| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
८. भिदुरसुत्तवण्णना
8. Bhidurasuttavaṇṇanā
७७. अट्ठमे भिदुरायन्ति भिदुरो अयं। कायोति रूपकायो। सो हि अङ्गपच्चङ्गानं केसादीनञ्च समूहट्ठेन, एवं कुच्छितानं जेगुच्छानं आयो उप्पत्तिदेसोतिपि कायो। तत्रायं वचनत्थो – आयन्ति एत्थाति आयो। के आयन्ति? कुच्छिता केसादयो। इति कुच्छितानं आयोतिपि कायो । अत्थतो पन चतुसन्ततिवसेन पवत्तमानानं भूतुपादायधम्मानं पुञ्जो। इदं वुत्तं होति – भिक्खवे, अयं चतुमहाभूतमयो रूपकायो भिदुरो भेदनसीलो भेदनसभावो खणे खणे विद्धंसनसभावोति। ‘‘भिन्दराय’’न्तिपि पाठो, सो एवत्थो। विञ्ञाणन्ति तेभूमकं कुसलादिचित्तं। वचनत्थो पन – तं तं आरम्मणं विजानातीति विञ्ञाणं। यञ्हि सञ्जाननपजाननविधुरं आरम्मणविजाननं उपलद्धि, तं विञ्ञाणं। विरागधम्मन्ति विरज्जनधम्मं, पलुज्जनसभावन्ति अत्थो। सब्बे उपधीति खन्धूपधि, किलेसूपधि, अभिसङ्खारूपधि, पञ्चकामगुणूपधीति एते ‘‘उपधीयति एत्थ दुक्ख’’न्ति उपधिसञ्ञिता सब्बेपि उपादानक्खन्धकिलेसाभिसङ्खारपञ्चकामगुणधम्मा हुत्वा अभावट्ठेन अनिच्चा, उदयब्बयप्पटिपीळनट्ठेन दुक्खा, जराय मरणेन चाति द्विधा विपरिणामेतब्बसभावताय पकतिविजहनट्ठेन विपरिणामधम्मा। एवमेत्थ अनिच्चदस्सनसुखताय रूपधम्मे विञ्ञाणञ्च विसुं गहेत्वा पुन उपधिविभागेन सब्बेपि तेभूमकधम्मे एकज्झं गहेत्वा अनिच्चदुक्खानुपस्सनामुखेन तथाबुज्झनकानं पुग्गलानं अज्झासयेन सम्मसनचारो.कथितो। कामञ्चेत्थ लक्खणद्वयमेव पाळियं आगतं, ‘‘यं दुक्खं, तदनत्ता’’ति (सं॰ नि॰ ३.१५) पन वचनतो दुक्खलक्खणेनेव अनत्तलक्खणम्पि दस्सितमेवाति वेदितब्बं।
77. Aṭṭhame bhidurāyanti bhiduro ayaṃ. Kāyoti rūpakāyo. So hi aṅgapaccaṅgānaṃ kesādīnañca samūhaṭṭhena, evaṃ kucchitānaṃ jegucchānaṃ āyo uppattidesotipi kāyo. Tatrāyaṃ vacanattho – āyanti etthāti āyo. Ke āyanti? Kucchitā kesādayo. Iti kucchitānaṃ āyotipi kāyo . Atthato pana catusantativasena pavattamānānaṃ bhūtupādāyadhammānaṃ puñjo. Idaṃ vuttaṃ hoti – bhikkhave, ayaṃ catumahābhūtamayo rūpakāyo bhiduro bhedanasīlo bhedanasabhāvo khaṇe khaṇe viddhaṃsanasabhāvoti. ‘‘Bhindarāya’’ntipi pāṭho, so evattho. Viññāṇanti tebhūmakaṃ kusalādicittaṃ. Vacanattho pana – taṃ taṃ ārammaṇaṃ vijānātīti viññāṇaṃ. Yañhi sañjānanapajānanavidhuraṃ ārammaṇavijānanaṃ upaladdhi, taṃ viññāṇaṃ. Virāgadhammanti virajjanadhammaṃ, palujjanasabhāvanti attho. Sabbe upadhīti khandhūpadhi, kilesūpadhi, abhisaṅkhārūpadhi, pañcakāmaguṇūpadhīti ete ‘‘upadhīyati ettha dukkha’’nti upadhisaññitā sabbepi upādānakkhandhakilesābhisaṅkhārapañcakāmaguṇadhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā, udayabbayappaṭipīḷanaṭṭhena dukkhā, jarāya maraṇena cāti dvidhā vipariṇāmetabbasabhāvatāya pakativijahanaṭṭhena vipariṇāmadhammā. Evamettha aniccadassanasukhatāya rūpadhamme viññāṇañca visuṃ gahetvā puna upadhivibhāgena sabbepi tebhūmakadhamme ekajjhaṃ gahetvā aniccadukkhānupassanāmukhena tathābujjhanakānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayena sammasanacāro.kathito. Kāmañcettha lakkhaṇadvayameva pāḷiyaṃ āgataṃ, ‘‘yaṃ dukkhaṃ, tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15) pana vacanato dukkhalakkhaṇeneva anattalakkhaṇampi dassitamevāti veditabbaṃ.
