| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१३२] २. भीरुकजातकवण्णना
[132] 2. Bhīrukajātakavaṇṇanā
कुसलूपदेसे धितिया दळ्हाय चाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अजपालनिग्रोधे मारधीतानं पलोभनसुत्तन्तं आरब्भ कथेसि। भगवता हि आदितो पट्ठाय वुत्तं –
Kusalūpadese dhitiyā daḷhāya cāti idaṃ satthā jetavane viharanto ajapālanigrodhe māradhītānaṃ palobhanasuttantaṃ ārabbha kathesi. Bhagavatā hi ādito paṭṭhāya vuttaṃ –
‘‘दद्दल्लमाना आगञ्छुं, तण्हा च अरती रगा।
‘‘Daddallamānā āgañchuṃ, taṇhā ca aratī ragā;
ता तत्थ पनुदी सत्था, तूलं भट्ठंव मालुतो’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१६१)।
Tā tattha panudī satthā, tūlaṃ bhaṭṭhaṃva māluto’’ti. (saṃ. ni. 1.161);
एवं याव परियोसाना तस्स सुत्तन्तस्स कथितकाले धम्मसभायं सन्निपतिता भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, सम्मासम्बुद्धो मारधीतरो अनेकसतानिपि दिब्बरूपानि मापेत्वा पलोभनत्थाय उपसङ्कमन्तियो अक्खीनिपि उम्मीलेत्वा न ओलोकेसि, अहो बुद्धबलं नाम अच्छरिय’’न्ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव मय्हं सब्बासवे खेपेत्वा सब्बञ्ञुतं सम्पत्तस्स मारधीतानं अनोलोकनं नाम अच्छरियं, अहञ्हि पुब्बे बोधिञाणं परियेसमानो सकिलेसकालेपि अभिसङ्खतं दिब्बरूपं इन्द्रियानि भिन्दित्वा किलेसवसेन अनोलोकेत्वाव गन्त्वा महारज्जं पापुणि’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।
Evaṃ yāva pariyosānā tassa suttantassa kathitakāle dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, sammāsambuddho māradhītaro anekasatānipi dibbarūpāni māpetvā palobhanatthāya upasaṅkamantiyo akkhīnipi ummīletvā na olokesi, aho buddhabalaṃ nāma acchariya’’nti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva mayhaṃ sabbāsave khepetvā sabbaññutaṃ sampattassa māradhītānaṃ anolokanaṃ nāma acchariyaṃ, ahañhi pubbe bodhiñāṇaṃ pariyesamāno sakilesakālepi abhisaṅkhataṃ dibbarūpaṃ indriyāni bhinditvā kilesavasena anoloketvāva gantvā mahārajjaṃ pāpuṇi’’nti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो भातिकसतस्स कनिट्ठो अहोसीति सब्बं हेट्ठा तक्कसिलाजातके वुत्तनयेनेव वित्थारेतब्बं। तदा पन तक्कसिलानगरवासीहि बहिनगरे सालायं बोधिसत्तं उपसङ्कमित्वा याचित्वा रज्जं पटिच्छापेत्वा अभिसेके कते तक्कसिलानगरवासिनो नगरं देवनगरं विय, राजभवनञ्च इन्दभवनं विय अलङ्करिंसु। तदा बोधिसत्तो नगरं पविसित्वा राजभवने पासादे महातले समुस्सितसेतच्छत्तं रतनवरपल्लङ्कं अभिरुय्ह देवराजलीलाय निसीदि, अमच्चा च ब्राह्मणगहपतिकादयो च खत्तियकुमारा च सब्बालङ्कारपटिमण्डिता परिवारेत्वा अट्ठंसु, देवच्छरापटिभागा सोळससहस्सनाटकित्थियो नच्चगीतवादितकुसला उत्तमविलाससम्पन्ना नच्चगीतवादितानि पयोजेसुं। गीतवादितसद्देन राजभवनं मेघत्थनितपूरिता महासमुद्दकुच्छि विय एकनिन्नादं अहोसि। बोधिसत्तो तं अत्तनो सिरिसोभग्गं ओलोकयमानोव चिन्तेसि ‘‘सचाहं तासं यक्खिनीनं अभिसङ्खतं दिब्बरूपं ओलोकेस्सं, जीवितक्खयं पत्तो अभविस्सं, इमं सिरिसोभग्गं न ओलोकेस्सं। पच्चेकबुद्धानं पन ओवादे ठितभावेन इदं मया सम्पत्त’’न्ति। एवञ्च पन चिन्तेत्वा उदानं उदानेन्तो इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bhātikasatassa kaniṭṭho ahosīti sabbaṃ heṭṭhā takkasilājātake vuttanayeneva vitthāretabbaṃ. Tadā pana takkasilānagaravāsīhi bahinagare sālāyaṃ bodhisattaṃ upasaṅkamitvā yācitvā rajjaṃ paṭicchāpetvā abhiseke kate takkasilānagaravāsino nagaraṃ devanagaraṃ viya, rājabhavanañca indabhavanaṃ viya alaṅkariṃsu. Tadā bodhisatto nagaraṃ pavisitvā rājabhavane pāsāde mahātale samussitasetacchattaṃ ratanavarapallaṅkaṃ abhiruyha devarājalīlāya nisīdi, amaccā ca brāhmaṇagahapatikādayo ca khattiyakumārā ca sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā parivāretvā aṭṭhaṃsu, devaccharāpaṭibhāgā soḷasasahassanāṭakitthiyo naccagītavāditakusalā uttamavilāsasampannā naccagītavāditāni payojesuṃ. Gītavāditasaddena rājabhavanaṃ meghatthanitapūritā mahāsamuddakucchi viya ekaninnādaṃ ahosi. Bodhisatto taṃ attano sirisobhaggaṃ olokayamānova cintesi ‘‘sacāhaṃ tāsaṃ yakkhinīnaṃ abhisaṅkhataṃ dibbarūpaṃ olokessaṃ, jīvitakkhayaṃ patto abhavissaṃ, imaṃ sirisobhaggaṃ na olokessaṃ. Paccekabuddhānaṃ pana ovāde ṭhitabhāvena idaṃ mayā sampatta’’nti. Evañca pana cintetvā udānaṃ udānento imaṃ gāthamāha –
१३२.
