| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / កង្ខាវិតរណី-អភិនវ-ដីកា • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
៣. ភេសជ្ជសិក្ខាបទវណ្ណនា
3. Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā
ឧគ្គហេត្វាតិ ឧគ្គហិតកំ កត្វា, អប្បដិគ្គហិតំ សយមេវ គហេត្វាតិ អត្ថោ។ សត្តាហាតិក្កមេបិ អនាបត្តិកតា ចេត្ថ អនជ្ឈោហរណីយតំ អាបន្នត្តាតិ វេទិតព្ពំ។ កស្មា ឯតេន ឥទំ ទស្សិតំ ហោតីតិ អាហ ‘‘តានិ ហី’’តិអាទិ។ ភិសក្កស្ស ឥមានិ តេន អនុញ្ញាតត្តាតិ ភេសជ្ជានិ, យេសំ កេសញ្ចិ សប្បាយានមេតំ អធិវចនំ។ តេនាហ ‘‘ភេសជ្ជកិច្ចំ ករោន្តុ វា, មា វា, ឯវំ លទ្ធវោហារានី’’តិ។ ឥទានិ សត្តាហកាលិកំ និស្សគ្គិយវត្ថុភូតំ សប្បិនវនីតំ ទស្សេតុំ ‘‘សប្បិ នាម គវាទីន’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ អាទិសទ្ទេន អជិកាទីនំ គហណំ។ ‘‘យេសំ មំសំ កប្បតី’’តិ ឥមិនា បាកដេហិ គោអជិកាទីហិ អញ្ញានិបិ មិគរោហិតាទីនិ សង្គណ្ហាតិ។ យេសញ្ហិ ខីរំ អត្ថិ, សប្បិបិ តេសំ អត្ថិយេវ។ តំ បន សុលភំ វា ហោតុ, ទុល្លភំ វា, អសំមោហត្ថំ វុត្តំ។ មក្ខិកាមធុមេវាតិ ខុទ្ទកភមរមធុករីហិ តីហិ មក្ខិកាហិ កតំ មធុមេវ។ ឧច្ឆុរសន្តិ សុទ្ធោទកសម្ភិន្នានំ វសេន ទុវិធម្បិ ឧច្ឆុរសំ។ ‘‘អគិលានស្ស គុឡោទក’’ន្តិ (មហាវ. ២៨៤) បន ឧទ្ទិស្ស អនុញ្ញាតត្តា ឧទកសម្ភិន្នោ អគិលានស្ស វដ្ដតិ។ ‘‘អវត្ថុកបក្កា វា’’តិ ឥមិនា សវត្ថុកបក្កា ន វដ្ដតីតិ ទស្សេតិ។ មហាបច្ចរិយំ បន ‘‘ឯតំ សវត្ថុកបក្កំ វដ្ដតិ, នោ វដ្ដតីតិ បុច្ឆំ កត្វា ឧច្ឆុផាណិតំ បច្ឆាភត្តំ នោវដ្ដនកំ នាម នត្ថី’’តិ វុត្តំ, តំ យុត្តន្តិ សមន្តបាសាទិកាយំ (បារា. អដ្ឋ. ២.៦២៣) វុត្តំ។ ឧច្ឆុវិកតីតិ ឧច្ឆុម្ហា និព្ពត្តា រសលសិកាទិកា។ បកតត្តានំ បដិនិទ្ទេសត្តា តំ-សទ្ទស្ស តេន បកតានំ ភេសជ្ជានំ ឯវ គហណំ, ន តេសំ វត្ថូនន្តិ អាហ ‘‘តានិ ភេសជ្ជានី’’តិអាទិ។ ន តេសំ វត្ថូនីតិ តេសំ សប្បិអាទីនំ ការណានិ ខីរាទីនិ អប្បដិគ្គហេត្វាតិ អត្ថោ។
Uggahetvāti uggahitakaṃ katvā, appaṭiggahitaṃ sayameva gahetvāti attho. Sattāhātikkamepi anāpattikatā cettha anajjhoharaṇīyataṃ āpannattāti veditabbaṃ. Kasmā etena idaṃ dassitaṃ hotīti āha ‘‘tāni hī’’tiādi. Bhisakkassa imāni tena anuññātattāti bhesajjāni, yesaṃ kesañci sappāyānametaṃ adhivacanaṃ. Tenāha ‘‘bhesajjakiccaṃ karontu vā, mā vā, evaṃ laddhavohārānī’’ti. Idāni sattāhakālikaṃ nissaggiyavatthubhūtaṃ sappinavanītaṃ dassetuṃ ‘‘sappi nāma gavādīna’’ntiādi vuttaṃ. Ādisaddena ajikādīnaṃ gahaṇaṃ. ‘‘Yesaṃ maṃsaṃ kappatī’’ti iminā pākaṭehi goajikādīhi aññānipi migarohitādīni saṅgaṇhāti. Yesañhi khīraṃ atthi, sappipi tesaṃ atthiyeva. Taṃ pana sulabhaṃ vā hotu, dullabhaṃ vā, asaṃmohatthaṃ vuttaṃ. Makkhikāmadhumevāti khuddakabhamaramadhukarīhi tīhi makkhikāhi kataṃ madhumeva. Ucchurasanti suddhodakasambhinnānaṃ vasena duvidhampi ucchurasaṃ. ‘‘Agilānassa guḷodaka’’nti (mahāva. 