| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya |
१०. भिक्खुनुपस्सयसुत्तं
10. Bhikkhunupassayasuttaṃ
३७६. अथ खो आयस्मा आनन्दो पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन अञ्ञतरो भिक्खुनुपस्सयो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि। अथ खो सम्बहुला भिक्खुनियो येनायस्मा आनन्दो तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तं आनन्दं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्ना खो ता भिक्खुनियो आयस्मन्तं आनन्दं एतदवोचुं –
376. Atha kho āyasmā ānando pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena aññataro bhikkhunupassayo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho sambahulā bhikkhuniyo yenāyasmā ānando tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho tā bhikkhuniyo āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocuṃ –
‘‘इध, भन्ते आनन्द, सम्बहुला भिक्खुनियो चतूसु सतिपट्ठानेसु सुप्पतिट्ठितचित्ता 1 विहरन्तियो उळारं पुब्बेनापरं विसेसं सञ्जानन्ती’’ति 2। ‘‘एवमेतं , भगिनियो, एवमेतं, भगिनियो! यो हि कोचि, भगिनियो, भिक्खु वा भिक्खुनी वा चतूसु सतिपट्ठानेसु सुप्पतिट्ठितचित्तो विहरति, तस्सेतं पाटिकङ्खं – ‘उळारं पुब्बेनापरं विसेसं सञ्जानिस्सती’’’ति।
‘‘Idha, bhante ānanda, sambahulā bhikkhuniyo catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā 3 viharantiyo uḷāraṃ pubbenāparaṃ visesaṃ sañjānantī’’ti 4. ‘‘Evametaṃ , bhaginiyo, evametaṃ, bhaginiyo! Yo hi koci, bhaginiyo, bhikkhu vā bhikkhunī vā catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacitto viharati, tassetaṃ pāṭikaṅkhaṃ – ‘uḷāraṃ pubbenāparaṃ visesaṃ sañjānissatī’’’ti.
अथ खो आयस्मा आनन्दो ता भिक्खुनियो धम्मिया कथाय सन्दस्सेत्वा समादपेत्वा समुत्तेजेत्वा सम्पहंसेत्वा उट्ठायासना पक्कामि। अथ खो आयस्मा आनन्दो सावत्थियं पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्कन्तो येन भगवा तेनुपसङ्कमिं; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिं। एकमन्तं निसिन्नो खो आयस्मा आनन्दो भगवन्तं एतदवोच –
Atha kho āyasmā ānando tā bhikkhuniyo dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Atha kho āyasmā ānando sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto yena bhagavā tenupasaṅkamiṃ; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃ. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca –
‘‘इधाहं, भन्ते, पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन अञ्ञतरो भिक्खुनुपस्सयो तेनुपसङ्कमिं; उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदिं। अथ खो, भन्ते, सम्बहुला भिक्खुनियो येनाहं तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा मं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्ना खो, भन्ते, ता भिक्खुनियो मं एतदवोचुं – ‘इध, भन्ते आनन्द, सम्बहुला भिक्खुनियो चतूसु सतिपट्ठानेसु सुप्पतिट्ठितचित्ता विहरन्तियो उळारं पुब्बेनापरं विसेसं सञ्जानन्ती’ति। एवं वुत्ताहं, भन्ते, ता भिक्खुनियो एतदवोचं – ‘एवमेतं, भगिनियो, एवमेतं, भगिनियो! यो हि कोचि, भगिनियो, भिक्खु वा भिक्खुनी वा चतूसु सतिपट्ठानेसु सुप्पतिट्ठितचित्तो विहरति, तस्सेतं पाटिकङ्खं – उळारं पुब्बेनापरं विसेसं सञ्जानिस्सती’’’ति।
‘‘Idhāhaṃ, bhante, pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena aññataro bhikkhunupassayo tenupasaṅkamiṃ; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdiṃ. Atha kho, bhante, sambahulā bhikkhuniyo yenāhaṃ tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnā kho, bhante, tā bhikkhuniyo maṃ etadavocuṃ – ‘idha, bhante ānanda, sambahulā bhikkhuniyo catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā viharantiyo uḷāraṃ pubbenāparaṃ visesaṃ sañjānantī’ti. Evaṃ vuttāhaṃ, bhante, tā bhikkhuniyo etadavocaṃ – ‘evametaṃ, bhaginiyo, evametaṃ, bhaginiyo! Yo hi koci, bhaginiyo, bhikkhu vā bhikkhunī vā catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacitto viharati, tassetaṃ pāṭikaṅkhaṃ – uḷāraṃ pubbenāparaṃ visesaṃ sañjānissatī’’’ti.
