Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
౩. భేసజ్జసిక్ఖాపదవణ్ణనా
3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
౬౨౨. తతియసిక్ఖాపదే యేసం మంసం కప్పతీతి ఇదం నిస్సగ్గియవత్థుదస్సనత్థం వుత్తం, న పన యేసం మంసం న కప్పతి, తేసం సప్పిఆదీని న కప్పన్తీతి దస్సనత్థం. మనుస్సఖీరాదీనిపి హి నో న కప్పన్తి, కుతో ససస్స సప్పీతి ఆహ ‘‘యేసఞ్హి ఖీరం అత్థి, సప్పిపి తేసం అత్థియేవా’’తి. ‘‘ఇదఞ్చ యేభుయ్యేన వుత్త’’న్తి వదన్తి. ఉగ్గహితకం కత్వా నిక్ఖిత్తన్తి అప్పటిగ్గహితం సయమేవ గహేత్వా నిక్ఖిత్తం. సయంకతం నిరామిసమేవ వట్టతీతి తదహుపురేభత్తమేవ సన్ధాయ వుత్తం. అథ సయంకతం నిరామిసం భుఞ్జన్తస్స కస్మా సామంపాకో న హోతీతి ఆహ – ‘‘నవనీతం తాపేన్తస్స హి సామంపాకో న హోతీ’’తి. సవత్థుకపటిగ్గహితస్స వత్థుగతికత్తా ఆహ – ‘‘సవత్థుకస్స పటిగ్గహితత్తా’’తి. పచ్ఛాభత్తం పటిగ్గహితేహీతి పచ్ఛాభత్తం పటిగ్గహితఖీరదధీహి. పురేభత్తమ్పి చ ఉగ్గహితకేహి కతం అబ్భఞ్జనాదీసు ఉపనేతబ్బన్తి సమ్బన్ధో. ఉభయేసమ్పీతి పచ్ఛాభత్తం పటిగ్గహితఖీరదధీహి చ పురేభత్తం ఉగ్గహితకేహి చ కతానం. ఏసేవ నయోతి నిస్సగ్గియం హోతీతి అత్థో. అకప్పియమంససప్పిమ్హీతి అకప్పియమంససత్తానం సప్పిమ్హి. కారణపతిరూపకం వత్వాతి సజాతియానం సప్పిభావతోతి కారణపతిరూపకం వత్వా.
622. Tatiyasikkhāpade yesaṃ maṃsaṃ kappatīti idaṃ nissaggiyavatthudassanatthaṃ vuttaṃ, na pana yesaṃ maṃsaṃ na kappati, tesaṃ sappiādīni na kappantīti dassanatthaṃ. Manussakhīrādīnipi hi no na kappanti, kuto sasassa sappīti āha ‘‘yesañhi khīraṃ atthi, sappipi tesaṃ atthiyevā’’ti. ‘‘Idañca yebhuyyena vutta’’nti vadanti. Uggahitakaṃ katvā nikkhittanti appaṭiggahitaṃ sayameva gahetvā nikkhittaṃ. Sayaṃkataṃ nirāmisameva vaṭṭatīti tadahupurebhattameva sandhāya vuttaṃ. Atha sayaṃkataṃ nirāmisaṃ bhuñjantassa kasmā sāmaṃpāko na hotīti āha – ‘‘navanītaṃ tāpentassa hi sāmaṃpāko na hotī’’ti. Savatthukapaṭiggahitassa vatthugatikattā āha – ‘‘savatthukassa paṭiggahitattā’’ti. Pacchābhattaṃ paṭiggahitehīti pacchābhattaṃ paṭiggahitakhīradadhīhi. Purebhattampi ca uggahitakehi kataṃ abbhañjanādīsu upanetabbanti sambandho. Ubhayesampīti pacchābhattaṃ paṭiggahitakhīradadhīhi ca purebhattaṃ uggahitakehi ca katānaṃ. Eseva nayoti nissaggiyaṃ hotīti attho. Akappiyamaṃsasappimhīti akappiyamaṃsasattānaṃ sappimhi. Kāraṇapatirūpakaṃ vatvāti sajātiyānaṃ sappibhāvatoti kāraṇapatirūpakaṃ vatvā.