284) pana uddissa anuññātattā udakasambhinno agilānassa vaṭṭati. ‘‘Avatthukapakkā vā’’ti iminā savatthukapakkā na vaṭṭatīti dasseti. Mahāpaccariyaṃ pana ‘‘etaṃ savatthukapakkaṃ vaṭṭati, no vaṭṭatīti pucchaṃ katvā ucchuphāṇitaṃ pacchābhattaṃ novaṭṭanakaṃ nāma natthī’’ti vuttaṃ, taṃ yuttanti samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.623) vuttaṃ. Ucchuvikatīti ucchumhā nibbattā rasalasikādikā. Pakatattānaṃ paṭiniddesattā taṃ-saddassa tena pakatānaṃ bhesajjānaṃ eva gahaṇaṃ, na tesaṃ vatthūnanti āha ‘‘tāni bhesajjānī’’tiādi. Na tesaṃ vatthūnīti tesaṃ sappiādīnaṃ kāraṇāni khīrādīni appaṭiggahetvāti attho.
វសាតេលន្តិ (បារា. អដ្ឋ. ២.៦២៣) ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វសានិ ភេសជ្ជានិ អច្ឆវសំ មច្ឆវសំ សុសុកាវសំ សូករវសំ គទ្រភវស’’ន្តិ (មហាវ. ២៦២) ឯវំ អនុញ្ញាតវសានំ តេលំ។ យានីតិ យានិ ភេសជ្ជានិ។ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វសានិ ភេសជ្ជានិ អច្ឆវសំ មច្ឆវសំ សុសុកាវសំ សូករវសំ គទ្រភវសំ កាលេ បដិគ្គហិតំ កាលេ និប្បក្កំ កាលេ សំសដ្ឋំ តេលបរិភោគេន បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ ឯវំ តេលត្ថំ វសាបដិគ្គហណស្ស អនុញ្ញាតត្តា ‘‘វសាតេលំ បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ កាលេតិ បុរេភត្តំ។ សំសដ្ឋន្តិ បរិស្សាវិតំ។ តស្មាតិ យស្មា អនុញ្ញាតំ, តស្មា។ ‘‘អច្ឆវស’’ន្តិ វចនេន ឋបេត្វា មនុស្សវសំ សព្ពេសំ អកប្បិយមំសានំ វសាយ អនុញ្ញាតត្តា ‘‘ឋបេត្វា មនុស្សវស’’ន្តិ វុត្តំ។
Vasātelanti (pārā. aṭṭha. 2.623) ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sūkaravasaṃ gadrabhavasa’’nti (mahāva. 262) evaṃ anuññātavasānaṃ telaṃ. Yānīti yāni bhesajjāni. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sūkaravasaṃ gadrabhavasaṃ kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ telaparibhogena paribhuñjitu’’nti evaṃ telatthaṃ vasāpaṭiggahaṇassa anuññātattā ‘‘vasātelaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Kāleti purebhattaṃ. Saṃsaṭṭhanti parissāvitaṃ. Tasmāti yasmā anuññātaṃ, tasmā. ‘‘Acchavasa’’nti vacanena ṭhapetvā manussavasaṃ sabbesaṃ akappiyamaṃsānaṃ vasāya anuññātattā ‘‘ṭhapetvā manussavasa’’nti vuttaṃ.