‘‘एवमेतं, आनन्द, एवमेतं, आनन्द! यो हि कोचि, आनन्द, भिक्खु वा भिक्खुनी वा चतूसु सतिपट्ठानेसु सुप्पतिट्ठितचित्तो विहरति, तस्सेतं पाटिकङ्खं – ‘उळारं पुब्बेनापरं विसेसं सञ्जानिस्सति’’’ 5।
‘‘Evametaṃ, ānanda, evametaṃ, ānanda! Yo hi koci, ānanda, bhikkhu vā bhikkhunī vā catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacitto viharati, tassetaṃ pāṭikaṅkhaṃ – ‘uḷāraṃ pubbenāparaṃ visesaṃ sañjānissati’’’ 6.
‘‘कतमेसु चतूसु? इधानन्द, भिक्खु काये कायानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं। तस्स काये कायानुपस्सिनो विहरतो कायारम्मणो वा उप्पज्जति कायस्मिं परिळाहो, चेतसो वा लीनत्तं, बहिद्धा वा चित्तं विक्खिपति। तेनानन्द 7, भिक्खुना किस्मिञ्चिदेव पसादनीये निमित्ते चित्तं पणिदहितब्बं। तस्स किस्मिञ्चिदेव पसादनीये निमित्ते चित्तं पणिदहतो पामोज्जं जायति। पमुदितस्स पीति जायति। पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति। पस्सद्धकायो सुखं वेदयति 8। सुखिनो चित्तं समाधियति। सो इति पटिसञ्चिक्खति – ‘यस्स ख्वाहं अत्थाय चित्तं पणिदहिं, सो मे अत्थो अभिनिप्फन्नो। हन्द, दानि पटिसंहरामी’ति। सो पटिसंहरति चेव न च वितक्केति न च विचारेति। ‘अवितक्कोम्हि अविचारो, अज्झत्तं सतिमा सुखमस्मी’ति पजानाति’’।
‘‘Katamesu catūsu? Idhānanda, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Tassa kāye kāyānupassino viharato kāyārammaṇo vā uppajjati kāyasmiṃ pariḷāho, cetaso vā līnattaṃ, bahiddhā vā cittaṃ vikkhipati. Tenānanda 9, bhikkhunā kismiñcideva pasādanīye nimitte cittaṃ paṇidahitabbaṃ. Tassa kismiñcideva pasādanīye nimitte cittaṃ paṇidahato pāmojjaṃ jāyati. Pamuditassa pīti jāyati. Pītimanassa kāyo passambhati. Passaddhakāyo sukhaṃ vedayati 10. Sukhino cittaṃ samādhiyati. So iti paṭisañcikkhati – ‘yassa khvāhaṃ atthāya cittaṃ paṇidahiṃ, so me attho abhinipphanno. Handa, dāni paṭisaṃharāmī’ti. So paṭisaṃharati ceva na ca vitakketi na ca vicāreti. ‘Avitakkomhi avicāro, ajjhattaṃ satimā sukhamasmī’ti pajānāti’’.
‘‘पुन चपरं, आनन्द, भिक्खु वेदनासु…पे॰… चित्ते…पे॰… धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरति आतापी सम्पजानो सतिमा, विनेय्य लोके अभिज्झादोमनस्सं। तस्स धम्मेसु धम्मानुपस्सिनो विहरतो धम्मारम्मणो वा उप्पज्जति कायस्मिं परिळाहो, चेतसो वा लीनत्तं, बहिद्धा वा चित्तं विक्खिपति। तेनानन्द, भिक्खुना किस्मिञ्चिदेव पसादनीये निमित्ते चित्तं पणिदहितब्बं। तस्स किस्मिञ्चिदेव पसादनीये निमित्ते चित्तं पणिदहतो पामोज्जं जायति । पमुदितस्स पीति जायति। पीतिमनस्स कायो पस्सम्भति। पस्सद्धकायो सुखं वेदयति। सुखिनो चित्तं समाधियति। सो इति पटिसञ्चिक्खति – ‘यस्स ख्वाहं अत्थाय चित्तं पणिदहिं, सो मे अत्थो अभिनिप्फन्नो। हन्द, दानि पटिसंहरामी’ति। सो पटिसंहरति चेव न च वितक्केति न च विचारेति। ‘अवितक्कोम्हि अविचारो, अज्झत्तं सतिमा सुखमस्मी’ति पजानाति। एवं खो, आनन्द, पणिधाय भावना होति।
‘‘Puna caparaṃ, ānanda, bhikkhu vedanāsu…pe… citte…pe… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Tassa dhammesu dhammānupassino viharato dhammārammaṇo vā uppajjati kāyasmiṃ pariḷāho, cetaso vā līnattaṃ, bahiddhā vā cittaṃ vikkhipati. Tenānanda, bhikkhunā kismiñcideva pasādanīye nimitte cittaṃ paṇidahitabbaṃ. Tassa kismiñcideva pasādanīye nimitte cittaṃ paṇidahato pāmojjaṃ jāyati . Pamuditassa pīti jāyati. Pītimanassa kāyo passambhati. Passaddhakāyo sukhaṃ vedayati. Sukhino cittaṃ samādhiyati. So iti paṭisañcikkhati – ‘yassa khvāhaṃ atthāya cittaṃ paṇidahiṃ, so me attho abhinipphanno. Handa, dāni paṭisaṃharāmī’ti. So paṭisaṃharati ceva na ca vitakketi na ca vicāreti. ‘Avitakkomhi avicāro, ajjhattaṃ satimā sukhamasmī’ti pajānāti. Evaṃ kho, ānanda, paṇidhāya bhāvanā hoti.
‘‘कथञ्चानन्द , अप्पणिधाय भावना होति? बहिद्धा , आनन्द, भिक्खु चित्तं अप्पणिधाय ‘अप्पणिहितं मे बहिद्धा चित्त’न्ति पजानाति। अथ पच्छापुरे ‘असंखित्तं विमुत्तं अप्पणिहित’न्ति पजानाति। अथ च पन ‘काये कायानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा सुखमस्मी’ति पजानाति। बहिद्धा, आनन्द, भिक्खु चित्तं अप्पणिधाय ‘अप्पणिहितं मे बहिद्धा चित्त’न्ति पजानाति। अथ पच्छापुरे ‘असंखित्तं विमुत्तं अप्पणिहित’न्ति पजानाति। अथ च पन ‘वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा सुखमस्मी’ति पजानाति। बहिद्धा, आनन्द, भिक्खु चित्तं अप्पणिधाय ‘अप्पणिहितं मे बहिद्धा चित्त’न्ति पजानाति। अथ पच्छापुरे ‘असंखित्तं विमुत्तं अप्पणिहित’न्ति पजानाति। अथ च पन ‘चित्ते चित्तानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा सुखमस्मी’ति पजानाति। बहिद्धा, आनन्द, भिक्खु चित्तं अप्पणिधाय ‘अप्पणिहितं मे बहिद्धा चित्त’न्ति पजानाति। अथ पच्छापुरे ‘असंखित्तं विमुत्तं अप्पणिहित’न्ति पजानाति। अथ च पन ‘धम्मेसु धम्मानुपस्सी विहरामि आतापी सम्पजानो सतिमा सुखमस्मी’ति पजानाति। एवं खो, आनन्द, अप्पणिधाय भावना होति।
