| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៤៨៨] ៥. ភិសជាតកវណ្ណនា
[488] 5. Bhisajātakavaṇṇanā
អស្សំ គវំ រជតំ ជាតរូបន្តិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឧក្កណ្ឋិតភិក្ខុំ អារព្ភ កថេសិ។ វត្ថុ បន កុសជាតកេ (ជា. ២.២០.១ អាទយោ) អាវិ ភវិស្សតិ។ តទា បន សត្ថា ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ ភិក្ខុ ឧក្កណ្ឋិតោសី’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘សច្ចំ, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘កិំ បដិច្ចា’’តិ វត្វា ‘‘កិលេសំ, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘ភិក្ខុ ឯវរូបេ និយ្យានិកសាសនេ បព្ពជិត្វា កស្មា កិលេសំ បដិច្ច ឧក្កណ្ឋិតោសិ, បោរាណកបណ្ឌិតា អនុប្បន្នេ ពុទ្ធេ ពាហិរកបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា វត្ថុកាមកិលេសកាមេ អារព្ភ ឧប្បជ្ជនកសញ្ញំ សបថំ កត្វា វិហរិំសូ’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Assaṃgavaṃ rajataṃ jātarūpanti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu pana kusajātake (jā. 2.20.1 ādayo) āvi bhavissati. Tadā pana satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kiṃ paṭiccā’’ti vatvā ‘‘kilesaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā kasmā kilesaṃ paṭicca ukkaṇṭhitosi, porāṇakapaṇḍitā anuppanne buddhe bāhirakapabbajjaṃ pabbajitvā vatthukāmakilesakāme ārabbha uppajjanakasaññaṃ sapathaṃ katvā vihariṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ អសីតិកោដិវិភវស្ស ព្រាហ្មណមហាសាលកុលស្ស បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, ‘‘មហាកញ្ចនកុមារោ’’តិស្ស នាមំ ករិំសុ។ អថស្ស បទសា វិចរណកាលេ អបរោបិ បុត្តោ ជាយិ, ‘‘ឧបកញ្ចនកុមារោ’’តិស្ស នាមំ ករិំសុ។ ឯវំ បដិបាដិយា សត្ត បុត្តា អហេសុំ។ សព្ពកនិដ្ឋា បនេកា ធីតា, តស្សា ‘‘កញ្ចនទេវី’’តិ នាមំ ករិំសុ។ មហាកញ្ចនកុមារោ វយប្បត្តោ តក្កសិលតោ សព្ពសិប្បានិ ឧគ្គណ្ហិត្វា អាគច្ឆិ។ អថ នំ មាតាបិតរោ ឃរាវាសេន ពន្ធិតុកាមា ‘‘អត្តនា សមានជាតិយកុលតោ តេ ទារិកំ អានេស្សាម, ឃរាវាសំ សណ្ឋបេហី’’តិ វទិំសុ។ ‘‘អម្មតាតា, ន មយ្ហំ ឃរាវាសេនត្ថោ, មយ្ហញ្ហិ តយោ ភវា អាទិត្តា វិយ សប្បដិភយា, ពន្ធនាគារំ វិយ បលិពុទ្ធា, ឧក្ការភូមិ វិយ ជេគុច្ឆា ហុត្វា ឧបដ្ឋហន្តិ, មយា សុបិនេនបិ មេថុនធម្មោ ន ទិដ្ឋបុព្ពោ, អញ្ញេ វោ បុត្តា អត្ថិ, តេ ឃរាវាសេន និមន្តេថា’’តិ វត្វា បុនប្បុនំ យាចិតោបិ សហាយេ បេសេត្វា តេហិ យាចិតោបិ ន ឥច្ឆិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto asītikoṭivibhavassa brāhmaṇamahāsālakulassa putto hutvā nibbatti, ‘‘mahākañcanakumāro’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Athassa padasā vicaraṇakāle aparopi putto jāyi, ‘‘upakañcanakumāro’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Evaṃ paṭipāṭiyā satta puttā ahesuṃ. Sabbakaniṭṭhā panekā dhītā, tassā ‘‘kañcanadevī’’ti nāmaṃ kariṃsu. Mahākañcanakumāro vayappatto takkasilato sabbasippāni uggaṇhitvā āgacchi. Atha naṃ mātāpitaro gharāvāsena bandhitukāmā ‘‘attanā samānajātiyakulato te dārikaṃ ānessāma, gharāvāsaṃ saṇṭhapehī’’ti vadiṃsu. ‘‘Ammatātā, na mayhaṃ gharāvāsenattho, mayhañhi tayo bhavā ādittā viya sappaṭibhayā, bandhanāgāraṃ viya palibuddhā, ukkārabhūmi viya jegucchā hutvā upaṭṭhahanti, mayā supinenapi methunadhammo na diṭṭhapubbo, aññe vo puttā atthi, te gharāvāsena nimantethā’’ti vatvā punappunaṃ yācitopi sahāye pesetvā tehi yācitopi na icchi.
អថ នំ សហាយា ‘‘សម្ម, កិំ បន ត្វំ បត្ថេន្តោ កាមេ បរិភុញ្ជិតុំ ន ឥច្ឆសី’’តិ បុច្ឆិំសុ។ សោ តេសំ នេក្ខម្មជ្ឈាសយតំ អារោចេសិ។ តំ សុត្វា មាតាបិតរោ សេសបុត្តេ និមន្តេសុំ, តេបិ ន ឥច្ឆិំសុ។ កញ្ចនទេវីបិ ន ឥច្ឆិយេវ។ អបរភាគេ មាតាបិតរោ កាលមកំសុ។ មហាកញ្ចនបណ្ឌិតោ មាតាបិតូនំ កត្តព្ពកិច្ចំ កត្វា អសីតិកោដិធនេន កបណទ្ធិកានំ មហាទានំ ទត្វា ឆ ភាតរោ ភគិនិំ ឯកំ ទាសំ ឯកំ ទាសិំ ឯកំ សហាយកញ្ច អាទាយ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិត្វា ហិមវន្តំ បាវិសិ។ តេ តត្ថ ឯកំ បទុមសរំ និស្សាយ រមណីយេ ភូមិភាគេ អស្សមំ កត្វា បព្ពជិត្វា វនមូលផលាហារេហិ យាបយិំសុ។ តេ អរញ្ញំ គច្ឆន្តា ឯកតោវ គន្ត្វា យត្ថ ឯកោ ផលំ វា បត្តំ វា បស្សតិ, តត្ថ ឥតរេបិ បក្កោសិត្វា ទិដ្ឋសុតាទីនិ កថេន្តា ឧច្ចិនន្តិ, គាមស្ស កម្មន្តដ្ឋានំ វិយ ហោតិ។ អថ អាចរិយោ មហាកញ្ចនតាបសោ ចិន្តេសិ ‘‘អម្ហាកំ អសីតិកោដិធនំ ឆឌ្ឌេត្វា បព្ពជិតានំ ឯវំ លោលុប្បចារវសេន ផលាផលត្ថាយ វិចរណំ នាម អប្បតិរូបំ, ឥតោ បដ្ឋាយ អហមេវ ផលាផលំ អាហរិស្សាមី’’តិ។ សោ អស្សមំ បត្វា សព្ពេបិ តេ សាយន្ហសមយេ សន្និបាតេត្វា តមត្ថំ អារោចេត្វា ‘‘តុម្ហេ ឥធេវ សមណធម្មំ ករោន្តា អច្ឆថ, អហំ ផលាផលំ អាហរិស្សាមី’’តិ អាហ។ អថ នំ ឧបកញ្ចនាទយោ ‘‘មយំ អាចរិយ, តុម្ហេ និស្សាយ បព្ពជិតា, តុម្ហេ ឥធេវ សមណធម្មំ ករោថ, ភគិនីបិ នោ ឥធេវ ហោតុ, ទាសីបិ តស្សា សន្តិកេ អច្ឆតុ, មយំ អដ្ឋ ជនា វារេន ផលាផលំ អាហរិស្សាម, តុម្ហេ បន តយោ វារមុត្តាវ ហោថា’’តិ វត្វា បដិញ្ញំ គណ្ហិំសុ។
