjhoharaṇīyaṃ. Pattacīvaraṃ aññassa paribhuñjato anāpatti. Idañca kālātikkantampi nissajjitvā pacchā laddhaṃ kappati. Pattacīvaraṃ pana taṃ tassa vinayakammanti kappatīti. Avibhattassapi imassa dānaṃ ruhati, na pattacīvarassa. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dvinnaṃ santakaṃ hoti…pe… sacepi avibhajitvā saddhivihārikādīnaṃ denti, adinnameva hotī’’ti. Yassa dānameva na ruhati, tassa kuto adhiṭṭhānaṃ. Eko ce pattacīvaraṃ dasame divase itarassa deti. Tato paṭṭhāya so dasa divase pariharituṃ labhati , na tathā sattāhakālikanti sabbathā upaparikkhiyamānaṃ sarikkhaṃ nakkhamatīti na taṃ sārato daṭṭhabbanti ācariyassa takko. ‘‘Vinayakammavasena pana anissajjitvā sahasā virujjhitvā kassaci pariccattampi puna paṭilabhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti vuttaṃ, sace desantaritaṃ, samuddantaritaṃ vā cīvaraṃ nissaggiyaṃ jātaṃ, taṃ idha ṭhitena bhikkhunā ekassa vantena cittena cattaṃ katvā anapekkhitvā āpattiṃ desetvā tassa vissāsena puna gahetvā adhiṭṭhātabbaṃ, ‘‘pattādīsu ca ayameva nayo’’ti ca vuttaṃ, ‘‘tālanāḷikeraphāṇitampi sattāhakālikaṃ evā’’ti ca. ‘‘Dvinnaṃ santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ sattāhakālikaṃ sattāhātikkame āpattiṃ na karoti , paribhuñjituṃ pana dvinnampi na vaṭṭatī’’ti ca ‘‘parasantakaṃ paṭiggahetvā ṭhapitepi eseva nayo’’ti ca keci vadanti. Dukkaṭavatthubhūtaṃ sappiādi nissajjitabbaṃ puna paribhuñjituṃ vaṭṭatīti vidhānaṃ na dissatīti.
भेसज्जसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ३. भेसज्जसिक्खापदं • 3. Bhesajjasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ३. भेसज्जसिक्खापदवण्णना • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ३. भेसज्जसिक्खापदवण्णना • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ३. भेसज्जसिक्खापदवण्णना • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