సప్పినయేనేవ వేదితబ్బన్తి నిరామిసమేవ సత్తాహం వట్టతీతి అత్థో. ఏత్థాతి నవనీతే. ధోతం వట్టతీతి అధోతం చే, సవత్థుకపటిగ్గహితం హోతి, తస్మా ధోతం పటిగ్గహేత్వా సత్తాహం నిక్ఖిపితుం వట్టతీతి థేరానం అధిప్పాయో. తక్కతో ఉద్ధటమత్తమేవ ఖాదింసూతి ఏత్థ తక్కతో ఉద్ధటమత్తం అధోతమ్పి పటిగ్గహేత్వా పరిభుఞ్జన్తా ధోవిత్వా పచిత్వా వా పరిభుఞ్జింసూతి ఏవమత్థో గహేతబ్బో. థేరస్స హి దధిగుళికాదిసహితమ్పి పటిగ్గహితం పచ్ఛా ధోవిత్వా పచిత్వా వా పరిభుఞ్జన్తస్స సవత్థుకపటిగ్గహణే దోసో నత్థీతి అధిప్పాయో, తేనేవ థేరస్స అధిప్పాయం దస్సేన్తేన ‘‘తస్మా నవనీతం పరిభుఞ్జన్తేన…పే॰… అయమేత్థ అధిప్పాయో’’తి వుత్తం. కేచి పన ‘‘తక్కతో ఉద్ధటమత్తమేవ ఖాదింసూ’’తి వచనస్స అధిప్పాయం అజానన్తా ‘‘తక్కతో ఉద్ధటమత్తం అధోతమ్పి దధిగుళికాదిసహితం వికాలేపి పరిభుఞ్జితుం వట్టతీ’’తి వదన్తి, తం న గహేతబ్బం. న హి దధిగుళికాదిఆమిసేన సంసట్ఠరసం నవనీతం పరిభుఞ్జితుం వట్టతీతి సక్కా వత్తుం. నవనీతం పరిభుఞ్జన్తేనాతి అధోవిత్వా పటిగ్గహితనవనీతం పరిభుఞ్జన్తేన. దధి ఏవ దధిగతం యథా ‘‘గూథగతం ముత్తగత’’న్తి (మ॰ ని॰ ౨.౧౧౯). ఖయం గమిస్సతీతి వచనతో ఖీరం పక్ఖిపిత్వా పక్కసప్పిఆదిపి వికాలే కప్పతీతి వేదితబ్బం. కుక్కుచ్చాయన్తి కుక్కుచ్చకాతి ఇమినా అత్తనాపి తత్థ కుక్కుచ్చసబ్భావం దీపేతి. తేనేవ మాతికాట్ఠకథాయం (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ భేసజ్జసిక్ఖాపదవణ్ణనా) ‘‘నిబ్బట్టితసప్పి వా నవనీతం వా పచితుం వట్టతీ’’తి వుత్తం. తాని పటిగ్గహేత్వాతి తాని ఖీరదధీని పటిగ్గహేత్వా.
Sappinayeneva veditabbanti nirāmisameva sattāhaṃ vaṭṭatīti attho. Etthāti navanīte. Dhotaṃ vaṭṭatīti adhotaṃ ce, savatthukapaṭiggahitaṃ hoti, tasmā dhotaṃ paṭiggahetvā sattāhaṃ nikkhipituṃ vaṭṭatīti therānaṃ adhippāyo. Takkato uddhaṭamattameva khādiṃsūti ettha takkato uddhaṭamattaṃ adhotampi paṭiggahetvā paribhuñjantā dhovitvā pacitvā vā paribhuñjiṃsūti evamattho gahetabbo. Therassa hi dadhiguḷikādisahitampi paṭiggahitaṃ pacchā dhovitvā pacitvā vā paribhuñjantassa savatthukapaṭiggahaṇe doso natthīti adhippāyo, teneva therassa adhippāyaṃ dassentena ‘‘tasmā navanītaṃ paribhuñjantena…pe… ayamettha adhippāyo’’ti vuttaṃ. Keci pana ‘‘takkato uddhaṭamattameva khādiṃsū’’ti vacanassa adhippāyaṃ ajānantā ‘‘takkato uddhaṭamattaṃ adhotampi dadhiguḷikādisahitaṃ vikālepi paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Na hi dadhiguḷikādiāmisena saṃsaṭṭharasaṃ navanītaṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatīti sakkā vattuṃ. Navanītaṃ paribhuñjantenāti adhovitvā paṭiggahitanavanītaṃ paribhuñjantena. Dadhi eva dadhigataṃ yathā ‘‘gūthagataṃ muttagata’’nti (ma. ni. 2.119). Khayaṃ gamissatīti vacanato khīraṃ pakkhipitvā pakkasappiādipi vikāle kappatīti veditabbaṃ. Kukkuccāyanti kukkuccakāti iminā attanāpi tattha kukkuccasabbhāvaṃ dīpeti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘nibbaṭṭitasappi vā navanītaṃ vā pacituṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Tāni paṭiggahetvāti tāni khīradadhīni paṭiggahetvā.
పటిగ్గహేత్వా ఠపితభేసజ్జేహీతి పటిగ్గహేత్వా ఠపితయావజీవికభేసజ్జేహి. వుత్తనయేన యథా తణ్డులాదీని న పచ్చన్తి, తథా లజ్జీయేవ సమ్పాదేత్వా దేతీతి లజ్జీసామణేరగ్గహణం, అపిచ అలజ్జినా అజ్ఝోహరితబ్బం యం కిఞ్చి అభిసఙ్ఖరాపేతుం న వట్టతి, తస్మాపి ఏవమాహ. తిలే పటిగ్గహేత్వా కతతేలన్తి అత్తనా భజ్జనాదీని అకత్వా గహితతేలం. తేనేవ ‘‘సామిసమ్పి వట్టతీ’’తి వుత్తం. నిబ్బట్టితత్తాతి యావకాలికవత్థుతో వివేచితత్తా. ఉభయమ్పీతి అత్తనా చ పరేన చ కతం. యావ అరుణస్స ఉగ్గమనా తిట్ఠతి, నిస్సగ్గియన్తి సత్తమదివసే కతతేలం సచే యావ అరుణుగ్గమనా తిట్ఠతి, నిస్సగ్గియం.