សាមំ បចិត្វាតិ កាលេយេវ សាមំ បចិត្វា។ និព្ពត្តិតតេលម្បីតិ កាលេយេវ អត្តនា វិវេចិតតេលម្បិ។ តិវិធម្បិ ចេតំ កាលេយេវ វដ្ដតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘កាលេ ចេ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហិតំ កាលេ និប្បក្កំ កាលេ សំសដ្ឋំ, តំ ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អនាបត្តី’’តិ។ បច្ឆាភត្តំ បន បដិគ្គហេតុំ វា កាតុំ វា ន វដ្ដតិយេវ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘វិកាលេ ចេ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហិតំ វិកាលេ និប្បក្កំ វិកាលេ សំសដ្ឋំ, តំ ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ តិណ្ណំ ទុក្កដានំ។ កាលេ ចេ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហិតំ វិកាលេ និប្បក្កំ វិកាលេ សំសដ្ឋំ, តំ ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។ កាលេ ចេ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហិតំ កាលេ និប្បក្កំ វិកាលេ សំសដ្ឋំ, តំ ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ (មហាវ. ២៦២)។ ‘‘សត្តាហំ និរាមិសបរិភោគេន វដ្ដតី’’តិ ឥមិនា បន ‘‘កាលេ បដិគ្គហិតំ កាលេ និប្បក្កំ កាលេ សំសដ្ឋំ តេលបរិភោគេន បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ ឥទំ និរាមិសបរិភោគំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ ទស្សេតិ។
Sāmaṃ pacitvāti kāleyeva sāmaṃ pacitvā. Nibbattitatelampīti kāleyeva attanā vivecitatelampi. Tividhampi cetaṃ kāleyeva vaṭṭati. Vuttampi cetaṃ ‘‘kāle ce, bhikkhave, paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ, taṃ ce paribhuñjeyya, anāpattī’’ti. Pacchābhattaṃ pana paṭiggahetuṃ vā kātuṃ vā na vaṭṭatiyeva. Vuttampi cetaṃ ‘‘vikāle ce, bhikkhave, paṭiggahitaṃ vikāle nippakkaṃ vikāle saṃsaṭṭhaṃ, taṃ ce paribhuñjeyya, āpatti tiṇṇaṃ dukkaṭānaṃ. Kāle ce, bhikkhave, paṭiggahitaṃ vikāle nippakkaṃ vikāle saṃsaṭṭhaṃ, taṃ ce paribhuñjeyya, āpatti dvinnaṃ dukkaṭānaṃ. Kāle ce, bhikkhave, paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ vikāle saṃsaṭṭhaṃ, taṃ ce paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 262). ‘‘Sattāhaṃ nirāmisaparibhogena vaṭṭatī’’ti iminā pana ‘‘kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ telaparibhogena paribhuñjitu’’nti idaṃ nirāmisaparibhogaṃ sandhāya vuttanti dasseti.