132.
‘‘कुसलूपदेसे धितिया दळ्हाय च, अनिवत्तितत्ता भयभीरुताय च।
‘‘Kusalūpadese dhitiyā daḷhāya ca, anivattitattā bhayabhīrutāya ca;
न रक्खसीनं वसमागमिम्हसे, स सोत्थिभावो महता भयेन मे’’ति॥
Na rakkhasīnaṃ vasamāgamimhase, sa sotthibhāvo mahatā bhayena me’’ti.
तत्थ कुसलूपदेसेति कुसलानं उपदेसे, पच्चेकबुद्धानं ओवादेति अत्थो। धितिया दळ्हाय चाति दळ्हाय धितिया च, थिरेन अब्बोच्छिन्ननिरन्तरवीरियेन चाति अत्थो। अनिवत्तितत्ता भयभीरुताय चाति भयभीरुताय अनिवत्तितताय च। तत्थ भयन्ति चित्तुत्रासमत्तं परित्तभयं। भीरुताति सरीरकम्पनप्पत्तं महाभयं। इदं उभयम्पि महासत्तस्स ‘‘यक्खिनियो नामेता मनुस्सखादिका’’ति भेरवारम्मणं दिस्वापि नाहोसि। तेनाह ‘‘अनिवत्तितत्ता भयभीरुताय चा’’ति। भयभीरुताय अभावेनेव भेरवारम्मणं दिस्वापि अनिवत्तनभावेनाति अत्थो। न रक्खसीनं वसमागमिम्हसेति यक्खकन्तारे तासं रक्खसीनं वसं न अगमिम्ह। यस्मा अम्हाकं कुसलूपदेसे धिति च दळ्हा अहोसि, भयभीरुताभावेन च अनिवत्तनसभावा अहुम्हा, तस्मा रक्खसीनं वसं न अगमिम्हाति वुत्तं होति। स सोत्थिभावो महता भयेन मेति सो मय्हं अयं अज्ज महता भयेन रक्खसीनं सन्तिका पत्तब्बेन दुक्खदोमनस्सेन सोत्थिभावो खेमभावो पीतिसोमनस्सभावोयेव जातोति।
Tattha kusalūpadeseti kusalānaṃ upadese, paccekabuddhānaṃ ovādeti attho. Dhitiyā daḷhāya cāti daḷhāya dhitiyā ca, thirena abbocchinnanirantaravīriyena cāti attho. Anivattitattā bhayabhīrutāya cāti bhayabhīrutāya anivattitatāya ca. Tattha bhayanti cittutrāsamattaṃ parittabhayaṃ. Bhīrutāti sarīrakampanappattaṃ mahābhayaṃ. Idaṃ ubhayampi mahāsattassa ‘‘yakkhiniyo nāmetā manussakhādikā’’ti bheravārammaṇaṃ disvāpi nāhosi. Tenāha ‘‘anivattitattā bhayabhīrutāya cā’’ti. Bhayabhīrutāya abhāveneva bheravārammaṇaṃ disvāpi anivattanabhāvenāti attho. Na rakkhasīnaṃ vasamāgamimhaseti yakkhakantāre tāsaṃ rakkhasīnaṃ vasaṃ na agamimha. Yasmā amhākaṃ kusalūpadese dhiti ca daḷhā ahosi, bhayabhīrutābhāvena ca anivattanasabhāvā ahumhā, tasmā rakkhasīnaṃ vasaṃ na agamimhāti vuttaṃ hoti. Sa sotthibhāvo mahatā bhayena meti so mayhaṃ ayaṃ ajja mahatā bhayena rakkhasīnaṃ santikā pattabbena dukkhadomanassena sotthibhāvo khemabhāvo pītisomanassabhāvoyeva jātoti.
एवं महासत्तो इमाय गाथाय धम्मं देसेत्वा धम्मेन रज्जं कारेत्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा यथाकम्मं गतो।
Evaṃ mahāsatto imāya gāthāya dhammaṃ desetvā dhammena rajjaṃ kāretvā dānādīni puññāni katvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘अहं तेन समयेन तक्कसिलं गन्त्वा रज्जप्पत्तकुमारो अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘ahaṃ tena samayena takkasilaṃ gantvā rajjappattakumāro ahosi’’nti.
भीरुकजातकवण्णना दुतिया।
Bhīrukajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १३२. भीरुकजातकं • 132. Bhīrukajātakaṃ