Paṭiggahetvā ṭhapitabhesajjehīti paṭiggahetvā ṭhapitayāvajīvikabhesajjehi. Vuttanayena yathā taṇḍulādīni na paccanti, tathā lajjīyeva sampādetvā detīti lajjīsāmaṇeraggahaṇaṃ, apica alajjinā ajjhoharitabbaṃ yaṃ kiñci abhisaṅkharāpetuṃ na vaṭṭati, tasmāpi evamāha. Tile paṭiggahetvā katatelanti attanā bhajjanādīni akatvā gahitatelaṃ. Teneva ‘‘sāmisampi vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Nibbaṭṭitattāti yāvakālikavatthuto vivecitattā. Ubhayampīti attanā ca parena ca kataṃ. Yāva aruṇassa uggamanā tiṭṭhati, nissaggiyanti sattamadivase katatelaṃ sace yāva aruṇuggamanā tiṭṭhati, nissaggiyaṃ.
౬౨౩. అచ్ఛవసన్తి దుక్కటవత్థునో వసాయ అనుఞ్ఞాతత్తా తంసదిసానం దుక్కటవత్థూనంయేవ అకప్పియమంససత్తానం వసా అనుఞ్ఞాతా, న థుల్లచ్చయవత్థూనం మనుస్సానం వసాతి ఆహ ‘‘ఠపేత్వా మనుస్సవస’’న్తి . సంసట్ఠన్తి పరిస్సావితం. ‘‘కాలే పటిగ్గహితం వికాలే అనుపసమ్పన్నేనపి నిప్పక్కం సంసట్ఠఞ్చ పరిభుఞ్జన్తస్స ద్వేపి దుక్కటాని హోన్తియేవా’’తి వదన్తి. యస్మా ఖీరదధిఆదీని పక్ఖిపిత్వా తేలం పచన్తి, తస్మా కసటం న వట్టతి, తేలమేవ వట్టతి. తేన వుత్తం ‘‘పక్కతేలకసటే వియ కుక్కుచ్చాయతీ’’తి. ‘‘సచే వసాయ సద్ధిం పక్కత్తా న వట్టతి, ఇదం కస్మా వట్టతీ’’తి పుచ్ఛన్తా ‘‘భన్తే’’తిఆదిమాహంసు. ఏతం వట్టతీతి నను ఏతం దధిగుళికాదీహి పక్కం నవనీతం వట్టతీతి అత్థో.
623.Acchavasanti dukkaṭavatthuno vasāya anuññātattā taṃsadisānaṃ dukkaṭavatthūnaṃyeva akappiyamaṃsasattānaṃ vasā anuññātā, na thullaccayavatthūnaṃ manussānaṃ vasāti āha ‘‘ṭhapetvā manussavasa’’nti . Saṃsaṭṭhanti parissāvitaṃ. ‘‘Kāle paṭiggahitaṃ vikāle anupasampannenapi nippakkaṃ saṃsaṭṭhañca paribhuñjantassa dvepi dukkaṭāni hontiyevā’’ti vadanti. Yasmā khīradadhiādīni pakkhipitvā telaṃ pacanti, tasmā kasaṭaṃ na vaṭṭati, telameva vaṭṭati. Tena vuttaṃ ‘‘pakkatelakasaṭe viya kukkuccāyatī’’ti. ‘‘Sace vasāya saddhiṃ pakkattā na vaṭṭati, idaṃ kasmā vaṭṭatī’’ti pucchantā ‘‘bhante’’tiādimāhaṃsu. Etaṃ vaṭṭatīti nanu etaṃ dadhiguḷikādīhi pakkaṃ navanītaṃ vaṭṭatīti attho.
‘‘మధుకరీహి నామ మధుమక్ఖికాహీతి అయం ఖుద్దకమక్ఖికానం భమరమక్ఖికానఞ్చ సామఞ్ఞనిద్దేసో’’తి తీసుపి గణ్ఠిపదేసు వుత్తం. కేచి పన ‘‘దణ్డకేసు మధుకరా మధుకరీ మక్ఖికా నామా’’తి వత్వా ‘‘తాహి మధుకరీఆదీహి తీహి మక్ఖికాహి కతం మధు నామా’’తి వదన్తి. భమరమక్ఖికాహీతి మహాభమరమక్ఖికాహి. సిలేససదిసన్తి ఘనపక్కం వుత్తం. ఇతరన్తి తనుకమధు. మధుపటలన్తి మధురహితం కేవలం మధుపటలం. ‘‘సచే మధుసహితం పటలం పటిగ్గహేత్వా నిక్ఖిపన్తి, పటలస్స భాజనట్ఠానియత్తా మధునో వసేన సత్తాహాతిక్కమే నిస్సగ్గియం హోతీ’’తి వదన్తి, ‘‘మధుమక్ఖితం పన మధుగతికమేవా’’తి ఇమినా తం న సమేతి.
‘‘Madhukarīhi nāma madhumakkhikāhīti ayaṃ khuddakamakkhikānaṃ bhamaramakkhikānañca sāmaññaniddeso’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Keci pana ‘‘daṇḍakesu madhukarā madhukarī makkhikā nāmā’’ti vatvā ‘‘tāhi madhukarīādīhi tīhi makkhikāhi kataṃ madhu nāmā’’ti vadanti. Bhamaramakkhikāhīti mahābhamaramakkhikāhi. Silesasadisanti ghanapakkaṃ vuttaṃ. Itaranti tanukamadhu. Madhupaṭalanti madhurahitaṃ kevalaṃ madhupaṭalaṃ. ‘‘Sace madhusahitaṃ paṭalaṃ paṭiggahetvā nikkhipanti, paṭalassa bhājanaṭṭhāniyattā madhuno vasena sattāhātikkame nissaggiyaṃ hotī’’ti vadanti, ‘‘madhumakkhitaṃ pana madhugatikamevā’’ti iminā taṃ na sameti.