Atha naṃ sahāyā ‘‘samma, kiṃ pana tvaṃ patthento kāme paribhuñjituṃ na icchasī’’ti pucchiṃsu. So tesaṃ nekkhammajjhāsayataṃ ārocesi. Taṃ sutvā mātāpitaro sesaputte nimantesuṃ, tepi na icchiṃsu. Kañcanadevīpi na icchiyeva. Aparabhāge mātāpitaro kālamakaṃsu. Mahākañcanapaṇḍito mātāpitūnaṃ kattabbakiccaṃ katvā asītikoṭidhanena kapaṇaddhikānaṃ mahādānaṃ datvā cha bhātaro bhaginiṃ ekaṃ dāsaṃ ekaṃ dāsiṃ ekaṃ sahāyakañca ādāya mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā himavantaṃ pāvisi. Te tattha ekaṃ padumasaraṃ nissāya ramaṇīye bhūmibhāge assamaṃ katvā pabbajitvā vanamūlaphalāhārehi yāpayiṃsu. Te araññaṃ gacchantā ekatova gantvā yattha eko phalaṃ vā pattaṃ vā passati, tattha itarepi pakkositvā diṭṭhasutādīni kathentā uccinanti, gāmassa kammantaṭṭhānaṃ viya hoti. Atha ācariyo mahākañcanatāpaso cintesi ‘‘amhākaṃ asītikoṭidhanaṃ chaḍḍetvā pabbajitānaṃ evaṃ loluppacāravasena phalāphalatthāya vicaraṇaṃ nāma appatirūpaṃ, ito paṭṭhāya ahameva phalāphalaṃ āharissāmī’’ti. So assamaṃ patvā sabbepi te sāyanhasamaye sannipātetvā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘tumhe idheva samaṇadhammaṃ karontā acchatha, ahaṃ phalāphalaṃ āharissāmī’’ti āha. Atha naṃ upakañcanādayo ‘‘mayaṃ ācariya, tumhe nissāya pabbajitā, tumhe idheva samaṇadhammaṃ karotha, bhaginīpi no idheva hotu, dāsīpi tassā santike acchatu, mayaṃ aṭṭha janā vārena phalāphalaṃ āharissāma, tumhe pana tayo vāramuttāva hothā’’ti vatvā paṭiññaṃ gaṇhiṃsu.
តតោ បដ្ឋាយ អដ្ឋសុបិ ជនេសុ ឯកេកោ វារេនេវ ផលាផលំ អាហរតិ។ សេសា អត្តនោ អត្តនោ បណ្ណសាលាយមេវ ហោន្តិ, អការណេន ឯកតោ ភវិតុំ ន លភន្តិ។ វារប្បត្តោ ផលាផលំ អាហរិត្វា ឯកោ មាឡកោ អត្ថិ, តត្ថ បាសាណផលកេ ឯកាទស កោដ្ឋាសេ កត្វា ឃណ្ឌិសញ្ញំ កត្វា អត្តនោ កោដ្ឋាសំ អាទាយ វសនដ្ឋានំ បវិសតិ។ សេសា ឃណ្ឌិសញ្ញាយ និក្ខមិត្វា លោលុប្បំ អកត្វា គារវបរិហារេន គន្ត្វា អត្តនោ បាបុណនកោដ្ឋាសំ អាទាយ វសនដ្ឋានំ គន្ត្វា បរិភុញ្ជិត្វា សមណធម្មំ ករោន្តិ។ តេ អបរភាគេ ភិសានិ អាហរិត្វា ខាទន្តា តត្តតបា ឃោរតបា បរមាជិតិន្ទ្រិយា កសិណបរិកម្មំ ករោន្តា វិហរិំសុ។ អថ តេសំ សីលតេជេន សក្កស្ស ភវនំ កម្បិ។ សក្កោបិ អាវជ្ជេន្តោ តំ ការណំ ញត្វា ‘‘កាមាធិមុត្តា នុ ខោ ឥមេ ឥសយោ , នោ’’តិ អាសង្កំ ករោតិយេវ។ សោ ‘‘ឥមេ តាវ ឥសយោ បរិគ្គណ្ហិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា អត្តនោ អានុភាវេន មហាសត្តស្ស កោដ្ឋាសំ តយោ ទិវសេ អន្តរធាបេសិ។ សោ បឋមទិវសេ កោដ្ឋាសំ អទិស្វា ‘‘មម កោដ្ឋាសំ បមុដ្ឋោ ភវិស្សតី’’តិ ចិន្តេសិ, ទុតិយទិវសេ ‘‘មម ទោសេន ភវិតព្ពំ, បណាមនវសេន មម កោដ្ឋាសំ ន ឋបេសិ មញ្ញេ’’តិ ចិន្តេសិ, តតិយទិវសេ ‘‘កេន នុ ខោ ការណេន មយ្ហំ កោដ្ឋាសំ ន ឋបេន្តិ, សចេ មេ ទោសោ អត្ថិ, ខមាបេស្សាមី’’តិ សាយន្ហសមយេ ឃណ្ឌិសញ្ញំ អទាសិ។
Tato paṭṭhāya aṭṭhasupi janesu ekeko vāreneva phalāphalaṃ āharati. Sesā attano attano paṇṇasālāyameva honti, akāraṇena ekato bhavituṃ na labhanti. Vārappatto phalāphalaṃ āharitvā eko māḷako atthi, tattha pāsāṇaphalake ekādasa koṭṭhāse katvā ghaṇḍisaññaṃ katvā attano koṭṭhāsaṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ pavisati. Sesā ghaṇḍisaññāya nikkhamitvā loluppaṃ akatvā gāravaparihārena gantvā attano pāpuṇanakoṭṭhāsaṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ gantvā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karonti. Te aparabhāge bhisāni āharitvā khādantā tattatapā ghoratapā paramājitindriyā kasiṇaparikammaṃ karontā vihariṃsu. Atha tesaṃ sīlatejena sakkassa bhavanaṃ kampi. Sakkopi āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘kāmādhimuttā nu kho ime isayo , no’’ti āsaṅkaṃ karotiyeva. So ‘‘ime tāva isayo pariggaṇhissāmī’’ti cintetvā attano ānubhāvena mahāsattassa koṭṭhāsaṃ tayo divase antaradhāpesi. So paṭhamadivase koṭṭhāsaṃ adisvā ‘‘mama koṭṭhāsaṃ pamuṭṭho bhavissatī’’ti cintesi, dutiyadivase ‘‘mama dosena bhavitabbaṃ, paṇāmanavasena mama koṭṭhāsaṃ na ṭhapesi maññe’’ti cintesi, tatiyadivase ‘‘kena nu kho kāraṇena mayhaṃ koṭṭhāsaṃ na ṭhapenti, sace me doso atthi, khamāpessāmī’’ti sāyanhasamaye ghaṇḍisaññaṃ adāsi.
