| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२३] ३. भोजाजानीयजातकवण्णना
[23] 3. Bhojājānīyajātakavaṇṇanā
अपि पस्सेन सेमानोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं ओस्सट्ठवीरियं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। तस्मिञ्हि समये सत्था तं भिक्खुं आमन्तेत्वा ‘‘भिक्खु, पुब्बे पण्डिता अनायतनेपि वीरियं अकंसु, पहारं लद्धापि नेव ओस्सजिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Apipassena semānoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ ossaṭṭhavīriyaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi samaye satthā taṃ bhikkhuṃ āmantetvā ‘‘bhikkhu, pubbe paṇḍitā anāyatanepi vīriyaṃ akaṃsu, pahāraṃ laddhāpi neva ossajiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो भोजाजानीयसिन्धवकुले निब्बत्तो सब्बालङ्कारसम्पन्नो बाराणसिरञ्ञो मङ्गलस्सो अहोसि। सो सतसहस्सग्घनिकाय सुवण्णपातियंयेव नानग्गरससम्पन्नं तिवस्सिकगन्धसालिभोजनं भुञ्जति, चातुज्जातिकगन्धूपलित्तायमेव भूमियं तिट्ठति, तं ठानं रत्तकम्बलसाणिपरिक्खित्तं उपरि सुवण्णतारकखचितचेलवितानं समोसरितगन्धदाममालादामं अविजहितगन्धतेलपदीपं होति। बाराणसिरज्जं पन अपत्थेन्ता राजानो नाम नत्थि। एकं समयं सत्त राजानो बाराणसिं परिक्खिपित्वा ‘‘अम्हाकं रज्जं वा देतु, युद्धं वा’’ति बाराणसिरञ्ञो पण्णं पेसेसुं। राजा अमच्चे सन्निपातेत्वा तं पवत्तिं आचिक्खित्वा ‘‘इदानि किं करोम, ताता’’ति पुच्छि। ‘‘देव, तुम्हेहि ताव आदितोव युद्धाय न गन्तब्बं, असुकं नाम अस्सारोहं पेसेत्वा युद्धं कारेथ, तस्मिं असक्कोन्ते पच्छा जानिस्सामा’’ति। राजा तं पक्कोसापेत्वा ‘‘सक्खिस्ससि, तात, सत्तहि राजूहि सद्धिं युद्धं कातु’’न्ति आह। ‘‘देव, सचे भोजाजानीयसिन्धवं लभामि, तिट्ठन्तु सत्त राजानो, सकलजम्बुदीपे राजूहिपि सद्धिं युज्झितुं सक्खिस्सामी’’ति। ‘‘तात, भोजाजानीयसिन्धवो वा होतु अञ्ञो वा, यं इच्छसि, तं गहेत्वा युद्धं करोही’’ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto bhojājānīyasindhavakule nibbatto sabbālaṅkārasampanno bārāṇasirañño maṅgalasso ahosi. So satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyaṃyeva nānaggarasasampannaṃ tivassikagandhasālibhojanaṃ bhuñjati, cātujjātikagandhūpalittāyameva bhūmiyaṃ tiṭṭhati, taṃ ṭhānaṃ rattakambalasāṇiparikkhittaṃ upari suvaṇṇatārakakhacitacelavitānaṃ samosaritagandhadāmamālādāmaṃ avijahitagandhatelapadīpaṃ hoti. Bārāṇasirajjaṃ pana apatthentā rājāno nāma natthi. Ekaṃ samayaṃ satta rājāno bārāṇasiṃ parikkhipitvā ‘‘amhākaṃ rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti bārāṇasirañño paṇṇaṃ pesesuṃ. Rājā amacce sannipātetvā taṃ pavattiṃ ācikkhitvā ‘‘idāni kiṃ karoma, tātā’’ti pucchi. ‘‘Deva, tumhehi tāva āditova yuddhāya na gantabbaṃ, asukaṃ nāma assārohaṃ pesetvā yuddhaṃ kāretha, tasmiṃ asakkonte pacchā jānissāmā’’ti. Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi, tāta, sattahi rājūhi saddhiṃ yuddhaṃ kātu’’nti āha. ‘‘Deva, sace bhojājānīyasindhavaṃ labhāmi, tiṭṭhantu satta rājāno, sakalajambudīpe rājūhipi saddhiṃ yujjhituṃ sakkhissāmī’’ti. ‘‘Tāta, bhojājānīyasindhavo vā hotu añño vā, yaṃ icchasi, taṃ gahetvā yuddhaṃ karohī’’ti.