‘‘ఫాణితం నామ ఉచ్ఛుమ్హా నిబ్బత్త’’న్తి పాళియం అవిసేసేన వుత్తత్తా అట్ఠకథాయఞ్చ ‘‘ఉచ్ఛురసం ఉపాదాయ…పే॰… అవత్థుకా ఉచ్ఛువికతి ‘ఫాణిత’న్తి వేదితబ్బా’’తి వచనతో ఉచ్ఛురసోపి నిక్కసటో సత్తాహకాలికోతి వేదితబ్బో. కేనచి పన ‘‘మధుమ్హి చత్తారో కాలికా యథాసమ్భవం యోజేతబ్బా, ఉచ్ఛుమ్హి చా’’తి వత్వా ‘‘సమక్ఖికణ్డసేళకం యావకాలికం, అనేళకం ఉదకసమ్భిన్నం యామకాలికం, అసమ్భిన్నం సత్తాహకాలికం, మధుసిత్థం పరిసుద్ధం యావజీవికం, తథా ఉచ్ఛు వా రసో వా సకసటో యావకాలికో, నిక్కసటో ఉదకసమ్భిన్నో యామకాలికో, అసమ్భిన్నో సత్తాహకాలికో, సుద్ధకసటం యావజీవిక’’న్తి చ వత్వా ఉత్తరిపి బహుధా పపఞ్చితం. తత్థ ‘‘ఉదకసమ్భిన్నం మధు వా ఉచ్ఛురసో వా ఉదకసమ్భిన్నో యామకాలికో’’తి ఇదం నేవ పాళియం, న అట్ఠకథాయం దిస్సతి. ‘‘యావకాలికం సమానం గరుతరమ్పి ముద్దికాజాతిరసం అత్తనా సంసట్ఠం లహుకం యామకాలికభావం ఉపనేన్తం ఉదకం లహుతరం సత్తాహకాలికం అత్తనా సంసట్ఠం గరుతరం యామకాలికభావం ఉపనేతీ’’తి ఏత్థ కారణం సోయేవ పుచ్ఛితబ్బో, సబ్బత్థ పాళియం అట్ఠకథాయఞ్చ ఉదకసమ్భేదేన గరుతరస్సపి లహుభావోపగమనంయేవ దస్సితం. పాళియమ్పి హి ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, గిలానస్స గుళం, అగిలానస్స గుళోదక’’న్తి (మహావ॰ ౨౮౪) వదన్తేన అగిలానేన పరిభుఞ్జితుం అయుత్తోపి గుళో ఉదకసమ్భిన్నో అగిలానస్సపి వట్టతీతి అనుఞ్ఞాతో.
‘‘Phāṇitaṃ nāma ucchumhā nibbatta’’nti pāḷiyaṃ avisesena vuttattā aṭṭhakathāyañca ‘‘ucchurasaṃ upādāya…pe… avatthukā ucchuvikati ‘phāṇita’nti veditabbā’’ti vacanato ucchurasopi nikkasaṭo sattāhakālikoti veditabbo. Kenaci pana ‘‘madhumhi cattāro kālikā yathāsambhavaṃ yojetabbā, ucchumhi cā’’ti vatvā ‘‘samakkhikaṇḍaseḷakaṃ yāvakālikaṃ, aneḷakaṃ udakasambhinnaṃ yāmakālikaṃ, asambhinnaṃ sattāhakālikaṃ, madhusitthaṃ parisuddhaṃ yāvajīvikaṃ, tathā ucchu vā raso vā sakasaṭo yāvakāliko, nikkasaṭo udakasambhinno yāmakāliko, asambhinno sattāhakāliko, suddhakasaṭaṃ yāvajīvika’’nti ca vatvā uttaripi bahudhā papañcitaṃ. Tattha ‘‘udakasambhinnaṃ madhu vā ucchuraso vā udakasambhinno yāmakāliko’’ti idaṃ neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ dissati. ‘‘Yāvakālikaṃ samānaṃ garutarampi muddikājātirasaṃ attanā saṃsaṭṭhaṃ lahukaṃ yāmakālikabhāvaṃ upanentaṃ udakaṃ lahutaraṃ sattāhakālikaṃ attanā saṃsaṭṭhaṃ garutaraṃ yāmakālikabhāvaṃ upanetī’’ti ettha kāraṇaṃ soyeva pucchitabbo, sabbattha pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca udakasambhedena garutarassapi lahubhāvopagamanaṃyeva dassitaṃ. Pāḷiyampi hi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, gilānassa guḷaṃ, agilānassa guḷodaka’’nti (mahāva. 284) vadantena agilānena paribhuñjituṃ ayuttopi guḷo udakasambhinno agilānassapi vaṭṭatīti anuññāto.