សព្ពេ សន្និបតិត្វា ‘‘កេន ឃណ្ឌិសញ្ញា ទិន្នា’’តិ អាហំសុ។ ‘‘មយា តាតា’’តិ។ ‘‘កិំការណា អាចរិយា’’តិ? ‘‘តាតា តតិយទិវសេ កេន ផលាផលំ អាភត’’ន្តិ? តេសុ ឯកោ ឧដ្ឋាយ ‘‘មយា អាចរិយា’’តិ វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ កោដ្ឋាសេ ករោន្តេន តេ មយ្ហំ កោដ្ឋាសោ កតោតិ។ ‘‘អាម, អាចរិយ, ជេដ្ឋកកោដ្ឋាសោ មេ កតោ’’តិ។ ‘‘ហិយ្យោ កេនាភត’’ន្តិ? ‘‘មយា’’តិ អបរោ ឧដ្ឋាយ វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ កោដ្ឋាសំ ករោន្តោ មំ អនុស្សរីតិ។ ‘‘តុម្ហាកំ មេ ជេដ្ឋកកោដ្ឋាសោ ឋបិតោ’’តិ។ ‘‘អជ្ជ កេនាភត’’ន្តិ។ ‘‘មយា’’តិ អបរោ ឧដ្ឋាយ វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ កោដ្ឋាសំ ករោន្តោ មំ អនុស្សរីតិ។ ‘‘តុម្ហាកំ មេ ជេដ្ឋកកោដ្ឋាសោ កតោ’’តិ។ ‘‘តាតា, អជ្ជ មយ្ហំ កោដ្ឋាសំ អលភន្តស្ស តតិយោ ទិវសោ, បឋមទិវសេ កោដ្ឋាសំ អទិស្វា ‘កោដ្ឋាសំ ករោន្តោ មំ បមុដ្ឋោ ភវិស្សតី’តិ ចិន្តេសិំ, ទុតិយទិវសេ ‘‘មម កោចិ ទោសោ ភវិស្សតី’’តិ ចិន្តេសិំ, អជ្ជ បន ‘‘សចេ មេ ទោសោ អត្ថិ, ខមាបេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឃណ្ឌិសញ្ញាយ តុម្ហេ សន្និបាតេសិំ។ ឯតេ ភិសកោដ្ឋាសេ តុម្ហេ ‘‘ករិម្ហា’’តិ វទថ, អហំ ន លភាមិ, ឯតេសំ ថេនេត្វា ខាទកំ ញាតុំ វដ្ដតិ, កាមេ បហាយ បព្ពជិតានំ ភិសមត្តំ ថេននំ នាម អប្បតិរូបន្តិ។ តេ តស្ស កថំ សុត្វា ‘‘អហោ សាហសិកកម្ម’’ន្តិ សព្ពេវ ឧព្ពេគប្បត្តា អហេសុំ។
Sabbe sannipatitvā ‘‘kena ghaṇḍisaññā dinnā’’ti āhaṃsu. ‘‘Mayā tātā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā ācariyā’’ti? ‘‘Tātā tatiyadivase kena phalāphalaṃ ābhata’’nti? Tesu eko uṭṭhāya ‘‘mayā ācariyā’’ti vanditvā aṭṭhāsi. Koṭṭhāse karontena te mayhaṃ koṭṭhāso katoti. ‘‘Āma, ācariya, jeṭṭhakakoṭṭhāso me kato’’ti. ‘‘Hiyyo kenābhata’’nti? ‘‘Mayā’’ti aparo uṭṭhāya vanditvā aṭṭhāsi. Koṭṭhāsaṃ karonto maṃ anussarīti. ‘‘Tumhākaṃ me jeṭṭhakakoṭṭhāso ṭhapito’’ti. ‘‘Ajja kenābhata’’nti. ‘‘Mayā’’ti aparo uṭṭhāya vanditvā aṭṭhāsi. Koṭṭhāsaṃ karonto maṃ anussarīti. ‘‘Tumhākaṃ me jeṭṭhakakoṭṭhāso kato’’ti. ‘‘Tātā, ajja mayhaṃ koṭṭhāsaṃ alabhantassa tatiyo divaso, paṭhamadivase koṭṭhāsaṃ adisvā ‘koṭṭhāsaṃ karonto maṃ pamuṭṭho bhavissatī’ti cintesiṃ, dutiyadivase ‘‘mama koci doso bhavissatī’’ti cintesiṃ, ajja pana ‘‘sace me doso atthi, khamāpessāmī’’ti cintetvā ghaṇḍisaññāya tumhe sannipātesiṃ. Ete bhisakoṭṭhāse tumhe ‘‘karimhā’’ti vadatha, ahaṃ na labhāmi, etesaṃ thenetvā khādakaṃ ñātuṃ vaṭṭati, kāme pahāya pabbajitānaṃ bhisamattaṃ thenanaṃ nāma appatirūpanti. Te tassa kathaṃ sutvā ‘‘aho sāhasikakamma’’nti sabbeva ubbegappattā ahesuṃ.
តស្មិំ អស្សមបទេ វនជេដ្ឋករុក្ខេ និព្ពត្តទេវតាបិ ឱតរិត្វា អាគន្ត្វា តេសំយេវ សន្តិកេ និសីទិ។ អានេញ្ជករណំ ការិយមានោ ទុក្ខំ អធិវាសេតុំ អសក្កោន្តោ អាឡានំ ភិន្ទិត្វា បលាយិត្វា អរញ្ញំ បវិដ្ឋោ ឯកោ វារណោ កាលេន កាលំ ឥសិគណំ វន្ទតិ, សោបិ អាគន្ត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ សប្បកីឡាបនកោ ឯកោ វានរោ អហិតុណ្ឌិកស្ស ហត្ថតោ មុច្ចិត្វា បលាយិត្វា អរញ្ញំ បវិសិត្វា តត្ថេវ អស្សមេ វសតិ។ សោបិ តំ ទិវសំ ឥសិគណំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ សក្កោ ‘‘ឥសិគណំ បរិគ្គណ្ហិស្សាមី’’តិ តេសំ សន្តិកេ អទិស្សមានកាយោ អដ្ឋាសិ។ តស្មិំ ខណេវ ពោធិសត្តស្ស កនិដ្ឋោ ឧបកញ្ចនតាបសោ ឧដ្ឋាយាសនា ពោធិសត្តំ វន្ទិត្វា សេសានំ អបចិតិំ ទស្សេត្វា ‘‘អាចរិយ, អហំ អញ្ញេ អបដ្ឋបេត្វា អត្តានញ្ញេវ សោធេតុំ លភាមី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘អាម, លភសី’’តិ។ សោ ឥសិគណមជ្ឈេ ឋត្វា ‘‘សចេ តេ មយា ភិសានិ ខាទិតានិ, ឯវរូបោ នាម ហោតូ’’តិ សបថំ ករោន្តោ បឋមំ គាថមាហ –
Tasmiṃ assamapade vanajeṭṭhakarukkhe nibbattadevatāpi otaritvā āgantvā tesaṃyeva santike nisīdi. Āneñjakaraṇaṃ kāriyamāno dukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto āḷānaṃ bhinditvā palāyitvā araññaṃ paviṭṭho eko vāraṇo kālena kālaṃ isigaṇaṃ vandati, sopi āgantvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Sappakīḷāpanako eko vānaro ahituṇḍikassa hatthato muccitvā palāyitvā araññaṃ pavisitvā tattheva assame vasati. Sopi taṃ divasaṃ isigaṇaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Sakko ‘‘isigaṇaṃ pariggaṇhissāmī’’ti tesaṃ santike adissamānakāyo aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇeva bodhisattassa kaniṭṭho upakañcanatāpaso uṭṭhāyāsanā bodhisattaṃ vanditvā sesānaṃ apacitiṃ dassetvā ‘‘ācariya, ahaṃ aññe apaṭṭhapetvā attānaññeva sodhetuṃ labhāmī’’ti pucchi. ‘‘Āma, labhasī’’ti. So isigaṇamajjhe ṭhatvā ‘‘sace te mayā bhisāni khāditāni, evarūpo nāma hotū’’ti sapathaṃ karonto paṭhamaṃ gāthamāha –
៧៨.