‘‘Kathañcānanda , appaṇidhāya bhāvanā hoti? Bahiddhā , ānanda, bhikkhu cittaṃ appaṇidhāya ‘appaṇihitaṃ me bahiddhā citta’nti pajānāti. Atha pacchāpure ‘asaṃkhittaṃ vimuttaṃ appaṇihita’nti pajānāti. Atha ca pana ‘kāye kāyānupassī viharāmi ātāpī sampajāno satimā sukhamasmī’ti pajānāti. Bahiddhā, ānanda, bhikkhu cittaṃ appaṇidhāya ‘appaṇihitaṃ me bahiddhā citta’nti pajānāti. Atha pacchāpure ‘asaṃkhittaṃ vimuttaṃ appaṇihita’nti pajānāti. Atha ca pana ‘vedanāsu vedanānupassī viharāmi ātāpī sampajāno satimā sukhamasmī’ti pajānāti. Bahiddhā, ānanda, bhikkhu cittaṃ appaṇidhāya ‘appaṇihitaṃ me bahiddhā citta’nti pajānāti. Atha pacchāpure ‘asaṃkhittaṃ vimuttaṃ appaṇihita’nti pajānāti. Atha ca pana ‘citte cittānupassī viharāmi ātāpī sampajāno satimā sukhamasmī’ti pajānāti. Bahiddhā, ānanda, bhikkhu cittaṃ appaṇidhāya ‘appaṇihitaṃ me bahiddhā citta’nti pajānāti. Atha pacchāpure ‘asaṃkhittaṃ vimuttaṃ appaṇihita’nti pajānāti. Atha ca pana ‘dhammesu dhammānupassī viharāmi ātāpī sampajāno satimā sukhamasmī’ti pajānāti. Evaṃ kho, ānanda, appaṇidhāya bhāvanā hoti.
‘‘इति खो, आनन्द, देसिता मया पणिधाय भावना, देसिता अप्पणिधाय भावना। यं, आनन्द, सत्थारा करणीयं सावकानं हितेसिना अनुकम्पकेन अनुकम्पं उपादाय, कतं वो तं मया। एतानि, आनन्द, रुक्खमूलानि, एतानि सुञ्ञागारानि! झायथानन्द, मा पमादत्थ; मा पच्छा विप्पटिसारिनो अहुवत्थ! अयं वो अम्हाकं अनुसासनी’’ति।
‘‘Iti kho, ānanda, desitā mayā paṇidhāya bhāvanā, desitā appaṇidhāya bhāvanā. Yaṃ, ānanda, satthārā karaṇīyaṃ sāvakānaṃ hitesinā anukampakena anukampaṃ upādāya, kataṃ vo taṃ mayā. Etāni, ānanda, rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni! Jhāyathānanda, mā pamādattha; mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha! Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī’’ti.
इदमवोच भगवा। अत्तमनो आयस्मा आनन्दो भगवतो भासितं अभिनन्दीति। दसमं।
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti. Dasamaṃ.
अम्बपालिवग्गो पठमो।
Ambapālivaggo paṭhamo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
अम्बपालि सतो भिक्खु, साला कुसलरासि च।
Ambapāli sato bhikkhu, sālā kusalarāsi ca;
सकुणग्धि मक्कटो सूदो, गिलानो भिक्खुनुपस्सयोति॥
Sakuṇagdhi makkaṭo sūdo, gilāno bhikkhunupassayoti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १०. भिक्खुनुपस्सयसुत्तवण्णना • 10. Bhikkhunupassayasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १०. भिक्खुनुपस्सयसुत्तवण्णना • 10. Bhikkhunupassayasuttavaṇṇanā