యమ్పి చ ‘‘ఉచ్ఛు చే యావకాలికో, ఉచ్ఛురసో చే యామకాలికో, ఫాణితం చే సత్తాహకాలికం, తచో చే యావజీవికో’’తి అట్ఠకథావచనం దస్సేత్వా ‘‘ఉచ్ఛురసో ఉదకసమ్భిన్నో యామకాలికో’’తి అఞ్ఞేన కేనచి వుత్తం, తమ్పి తథావిధస్స అట్ఠకథావచనస్స ఇమిస్సా సమన్తపాసాదికాయ వినయట్ఠకథాయ అభావతో న సారతో పచ్చేతబ్బం. తతోయేవ చ ‘‘ఉచ్ఛురసో ఉదకేన సమ్భిన్నోపి అసమ్భిన్నోపి సత్తాహకాలికోయేవా’’తి కేచి ఆచరియా వదన్తి. భేసజ్జక్ఖన్ధకే చ ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, ఉచ్ఛురస’’న్తి (మహావ॰ ౩౦౦) ఏత్థ తీసుపి గణ్ఠిపదేసు అవిసేసేన వుత్తం ‘‘ఉచ్ఛురసో సత్తాహకాలికో’’తి.
Yampi ca ‘‘ucchu ce yāvakāliko, ucchuraso ce yāmakāliko, phāṇitaṃ ce sattāhakālikaṃ, taco ce yāvajīviko’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ dassetvā ‘‘ucchuraso udakasambhinno yāmakāliko’’ti aññena kenaci vuttaṃ, tampi tathāvidhassa aṭṭhakathāvacanassa imissā samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya abhāvato na sārato paccetabbaṃ. Tatoyeva ca ‘‘ucchuraso udakena sambhinnopi asambhinnopi sattāhakālikoyevā’’ti keci ācariyā vadanti. Bhesajjakkhandhake ca ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ucchurasa’’nti (mahāva. 300) ettha tīsupi gaṇṭhipadesu avisesena vuttaṃ ‘‘ucchuraso sattāhakāliko’’ti.
సయంకతం నిరామిసమేవ వట్టతీతి ఏత్థ అపరిస్సావితం పటిగ్గహితమ్పి కరణసమయే పరిస్సావేత్వా కసటం అపనేత్వావ అత్తనా కతన్తి గహేతబ్బం. ఝామఉచ్ఛుఫాణితన్తి అగ్గినా దడ్ఢే ఉచ్ఛుఖేత్తే ఝామఉచ్ఛునా కతఫాణితం. కోట్టితఉచ్ఛుఫాణితన్తి ఖుద్దానుఖుద్దకం ఛిన్దిత్వా కోట్టేత్వా నిప్పీళేత్వా పక్కం యేభుయ్యేన చ సకసటం ఫాణితం. తాదిసస్స చ కసటస్స అబ్బోహారికత్తా ‘‘తం యుత్త’’న్తి వుత్తం. సీతుదకేన కతన్తి మధుకపుప్ఫాని సీతోదకే పక్ఖిపిత్వా మద్దిత్వా పుప్ఫరసే ఉదకగతే సతి తం ఉదకం గహేత్వా పచిత్వా కతఫాణితం. ఖీరం పక్ఖిపిత్వా కతం మధుకఫాణితం యావకాలికన్తి ఏత్థ ఖీరం పక్ఖిపిత్వా పక్కతేలం కస్మా వికాలే వట్టతీతి చే? తేలే పక్ఖిత్తఖీరం తేలమేవ హోతి, అఞ్ఞం పన ఖీరం పక్ఖిపిత్వా కతం ఖీరభావం గణ్హాతీతి ఇదమేత్థ కారణం. యది ఏవం ఖణ్డసక్ఖరమ్పి ఖీరం పక్ఖిపిత్వా కరోన్తి, తం కస్మా వట్టతీతి ఆహ ‘‘ఖణ్డసక్ఖరం పనా’’తిఆది. తత్థ ఖీరజల్లికన్తి ఖీరఫేణం.
Sayaṃkataṃ nirāmisameva vaṭṭatīti ettha aparissāvitaṃ paṭiggahitampi karaṇasamaye parissāvetvā kasaṭaṃ apanetvāva attanā katanti gahetabbaṃ. Jhāmaucchuphāṇitanti agginā daḍḍhe ucchukhette jhāmaucchunā kataphāṇitaṃ. Koṭṭitaucchuphāṇitanti khuddānukhuddakaṃ chinditvā koṭṭetvā nippīḷetvā pakkaṃ yebhuyyena ca sakasaṭaṃ phāṇitaṃ. Tādisassa ca kasaṭassa abbohārikattā ‘‘taṃ yutta’’nti vuttaṃ. Sītudakena katanti madhukapupphāni sītodake pakkhipitvā madditvā puppharase udakagate sati taṃ udakaṃ gahetvā pacitvā kataphāṇitaṃ. Khīraṃ pakkhipitvā kataṃ madhukaphāṇitaṃ yāvakālikanti ettha khīraṃ pakkhipitvā pakkatelaṃ kasmā vikāle vaṭṭatīti ce? Tele pakkhittakhīraṃ telameva hoti, aññaṃ pana khīraṃ pakkhipitvā kataṃ khīrabhāvaṃ gaṇhātīti idamettha kāraṇaṃ. Yadi evaṃ khaṇḍasakkharampi khīraṃ pakkhipitvā karonti, taṃ kasmā vaṭṭatīti āha ‘‘khaṇḍasakkharaṃ panā’’tiādi. Tattha khīrajallikanti khīrapheṇaṃ.