78.
‘‘អស្សំ គវំ រជតំ ជាតរូបំ, ភរិយញ្ច សោ ឥធ លភតំ មនាបំ;
‘‘Assaṃ gavaṃ rajataṃ jātarūpaṃ, bhariyañca so idha labhataṃ manāpaṃ;
បុត្តេហិ ទារេហិ សមង្គិ ហោតុ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសី’’តិ។
Puttehi dārehi samaṅgi hotu, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsī’’ti.
តត្ថ ‘‘អស្សំ គវ’’ន្តិ ឥទំ ‘‘សោ ‘យត្តកានិ បិយវត្ថូនិ ហោន្តិ, តេហិ វិប្បយោគេ តត្តកានិ សោកទុក្ខានិ ឧប្បជ្ជន្តី’តិ វត្ថុកាមេ គរហន្តោ អភាសី’’តិ វេទិតព្ពំ។
Tattha ‘‘assaṃ gava’’nti idaṃ ‘‘so ‘yattakāni piyavatthūni honti, tehi vippayoge tattakāni sokadukkhāni uppajjantī’ti vatthukāme garahanto abhāsī’’ti veditabbaṃ.
តំ សុត្វា ឥសិគណោ ‘‘មារិស, មា ឯវំ កថេថ, អតិភារិយោ តេ សបថោ’’តិ កណ្ណេ បិទហិ។ ពោធិសត្តោបិ នំ ‘‘តាត, អតិភារិយោ តេ សបថោ, ន ត្វំ ខាទសិ, តវ បត្តាសនេ និសីទា’’តិ អាហ។ តស្មិំ បឋមំ សបថំ កត្វា និសិន្នេ ទុតិយោបិ ភាតា សហសា ឧដ្ឋាយ មហាសត្តំ វន្ទិត្វា សបថេន អត្តានំ សោធេន្តោ ទុតិយំ គាថមាហ –
Taṃ sutvā isigaṇo ‘‘mārisa, mā evaṃ kathetha, atibhāriyo te sapatho’’ti kaṇṇe pidahi. Bodhisattopi naṃ ‘‘tāta, atibhāriyo te sapatho, na tvaṃ khādasi, tava pattāsane nisīdā’’ti āha. Tasmiṃ paṭhamaṃ sapathaṃ katvā nisinne dutiyopi bhātā sahasā uṭṭhāya mahāsattaṃ vanditvā sapathena attānaṃ sodhento dutiyaṃ gāthamāha –
៧៩.
79.
‘‘មាលញ្ច សោ កាសិកចន្ទនញ្ច, ធារេតុ បុត្តស្ស ពហូ ភវន្តុ;
‘‘Mālañca so kāsikacandanañca, dhāretu puttassa bahū bhavantu;
កាមេសុ តិព្ពំ កុរុតំ អបេក្ខំ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសី’’តិ។
Kāmesu tibbaṃ kurutaṃ apekkhaṃ, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsī’’ti.
តត្ថ តិព្ពន្តិ វត្ថុកាមកិលេសកាមេសុ ពហលំ អបេក្ខំ ករោតូតិ។ ឥទំ សោ ‘‘យស្សេតេសុ តិព្ពា អបេក្ខា ហោន្តិ, សោ តេហិ វិប្បយោគេ មហន្តំ ទុក្ខំ បាបុណាតី’’តិ ទុក្ខបដិក្ខេបវសេនេវ អាហ។
Tattha tibbanti vatthukāmakilesakāmesu bahalaṃ apekkhaṃ karotūti. Idaṃ so ‘‘yassetesu tibbā apekkhā honti, so tehi vippayoge mahantaṃ dukkhaṃ pāpuṇātī’’ti dukkhapaṭikkhepavaseneva āha.
តស្មិំ និសិន្នេ សេសាបិ អត្តនោ អត្តនោ អជ្ឈាសយានុរូបេន តំ តំ គាថំ អភាសិំសុ –
Tasmiṃ nisinne sesāpi attano attano ajjhāsayānurūpena taṃ taṃ gāthaṃ abhāsiṃsu –
៨០.
80.
‘‘បហូតធញ្ញោ កសិមា យសស្សី, បុត្តេ គិហី ធនិមា សព្ពកាមេ;
‘‘Pahūtadhañño kasimā yasassī, putte gihī dhanimā sabbakāme;
វយំ អបស្សំ ឃរមាវសាតុ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសិ។
Vayaṃ apassaṃ gharamāvasātu, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsi.
៨១.
81.
‘‘សោ ខត្តិយោ ហោតុ បសយ្ហការី, រាជាភិរាជា ពលវា យសស្សី;
‘‘So khattiyo hotu pasayhakārī, rājābhirājā balavā yasassī;
ស ចាតុរន្តំ មហិមាវសាតុ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសិ។
Sa cāturantaṃ mahimāvasātu, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsi.
៨២.
82.
‘‘សោ ព្រាហ្មណោ ហោតុ អវីតរាគោ, មុហុត្តនក្ខត្តបថេសុ យុត្តោ;
‘‘So brāhmaṇo hotu avītarāgo, muhuttanakkhattapathesu yutto;
បូជេតុ នំ រដ្ឋបតី យសស្សី, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសិ។
Pūjetu naṃ raṭṭhapatī yasassī, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsi.
៨៣.
83.
‘‘អជ្ឈាយកំ សព្ពសមន្តវេទំ, តបស្សិនំ មញ្ញតុ សព្ពលោកោ;
‘‘Ajjhāyakaṃ sabbasamantavedaṃ, tapassinaṃ maññatu sabbaloko;
បូជេន្តុ នំ ជានបទា សមេច្ច, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសិ។
Pūjentu naṃ jānapadā samecca, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsi.
៨៤.
84.
‘‘ចតុស្សទំ គាមវរំ សមិទ្ធំ, ទិន្នញ្ហិ សោ ភុញ្ជតុ វាសវេន;
‘‘Catussadaṃ gāmavaraṃ samiddhaṃ, dinnañhi so bhuñjatu vāsavena;
អវីតរាគោ មរណំ ឧបេតុ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសិ។
Avītarāgo maraṇaṃ upetu, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsi.
៨៥.
85.
‘‘សោ គាមណី ហោតុ សហាយមជ្ឈេ, នច្ចេហិ គីតេហិ បមោទមានោ;
‘‘So gāmaṇī hotu sahāyamajjhe, naccehi gītehi pamodamāno;
សោ រាជតោ ព្យសន មាលត្ថ កិញ្ចិ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសិ។
So rājato byasana mālattha kiñci, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsi.
៨៦.
86.
‘‘យំ ឯករាជា បថវិំ វិជេត្វា, ឥត្ថីសហស្សាន ឋបេតុ អគ្គំ;
‘‘Yaṃ ekarājā pathaviṃ vijetvā, itthīsahassāna ṭhapetu aggaṃ;
សីមន្តិនីនំ បវរា ភវាតុ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យា អហាសិ។
Sīmantinīnaṃ pavarā bhavātu, bhisāni te brāhmaṇa yā ahāsi.
៨៧.
87.
‘‘ឥសីនញ្ហិ សា សព្ពសមាគតានំ, ភុញ្ជេយ្យ សាទុំ អវិកម្បមានា;
‘‘Isīnañhi sā sabbasamāgatānaṃ, bhuñjeyya sāduṃ avikampamānā;
ចរាតុ លាភេន វិកត្ថមានា, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យា អហាសិ។
Carātu lābhena vikatthamānā, bhisāni te brāhmaṇa yā ahāsi.