सो ‘‘साधु, देवा’’ति राजानं वन्दित्वा पासादा ओरुय्ह भोजाजानीयसिन्धवं आहरापेत्वा सुवम्मितं कत्वा अत्तनापि सब्बसन्नाहसन्नद्धो खग्गं बन्धित्वा सिन्धवपिट्ठिवरगतो नगरा निक्खम्म विज्जुलता विय चरमानो पठमं बलकोट्ठकं भिन्दित्वा एकं राजानं जीवग्गाहमेव गहेत्वा आगन्त्वा नगरे बलस्स निय्यादेत्वा पुन गन्त्वा दुतियं बलकोट्ठकं भिन्दित्वा तथा ततियन्ति एवं पञ्च राजानो जीवग्गाहं गहेत्वा छट्ठं बलकोट्ठकं भिन्दित्वा छट्ठस्स रञ्ञो गहितकाले भोजाजानीयो पहारं लभति, लोहितं पग्घरति, वेदना बलवतियो वत्तन्ति। अस्सारोहो तस्स पहटभावं ञत्वा भोजाजानीयसिन्धवं राजद्वारे निपज्जापेत्वा सन्नाहं सिथिलं कत्वा अञ्ञं अस्सं सन्नय्हितुं आरद्धो। बोधिसत्तो महाफासुकपस्सेन निपन्नोव अक्खीनि उम्मिलेत्वा अस्सारोहं दिस्वा ‘‘अयं अञ्ञं अस्सं सन्नय्हति, अयञ्च अस्सो सत्तमं बलकोट्ठकं भिन्दित्वा सत्तमं राजानं गण्हितुं न सक्खिस्सति, मया कतकम्मञ्च नस्सिस्सति, अप्पटिसमो अस्सारोहोपि नस्सिस्सति, राजापि परहत्थं गमिस्सति, ठपेत्वा मं अञ्ञो अस्सो सत्तमं बलकोट्ठकं भिन्दित्वा सत्तमं राजानं गहेतुं समत्थो नाम नत्थी’’ति निपन्नकोव अस्सारोहं पक्कोसापेत्वा ‘‘सम्म अस्सारोह, सत्तमं बलकोट्ठकं भिन्दित्वा सत्तमं राजानं गहेतुं समत्थो ठपेत्वा मं अञ्ञो अस्सो नाम नत्थि, नाहं मया कतकम्मं नासेस्सामि, ममञ्ञेव उट्ठापेत्वा सन्नय्हाही’’ति वत्वा इमं गाथमाह –
So ‘‘sādhu, devā’’ti rājānaṃ vanditvā pāsādā oruyha bhojājānīyasindhavaṃ āharāpetvā suvammitaṃ katvā attanāpi sabbasannāhasannaddho khaggaṃ bandhitvā sindhavapiṭṭhivaragato nagarā nikkhamma vijjulatā viya caramāno paṭhamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā ekaṃ rājānaṃ jīvaggāhameva gahetvā āgantvā nagare balassa niyyādetvā puna gantvā dutiyaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā tathā tatiyanti evaṃ pañca rājāno jīvaggāhaṃ gahetvā chaṭṭhaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā chaṭṭhassa rañño gahitakāle bhojājānīyo pahāraṃ labhati, lohitaṃ paggharati, vedanā balavatiyo vattanti. Assāroho tassa pahaṭabhāvaṃ ñatvā bhojājānīyasindhavaṃ rājadvāre nipajjāpetvā sannāhaṃ sithilaṃ katvā aññaṃ assaṃ sannayhituṃ āraddho. Bodhisatto mahāphāsukapassena nipannova akkhīni ummiletvā assārohaṃ disvā ‘‘ayaṃ aññaṃ assaṃ sannayhati, ayañca asso sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gaṇhituṃ na sakkhissati, mayā katakammañca nassissati, appaṭisamo assārohopi nassissati, rājāpi parahatthaṃ gamissati, ṭhapetvā maṃ añño asso sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gahetuṃ samattho nāma natthī’’ti nipannakova assārohaṃ pakkosāpetvā ‘‘samma assāroha, sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ gahetuṃ samattho ṭhapetvā maṃ añño asso nāma natthi, nāhaṃ mayā katakammaṃ nāsessāmi, mamaññeva uṭṭhāpetvā sannayhāhī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
२३.
23.
‘‘अपि पस्सेन सेमानो, सल्लेभि सल्ललीकतो।
‘‘Api passena semāno, sallebhi sallalīkato;
सेय्योव वळवा भोज्झो, युञ्ज मञ्ञेव सारथी’’ति॥
Seyyova vaḷavā bhojjho, yuñja maññeva sārathī’’ti.
तत्थ अपि पस्सेन सेमानोति एकेन पस्सेन सयमानकोपि। सल्लेभि सल्ललीकतोति सल्लेहि विद्धोपि समानो। सेय्योव वळवा भोज्झोति वळवाति सिन्धवकुलेसु अजातो खलुङ्कस्सो। भोज्झोति भोजाजानीयसिन्धवो। इति एतस्मा वळवा सल्लेहि विद्धोपि भोजाजानीयसिन्धवोव सेय्यो वरो उत्तमो। युञ्ज मञ्ञेव सारथीति यस्मा एव गतोपि अहमेव सेय्यो, तस्मा ममञ्ञेव योजेहि, मं वम्मेहीति वदति।
Tattha api passena semānoti ekena passena sayamānakopi. Sallebhi sallalīkatoti sallehi viddhopi samāno. Seyyova vaḷavā bhojjhoti vaḷavāti sindhavakulesu ajāto khaluṅkasso. Bhojjhoti bhojājānīyasindhavo. Iti etasmā vaḷavā sallehi viddhopi bhojājānīyasindhavova seyyo varo uttamo. Yuñja maññeva sārathīti yasmā eva gatopi ahameva seyyo, tasmā mamaññeva yojehi, maṃ vammehīti vadati.
अस्सारोहो बोधिसत्तं उट्ठापेत्वा वणं बन्धित्वा सुसन्नद्धं सन्नय्हित्वा तस्स पिट्ठियं निसीदित्वा सत्तमं बलकोट्ठकं भिन्दित्वा सत्तमं राजानं जीवग्गाहं गहेत्वा राजबलस्स निय्यादेसि, बोधिसत्तम्पि राजद्वारं आनयिंसु। राजा तस्स दस्सनत्थाय निक्खमि। महासत्तो राजानं आह – ‘‘महाराज, सत्त राजानो मा घातयित्थ, सपथं कारेत्वा विस्सज्जेथ, मय्हञ्च अस्सारोहस्स च दातब्बं यसं अस्सारोहस्सेव देथ , सत्त राजानो गहेत्वा दिन्नयोधं नाम नासेतुं न वट्टति। तुम्हेपि दानं देथ, सीलं रक्खथ, धम्मेन समेन रज्जं कारेथा’’ति। एवं बोधिसत्तेन रञ्ञो ओवादे दिन्ने बोधिसत्तस्स सन्नाहं मोचयिंसु, सो सन्नाहे मुत्तमत्तेयेव निरुज्झि। राजा तस्स सरीरकिच्चं कारेत्वा अस्सारोहस्स महन्तं यसं दत्वा सत्त राजानो पुन अत्तन्नो अदुब्भाय सपथं कारेत्वा सकसकट्ठानानि पेसेत्वा धम्मेन समेन रज्जं कारेत्वा जीवितपरियोसाने यथाकम्मं गतो।
Assāroho bodhisattaṃ uṭṭhāpetvā vaṇaṃ bandhitvā susannaddhaṃ sannayhitvā tassa piṭṭhiyaṃ nisīditvā sattamaṃ balakoṭṭhakaṃ bhinditvā sattamaṃ rājānaṃ jīvaggāhaṃ gahetvā rājabalassa niyyādesi, bodhisattampi rājadvāraṃ ānayiṃsu. Rājā tassa dassanatthāya nikkhami. Mahāsatto rājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, satta rājāno mā ghātayittha, sapathaṃ kāretvā vissajjetha, mayhañca assārohassa ca dātabbaṃ yasaṃ assārohasseva detha , satta rājāno gahetvā dinnayodhaṃ nāma nāsetuṃ na vaṭṭati. Tumhepi dānaṃ detha, sīlaṃ rakkhatha, dhammena samena rajjaṃ kārethā’’ti. Evaṃ bodhisattena rañño ovāde dinne bodhisattassa sannāhaṃ mocayiṃsu, so sannāhe muttamatteyeva nirujjhi. Rājā tassa sarīrakiccaṃ kāretvā assārohassa mahantaṃ yasaṃ datvā satta rājāno puna attanno adubbhāya sapathaṃ kāretvā sakasakaṭṭhānāni pesetvā dhammena samena rajjaṃ kāretvā jīvitapariyosāne yathākammaṃ gato.
सत्था ‘‘एवं भिक्खु पुब्बे पण्डिता अनायतनेपि वीरियं अकंसु, एवरूपं पहारं लद्धापि न ओस्सजिंसु, त्वं पन एवरूपे निय्यानिकसासने पब्बजित्वा कस्मा वीरियं ओस्सजसी’’ति वत्वा चत्तारि सच्चानि पकासेसि, सच्चपरियोसाने ओस्सट्ठवीरियो भिक्खु अरहत्तफले पतिट्ठासि।
Satthā ‘‘evaṃ bhikkhu pubbe paṇḍitā anāyatanepi vīriyaṃ akaṃsu, evarūpaṃ pahāraṃ laddhāpi na ossajiṃsu, tvaṃ pana evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā kasmā vīriyaṃ ossajasī’’ti vatvā cattāri saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ossaṭṭhavīriyo bhikkhu arahattaphale patiṭṭhāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा अनुसन्धिं घटेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा राजा आनन्दो अहोसि, अस्सारोहो सारिपुत्तो, भोजाजानीयसिन्धवो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, assāroho sāriputto, bhojājānīyasindhavo pana ahameva ahosi’’nti.
भोजाजानीयजातकवण्णना ततिया।
Bhojājānīyajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २३. गोजानीयजातकं • 23. Gojānīyajātakaṃ