భేసజ్జోదిస్సం దస్సేన్తేన ‘‘సత్తవిధఞ్హి ఓదిస్సం నామా’’తిఆదినా ఇతరానిపి అత్థుద్ధారవసేన వుత్తాని. వికటానీతి అపకతిభేసజ్జత్తా వికటాని, విరూపానీతి అత్థో. దుక్కటవత్థూనమ్పి అకప్పియమంసానం వసాయ అనుఞ్ఞాతత్తా ‘‘వసోదిస్స’’న్తి వుత్తం. ఓళారికానమ్పి ఆహారత్థం ఫరితుం సమత్థానం సప్పిఆదీనం భేసజ్జనామేన అనుఞ్ఞాతత్తా ‘‘భేసజ్జోదిస్స’’న్తి వుత్తం . ‘‘పచ్ఛాభత్తతో పట్ఠాయ సతి పచ్చయేతి వుత్తత్తా పటిగ్గహితభేసజ్జాని దుతియదివసతో పట్ఠాయ పురేభత్తమ్పి సతి పచ్చయే పరిభుఞ్జితబ్బాని, న ఆహారత్థం భేసజ్జత్థాయ పటిగ్గహితత్తా’’తి వదన్తి.
Bhesajjodissaṃ dassentena ‘‘sattavidhañhi odissaṃ nāmā’’tiādinā itarānipi atthuddhāravasena vuttāni. Vikaṭānīti apakatibhesajjattā vikaṭāni, virūpānīti attho. Dukkaṭavatthūnampi akappiyamaṃsānaṃ vasāya anuññātattā ‘‘vasodissa’’nti vuttaṃ. Oḷārikānampi āhāratthaṃ pharituṃ samatthānaṃ sappiādīnaṃ bhesajjanāmena anuññātattā ‘‘bhesajjodissa’’nti vuttaṃ . ‘‘Pacchābhattato paṭṭhāya sati paccayeti vuttattā paṭiggahitabhesajjāni dutiyadivasato paṭṭhāya purebhattampi sati paccaye paribhuñjitabbāni, na āhāratthaṃ bhesajjatthāya paṭiggahitattā’’ti vadanti.
౬౨౪. ద్వారవాతపానకవాటేసూతి మహాద్వారస్స వాతపానానఞ్చ కవాటఫలకేసు. కసావే పక్ఖిత్తాని తాని అత్తనో సభావం పరిచ్చజన్తి, తస్మా ‘‘మక్ఖేతబ్బానీ’’తి వుత్తం, ఘుణపాణకాదిపరిహారత్థం మక్ఖేతబ్బానీతి అత్థో. అధిట్ఠేతీతి ‘‘ఇదాని మయ్హం అజ్ఝోహరణీయం న భవిస్సతి , బాహిరపరిభోగత్థాయ గమిస్సతీ’’తి చిత్తం ఉప్పాదేతీతి అత్థో. తేనేవాహ – ‘‘సప్పిఞ్చ తేలఞ్చ వసఞ్చ ముద్ధని తేలం వా అబ్భఞ్జనం వా’’తిఆది. ‘‘ఏవం అధిట్ఠితఞ్చ పటిగ్గహణం విజహతీ’’తి వదన్తి.
624.Dvāravātapānakavāṭesūti mahādvārassa vātapānānañca kavāṭaphalakesu. Kasāve pakkhittāni tāni attano sabhāvaṃ pariccajanti, tasmā ‘‘makkhetabbānī’’ti vuttaṃ, ghuṇapāṇakādiparihāratthaṃ makkhetabbānīti attho. Adhiṭṭhetīti ‘‘idāni mayhaṃ ajjhoharaṇīyaṃ na bhavissati , bāhiraparibhogatthāya gamissatī’’ti cittaṃ uppādetīti attho. Tenevāha – ‘‘sappiñca telañca vasañca muddhani telaṃ vā abbhañjanaṃ vā’’tiādi. ‘‘Evaṃ adhiṭṭhitañca paṭiggahaṇaṃ vijahatī’’ti vadanti.
౬౨౫. సచే ద్విన్నం సన్తకం ఏకేన పటిగ్గహితం అవిభత్తం హోతి, పరిభుఞ్జితుం పన న వట్టతీతి ఏత్థ మజ్ఝే పాఠో పరిహీనో, ఏవం పనేత్థ పాఠో వేదితబ్బో ‘‘సచే ద్విన్నం సన్తకం ఏకేన పటిగ్గహితం అవిభత్తం హోతి, సత్తాహాతిక్కమే ద్విన్నమ్పి అనాపత్తి, పరిభుఞ్జితుం పన న వట్టతీ’’తి. అఞ్ఞథా పన సద్దప్పయోగోపి న సఙ్గచ్ఛతి. గణ్ఠిపదేపి చ అయమేవ పాఠో దస్సితో. తత్థ ద్విన్నమ్పి అనాపత్తీతి యథా అఞ్ఞస్స సన్తకం ఏకేన పటిగ్గహితం సత్తాహాతిక్కమేన నిస్సగ్గియం న హోతి పరసన్తకభావతో, ఏవమిదమ్పి అవిభత్తత్తా ఉభయసాధారణమ్పి అవినిబ్భోగభావతో నిస్సగ్గియం న హోతీతి అధిప్పాయో. పరిభుఞ్జితుం పన న వట్టతీతి భిక్ఖునా పటిగ్గహితత్తా సత్తాహాతిక్కమే యస్స కస్సచి భిక్ఖునో పరిభుఞ్జితుం న వట్టతి పటిగ్గహితసప్పిఆదీనం పరిభోగస్స సత్తాహేనేవ పరిచ్ఛిన్నత్తా. ‘‘తాని పటిగ్గహేత్వా సత్తాహపరమం సన్నిధికారకం పరిభుఞ్జితబ్బానీ’’తి హి వుత్తం. గణ్ఠిపదేసు పన తీసుపి ఇధ పాఠస్స పరిహీనభావం అసల్లక్ఖేత్వా ‘‘పరిభుఞ్జితుం పన న వట్టతీతి ఇదం అన్తోసత్తాహే పరిభోగం సన్ధాయ వుత్తన్తి సఞ్ఞాయ విస్సాసగ్గాహాభావతో పరిభుఞ్జితుం న వట్టతీ’’తి ఏవమత్థో వుత్తో, సో న గహేతబ్బో.