៨៨.
88.
‘‘អាវាសិកោ ហោតុ មហាវិហារេ, នវកម្មិកោ ហោតុ គជង្គលាយំ;
‘‘Āvāsiko hotu mahāvihāre, navakammiko hotu gajaṅgalāyaṃ;
អាលោកសន្ធិំ ទិវសំ ករោតុ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសិ។
Ālokasandhiṃ divasaṃ karotu, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsi.
៨៩.
89.
‘‘សោ ពជ្ឈតូ បាសសតេហិ ឆព្ភិ, រម្មា វនា និយ្យតុ រាជធានិំ;
‘‘So bajjhatū pāsasatehi chabbhi, rammā vanā niyyatu rājadhāniṃ;
តុត្តេហិ សោ ហញ្ញតុ បាចនេហិ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសិ។
Tuttehi so haññatu pācanehi, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsi.
៩០.
90.
‘‘អលក្កមាលី តិបុកណ្ណវិទ្ធោ, លដ្ឋីហតោ សប្បមុខំ ឧបេតុ;
‘‘Alakkamālī tipukaṇṇaviddho, laṭṭhīhato sappamukhaṃ upetu;
សកច្ឆពន្ធោ វិសិខំ ចរាតុ, ភិសានិ តេ ព្រាហ្មណ យោ អហាសី’’តិ។
Sakacchabandho visikhaṃ carātu, bhisāni te brāhmaṇa yo ahāsī’’ti.
តត្ថ តតិយេន វុត្តគាថាយ កសិមាតិ សម្បន្នកសិកម្មោ។ បុត្តេ គិហី ធនិមា សព្ពកាមេតិ បុត្តេ លភតុ, គិហី ហោតុ, សត្តវិធេន រតនធនេន ធនិមា ហោតុ, រូបាទិភេទេ សព្ពកាមេ លភតុ។ វយំ អបស្សន្តិ មហល្លកកាលេ បព្ពជ្ជានុរូបម្បិ អត្តនោ វយំ អបស្សន្តោ បញ្ចកាមគុណសមិទ្ធំ ឃរមេវ អាវសតូតិ។ ឥទំ សោ ‘‘បញ្ចកាមគុណគិទ្ធោ កាមគុណវិប្បយោគេន មហាវិនាសំ បាបុណាតី’’តិ ទស្សេតុំ កថេសិ។
Tattha tatiyena vuttagāthāya kasimāti sampannakasikammo. Putte gihī dhanimā sabbakāmeti putte labhatu, gihī hotu, sattavidhena ratanadhanena dhanimā hotu, rūpādibhede sabbakāme labhatu. Vayaṃ apassanti mahallakakāle pabbajjānurūpampi attano vayaṃ apassanto pañcakāmaguṇasamiddhaṃ gharameva āvasatūti. Idaṃ so ‘‘pañcakāmaguṇagiddho kāmaguṇavippayogena mahāvināsaṃ pāpuṇātī’’ti dassetuṃ kathesi.
ចតុត្ថេន វុត្តគាថាយ រាជាភិរាជាតិ រាជូនំ អន្តរេ អភិរាជាតិ។ ឥទំ សោ ‘‘ឥស្សរានំ នាម ឥស្សរិយេ បរិគលិតេ មហន្តំ ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ រជ្ជេ ទោសំ ទស្សេន្តោ កថេសិ។ បញ្ចមេន វុត្តគាថាយ អវីតរាគោតិ បុរោហិតដ្ឋានតណ្ហាយ សតណ្ហោតិ។ ឥទំ សោ ‘‘បុរោហិតស្ស បុរោហិតដ្ឋានេ បរិគលិតេ មហន្តំ ទោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ ទស្សេតុំ កថេសិ។ ឆដ្ឋេន វុត្តគាថាយ តបស្សិនន្តិ តបសីលសម្បន្នោតិ តំ មញ្ញតុ។ ឥទំ សោ ‘‘លាភសក្ការាបគមេន មហន្តំ ទោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ លាភសក្ការគរហវសេន កថេសិ។
Catutthena vuttagāthāya rājābhirājāti rājūnaṃ antare abhirājāti. Idaṃ so ‘‘issarānaṃ nāma issariye parigalite mahantaṃ dukkhaṃ uppajjatī’’ti rajje dosaṃ dassento kathesi. Pañcamena vuttagāthāya avītarāgoti purohitaṭṭhānataṇhāya sataṇhoti. Idaṃ so ‘‘purohitassa purohitaṭṭhāne parigalite mahantaṃ domanassaṃ uppajjatī’’ti dassetuṃ kathesi. Chaṭṭhena vuttagāthāya tapassinanti tapasīlasampannoti taṃ maññatu. Idaṃ so ‘‘lābhasakkārāpagamena mahantaṃ domanassaṃ uppajjatī’’ti lābhasakkāragarahavasena kathesi.
សហាយតាបសេន វុត្តគាថាយ ចតុស្សទន្តិ អាកិណ្ណមនុស្សតាយ មនុស្សេហិ, បហូតធញ្ញតាយ ធញ្ញេន, សុលភទារុតាយ ទារូហិ, សម្បន្នោទកតាយ ឧទកេនាតិ ចតូហិ ឧស្សន្នំ, ចតុស្សទសមន្នាគតន្តិ អត្ថោ។ វាសវេនាតិ វាសវេន ទិន្នំ វិយ អចលំ, វាសវតោ លទ្ធវរានុភាវេន ឯកំ រាជានំ អារាធេត្វា តេន ទិន្នន្តិបិ អត្ថោ។ អវីតរាគោតិ កទ្ទមេ សូករោ វិយ កាមបង្កេ និមុគ្គោវ ហុត្វា។ ឥតិ សោបិ កាមានំ អាទីនវំ កថេន្តោ ឯវមាហ។
Sahāyatāpasena vuttagāthāya catussadanti ākiṇṇamanussatāya manussehi, pahūtadhaññatāya dhaññena, sulabhadārutāya dārūhi, sampannodakatāya udakenāti catūhi ussannaṃ, catussadasamannāgatanti attho. Vāsavenāti vāsavena dinnaṃ viya acalaṃ, vāsavato laddhavarānubhāvena ekaṃ rājānaṃ ārādhetvā tena dinnantipi attho. Avītarāgoti kaddame sūkaro viya kāmapaṅke nimuggova hutvā. Iti sopi kāmānaṃ ādīnavaṃ kathento evamāha.
ទាសេន វុត្តគាថាយ គាមណីតិ គាមជេដ្ឋកោ។ អយម្បិ កាមេ គរហន្តោយេវ ឯវមាហ។ កញ្ចនទេវិយា វុត្តគាថាយ យន្តិ យំ ឥត្ថិន្តិ អត្ថោ។ ឯករាជាតិ អគ្គរាជា។ ឥត្ថិសហស្សានន្តិ វចនមដ្ឋតាយ វុត្តំ, សោឡសន្នំ ឥត្ថិសហស្សានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេតូតិ អត្ថោ។ សីមន្តិនីនន្តិ សីមន្តធរានំ ឥត្ថីនន្តិ អត្ថោ។ ឥតិ សា ឥត្ថិភាវេ ឋត្វាបិ ទុគ្គន្ធគូថរាសិំ វិយ កាមេ គរហន្តីយេវ ឯវមាហ។ ទាសិយា វុត្តគាថាយ សព្ពសមាគតានន្តិ សព្ពេសំ សន្និបតិតានំ មជ្ឈេ និសីទិត្វា អវិកម្បមានា អនោសក្កមានា សាទុរសំ ភុញ្ជតូតិ អត្ថោ។ ទាសីនំ កិរ សាមិកស្ស សន្តិកេ និសីទិត្វា ភុញ្ជនំ នាម អប្បិយំ។ ឥតិ សា អត្តនោ អប្បិយតាយ ឯវមាហ។ ចរាតូតិ ចរតុ។ លាភេន វិកត្ថមានាតិ លាភហេតុ កុហនកម្មំ ករោន្តី លាភសក្ការំ ឧប្បាទេន្តី ចរតូតិ អត្ថោ។ ឥមិនា សា ទាសិភាវេ ឋិតាបិ កិលេសកាមវត្ថុកាមេ គរហតិ។
Dāsena vuttagāthāya gāmaṇīti gāmajeṭṭhako. Ayampi kāme garahantoyeva evamāha. Kañcanadeviyā vuttagāthāya yanti yaṃ itthinti attho. Ekarājāti aggarājā. Itthisahassānanti vacanamaṭṭhatāya vuttaṃ, soḷasannaṃ itthisahassānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapetūti attho. Sīmantinīnanti sīmantadharānaṃ itthīnanti attho. Iti sā itthibhāve ṭhatvāpi duggandhagūtharāsiṃ viya kāme garahantīyeva evamāha. Dāsiyā vuttagāthāya sabbasamāgatānanti sabbesaṃ sannipatitānaṃ majjhe nisīditvā avikampamānā anosakkamānā sādurasaṃ bhuñjatūti attho. Dāsīnaṃ kira sāmikassa santike nisīditvā bhuñjanaṃ nāma appiyaṃ. Iti sā attano appiyatāya evamāha. Carātūti caratu. Lābhena vikatthamānāti lābhahetu kuhanakammaṃ karontī lābhasakkāraṃ uppādentī caratūti attho. Iminā sā dāsibhāve ṭhitāpi kilesakāmavatthukāme garahati.
ទេវតាយ វុត្តគាថាយ អាវាសិកោតិ អាវាសជគ្គនកោ។ គជង្គលាយន្តិ ឯវំនាមកេ នគរេ។ តត្ថ កិរ ទព្ពសម្ភារា សុលភា។ អាលោកសន្ធិំ ទិវសន្តិ ឯកទិវសេនេវ វាតបានំ ករោតុ។ សោ កិរ ទេវបុត្តោ កស្សបពុទ្ធកាលេ គជង្គលនគរំ និស្សាយ យោជនិកេ ជិណ្ណមហាវិហារេ អាវាសិកសង្ឃត្ថេរោ ហុត្វា ជិណ្ណវិហារេ នវកម្មំ ករោន្តោយេវ មហាទុក្ខំ អនុភវិ។ តស្មា តទេវ ទុក្ខំ អារព្ភ ឯវមាហ។ ហត្ថិនា វុត្តគាថាយ បាសសតេហីតិ ពហូហិ បាសេហិ។ ឆព្ភីតិ ចតូសុ បាទេសុ គីវាយ កដិភាគេ ចាតិ ឆសុ ឋានេសុ។ តុត្តេហីតិ ទ្វិកណ្ឌកាហិ ទីឃលដ្ឋីហិ។ បាចនេហីតិ ទសបាចនេហិ អង្កុសេហិ វា។ សោ កិរ អត្តនោ អនុភូតទុក្ខញ្ញេវ អារព្ភ ឯវមាហ។
Devatāya vuttagāthāya āvāsikoti āvāsajagganako. Gajaṅgalāyanti evaṃnāmake nagare. Tattha kira dabbasambhārā sulabhā. Ālokasandhiṃ divasanti ekadivaseneva vātapānaṃ karotu. So kira devaputto kassapabuddhakāle gajaṅgalanagaraṃ nissāya yojanike jiṇṇamahāvihāre āvāsikasaṅghatthero hutvā jiṇṇavihāre navakammaṃ karontoyeva mahādukkhaṃ anubhavi. Tasmā tadeva dukkhaṃ ārabbha evamāha. Hatthinā vuttagāthāya pāsasatehīti bahūhi pāsehi. Chabbhīti catūsu pādesu gīvāya kaṭibhāge cāti chasu ṭhānesu. Tuttehīti dvikaṇḍakāhi dīghalaṭṭhīhi. Pācanehīti dasapācanehi aṅkusehi vā. So kira attano anubhūtadukkhaññeva ārabbha evamāha.
វានរេន វុត្តគាថាយ អលក្កមាលីតិ អហិតុណ្ឌិកេន កណ្ឋេ បរិក្ខិបិត្វា ឋបិតាយ អលក្កមាលាយ សមន្នាគតោ។ តិបុកណ្ណវិទ្ធោតិ តិបុបិឡន្ធនេន បិឡន្ធកណ្ណោ។ លដ្ឋីហតោតិ សប្បកីឡំ សិក្ខាបយមានោ លដ្ឋិយា ហតោ ហុត្វា។ ឯសោបិ អហិតុណ្ឌិកស្ស ហត្ថេ អត្តនោ អនុភូតទុក្ខមេវ សន្ធាយ ឯវមាហ។
Vānarena vuttagāthāya alakkamālīti ahituṇḍikena kaṇṭhe parikkhipitvā ṭhapitāya alakkamālāya samannāgato. Tipukaṇṇaviddhoti tipupiḷandhanena piḷandhakaṇṇo. Laṭṭhīhatoti sappakīḷaṃ sikkhāpayamāno laṭṭhiyā hato hutvā. Esopi ahituṇḍikassa hatthe attano anubhūtadukkhameva sandhāya evamāha.
ឯវំ តេហិ តេរសហិ ជនេហិ សបថេ កតេ មហាសត្តោ ចិន្តេសិ ‘‘កទាចិ ឥមេ ‘អយំ អនដ្ឋមេវ នដ្ឋន្តិ កថេតី’តិ មយិ អាសង្កំ ករេយ្យុំ, អហម្បិ សបថំ ករោមី’’តិ។ អថ នំ ករោន្តោ ចុទ្ទសមំ គាថមាហ –
Evaṃ tehi terasahi janehi sapathe kate mahāsatto cintesi ‘‘kadāci ime ‘ayaṃ anaṭṭhameva naṭṭhanti kathetī’ti mayi āsaṅkaṃ kareyyuṃ, ahampi sapathaṃ karomī’’ti. Atha naṃ karonto cuddasamaṃ gāthamāha –
៩១.
91.
‘‘យោ វេ អនដ្ឋំវ នដ្ឋន្តិ ចាហ, កាមេវ សោ លភតំ ភុញ្ជតញ្ច;
‘‘Yo ve anaṭṭhaṃva naṭṭhanti cāha, kāmeva so labhataṃ bhuñjatañca;
អគារមជ្ឈេ មរណំ ឧបេតុ, យោ វា ភោន្តោ សង្កតិ កញ្ចិទេវា’’តិ។
Agāramajjhe maraṇaṃ upetu, yo vā bhonto saṅkati kañcidevā’’ti.
តត្ថ ភោន្តោតិ អាលបនំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ភវន្តោ យោ អនដ្ឋេ កោដ្ឋាសេ ‘‘នដ្ឋំ មេ’’តិ វទតិ, យោ វា តុម្ហេសុ កញ្ចិ អាសង្កតិ, សោ បញ្ច កាមគុណេ លភតុ ចេវ ភុញ្ជតុ ច, រមណីយមេវ បព្ពជ្ជំ អលភិត្វា អគារមជ្ឈេយេវ មរតូតិ។
Tattha bhontoti ālapanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – bhavanto yo anaṭṭhe koṭṭhāse ‘‘naṭṭhaṃ me’’ti vadati, yo vā tumhesu kañci āsaṅkati, so pañca kāmaguṇe labhatu ceva bhuñjatu ca, ramaṇīyameva pabbajjaṃ alabhitvā agāramajjheyeva maratūti.
ឯវំ ឥសីហិ សបថេ កតេ សក្កោ ភាយិត្វា ‘‘អហំ ឥមេ វីមំសន្តោ ភិសានិ អន្តរធាបេសិំ។ ឥមេ ច ឆឌ្ឌិតខេឡបិណ្ឌំ វិយ កាមេ គរហន្តា សបថំ ករោន្តិ, កាមេ គរហការណំ តេ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ទិស្សមានរូបោ ពោធិសត្តំ វន្ទិត្វា បុច្ឆន្តោ អនន្តរំ គាថមាហ –
Evaṃ isīhi sapathe kate sakko bhāyitvā ‘‘ahaṃ ime vīmaṃsanto bhisāni antaradhāpesiṃ. Ime ca chaḍḍitakheḷapiṇḍaṃ viya kāme garahantā sapathaṃ karonti, kāme garahakāraṇaṃ te pucchissāmī’’ti cintetvā dissamānarūpo bodhisattaṃ vanditvā pucchanto anantaraṃ gāthamāha –
៩២.
92.
‘‘យទេសមានា វិចរន្តិ លោកេ, ឥដ្ឋញ្ច កន្តញ្ច ពហូនមេតំ;
‘‘Yadesamānā vicaranti loke, iṭṭhañca kantañca bahūnametaṃ;
បិយំ មនុញ្ញំ ចិធ ជីវលោកេ, កស្មា ឥសយោ នប្បសំសន្តិ កាមេ’’តិ។
Piyaṃ manuññaṃ cidha jīvaloke, kasmā isayo nappasaṃsanti kāme’’ti.
តត្ថ យទេសមានាតិ យំ វត្ថុកាមំ កិលេសកាមញ្ច កសិគោរក្ខាទីហិ សមវិសមកម្មេហិ បរិយេសមានា សត្តា លោកេ វិចរន្តិ, ឯតំ ពហូនំ ទេវមនុស្សានំ ឥដ្ឋញ្ច កន្តញ្ច បិយញ្ច មនុញ្ញញ្ច, កស្មា ឥសយោ នប្បសំសន្តិ កាមេតិ អត្ថោ។ ‘‘កាមេ’’តិ ឥមិនា តំ វត្ថុំ សរូបតោ ទស្សេតិ។
Tattha yadesamānāti yaṃ vatthukāmaṃ kilesakāmañca kasigorakkhādīhi samavisamakammehi pariyesamānā sattā loke vicaranti, etaṃ bahūnaṃ devamanussānaṃ iṭṭhañca kantañca piyañca manuññañca, kasmā isayo nappasaṃsanti kāmeti attho. ‘‘Kāme’’ti iminā taṃ vatthuṃ sarūpato dasseti.
អថស្ស បញ្ហំ វិស្សជ្ជេន្តោ មហាសត្តោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Athassa pañhaṃ vissajjento mahāsatto dve gāthā abhāsi –
៩៣.
93.
‘‘កាមេសុ វេ ហញ្ញរេ ពជ្ឈរេ ច, កាមេសុ ទុក្ខញ្ច ភយញ្ច ជាតំ;
‘‘Kāmesu ve haññare bajjhare ca, kāmesu dukkhañca bhayañca jātaṃ;
កាមេសុ ភូតាធិបតី បមត្តា, បាបានិ កម្មានិ ករោន្តិ មោហា។
Kāmesu bhūtādhipatī pamattā, pāpāni kammāni karonti mohā.
៩៤.
94.
‘‘តេ បាបធម្មា បសវេត្វ បាបំ, កាយស្ស ភេទា និរយំ វជន្តិ;
‘‘Te pāpadhammā pasavetva pāpaṃ, kāyassa bhedā nirayaṃ vajanti;
អាទីនវំ កាមគុណេសុ ទិស្វា, តស្មា ឥសយោ នប្បសំសន្តិ កាមេ’’តិ។
Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā, tasmā isayo nappasaṃsanti kāme’’ti.
តត្ថ កាមេសូតិ កាមហេតុ, កាមេ និស្សាយ កាយទុច្ចរិតាទីនិ ករោន្តីតិ អត្ថោ។ ហញ្ញរេតិ ទណ្ឌាទីហិ ហញ្ញន្តិ។ ពជ្ឈរេតិ រជ្ជុពន្ធនាទីហិ ពជ្ឈន្តិ។ ទុក្ខន្តិ កាយិកចេតសិកំ អសាតំ ទុក្ខំ។ ភយន្តិ អត្តានុវាទាទិកំ សព្ពម្បិ ភយំ។ ភូតាធិបតីតិ សក្កំ អាលបតិ។ អាទីនវន្តិ ឯវរូបំ ទោសំ។ សោ បនេស អាទីនវោ ទុក្ខក្ខន្ធាទីហិ សុត្តេហិ (ម. និ. ១.១៦៣-១៨០) ទីបេតព្ពោ។
Tattha kāmesūti kāmahetu, kāme nissāya kāyaduccaritādīni karontīti attho. Haññareti daṇḍādīhi haññanti. Bajjhareti rajjubandhanādīhi bajjhanti. Dukkhanti kāyikacetasikaṃ asātaṃ dukkhaṃ. Bhayanti attānuvādādikaṃ sabbampi bhayaṃ. Bhūtādhipatīti sakkaṃ ālapati. Ādīnavanti evarūpaṃ dosaṃ. So panesa ādīnavo dukkhakkhandhādīhi suttehi (ma. ni. 1.163-180) dīpetabbo.
សក្កោ មហាសត្តស្ស កថំ សុត្វា សំវិគ្គមានសោ អនន្តរំ គាថមាហ –
Sakko mahāsattassa kathaṃ sutvā saṃviggamānaso anantaraṃ gāthamāha –
៩៥.
95.
‘‘វីមំសមានោ ឥសិនោ ភិសានិ, តីរេ គហេត្វាន ថលេ និធេសិំ;
‘‘Vīmaṃsamāno isino bhisāni, tīre gahetvāna thale nidhesiṃ;
សុទ្ធា អបាបា ឥសយោ វសន្តិ, ឯតានិ តេ ព្រហ្មចារី ភិសានី’’តិ។
Suddhā apāpā isayo vasanti, etāni te brahmacārī bhisānī’’ti.
តត្ថ វិមំសមានោតិ ភន្តេ, អហំ ‘‘ឥមេ ឥសយោ កាមាធិមុត្តា វា, នោ វា’’តិ វីមំសន្តោ។ ឥសិនោតិ តវ មហេសិនោ សន្តកានិ ភិសានិ។ តីរេ គហេត្វានាតិ តីរេ និក្ខិត្តានិ គហេត្វា ថលេ ឯកមន្តេ និធេសិំ។ សុទ្ធាតិ ឥទានិ មយា តុម្ហាកំ សបថកិរិយាយ ញាតំ ‘‘ឥមេ ឥសយោ សុទ្ធា អបាបា ហុត្វា វសន្តី’’តិ។
Tattha vimaṃsamānoti bhante, ahaṃ ‘‘ime isayo kāmādhimuttā vā, no vā’’ti vīmaṃsanto. Isinoti tava mahesino santakāni bhisāni. Tīre gahetvānāti tīre nikkhittāni gahetvā thale ekamante nidhesiṃ. Suddhāti idāni mayā tumhākaṃ sapathakiriyāya ñātaṃ ‘‘ime isayo suddhā apāpā hutvā vasantī’’ti.
តំ សុត្វា ពោធិសត្តោ គាថមាហ –
Taṃ sutvā bodhisatto gāthamāha –
៩៦.
96.
‘‘ន តេ នដា នោ បន កីឡនេយ្យា, ន ពន្ធវា នោ បន តេ សហាយា;
‘‘Na te naṭā no pana kīḷaneyyā, na bandhavā no pana te sahāyā;
កិស្មិំ វុបត្ថម្ភ សហស្សនេត្ត, ឥសីហិ ត្វំ កីឡសិ ទេវរាជា’’តិ។
Kismiṃ vupatthambha sahassanetta, isīhi tvaṃ kīḷasi devarājā’’ti.
តត្ថ ន តេ នដា នោតិ ទេវរាជ, មយំ តវ នដា វា កីឡិតព្ពយុត្តកា វា កេចិ ន ហោម, នាបិ តវ ញាតកា, ន សហាយា, អថ ត្វំ កិំ វា ឧបត្ថម្ភំ កត្វា កិំ និស្សាយ ឥសីហិ សទ្ធិំ កីឡសីតិ អត្ថោ។
Tattha na te naṭā noti devarāja, mayaṃ tava naṭā vā kīḷitabbayuttakā vā keci na homa, nāpi tava ñātakā, na sahāyā, atha tvaṃ kiṃ vā upatthambhaṃ katvā kiṃ nissāya isīhi saddhiṃ kīḷasīti attho.
អថ នំ សក្កោ ខមាបេន្តោ វីសតិមំ គាថមាហ –
Atha naṃ sakko khamāpento vīsatimaṃ gāthamāha –
៩៧.
97.
‘‘អាចរិយោ មេសិ បិតា ច មយ្ហំ, ឯសា បតិដ្ឋា ខលិតស្ស ព្រហ្មេ;
‘‘Ācariyo mesi pitā ca mayhaṃ, esā patiṭṭhā khalitassa brahme;
ឯកាបរាធំ ខម ភូរិបញ្ញ, ន បណ្ឌិតា កោធពលា ភវន្តី’’តិ។
Ekāparādhaṃ khama bhūripañña, na paṇḍitā kodhabalā bhavantī’’ti.
តត្ថ ឯសា បតិដ្ឋាតិ ឯសា តវ បាទច្ឆាយា អជ្ជ មម ខលិតស្ស អបរទ្ធស្ស បតិដ្ឋា ហោតុ។ កោធពលាតិ បណ្ឌិតា នាម ខន្តិពលា ភវន្តិ, ន កោធពលាតិ។
Tattha esā patiṭṭhāti esā tava pādacchāyā ajja mama khalitassa aparaddhassa patiṭṭhā hotu. Kodhabalāti paṇḍitā nāma khantibalā bhavanti, na kodhabalāti.
អថ មហាសត្តោ សក្កស្ស ទេវរញ្ញោ ខមិត្វា សយំ ឥសិគណំ ខមាបេន្តោ ឥតរំ គាថមាហ –
Atha mahāsatto sakkassa devarañño khamitvā sayaṃ isigaṇaṃ khamāpento itaraṃ gāthamāha –
៩៨.
98.
‘‘សុវាសិតំ ឥសិនំ ឯករត្តំ, យំ វាសវំ ភូតបតិទ្ទសាម;
‘‘Suvāsitaṃ isinaṃ ekarattaṃ, yaṃ vāsavaṃ bhūtapatiddasāma;
សព្ពេវ ភោន្តោ សុមនា ភវន្តុ, យំ ព្រាហ្មណោ បច្ចុបាទី ភិសានី’’តិ។
Sabbeva bhonto sumanā bhavantu, yaṃ brāhmaṇo paccupādī bhisānī’’ti.
តត្ថ សុវាសិតំ ឥសិនំ ឯករត្តន្តិ អាយស្មន្តានំ ឥសីនំ ឯករត្តម្បិ ឥមស្មិំ អរញ្ញេ វសិតំ សុវសិតមេវ។ កិំការណា? យំ វាសវំ ភូតបតិំ អទ្ទសាម, សចេ ហិ មយំ នគរេ អវសិម្ហ, ឥមំ ន អទ្ទសាម។ ភោន្តោតិ ភវន្តោ សព្ពេបិ សុមនា ភវន្តុ, តុស្សន្តុ, សក្កស្ស ទេវរញ្ញោ ខមន្តុ។ កិំការណា? យំ ព្រាហ្មណោ បច្ចុបាទី ភិសានិ, យស្មា តុម្ហាកំ អាចរិយោ ភិសានិ បដិលភីតិ។
Tattha suvāsitaṃ isinaṃ ekarattanti āyasmantānaṃ isīnaṃ ekarattampi imasmiṃ araññe vasitaṃ suvasitameva. Kiṃkāraṇā? Yaṃ vāsavaṃ bhūtapatiṃ addasāma, sace hi mayaṃ nagare avasimha, imaṃ na addasāma. Bhontoti bhavanto sabbepi sumanā bhavantu, tussantu, sakkassa devarañño khamantu. Kiṃkāraṇā? Yaṃ brāhmaṇo paccupādī bhisāni, yasmā tumhākaṃ ācariyo bhisāni paṭilabhīti.
សក្កោ ឥសិគណំ វន្ទិត្វា ទេវលោកមេវ គតោ។ ឥសិគណោបិ ឈានាភិញ្ញាយោ និព្ពត្តេត្វា ព្រហ្មលោកូបគោ អហោសិ។
Sakko isigaṇaṃ vanditvā devalokameva gato. Isigaṇopi jhānābhiññāyo nibbattetvā brahmalokūpago ahosi.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ ភិក្ខុ បោរាណកបណ្ឌិតា សបថំ កត្វា កិលេសេ បជហិំសូ’’តិ វត្វា សច្ចានិ បកាសេសិ, សច្ចបរិយោសានេ ឧក្កណ្ឋិតភិក្ខុ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។ ជាតកំ សមោធានេន្តោ បុន សត្ថា តិស្សោ គាថា អភាសិ –
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ bhikkhu porāṇakapaṇḍitā sapathaṃ katvā kilese pajahiṃsū’’ti vatvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Jātakaṃ samodhānento puna satthā tisso gāthā abhāsi –
៩៩.
99.
‘‘អហញ្ច សារិបុត្តោ ច, មោគ្គល្លានោ ច កស្សបោ;
‘‘Ahañca sāriputto ca, moggallāno ca kassapo;
អនុរុទ្ធោ បុណ្ណោ អានន្ទោ, តទាសុំ សត្ត ភាតរោ។
Anuruddho puṇṇo ānando, tadāsuṃ satta bhātaro.
១០០.
100.
‘‘ភគិនី ឧប្បលវណ្ណា ច, ទាសី ខុជ្ជុត្តរា តទា;
‘‘Bhaginī uppalavaṇṇā ca, dāsī khujjuttarā tadā;
ចិត្តោ គហបតិ ទាសោ, យក្ខោ សាតាគិរោ តទា។
Citto gahapati dāso, yakkho sātāgiro tadā.
១០១.
101.
‘‘បាលិលេយ្យោ តទា នាគោ, មធុទោ សេដ្ឋវានរោ;
‘‘Pālileyyo tadā nāgo, madhudo seṭṭhavānaro;
កាឡុទាយី តទា សក្កោ, ឯវំ ធារេថ ជាតក’’ន្តិ។
Kāḷudāyī tadā sakko, evaṃ dhāretha jātaka’’nti.
ភិសជាតកវណ្ណនា បញ្ចមា។
Bhisajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៤៨៨. ភិសជាតកំ • 488. Bhisajātakaṃ