गाथायं उपधीसु भयं दिस्वाति उपधीसु भयतुपट्ठानञाणवसेन भयं दिस्वा, तेसं भायितब्बतं पस्सित्वा। इमिना बलवविपस्सनं दस्सेति। भयतुपट्ठानञाणमेव हि विभजित्वा विसेसवसेन आदीनवानुपस्सना निब्बिदानुपस्सनाति च वुच्चति। जातिमरणमच्चगाति एवं सम्मसन्तो विपस्सनाञाणं मग्गेन घटेत्वा मग्गपरम्पराय अरहत्तं पत्तो जातिमरणं अतीतो नाम होति। कथं? सम्पत्वा परमं सन्तिन्ति परमं उत्तमं अनुत्तरं सन्तिं सब्बसङ्खारूपसमं निब्बानं अधिगन्त्वा। एवंभूतो च कालं कङ्खति भावितत्तोति चतुन्नं अरियमग्गानं वसेन भावनाभिसमयनिप्फत्तिया भावितकायसीलचित्तपञ्ञत्ता भावितत्तो मरणं जीवितञ्च अनभिनन्दन्तो केवलं अत्तनो खन्धपरिनिब्बानकालं कङ्खति उदिक्खति, न तस्स कत्थचि पत्थना होतीति। तेनाह –
Gāthāyaṃ upadhīsu bhayaṃ disvāti upadhīsu bhayatupaṭṭhānañāṇavasena bhayaṃ disvā, tesaṃ bhāyitabbataṃ passitvā. Iminā balavavipassanaṃ dasseti. Bhayatupaṭṭhānañāṇameva hi vibhajitvā visesavasena ādīnavānupassanā nibbidānupassanāti ca vuccati. Jātimaraṇamaccagāti evaṃ sammasanto vipassanāñāṇaṃ maggena ghaṭetvā maggaparamparāya arahattaṃ patto jātimaraṇaṃ atīto nāma hoti. Kathaṃ? Sampatvāparamaṃ santinti paramaṃ uttamaṃ anuttaraṃ santiṃ sabbasaṅkhārūpasamaṃ nibbānaṃ adhigantvā. Evaṃbhūto ca kālaṃ kaṅkhati bhāvitattoti catunnaṃ ariyamaggānaṃ vasena bhāvanābhisamayanipphattiyā bhāvitakāyasīlacittapaññattā bhāvitatto maraṇaṃ jīvitañca anabhinandanto kevalaṃ attano khandhaparinibbānakālaṃ kaṅkhati udikkhati, na tassa katthaci patthanā hotīti. Tenāha –
‘‘नाभिनन्दामि मरणं, नाभिनन्दामि जीवितं।
‘‘Nābhinandāmi maraṇaṃ, nābhinandāmi jīvitaṃ;
कालञ्च पटिकङ्खामि, निब्बिसं भतको यथा’’ति॥ (थेरगा॰ ६०६)।
Kālañca paṭikaṅkhāmi, nibbisaṃ bhatako yathā’’ti. (theragā. 606);
अट्ठमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ८. भिदुरसुत्तं • 8. Bhidurasuttaṃ