625.Sace dvinnaṃ santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ avibhattaṃ hoti, paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatīti ettha majjhe pāṭho parihīno, evaṃ panettha pāṭho veditabbo ‘‘sace dvinnaṃ santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ avibhattaṃ hoti, sattāhātikkame dvinnampi anāpatti, paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatī’’ti. Aññathā pana saddappayogopi na saṅgacchati. Gaṇṭhipadepi ca ayameva pāṭho dassito. Tattha dvinnampi anāpattīti yathā aññassa santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ sattāhātikkamena nissaggiyaṃ na hoti parasantakabhāvato, evamidampi avibhattattā ubhayasādhāraṇampi avinibbhogabhāvato nissaggiyaṃ na hotīti adhippāyo. Paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatīti bhikkhunā paṭiggahitattā sattāhātikkame yassa kassaci bhikkhuno paribhuñjituṃ na vaṭṭati paṭiggahitasappiādīnaṃ paribhogassa sattāheneva paricchinnattā. ‘‘Tāni paṭiggahetvā sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbānī’’ti hi vuttaṃ. Gaṇṭhipadesu pana tīsupi idha pāṭhassa parihīnabhāvaṃ asallakkhetvā ‘‘paribhuñjituṃ pana na vaṭṭatīti idaṃ antosattāhe paribhogaṃ sandhāya vuttanti saññāya vissāsaggāhābhāvato paribhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti evamattho vutto, so na gahetabbo.
ఆవుసో, ఇమం తేలం సత్తాహమత్తం పరిభుఞ్జ త్వన్తి ఇమినా యేన పటిగ్గహితం, తేన అన్తోసత్తాహేయేవ పరస్స విస్సజ్జితభావం దస్సేతి. కస్స ఆపత్తీతి పఠమం తావ ఉభిన్నం సాధారణత్తా అనాపత్తి వుత్తా. ఇదాని పన ఏకేన ఇతరస్స విస్సట్ఠభావతో ఉభయసాధారణతా నత్థీతి విభత్తసదిసం హుత్వా ఠితం, తస్మా ఏత్థ పటిగ్గహితస్స సత్తాహాతిక్కమే ఏకస్స ఆపత్తియా భవితబ్బన్తి మఞ్ఞమానో ‘‘కిం పటిగ్గహణపచ్చయా పటిగ్గాహకస్స ఆపత్తి, ఉదాహు యస్స సన్తకం జాతం, తస్సా’’తి పుచ్ఛతి. నిస్సట్ఠభావతోయేవ చ ఇధ ‘‘అవిభత్తభావతో’’తి కారణం అవత్వా ‘‘యేన పటిగ్గహితం, తేన విస్సజ్జితత్తా’’తి వుత్తం. ఇదఞ్చ విస్సట్ఠభావతో ఉభయసాధారణతం పహాయ ఏకస్స సన్తకం హోన్తమ్పి యేన పటిగ్గహితం, తతో అఞ్ఞస్స సన్తకం జాతం, తస్మా పరసన్తకపటిగ్గహణే వియ పటిగ్గాహకస్స పటిగ్గహణపచ్చయా నత్థి ఆపత్తీతి దస్సనత్థం వుత్తం, న పన ‘‘యేన పటిగ్గహితం, తేన విస్సజ్జితత్తా’’తి వచనతో అవిస్సజ్జితే సతి అవిభత్తేపి సత్తాహాతిక్కమే ఆపత్తీతి దస్సనత్థం అవిస్సజ్జితే అవిభత్తభావతోయేవ అనాపత్తియా సిద్ధత్తా. సచే పన ఇతరో యేన పటిగ్గహితం, తస్సేవ అన్తోసత్తాహే అత్తనో భాగమ్పి విస్సజ్జేతి, సత్తాహాతిక్కమే సియా ఆపత్తి యేన పటిగ్గహితం, తస్సేవ సన్తకభావమాపన్నత్తా ఇతరస్స అప్పటిగ్గహితత్తా. ఇమినా తస్స సన్తకభావేపి అఞ్ఞేన పటిగ్గహితసకసన్తకే వియ తేన అప్పటిగ్గహితభావతో అనాపత్తీతి దీపేతి. ఇదం పన అధిప్పాయం అజానిత్వా ఇతో అఞ్ఞథా గణ్ఠిపదకారాదీహి పపఞ్చితం, న తం సారతో పచ్చేతబ్బం.