យំ បនេត្ថ (បារា. អដ្ឋ. ២.៦២៣) សុខុមរជសទិសំ មំសំ វា ន្ហារុ វា អដ្ឋិ វា លោហិតំ វា ហោតិ, តំ អព្ពោហារិកំ។ សចេ បន អនុបសម្បន្នោ តាយ បដិគ្គហិតវសាយ តេលំ កត្វា ទេតិ, តំ កថន្តិ អាហ ‘‘អនុបសម្បន្នេនា’’តិអាទិ។ តទហូតិ យស្មិំ អហនិ បដិគ្គហិតំ, តទហុ។ បច្ឆាភត្តតោ បដ្ឋាយ បន សត្តាហំ និរាមិសមេវ វដ្ដតិ។ តត្រាបិ អព្ពោហារិកំ អព្ពោហារិកមេវ។ យាវកាលិកវត្ថូនំ អញ្ញេសំ វត្ថុំ បចិតុំ ន វដ្ដតីតិ សម្ពន្ធោ។ តត្ថ យាវកាលិកវត្ថូនន្តិ យាវកាលិកំ វត្ថុ ឯតេសន្តិ យាវកាលិកវត្ថូនិ, តេសំ, យាវកាលិកវត្ថុមន្តានន្តិ អត្ថោ។ អញ្ញេសន្តិ វសាតេលតោ អញ្ញេសំ សប្បិអាទីនំ។ វត្ថុន្តិ ខីរាទិកំ យាវកាលិកភូតំ វត្ថុំ, បចិតុំ ន វដ្ដតិយេវ, សាមំបាកត្តាតិ អធិប្បាយោ។
Yaṃ panettha (pārā. aṭṭha. 2.623) sukhumarajasadisaṃ maṃsaṃ vā nhāru vā aṭṭhi vā lohitaṃ vā hoti, taṃ abbohārikaṃ. Sace pana anupasampanno tāya paṭiggahitavasāya telaṃ katvā deti, taṃ kathanti āha ‘‘anupasampannenā’’tiādi. Tadahūti yasmiṃ ahani paṭiggahitaṃ, tadahu. Pacchābhattato paṭṭhāya pana sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭati. Tatrāpi abbohārikaṃ abbohārikameva. Yāvakālikavatthūnaṃ aññesaṃ vatthuṃ pacituṃ na vaṭṭatīti sambandho. Tattha yāvakālikavatthūnanti yāvakālikaṃ vatthu etesanti yāvakālikavatthūni, tesaṃ, yāvakālikavatthumantānanti attho. Aññesanti vasātelato aññesaṃ sappiādīnaṃ. Vatthunti khīrādikaṃ yāvakālikabhūtaṃ vatthuṃ, pacituṃ na vaṭṭatiyeva, sāmaṃpākattāti adhippāyo.
និព្ពត្តិតសប្បិំ វាតិ យាវកាលិកវត្ថុតោ វិវេចិតសប្បិំ វា។ យថា តត្ថ ទធិគតំ វា តក្កគតំ វា ខយំ គមិស្សតិ, ឯវំ ឈាបិតំ វាតិ អត្ថោ។ នវនីតំ វាតិ តក្កពិន្ទូនិបិ ទធិគុឡិកាយោបិ អបនេត្វា សុធោតនវនីតំ បចិតុំ វដ្ដតិ សាមំបក្កាភាវតោតិ អធិប្បាយោ។ យទិ សយំបចិតសត្តាហកាលិកេន សទ្ធិំ អាមិសំ ភុញ្ជតិ, តំ អាមិសំ សយំបចិតសត្តាហកាលិកេន មិស្សិតំ អត្តនោ យាវកាលិកភាវំ សត្តាហកាលិកេន គណ្ហាបេតិ។ តថា ច យាវកាលិកំ អបក្កម្បិ សយំបក្កភាវំ ឧបគច្ឆតីតិ ‘‘តំ បន តទហុបុរេភត្តម្បិ សាមិសំ បរិភុញ្ជិតុំ ន វដ្ដតី’’តិ វុត្តំ។ យថា សយំបក្កសត្តាហកាលិកំ វសាតេលំ, សយំភជ្ជិតសាសបាទិយាវជីវិកវត្ថូនំ តេលញ្ច សាមិសំ តទហុបុរេភត្តម្បិ ន វដ្ដតិ, តថា នវនីតសប្បីតិ វេទិតព្ពំ។ វុត្តញ្ច –
Nibbattitasappiṃ vāti yāvakālikavatthuto vivecitasappiṃ vā. Yathā tattha dadhigataṃ vā takkagataṃ vā khayaṃ gamissati, evaṃ jhāpitaṃ vāti attho. Navanītaṃ vāti takkabindūnipi dadhiguḷikāyopi apanetvā sudhotanavanītaṃ pacituṃ vaṭṭati sāmaṃpakkābhāvatoti adhippāyo. Yadi sayaṃpacitasattāhakālikena saddhiṃ āmisaṃ bhuñjati, taṃ āmisaṃ sayaṃpacitasattāhakālikena missitaṃ attano yāvakālikabhāvaṃ sattāhakālikena gaṇhāpeti. Tathā ca yāvakālikaṃ apakkampi sayaṃpakkabhāvaṃ upagacchatīti ‘‘taṃ pana tadahupurebhattampi sāmisaṃ paribhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Yathā sayaṃpakkasattāhakālikaṃ vasātelaṃ, sayaṃbhajjitasāsapādiyāvajīvikavatthūnaṃ telañca sāmisaṃ tadahupurebhattampi na vaṭṭati, tathā navanītasappīti veditabbaṃ. Vuttañca –
‘‘យាវកាលិកអាទីនិ , សំសដ្ឋានិ សហត្តនា;
‘‘Yāvakālikaādīni , saṃsaṭṭhāni sahattanā;
គាហាបយន្តិ សព្ភាវ’’ន្តិ ច;
Gāhāpayanti sabbhāva’’nti ca;
‘‘តេហេវ ភិក្ខុនា បត្តំ, កប្បតេ យាវជីវិកំ;
‘‘Teheva bhikkhunā pattaṃ, kappate yāvajīvikaṃ;
និរាមិសំវ សត្តាហំ, សាមិសេ សាមបាកតា’’តិ ច។
Nirāmisaṃva sattāhaṃ, sāmise sāmapākatā’’ti ca.
ខីរាទិតោតិ ឯត្ថ អាទិសទ្ទេន តិលាទីនំ គហណំ។ សាមិសានិបីតិ ន កេវលំ និរាមិសានេវាតិ អត្ថោ។ បច្ឆាភត្តតោ បន បដ្ឋាយ ន វដ្ដន្តិយេវ។ សត្តាហាតិក្កមេបិ អនាបត្តិ សវត្ថុកានំ បដិគ្គហិតត្តា។ ‘‘តានិ បដិគ្គហេត្វា’’តិ (បារា. ៦២២) ហិ វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘បច្ឆាភត្តតោ បដ្ឋាយា’’តិអាទិ។ បច្ឆាភត្តំ បដិគ្គហិតកេហិ កតំ បន អព្ភញ្ជនាទីសុ ឧបនេតព្ពំ, បុរេភត្តម្បិ ច ឧគ្គហិតកេហិ កតំ។ ឧភយេសម្បិ សត្តាហាតិក្កមេបិ អនាបត្តិ។ អន្តោសត្តាហេតិ សត្តាហព្ភន្តរេ។ អព្ភញ្ជនាទីនន្តិ ឯត្ថ អាទិសទ្ទេន មុទ្ធនិតេលអរុមក្ខនឃរធូបនាទីនំ គហណំ។ អធិដ្ឋហិត្វាតិ ‘‘ឥទានិ ន មយ្ហំ អជ្ឈោហរណត្ថាយ ភវិស្សតិ, ឥទំ សប្បិ ច តេលញ្ច វសា ច មុទ្ធនិតេលត្ថំ វា អព្ភញ្ជនត្ថំ វា ភវិស្សតិ, មធុ អរុមក្ខនត្ថំ វា ផាណិតំ ឃរធូបនត្ថំ វា ភវិស្សតី’’តិ ឯវំ ចិត្តំ ឧប្បាទេត្វា។
Khīrāditoti ettha ādisaddena tilādīnaṃ gahaṇaṃ. Sāmisānipīti na kevalaṃ nirāmisānevāti attho. Pacchābhattato pana paṭṭhāya na vaṭṭantiyeva. Sattāhātikkamepi anāpatti savatthukānaṃ paṭiggahitattā. ‘‘Tāni paṭiggahetvā’’ti (pārā. 622) hi vuttaṃ. Tenāha ‘‘pacchābhattato paṭṭhāyā’’tiādi. Pacchābhattaṃ paṭiggahitakehi kataṃ pana abbhañjanādīsu upanetabbaṃ, purebhattampi ca uggahitakehi kataṃ. Ubhayesampi sattāhātikkamepi anāpatti. Antosattāheti sattāhabbhantare. Abbhañjanādīnanti ettha ādisaddena muddhanitelaarumakkhanagharadhūpanādīnaṃ gahaṇaṃ. Adhiṭṭhahitvāti ‘‘idāni na mayhaṃ ajjhoharaṇatthāya bhavissati, idaṃ sappi ca telañca vasā ca muddhanitelatthaṃ vā abbhañjanatthaṃ vā bhavissati, madhu arumakkhanatthaṃ vā phāṇitaṃ gharadhūpanatthaṃ vā bhavissatī’’ti evaṃ cittaṃ uppādetvā.
កោ បនេត្ថ យាវកាលិកយាវជីវិកវត្ថូសុ វិសេសោតិ អាហ ‘‘យាវជីវិកានី’’តិអាទិ។ យាវ អរុណស្ស ឧគ្គមនា តិដ្ឋតីតិ សត្តមទិវសេ កតតេលំ សចេ យាវ អរុណុគ្គមនា តិដ្ឋតីតិ អត្ថោ។ បាឡិយំ អនាគតសប្បិអាទីនន្តិ ឯត្ថ តាវ មិគរោហិតាទីនំ សប្បិ បាឡិយំ អនាគតសប្បិ, តថា នវនីតំ, នាឡិកេរនិម្ពកោសម្ពករមន្ទសាសបអាទីនំ តេលំ បន បាឡិយំ អនាគតតេលំ, តថា មធុកបុប្ផផាណិតំ បាឡិយំ អនាគតផាណិតន្តិ វេទិតព្ពំ។ ន សព្ពំ មធុកបុប្ផផាណិតំ ផាណិតគតិកន្តិ អាហ ‘‘សីតុទកេនា’’តិអាទិ។ សីតុទកេន កតន្តិ មធុកបុប្ផានិ សីតុទកេ បក្ខិបិត្វា អមទ្ទិត្វា បុប្ផរសេ ឧទកគតេ សតិ តំ ឧទកំ គហេត្វា បចិត្វា កតំ។ ‘‘ផាណិតគតិកមេវា’’តិ ឥមិនា សត្តាហកាលិកន្តិ ទស្សេតិ, ន បន និស្សគ្គិយវត្ថុន្តិ។ តស្មា សត្តាហំ អតិក្កាមយតោ ទុក្កដន្តិ វេទិតព្ពំ។ វុត្តម្បិ ចេតំ សមន្តបាសាទិកាយំ សីតុទកេន កតំ មធុកបុប្ផផាណិតំ បុរេភត្តំ សាមិសំ វដ្ដតិ , បច្ឆាភត្តតោ បដ្ឋាយ សត្តាហំ និរាមិសមេវ, សត្តាហាតិក្កមេ វត្ថុគណនាយ ទុក្កដ’’ន្តិ។ សចេ បន ខីរំ បក្ខិបិត្វា កតំ, យាវកាលិកំ។ ខណ្ឌសក្ខរំ បន ខីរជល្លិកំ អបនេត្វា សោធេន្តិ, តស្មា វដ្ដតិ, អម្ពជម្ពុបនសកទលិខជ្ជុរិចិញ្ចាទីនំ សព្ពេសំ យាវកាលិកផលានំ ផាណិតំ យាវកាលិកមេវាតិ អាហ ‘‘អម្ពផាណិតាទីនិ យាវកាលិកានី’’តិ។
Ko panettha yāvakālikayāvajīvikavatthūsu visesoti āha ‘‘yāvajīvikānī’’tiādi. Yāva aruṇassa uggamanā tiṭṭhatīti sattamadivase katatelaṃ sace yāva aruṇuggamanā tiṭṭhatīti attho. Pāḷiyaṃ anāgatasappiādīnanti ettha tāva migarohitādīnaṃ sappi pāḷiyaṃ anāgatasappi, tathā navanītaṃ, nāḷikeranimbakosambakaramandasāsapaādīnaṃ telaṃ pana pāḷiyaṃ anāgatatelaṃ, tathā madhukapupphaphāṇitaṃ pāḷiyaṃ anāgataphāṇitanti veditabbaṃ. Na sabbaṃ madhukapupphaphāṇitaṃ phāṇitagatikanti āha ‘‘sītudakenā’’tiādi. Sītudakena katanti madhukapupphāni sītudake pakkhipitvā amadditvā puppharase udakagate sati taṃ udakaṃ gahetvā pacitvā kataṃ. ‘‘Phāṇitagatikamevā’’ti iminā sattāhakālikanti dasseti, na pana nissaggiyavatthunti. Tasmā sattāhaṃ atikkāmayato dukkaṭanti veditabbaṃ. Vuttampi cetaṃ samantapāsādikāyaṃ sītudakena kataṃ madhukapupphaphāṇitaṃ purebhattaṃ sāmisaṃ vaṭṭati , pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṃ nirāmisameva, sattāhātikkame vatthugaṇanāya dukkaṭa’’nti. Sace pana khīraṃ pakkhipitvā kataṃ, yāvakālikaṃ. Khaṇḍasakkharaṃ pana khīrajallikaṃ apanetvā sodhenti, tasmā vaṭṭati, ambajambupanasakadalikhajjuriciñcādīnaṃ sabbesaṃ yāvakālikaphalānaṃ phāṇitaṃ yāvakālikamevāti āha ‘‘ambaphāṇitādīni yāvakālikānī’’ti.
កាយិកបរិភោគំ វដ្ដតីតិ កាយស្ស វា កាយេ អរុនោ វា មក្ខនំ វដ្ដតិ, អជ្ឈោហរិតុំ បន ន វដ្ដតិ។ យន្តិ សត្តាហាតិក្កន្តំ ភេសជ្ជំ។ និរបេក្ខោ បរិច្ចជិត្វាតិ អនបេក្ខោ សាមណេរស្ស ទត្វា។ តន្តិ ឯវំ បរិច្ចជិត្វា បុន លទ្ធភេសជ្ជំ។ ឯវញ្ហិ ទិន្នំ ភេសជ្ជំ សចេ សោ សាមណេរោ អភិសង្ខរិត្វា វា អនភិសង្ខរិត្វា វា តស្ស ភិក្ខុនោ ទទេយ្យ, គហេត្វា នត្ថុកម្មំ វា កាតព្ពំ, អញ្ញំ វា កញ្ចិ បរិភោគំ។ តេនាហ ‘‘អជ្ឈោហរិតុម្បិ វដ្ដតី’’តិ។ សចេ សោ ពាលោ ហោតិ, ទាតុំ ន ជានាតិ, អញ្ញេន ភិក្ខុនា វត្តព្ពោ ‘‘អត្ថិ តេ, សាមណេរ, ភេសជ្ជ’’ន្តិ, ‘‘អាម, ភន្តេ, អត្ថី’’តិ។ ‘‘អាហរ, ថេរស្ស ភេសជ្ជំ ករិស្សាមា’’តិ, ឯវម្បិ វដ្ដតិ។ វត្ថុគណនាយាតិ សប្បិអាទិវត្ថុគណនាយ ចេវ សប្បិបិណ្ឌាទិវត្ថុគណនាយ ច។ មិស្សិតេសុ បន ឯកំ និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយំ។ ឯត្ថ ច ‘‘ឥទំ មេ, ភន្តេ, ភេសជ្ជំ សត្តាហាតិក្កន្តំ និស្សគ្គិយំ, ឥមាហំ សង្ឃស្ស និស្សជ្ជាមី’’តិ (បារា. ៦២៣) និស្សជ្ជនវិធានំ វេទិតព្ពំ។
Kāyikaparibhogaṃ vaṭṭatīti kāyassa vā kāye aruno vā makkhanaṃ vaṭṭati, ajjhoharituṃ pana na vaṭṭati. Yanti sattāhātikkantaṃ bhesajjaṃ. Nirapekkho pariccajitvāti anapekkho sāmaṇerassa datvā. Tanti evaṃ pariccajitvā puna laddhabhesajjaṃ. Evañhi dinnaṃ bhesajjaṃ sace so sāmaṇero abhisaṅkharitvā vā anabhisaṅkharitvā vā tassa bhikkhuno dadeyya, gahetvā natthukammaṃ vā kātabbaṃ, aññaṃ vā kañci paribhogaṃ. Tenāha ‘‘ajjhoharitumpi vaṭṭatī’’ti. Sace so bālo hoti, dātuṃ na jānāti, aññena bhikkhunā vattabbo ‘‘atthi te, sāmaṇera, bhesajja’’nti, ‘‘āma, bhante, atthī’’ti. ‘‘Āhara, therassa bhesajjaṃ karissāmā’’ti, evampi vaṭṭati. Vatthugaṇanāyāti sappiādivatthugaṇanāya ceva sappipiṇḍādivatthugaṇanāya ca. Missitesu pana ekaṃ nissaggiyaṃ pācittiyaṃ. Ettha ca ‘‘idaṃ me, bhante, bhesajjaṃ sattāhātikkantaṃ nissaggiyaṃ, imāhaṃ saṅghassa nissajjāmī’’ti (pārā. 623) nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ.
សាធារណបញ្ញត្តិ។ សត្តាហំ អនតិក្កន្តេបិ អតិក្កន្តសញ្ញិនោ ចេវ វេមតិកស្ស ច ទុក្កដំ។ អតិក្កន្តេ អនតិក្កន្តសញ្ញិនោបិ វេមតិកស្សបិ និស្សគ្គិយំ បាចិត្តិយមេវ, តថា អនធិដ្ឋិតាវិស្សជ្ជិតានដ្ឋាវិនដ្ឋាទឌ្ឍាវិលុត្តេសុ អធិដ្ឋិតាទិសញ្ញិនោ។ អន្តោសត្តាហំ អធិដ្ឋិតេ, វិស្សជ្ជិតេ, នដ្ឋេ, វិនដ្ឋេ, ទឌ្ឍេ, អច្ឆិន្នេ, វិស្សាសេន គហិតេ ឧម្មត្តកាទីនញ្ច អនាបត្តិ។ អាចារវិបត្តិ។ សប្បិអាទីនំ អត្តនោ សន្តកតា, គណនុបគតា, សត្តាហាតិក្កមោតិ ឥមានេត្ថ តីណិ អង្គានិ។ កថិនសមុដ្ឋានំ, អកិរិយំ, នោសញ្ញាវិមោក្ខំ, អចិត្តកំ, បណ្ណត្តិវជ្ជំ, កាយកម្មំ, វចីកម្មំ, តិចិត្តំ, តិវេទនំ។ តេនាហ ‘‘សេសំ ចីវរវគ្គស្ស បឋមសិក្ខាបទេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ព’’ន្តិ (កង្ខា. អដ្ឋ. កថិនសិក្ខាបទវណ្ណនា)។
Sādhāraṇapaññatti. Sattāhaṃ anatikkantepi atikkantasaññino ceva vematikassa ca dukkaṭaṃ. Atikkante anatikkantasaññinopi vematikassapi nissaggiyaṃ pācittiyameva, tathā anadhiṭṭhitāvissajjitānaṭṭhāvinaṭṭhādaḍḍhāviluttesu adhiṭṭhitādisaññino. Antosattāhaṃ adhiṭṭhite, vissajjite, naṭṭhe, vinaṭṭhe, daḍḍhe, acchinne, vissāsena gahite ummattakādīnañca anāpatti. Ācāravipatti. Sappiādīnaṃ attano santakatā, gaṇanupagatā, sattāhātikkamoti imānettha tīṇi aṅgāni. Kathinasamuṭṭhānaṃ, akiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedanaṃ. Tenāha ‘‘sesaṃ cīvaravaggassa paṭhamasikkhāpade vuttanayeneva veditabba’’nti (kaṅkhā. aṭṭha. kathinasikkhāpadavaṇṇanā).
ភេសជ្ជសិក្ខាបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