Āvuso, imaṃ telaṃ sattāhamattaṃ paribhuñja tvanti iminā yena paṭiggahitaṃ, tena antosattāheyeva parassa vissajjitabhāvaṃ dasseti. Kassa āpattīti paṭhamaṃ tāva ubhinnaṃ sādhāraṇattā anāpatti vuttā. Idāni pana ekena itarassa vissaṭṭhabhāvato ubhayasādhāraṇatā natthīti vibhattasadisaṃ hutvā ṭhitaṃ, tasmā ettha paṭiggahitassa sattāhātikkame ekassa āpattiyā bhavitabbanti maññamāno ‘‘kiṃ paṭiggahaṇapaccayā paṭiggāhakassa āpatti, udāhu yassa santakaṃ jātaṃ, tassā’’ti pucchati. Nissaṭṭhabhāvatoyeva ca idha ‘‘avibhattabhāvato’’ti kāraṇaṃ avatvā ‘‘yena paṭiggahitaṃ, tena vissajjitattā’’ti vuttaṃ. Idañca vissaṭṭhabhāvato ubhayasādhāraṇataṃ pahāya ekassa santakaṃ hontampi yena paṭiggahitaṃ, tato aññassa santakaṃ jātaṃ, tasmā parasantakapaṭiggahaṇe viya paṭiggāhakassa paṭiggahaṇapaccayā natthi āpattīti dassanatthaṃ vuttaṃ, na pana ‘‘yena paṭiggahitaṃ, tena vissajjitattā’’ti vacanato avissajjite sati avibhattepi sattāhātikkame āpattīti dassanatthaṃ avissajjite avibhattabhāvatoyeva anāpattiyā siddhattā. Sace pana itaro yena paṭiggahitaṃ, tasseva antosattāhe attano bhāgampi vissajjeti, sattāhātikkame siyā āpatti yena paṭiggahitaṃ, tasseva santakabhāvamāpannattā itarassa appaṭiggahitattā. Iminā tassa santakabhāvepi aññena paṭiggahitasakasantake viya tena appaṭiggahitabhāvato anāpattīti dīpeti. Idaṃ pana adhippāyaṃ ajānitvā ito aññathā gaṇṭhipadakārādīhi papañcitaṃ, na taṃ sārato paccetabbaṃ.
అపరిభోగం హోతీతి కస్సచి అమనుఞ్ఞస్స పతితత్తా పరిభోగారహం న హోతి. యేన చిత్తేనాతి యేన పరిచ్చజితుకామతాచిత్తేన. ‘‘అన్తోసత్తాహే’’తి అధికారత్తా ‘‘అన్తోసత్తాహే అనపేక్ఖో దత్వా పటిలభిత్వా పరిభుఞ్జతీ’’తి ఇమం సమ్బన్ధం సన్ధాయ మహాసుమత్థేరేన ‘‘ఏవం అన్తోసత్తాహే దత్వా’’తిఆది వుత్తం. మహాపదుమత్థేరో పన యది ఏవం ‘‘విస్సజ్జేతీ’’తి ఇమినావ తం సిద్ధం, సత్తాహాతిక్కన్తం పన నిస్సట్ఠం పటిలభిత్వా పరిభుఞ్జితుం న వట్టతి, తస్మా తస్స పరిభోగముఖదస్సనమిదన్తి ఆహ – ‘‘నయిదం యాచితబ్బ’’న్తిఆది. అఞ్ఞేన భిక్ఖునాతి ఏత్థ సుద్ధచిత్తేన దిన్నత్తా సయమ్పి ఆహరాపేత్వా పరిభుఞ్జితుం వట్టతియేవ. సప్పిఆదీనం పటిగ్గహితభావో, అత్తనో సన్తకతా, సత్తాహాతిక్కమోతి ఇమానేత్థ తీణి అఙ్గాని.
Aparibhogaṃ hotīti kassaci amanuññassa patitattā paribhogārahaṃ na hoti. Yena cittenāti yena pariccajitukāmatācittena. ‘‘Antosattāhe’’ti adhikārattā ‘‘antosattāhe anapekkho datvā paṭilabhitvā paribhuñjatī’’ti imaṃ sambandhaṃ sandhāya mahāsumattherena ‘‘evaṃ antosattāhe datvā’’tiādi vuttaṃ. Mahāpadumatthero pana yadi evaṃ ‘‘vissajjetī’’ti imināva taṃ siddhaṃ, sattāhātikkantaṃ pana nissaṭṭhaṃ paṭilabhitvā paribhuñjituṃ na vaṭṭati, tasmā tassa paribhogamukhadassanamidanti āha – ‘‘nayidaṃ yācitabba’’ntiādi. Aññena bhikkhunāti ettha suddhacittena dinnattā sayampi āharāpetvā paribhuñjituṃ vaṭṭatiyeva. Sappiādīnaṃ paṭiggahitabhāvo, attano santakatā, sattāhātikkamoti imānettha tīṇi aṅgāni.
భేసజ్జసిక్ఖాపదవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౩. భేసజ్జసిక్ఖాపదం • 3. Bhesajjasikkhāpadaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౩. భేసజ్జసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / ౩. భేసజ్జసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / ౩. భేసజ్జసిక్ఖాపదవణ్ణనా • 3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā