Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ဘူမဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ
Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā
၉၄. ဖန္ဒာပေတိ, သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋမေဝာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဋ္ဌဟိသ္သာမီ’’တိ ဖန္ဒာပေတ္ဝာ ပုန အနုဋ္ဌဟိတ္ဝာ တတ္ထေဝ သယန္တသ္သပိ အင္ဂပစ္စင္ဂံ အဖန္ဒာပေတ္ဝာ ဧကပယောဂေန ဥဋ္ဌဟန္တသ္သပိ ဒုက္ကဋမေဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညသ္မိံ ဝာ ဂမနသ္သ အနုပကာရေတိ ယထာ ဒ္ဝာရပိဒဟနေ ကုမ္ဘိဋ္ဌာနဂမနသ္သ အနုပကာရတ္တာ အနာပတ္တိ, ဧဝံ အညသ္မိံ ဝာ ဂမနသ္သ အနုပကာရေ ကာယဝစီကမ္မေ အနာပတ္တိ။ ဝာစာယ ဝာစာယာတိ ဧကေကတ္ထဒီပိကာယ ဝာစာယ ဝာစာယ။ ဥပလဒ္ဓောတိ ဉာတော။ ပုညာနိ စ ကရိသ္သာမာတိ ဧတ္ထ ‘‘မုသာဝာဒံ ကတ္ဝာ ပုညာနိ ကရိသ္သာမာတိ ဝဒန္တသ္သ ဒုက္ကဋမေဝာ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ, တံ ဣမသ္မိံယေဝ ပဒေသေ အဋ္ဌကထာဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယံ ယံ ဝစနံ မုသာ, တတ္ထ တတ္ထ ပာစိတ္တိယ’’န္တိ စ ‘‘န ဟိ အဒိန္နာဒာနသ္သ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပာစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋံ နာမ အတ္ထီ’’တိ စ ဝက္ခတိ။ ဧဝံ ပန ဝုတ္တေ န ဝိရုဇ္ဈတိ ‘‘မုသာဝာဒံ ကတ္ဝာ ပုညာနိ စ ကရိသ္သာမာတိ ဝဒန္တသ္သ ပာစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏန္တာနံ ဒုက္ကဋေဟိ သဒ္ဓိံ ပာစိတ္တိယာနီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ စ ‘‘ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ပာစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတီ’’တိ စ ဝက္ခတိ။ သစေ ပန ကုသလစိတ္တော ‘‘ပုညာနိ ကရိသ္သာမာ’’တိ ဝဒတိ, အနာပတ္တိ ‘‘ဗုဒ္ဓပူဇံ ဝာ ဓမ္မပူဇံ ဝာ သင္ဃဘတ္တံ ဝာ ကရိသ္သာမာတိ ကုသလံ ဥပ္ပာဒေတိ, ကုသလစိတ္တေန ဂမနေ အနာပတ္တီ’’တိ စ ‘‘ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အထေယ္ယစိတ္တသ္သ အနာပတ္တီ’’တိ စ ဝက္ခမာနတ္တာ။
94.Phandāpeti, sabbattha dukkaṭamevāti ettha ‘‘uṭṭhahissāmī’’ti phandāpetvā puna anuṭṭhahitvā tattheva sayantassapi aṅgapaccaṅgaṃ aphandāpetvā ekapayogena uṭṭhahantassapi dukkaṭamevāti daṭṭhabbaṃ. Aññasmiṃ vā gamanassaanupakāreti yathā dvārapidahane kumbhiṭṭhānagamanassa anupakārattā anāpatti, evaṃ aññasmiṃ vā gamanassa anupakāre kāyavacīkamme anāpatti. Vācāya vācāyāti ekekatthadīpikāya vācāya vācāya. Upaladdhoti ñāto. Puññāni ca karissāmāti ettha ‘‘musāvādaṃ katvā puññāni karissāmāti vadantassa dukkaṭamevā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ, taṃ imasmiṃyeva padese aṭṭhakathāvacanena virujjhati. Tathā hi ‘‘yaṃ yaṃ vacanaṃ musā, tattha tattha pācittiya’’nti ca ‘‘na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthī’’ti ca vakkhati. Evaṃ pana vutte na virujjhati ‘‘musāvādaṃ katvā puññāni ca karissāmāti vadantassa pācittiyena saddhiṃ dukkaṭa’’nti. Tathā hi ‘‘akappiyapathaviṃ khaṇantānaṃ dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānīti mahāpaccariyaṃ vutta’’nti ca ‘‘yathā ca idha, evaṃ sabbattha pācittiyaṭṭhāne dukkaṭā na muccatī’’ti ca vakkhati. Sace pana kusalacitto ‘‘puññāni karissāmā’’ti vadati, anāpatti ‘‘buddhapūjaṃ vā dhammapūjaṃ vā saṅghabhattaṃ vā karissāmāti kusalaṃ uppādeti, kusalacittena gamane anāpattī’’ti ca ‘‘yathā ca idha, evaṃ sabbattha atheyyacittassa anāpattī’’ti ca vakkhamānattā.
ပမာဒလိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အပရဘာဂေ ပောတ္ထကာရုဠ္ဟကာလေ ပမဇ္ဇိတ္ဝာ လိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပာဠိယံ သေသအဋ္ဌကထာသု စ ‘‘ကုဒာလံ ဝာ ပိဋကံ ဝာ’’တိ ဣဒမေဝ ဒ္ဝယံ ဝတ္ဝာ ဝာသိဖရသူနံ အဝုတ္တတ္တာ တေသမ္ပိ သင္ခေပဋ္ဌကထာဒီသု အာဂတဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သင္ခေပဋ္ဌကထာယံ ပန မဟာပစ္စရိယဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေယ္ယစိတ္တေန ကတတ္တာ ‘‘ဒုက္ကဋေဟိ သဒ္ဓိံ ပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ သဗ္ဗကိရိယာသူတိ ဗီဇဂ္ဂဟဏတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗကိရိယာသု။ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝာတိ ယာဝ ပိဋကပရိယောသာနာ ဟတ္ထဝာရပဒဝာရေသု ဒုက္ကဋံ။
Pamādalikhitanti veditabbanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhitanti veditabbaṃ. Pāḷiyaṃ sesaaṭṭhakathāsu ca ‘‘kudālaṃ vā piṭakaṃ vā’’ti idameva dvayaṃ vatvā vāsipharasūnaṃ avuttattā tesampi saṅkhepaṭṭhakathādīsu āgatabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘saṅkhepaṭṭhakathāyaṃ pana mahāpaccariyañcā’’tiādi vuttaṃ. Theyyacittena katattā ‘‘dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānī’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ sabbakiriyāsūti bījaggahaṇato paraṃ kattabbakiriyāsu. Sabbaṃ purimanayenevāti yāva piṭakapariyosānā hatthavārapadavāresu dukkaṭaṃ.
ထေရေဟိ ဒသ္သိတန္တိ ပုဗ္ဗပယောဂသဟပယောဂဒုက္ကဋေသု အသမ္မောဟတ္ထံ သမောဓာနေတ္ဝာ ဓမ္မသင္ဂာဟကတ္ထေရေဟိ ဒသ္သိတံ။ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒုက္ကဋာနံ ဣမေသုယေဝ အဋ္ဌသု သင္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝတော ဣတရေဟိ သတ္တဟိ ဒုက္ကဋေဟိ ဝိနိမုတ္တံ ဝိနယဒုက္ကဋေယေဝ သင္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဒသဝိဓံ ရတနန္တိ ‘‘မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင္ခော သိလာ ပဝာဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင္ဂော မသာရဂလ္လ’’န္တိ ဧဝမာဂတံ ဒသဝိဓံ ရတနံ။
Therehi dassitanti pubbapayogasahapayogadukkaṭesu asammohatthaṃ samodhānetvā dhammasaṅgāhakattherehi dassitaṃ. ‘‘Sabbesampi dukkaṭānaṃ imesuyeva aṭṭhasu saṅgahetabbabhāvato itarehi sattahi dukkaṭehi vinimuttaṃ vinayadukkaṭeyeva saṅgahetabba’’nti vadanti. Dasavidhaṃ ratananti ‘‘muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṃ rajataṃ jātarūpaṃ lohitaṅgo masāragalla’’nti evamāgataṃ dasavidhaṃ ratanaṃ.
‘‘မဏိ မုတ္တာ ဝေဠုရိယော စ သင္ခော၊
‘‘Maṇi muttā veḷuriyo ca saṅkho,
သိလာ ပဝာဠံ ရဇတဉ္စ ဟေမံ။
Silā pavāḷaṃ rajatañca hemaṃ;
သလောဟိတင္ဂဉ္စ မသာရဂလ္လံ၊
Salohitaṅgañca masāragallaṃ,
ဒသေတိ ဓီရော ရတနာနိ ဇညာ’’တိ။ –
Daseti dhīro ratanāni jaññā’’ti. –
ဟိ ဝုတ္တံ။
Hi vuttaṃ.
သတ္တဝိဓံ ဓညန္တိ သာလိ ဝီဟိ ယဝော ကင္ဂု ကုဒ္ရူသော ဝရကော ဂောဓုမောတိ ဣဒံ သတ္တဝိဓံ ဓညံ။ အာဝုဓဘဏ္ဍာဒိန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တူရိယဘဏ္ဍဣတ္ထိရူပာဒိံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ အနာမသိတဗ္ဗေ ဝတ္ထုမ္ဟိ ဒုက္ကဋံ အနာမာသဒုက္ကဋံ။ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋန္တိ ‘‘န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝာရိတသ္သ ကတတ္တာ ဒုဋ္ဌု အာစိဏ္ဏံ စရိတန္တိ ဒုရုပစိဏ္ဏံ, တသ္မိံ ဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ။ ဝိနယေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ။ ‘‘သင္ဃဘေဒာယ ပရက္ကမတီ’’တိ သုတ္ဝာ တံနိဝာရဏတ္ထာယ ဉာတေ အတ္ထေ အဝဒန္တသ္သ ဉာတဒုက္ကဋံ။ ဧကာဒသ သမနုဘာသနာ နာမ ဘိက္ခုပာတိမောက္ခေ စတ္တာရော ယာဝတတိယကာ သင္ဃာဒိသေသာ, အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒန္တိ ပဉ္စ, ဘိက္ခုနီပာတိမောက္ခေ ဧကံ ယာဝတတိယကံ ပာရာဇိကံ, စတ္တာရော သင္ဃာဒိသေသာ, စဏ္ဍကာဠီသိက္ခာပဒန္တိ ဆ။ ဝသ္သာဝာသာဒိံ ပဋိသ္သုဏိတ္ဝာ န သမ္ပာဒေန္တသ္သ ပဋိသ္သဝနိမိတ္တံ ဒုက္ကဋံ ပဋိသ္သဝဒုက္ကဋံ။
Sattavidhaṃdhaññanti sāli vīhi yavo kaṅgu kudrūso varako godhumoti idaṃ sattavidhaṃ dhaññaṃ. Āvudhabhaṇḍādinti ādi-saddena tūriyabhaṇḍaitthirūpādiṃ saṅgaṇhāti. Anāmasitabbe vatthumhi dukkaṭaṃ anāmāsadukkaṭaṃ. Durupaciṇṇadukkaṭanti ‘‘na kattabba’’nti vāritassa katattā duṭṭhu āciṇṇaṃ caritanti durupaciṇṇaṃ, tasmiṃ dukkaṭaṃ durupaciṇṇadukkaṭaṃ. Vinaye paññattaṃ dukkaṭaṃ vinayadukkaṭaṃ. ‘‘Saṅghabhedāya parakkamatī’’ti sutvā taṃnivāraṇatthāya ñāte atthe avadantassa ñātadukkaṭaṃ. Ekādasa samanubhāsanā nāma bhikkhupātimokkhe cattāro yāvatatiyakā saṅghādisesā, ariṭṭhasikkhāpadanti pañca, bhikkhunīpātimokkhe ekaṃ yāvatatiyakaṃ pārājikaṃ, cattāro saṅghādisesā, caṇḍakāḷīsikkhāpadanti cha. Vassāvāsādiṃ paṭissuṇitvā na sampādentassa paṭissavanimittaṃ dukkaṭaṃ paṭissavadukkaṭaṃ.
ပုဗ္ဗသဟပယောဂေ စ၊ အနာမာသဒုရုပစိဏ္ဏေ။
Pubbasahapayoge ca, anāmāsadurupaciṇṇe;
ဝိနယေ စေဝ ဉာတေ စ၊ ဉတ္တိယာ စ ပဋိသ္သဝေ။
Vinaye ceva ñāte ca, ñattiyā ca paṭissave;
အဋ္ဌေတေ ဒုက္ကဋာ ဝုတ္တာ၊ ဝိနယေ ဝိနယညုနာ။
Aṭṭhete dukkaṭā vuttā, vinaye vinayaññunā.
သဟပယောဂတော ပဋ္ဌာယ စေတ္ထ ပုရိမာ ပုရိမာ အာပတ္တိယော ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘန္တီတိ အာဟ ‘‘အထ ဓုရနိက္ခေပံ အကတ္ဝာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဓုရနိက္ခေပံ အကတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဓုရနိက္ခေပံ ကတ္ဝာ ခဏန္တသ္သ ပုရိမာပတ္တိယော န ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိယူဟနဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘတိ, ဥဒ္ဓရဏဒုက္ကဋေ ပတိဋ္ဌာတီတိ ဣဒံ ပာဠိယံ အာဂတာနုက္ကမေန ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန ပံသုံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ သဥသ္သာဟောဝ ပုန ခဏတိ, ဥဒ္ဓရဏဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘတိ, ခဏနဒုက္ကဋေ ပတိဋ္ဌာတိ။
Sahapayogato paṭṭhāya cettha purimā purimā āpattiyo paṭippassambhantīti āha ‘‘atha dhuranikkhepaṃ akatvā’’tiādi. Tattha ‘‘dhuranikkhepaṃ akatvā’’ti vuttattā dhuranikkhepaṃ katvā khaṇantassa purimāpattiyo na paṭippassambhantīti daṭṭhabbaṃ. Viyūhanadukkaṭaṃ paṭippassambhati, uddharaṇadukkaṭe patiṭṭhātīti idaṃ pāḷiyaṃ āgatānukkamena dassetuṃ vuttaṃ. Yadi pana paṃsuṃ uddharitvā saussāhova puna khaṇati, uddharaṇadukkaṭaṃ paṭippassambhati, khaṇanadukkaṭe patiṭṭhāti.
ကတံ ကရဏံ ကိရိယာတိ အတ္ထတော ဧကန္တိ အာဟ ‘‘ဝိရူပာ သာ ကိရိယာ’’တိ။ ဣဒာနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပရိဝာရပာဠိယာ နိဒသ္သေန္တော ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပရဒ္ဓံ ဝိရဒ္ဓံ ခလိတန္တိ သဗ္ဗမေတံ ယဉ္စ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တသ္သ ဒုက္ကဋသ္သ ပရိယာယဝစနံ။ ယဉ္ဟိ ဒုဋ္ဌု ကတံ, ဝိရူပံ ဝာ ကတံ , တံ ဒုက္ကဋံ။ တံ ပနေတံ ယထာ သတ္ထာရာ ဝုတ္တံ, ဧဝံ အကတတ္တာ အပရဒ္ဓံ, ကုသလံ ဝိရဇ္ဈိတ္ဝာ ပဝတ္တတ္တာ ဝိရဒ္ဓံ, အရိယဝံသပ္ပဋိပဒံ အနာရုဠ္ဟတ္တာ ခလိတံ။ ယံ မနုသ္သော ကရေတိ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဩပမ္မနိဒသ္သနံ။ တသ္သတ္ထော – ယထာ ယံ လောကေ မနုသ္သော အာဝိ ဝာ ယဒိ ဝာ ရဟော ပာပံ ကရောတိ, တံ ဒုက္ကဋန္တိ ပဝေဒေန္တိ, ဧဝမိဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေန လာမကဘာဝေန ပာပံ, တသ္မာ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
Kataṃ karaṇaṃ kiriyāti atthato ekanti āha ‘‘virūpā sā kiriyā’’ti. Idāni vuttamevatthaṃ parivārapāḷiyā nidassento ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Tattha aparaddhaṃ viraddhaṃ khalitanti sabbametaṃ yañca dukkaṭanti ettha vuttassa dukkaṭassa pariyāyavacanaṃ. Yañhi duṭṭhu kataṃ, virūpaṃ vā kataṃ , taṃ dukkaṭaṃ. Taṃ panetaṃ yathā satthārā vuttaṃ, evaṃ akatattā aparaddhaṃ, kusalaṃ virajjhitvā pavattattā viraddhaṃ, ariyavaṃsappaṭipadaṃ anāruḷhattā khalitaṃ. Yaṃ manusso kareti idaṃ panettha opammanidassanaṃ. Tassattho – yathā yaṃ loke manusso āvi vā yadi vā raho pāpaṃ karoti, taṃ dukkaṭanti pavedenti, evamidampi buddhapaṭikuṭṭhena lāmakabhāvena pāpaṃ, tasmā dukkaṭanti veditabbanti.
ယထာ ဒုက္ခာ, ကုစ္ဆိတာ ဝာ ဂတိ ဒုဂတီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဒုဂ္ဂတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ယထာ စ ကဋုကံ ဖလမေတသ္သာတိ ကဋုကဖလန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကဋုကပ္ဖလ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓာပိ ထူလတ္တာ အစ္စယတ္တာ စ ထူလစ္စယန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတီ’’တိအာဒိမာဟ။ သံယောဂေ ပန ကတေ သံယောဂပရသ္သ ရသ္သတ္တံ သိဒ္ဓမေဝာတိ မနသိ ကတ္ဝာ ‘‘သံယောဂဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဧကသ္သ မူလေတိ ဧကသ္သ သန္တိကေ။ အစ္စယော တေန သမော နတ္ထီတိ ဒေသနာဂာမီသု အစ္စယေသု တေန သမော ထူလော အစ္စယော နတ္ထိ။ တေနေတံ ဣတိ ဝုစ္စတီတိ ထူလတ္တာ အစ္စယသ္သ ဧတံ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
Yathā dukkhā, kucchitā vā gati dugatīti vattabbe ‘‘duggatī’’ti vuttaṃ, yathā ca kaṭukaṃ phalametassāti kaṭukaphalanti vattabbe ‘‘kaṭukapphala’’nti vuttaṃ, evamidhāpi thūlattā accayattā ca thūlaccayanti vattabbe ‘‘thullaccaya’’nti vuttanti dassetuṃ ‘‘samparāye ca duggatī’’tiādimāha. Saṃyoge pana kate saṃyogaparassa rassattaṃ siddhamevāti manasi katvā ‘‘saṃyogabhāvo veditabbo’’ti ettakameva vuttaṃ. Ekassa mūleti ekassa santike. Accayo tena samo natthīti desanāgāmīsu accayesu tena samo thūlo accayo natthi. Tenetaṃ iti vuccatīti thūlattā accayassa etaṃ thullaccayanti vuccatīti attho.
‘‘သဗ္ဗတ္ထာပိ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ထေယ္ယစိတ္တေန အာမသနဖန္ဒာပနပယောဂံ ကရောန္တသ္သေဝ ဟောတိ, ဧကပယောဂေန ဂဏ္ဟန္တသ္သ ပန ဥဒ္ဓာရေ ပာရာဇိကမေဝ, န ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သဟပယောဂံ ပန အကတ္ဝာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗပယောဂေ အာပန္နာပတ္တီနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိယာ အဘာဝတော သဟပယောဂံ ကတ္ဝာပိ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကန္တေန ပုဗ္ဗပယောဂေ အာပန္နာပတ္တိယော ဒေသေတဗ္ဗာ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာဝစနံ ပန ကတေ သဟပယောဂေ ပုဗ္ဗပယောဂေ အာပန္နာပတ္တီနမ္ပိ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိံ ဒီပေတိ, အညထာ ‘‘သဟပယောဂံ ပန အကတ္ဝာ’’တိ ဣဒံ ဝိသေသနမေဝ နိရတ္ထကံ သိယာ။ ယဉ္စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ‘‘သစေ ပနသ္သ တတ္ထဇာတကေ တိဏရုက္ခလတာဒိမ္ဟိ ဆိန္နေပိ လဇ္ဇိဓမ္မော ဩက္ကမတိ, သံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဆေဒနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတ္ဝာ မုစ္စတီ’’တိ, တမ္ပိ သဟပယောဂေ ကတေ ပုဗ္ဗပယောဂေ အာပန္နာပတ္တီနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိမေဝ ဒီပေတိ သဟပယောဂေ ဆေဒနပစ္စယာ အာပန္နဒုက္ကဋသ္သေဝ ဒေသနာယ ဝုတ္တတ္တာ။ သဟပယောဂတော ပဋ္ဌာယေဝာတိ စ ဣဒံ သဟပယောဂံ ပတ္တသ္သ တတော ပုဗ္ဗေ အာပန္နာနံ ပုဗ္ဗပယောဂာပတ္တီနမ္ပိ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိံ ဒီပေတိ။ တေန ဟိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ ‘‘ယာဝ သဟပယောဂံ န ပာပုဏာတိ, တာဝ ပုဗ္ဗေ အာပန္နာပတ္တီနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိ န ဟောတိ, သဟပယောဂံ ပတ္တကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ တာသမ္ပိ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ, တသ္မာ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတ္ဝာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
‘‘Sabbatthāpi āmasane dukkaṭaṃ phandāpane thullaccayañca visuṃ visuṃ theyyacittena āmasanaphandāpanapayogaṃ karontasseva hoti, ekapayogena gaṇhantassa pana uddhāre pārājikameva, na dukkaṭathullaccayānī’’ti vadanti. Sahapayogaṃ pana akatvāti ettha ‘‘pubbapayoge āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhiyā abhāvato sahapayogaṃ katvāpi lajjidhammaṃ okkantena pubbapayoge āpannāpattiyo desetabbā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Aṭṭhakathāvacanaṃ pana kate sahapayoge pubbapayoge āpannāpattīnampi paṭippassaddhiṃ dīpeti, aññathā ‘‘sahapayogaṃ pana akatvā’’ti idaṃ visesanameva niratthakaṃ siyā. Yañca heṭṭhā vuttaṃ ‘‘sace panassa tatthajātake tiṇarukkhalatādimhi chinnepi lajjidhammo okkamati, saṃvaro uppajjati, chedanapaccayā dukkaṭaṃ desetvā muccatī’’ti, tampi sahapayoge kate pubbapayoge āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhimeva dīpeti sahapayoge chedanapaccayā āpannadukkaṭasseva desanāya vuttattā. Sahapayogato paṭṭhāyevāti ca idaṃ sahapayogaṃ pattassa tato pubbe āpannānaṃ pubbapayogāpattīnampi paṭippassaddhiṃ dīpeti. Tena hi ayamattho viññāyati ‘‘yāva sahapayogaṃ na pāpuṇāti, tāva pubbe āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhi na hoti, sahapayogaṃ pattakālato pana paṭṭhāya tāsampi paṭippassaddhi hotī’’ti, tasmā suṭṭhu upaparikkhitvā yuttataraṃ gahetabbaṃ.
ဗဟုကာပိ အာပတ္တိယော ဟောန္တု, ဧကမေဝ ဒေသေတ္ဝာ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – သစေ ခဏနဝိယူဟနုဒ္ဓရဏေသု ဒသ ဒသ ကတ္ဝာ အာပတ္တိယော အာပန္နာ, တာသု ဥဒ္ဓရဏေ ဒသ အာပတ္တိယော ဒေသေတ္ဝာ မုစ္စတိ ဝိသဘာဂကိရိယံ ပတ္ဝာ ပုရိမာပုရိမာပတ္တီနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓတ္တာတိ။ ဇာတိဝသေန ပန သမာနကိရိယာယ အာပန္နာပတ္တိယော ဧကတ္တေန ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ဧကမေဝ ဒေသေတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဣမိနာပိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာဝစနေန ပဌမံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တပုရိမာပတ္တိပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိမေဝ သမတ္ထယတိ, န ပန ဥဘိန္နံ အဋ္ဌကထာနံ အတ္ထတော နာနာကရဏံ အတ္ထိ။ အပရမ္ပေတ္ထ ပကာရံ ဝဏ္ဏယန္တိ ‘‘သမာနကိရိယာသုပိ ပုရိမပုရိမခဏနပစ္စယာ အာပန္နာပတ္တိယော ပစ္ဆိမပစ္ဆိမခဏနံ ပတ္ဝာ ပဋိပ္ပသ္သမ္ဘန္တီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘ပံသုခဏနာဒီသု စ လဇ္ဇိဓမ္မေ ဥပ္ပန္နေ ဗဟုကာပိ အာပတ္တိယော ဟောန္တု, ဧကမေဝ ဒေသေတ္ဝာ မုစ္စတီတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’’န္တိ။ ‘‘ဧဝဉ္စ သတိ ‘ဗဟုကာပိ အာပတ္တိယော ဟောန္တူ’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယ္ယ, ဝုတ္တဉ္စ, တသ္မာ ဝိသဘာဂကိရိယမေဝ ပတ္ဝာ ပုရိမာပတ္တီနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိံ ဣစ္ဆန္တေနေဝ ဗဟုကာသုပိ အာပတ္တီသု ဧကမေဝ ဒေသေတ္ဝာ မုစ္စတီတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိသုံယေဝေကော ဒေသနာက္ကမော ဒသ္သိတော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အယမေတေသံ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ဣဓ ပုရိမာပတ္တီနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏေန ဂဟိတာ, ဧဝံ ဗဟုကာသုပိ အာပတ္တီသု ဧကမေဝ ဒေသေတ္ဝာ မုစ္စတီတိ ဣဒမ္ပိ ဣဓ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏတောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ပာဠိယံ ပာစိတ္တိယဋ္ဌာနေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ ဣဓ အာဝေဏိကံ ကတ္ဝာ အာပတ္တိဝိသေသော ဒသ္သိတော, ဧဝံ ပုရိမာပတ္တီနံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိသေသော စ ဒေသနာဝိသေသော စ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဒသ္သိတောတိ။
Bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti etthāyamadhippāyo – sace khaṇanaviyūhanuddharaṇesu dasa dasa katvā āpattiyo āpannā, tāsu uddharaṇe dasa āpattiyo desetvā muccati visabhāgakiriyaṃ patvā purimāpurimāpattīnaṃ paṭippassaddhattāti. Jātivasena pana samānakiriyāya āpannāpattiyo ekattena gahetvā ‘‘ekameva desetvā’’ti vuttaṃ, tasmā imināpi kurundaṭṭhakathāvacanena paṭhamaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttapurimāpattipaṭippassaddhimeva samatthayati, na pana ubhinnaṃ aṭṭhakathānaṃ atthato nānākaraṇaṃ atthi. Aparampettha pakāraṃ vaṇṇayanti ‘‘samānakiriyāsupi purimapurimakhaṇanapaccayā āpannāpattiyo pacchimapacchimakhaṇanaṃ patvā paṭippassambhantīti iminā adhippāyena ‘paṃsukhaṇanādīsu ca lajjidhamme uppanne bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti kurundaṭṭhakathāyaṃ vutta’’’nti. ‘‘Evañca sati ‘bahukāpi āpattiyo hontū’ti na vattabbaṃ bhaveyya, vuttañca, tasmā visabhāgakiriyameva patvā purimāpattīnaṃ paṭippassaddhiṃ icchanteneva bahukāsupi āpattīsu ekameva desetvā muccatīti imasmiṃ ṭhāne visuṃyeveko desanākkamo dassito’’tipi vadanti. Ayametesaṃ adhippāyo – yathā idha purimāpattīnaṃ paṭippassaddhi aṭṭhakathācariyappamāṇena gahitā, evaṃ bahukāsupi āpattīsu ekameva desetvā muccatīti idampi idha aṭṭhakathācariyappamāṇatoyeva veditabbaṃ. Yathā ca pāḷiyaṃ pācittiyaṭṭhānepi dukkaṭameva hotīti idha āveṇikaṃ katvā āpattiviseso dassito, evaṃ purimāpattīnaṃ paṭippassaddhiviseso ca desanāviseso ca aṭṭhakathācariyehi dassitoti.
ဟေဋ္ဌတော ဩသီဒေန္တောတိ ‘‘သာမိကေသု အာဂန္တ္ဝာ အပသ္သိတ္ဝာ ဂတေသု ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ ထေယ္ယစိတ္တေန ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ ဩသီဒေန္တော။ ဗုန္ဒေနာတိ ကုမ္ဘိယာ ဟေဋ္ဌိမတလေန။ ဧဝံ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတာယ ကုမ္ဘိယာ ဌာနာစာဝနံ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝလယံ နီဟရတိ, ပာရာဇိကန္တိ အာကာသဂတံ အကတ္ဝာ ဃံသိတ္ဝာ နီဟရန္တသ္သ ဆိန္နကောဋိတော နီဟဋမတ္တေ ပာရာဇိကံ။ ဣတော စိတော စ သာရေတီတိ ဃံသန္တောယေဝ အာကာသဂတံ အကတ္ဝာ သာရေတိ။
Heṭṭhato osīdentoti ‘‘sāmikesu āgantvā apassitvā gatesu gaṇhissāmī’’ti theyyacittena heṭṭhābhūmiyaṃ osīdento. Bundenāti kumbhiyā heṭṭhimatalena. Evaṃ ekaṭṭhāne ṭhitāya kumbhiyā ṭhānācāvanaṃ chahi ākārehi veditabbanti sambandho. Valayaṃ nīharati, pārājikanti ākāsagataṃ akatvā ghaṃsitvā nīharantassa chinnakoṭito nīhaṭamatte pārājikaṃ. Ito cito ca sāretīti ghaṃsantoyeva ākāsagataṃ akatvā sāreti.
ဆိန္နမတ္တေ ပာရာဇိကန္တိ အဝသ္သံ စေ ပတတိ, ဆိန္နမတ္တေ ပာရာဇိကံ။ ပရိစ္ဆေဒောတိ ‘‘ပဉ္စမာသကံ ဝာ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝာ’’တိ ဝုတ္တဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ အပဗ္ယူဟန္တောတိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဌိတံ ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ ဟတ္ထေန ဒ္ဝိဓာ ကရောန္တော။ ဥပဍ္ဎကုမ္ဘိယန္တိ ဥပဍ္ဎပုဏ္ဏာယ ကုမ္ဘိယာ။ နနု စ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏေန သင္ခေပဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တမ္ပိ ကသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ဟိ အာဂတေ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိနယဓမ္မတာတိ ဝိနယဂရုကာနံ ဓမ္မတာ။ ဝိနယဂရုကာ ဟိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ အာဂတေ ဂရုကေ တိဋ္ဌန္တိ။ ဝိနယဂရုကတာဗ္ယာပနတ္ထဉ္ဟိ ဝိနယဂရုကောယေဝေတ္ထ ဝိနယ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော, ဝိနယသ္သ ဝာ ဧသာ ဓမ္မတာ တေသံ ဂရုဂာရဝဋ္ဌာနသ္သ ဝိနယဝိသယတ္တာ။
Chinnamattepārājikanti avassaṃ ce patati, chinnamatte pārājikaṃ. Paricchedoti ‘‘pañcamāsakaṃ vā atirekapañcamāsakaṃ vā’’ti vuttagaṇanaparicchedo. Apabyūhantoti ‘‘heṭṭhā ṭhitaṃ gaṇhissāmī’’ti hatthena dvidhā karonto. Upaḍḍhakumbhiyanti upaḍḍhapuṇṇāya kumbhiyā. Nanu ca aṭṭhakathācariyappamāṇena saṅkhepaṭṭhakathādīsu vuttampi kasmā na gahetabbanti āha – ‘‘vinayavinicchaye hi āgate garuke ṭhātabba’’nti. Vinayadhammatāti vinayagarukānaṃ dhammatā. Vinayagarukā hi vinayavinicchaye āgate garuke tiṭṭhanti. Vinayagarukatābyāpanatthañhi vinayagarukoyevettha vinaya-saddena vutto, vinayassa vā esā dhammatā tesaṃ garugāravaṭṭhānassa vinayavisayattā.
ဣဒာနိ သင္ခေပဋ္ဌကထာဒီသု ဝုတ္တံ ပာဠိယာပိ န သမေတီတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ ဘာဇနန္တိ ပတ္တာဒိဘာဇနံ။ ပတ္တာဒိံ အပူရေတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တသ္သ အနုဒ္ဓဋေပိ မုခဝဋ္ဋိပရိစ္ဆေဒော ဟောတိ, ပူရေတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တသ္သ ပန ဥဒ္ဓရဏကာလေ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မုခဝဋ္ဋိပရိစ္ဆေဒေန ဝာ ဥဒ္ဓာရေန ဝာ’’တိ။ ယဒာ ပန တေလကုမ္ဘီအာဒီသု တေလာဒီနံ အဗဟုဘာဝတော ဘာဇနံ နိမုဇ္ဇာပေတ္ဝာ ဂဏ္ဟိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ, တဒာ မုခဝဋ္ဋိပရိစ္ဆေဒေနေဝ ဟောတိ။ စိက္ကနန္တိ ထဒ္ဓံ။ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနယောဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ အဘိမုခံ ကဍ္ဎနံ အာကဍ္ဎနံ, ပရတော ကဍ္ဎနံ ဝိကဍ္ဎနံ။ ပဋိနီဟရိတုန္တိ အတ္တနော ဘာဇနတော ပဋိနီဟရိတုံ။ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပာရာဇိကန္တိ ထေယ္ယစိတ္တေန ပရသန္တကဂ္ဂဟဏပယောဂသ္သ ကတတ္တာ။ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ ‘‘သစေပိ မရိယာဒံ ဒုဗ္ဗလံ ကတ္ဝာ သုက္ခတဠာကသ္သ ဥဒကနိဗ္ဗဟနဋ္ဌာနံ ဥဒကနိဒ္ဓမနတုမ္ဗံ ဝာ ပိဒဟတိ, အညတော စ ဂမနမဂ္ဂေ ဝာ ပာဠိံ ဗန္ဓတိ, သုက္ခမာတိကံ ဝာ ဥဇုံ ကရောတိ, ပစ္ဆာ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ဥဒကံ အာဂန္တ္ဝာ မရိယာဒံ ဘိန္ဒတိ, သဗ္ဗတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယ္ယ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ ပန တတ္ထေဝ သုက္ခတဠာကေ သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏဝိနိစ္ဆယေန ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
Idāni saṅkhepaṭṭhakathādīsu vuttaṃ pāḷiyāpi na sametīti dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. Bhājananti pattādibhājanaṃ. Pattādiṃ apūretvā gaṇhantassa anuddhaṭepi mukhavaṭṭiparicchedo hoti, pūretvā gaṇhantassa pana uddharaṇakāle hotīti āha ‘‘mukhavaṭṭiparicchedena vā uddhārena vā’’ti. Yadā pana telakumbhīādīsu telādīnaṃ abahubhāvato bhājanaṃ nimujjāpetvā gaṇhituṃ na sakkā hoti, tadā mukhavaṭṭiparicchedeneva hoti. Cikkananti thaddhaṃ. Ākaḍḍhanavikaḍḍhanayogganti ettha abhimukhaṃ kaḍḍhanaṃ ākaḍḍhanaṃ, parato kaḍḍhanaṃ vikaḍḍhanaṃ. Paṭinīharitunti attano bhājanato paṭinīharituṃ. Hatthato muttamatte pārājikanti theyyacittena parasantakaggahaṇapayogassa katattā. Mahāaṭṭhakathāyameva ‘‘sacepi mariyādaṃ dubbalaṃ katvā sukkhataḷākassa udakanibbahanaṭṭhānaṃ udakaniddhamanatumbaṃ vā pidahati, aññato ca gamanamagge vā pāḷiṃ bandhati, sukkhamātikaṃ vā ujuṃ karoti, pacchā deve vuṭṭhe udakaṃ āgantvā mariyādaṃ bhindati, sabbattha bhaṇḍadeyya’’nti vuttattā ‘‘taṃ pana tattheva sukkhataḷāke sukkhamātikāya ujukaraṇavinicchayena virujjhatī’’ti vuttaṃ.
အဝဟာရလက္ခဏန္တိ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရေသု ဧကမ္ပိ အဝဟာရလက္ခဏံ, ဌာနာစာဝနပယောဂော ဧဝ ဝာ။ ဥဒ္ဓာရေတိ ကုမ္ဘိယာ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တေပိ ဥဒ္ဓဋေ။ ယုတ္တန္တိ ဌာနာစာဝနပယောဂသဗ္ဘာဝတော ယုတ္တံ။ သင္ဂောပနတ္ထာယာတိ ဣမိနာ သုဒ္ဓစိတ္တတံ ဒသ္သေတိ။ ပလိဗုဇ္ဈိသ္သတီတိ နိဝာရေသ္သတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ပာရာဇိကန္တိ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေယေဝ ပာရာဇိကံ။ သုဒ္ဓစိတ္တောဝ ဥဒ္ဓရတီတိ ကုမ္ဘိယံ တေလသ္သ အာကိရဏတော ပုရေတရမေဝ သုဒ္ဓစိတ္တော နိက္ခိပိတ္ဝာ ပစ္ဆာ သုဒ္ဓစိတ္တောဝ ဥဒ္ဓရတိ။ နေဝ အဝဟာရောတိ ထေယ္ယစိတ္တေန အဝဟရဏပယောဂသ္သ အကတတ္တာ။ အတ္တနော ဘာဇနတ္တာ ပန ‘‘န ဂီဝာ’’တိ ဝုတ္တံ, အနာပတ္တိမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ, န ပန ဧဝံ ဝိစာရိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝာ အနာပတ္တိမတ္တမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဣမိနာပိ တတ္ထ ‘‘ဂီဝာ’’တိ ဝစနာဘာဝတော ‘‘န ဂီဝာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာဝာဒမေဝ ပတိဋ္ဌာပေတိ, ပစ္ဆာ ဒသ္သိတေန ကုရုန္ဒိဝာဒေနပိ မဟာအဋ္ဌကထာဝာဒောဝ သမတ္ထိတော။ အတ္တနော ဘဏ္ဍန္တိ တေလာကိရဏတော ပုရေတရမေဝ အတ္တနော ကုမ္ဘိယံ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဌပိတံ ပီတတေလံ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ။ သမ္မောဟဋ္ဌာနန္တိ အာပတ္တိဝိနိစ္ဆယဝသေန သမ္မောဟဋ္ဌာနံ။
Avahāralakkhaṇanti pañcavīsatiyā avahāresu ekampi avahāralakkhaṇaṃ, ṭhānācāvanapayogo eva vā. Uddhāreti kumbhiyā phuṭṭhaṭṭhānato kesaggamattepi uddhaṭe. Yuttanti ṭhānācāvanapayogasabbhāvato yuttaṃ. Saṅgopanatthāyāti iminā suddhacittataṃ dasseti. Palibujjhissatīti nivāressati. Vuttanayeneva pārājikanti hatthato muttamatteyeva pārājikaṃ. Suddhacittovauddharatīti kumbhiyaṃ telassa ākiraṇato puretarameva suddhacitto nikkhipitvā pacchā suddhacittova uddharati. Neva avahāroti theyyacittena avaharaṇapayogassa akatattā. Attano bhājanattā pana ‘‘na gīvā’’ti vuttaṃ, anāpattimattameva vuttaṃ, na pana evaṃ vicāritanti adhippāyo. Atha vā anāpattimattameva vuttanti imināpi tattha ‘‘gīvā’’ti vacanābhāvato ‘‘na gīvā’’ti pubbe vuttamahāaṭṭhakathāvādameva patiṭṭhāpeti, pacchā dassitena kurundivādenapi mahāaṭṭhakathāvādova samatthito. Attano bhaṇḍanti telākiraṇato puretarameva attano kumbhiyaṃ suddhacittena ṭhapitaṃ pītatelaṃ attano parikkhāraṃ. Sammohaṭṭhānanti āpattivinicchayavasena sammohaṭṭhānaṃ.
ဗဟိဂတံ နာမ ဟောတီတိ တတော ပဋ္ဌာယ တေလသ္သ အဋ္ဌာနဘာဝတော အဓောမုခဘာဝတော စ ဗဟိဂတံ နာမ ဟောတိ။ အန္တော ပဋ္ဌာယ ဆိဒ္ဒေ ကရိယမာနေ တေလသ္သ နိက္ခမိတ္ဝာ ဂတဂတဋ္ဌာနံ ဘာဇနသင္ခ္ယမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ – ‘‘ဗာဟိရန္တတော ပာဒဂ္ဃနကေ ဂဠိတေ ပာရာဇိက’’န္တိ။ ယထာ တထာ ဝာ ကတသ္သာတိ ဗာဟိရန္တတော အဗ္ဘန္တရတော ဝာ ပဋ္ဌာယ ကတသ္သ။ မဇ္ဈေ ဌပေတ္ဝာ ကတဆိဒ္ဒေတိ မဇ္ဈေ ထောကံ ကပာလံ ဌပေတ္ဝာ ပစ္ဆာ တံ ဆိန္ဒန္တေန ကတဆိဒ္ဒေ။ ‘‘မရိယာဒစ္ဆေဒနေ အန္တော ဌတ္ဝာ ဗဟိမုခော ဆိန္ဒန္တော ဗဟိ အန္တေန ကာရေတဗ္ဗော, ဗဟိ ဌတ္ဝာ အန္တောမုခော ဆိန္ဒန္တော အန္တော အန္တေန ကာရေတဗ္ဗော, အန္တော စ ဗဟိ စ ဆိန္ဒိတ္ဝာ မဇ္ဈေ ဌပေတ္ဝာ တံ ဆိန္ဒန္တော မဇ္ဈေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၁.၁၀၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တဠာကသ္သ စ မရိယာဒဘေဒေန သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေတ္ထ ယုတ္တန္တိ အန္တော စ ဗဟိ စ ပဋ္ဌာယ ကတဆိဒ္ဒေ မဇ္ဈေန ကာရေတဗ္ဗော။ အန္တော ပဋ္ဌာယ ကတေ ပန ဗာဟိရန္တေန, ဗဟိ ပဋ္ဌာယ ကတေ အဗ္ဘန္တရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ အယံ တိပ္ပကာရောပိ ဧတ္ထ ဝေမဋ္ဌဆိဒ္ဒေ ယုတ္တော။ ဥဒကေ ကတပယောဂသ္သ အဘာဝတော ‘‘ဌာနာစာဝနပယောဂသ္သ အဘာဝာ’’တိ ဝုတ္တံ။
Bahigataṃ nāma hotīti tato paṭṭhāya telassa aṭṭhānabhāvato adhomukhabhāvato ca bahigataṃ nāma hoti. Anto paṭṭhāya chidde kariyamāne telassa nikkhamitvā gatagataṭṭhānaṃ bhājanasaṅkhyameva gacchatīti āha – ‘‘bāhirantato pādagghanake gaḷite pārājika’’nti. Yathā tathā vā katassāti bāhirantato abbhantarato vā paṭṭhāya katassa. Majjhe ṭhapetvā katachiddeti majjhe thokaṃ kapālaṃ ṭhapetvā pacchā taṃ chindantena katachidde. ‘‘Mariyādacchedane anto ṭhatvā bahimukho chindanto bahi antena kāretabbo, bahi ṭhatvā antomukho chindanto anto antena kāretabbo, anto ca bahi ca chinditvā majjhe ṭhapetvā taṃ chindanto majjhena kāretabbo’’ti (pārā. aṭṭha. 1.108) vuttattā ‘‘taḷākassa ca mariyādabhedena sametī’’ti vuttaṃ. Idamettha yuttanti anto ca bahi ca paṭṭhāya katachidde majjhena kāretabbo. Anto paṭṭhāya kate pana bāhirantena, bahi paṭṭhāya kate abbhantarena kāretabboti ayaṃ tippakāropi ettha vemaṭṭhachidde yutto. Udake katapayogassa abhāvato ‘‘ṭhānācāvanapayogassa abhāvā’’ti vuttaṃ.
အဋ္ဌကထာယံ တာဝ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ပတ္ထိန္နသ္သ ခာဒနံ ဣတရသ္သ ပာနဉ္စ သပ္ပိအာဒီနံ ပရိဘောဂောတိ အာဟ – ‘‘အခာဒိတဗ္ဗံ ဝာ အပာတဗ္ဗံ ဝာ ကရောတီ’’တိ။ ကထံ ပန တထာ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဥစ္စာရံ ဝာ ပသ္သာဝံ ဝာ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဌာနာစာဝနသ္သ နတ္ထိတာယ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ပုရိမဒ္ဝယန္တိ ဘေဒနံ ဆဍ္ဍနဉ္စ။ ကသ္မာ န သမေတီတိ အာဟ ‘‘တဉ္ဟီ’’တိအာဒိ။ ကုမ္ဘိဇဇ္ဇရကရဏေနာတိ ပုဏ္ဏကုမ္ဘိယာ ဇဇ္ဇရကရဏေန။ မာတိကာဥဇဥကရဏေနာတိ ဥဒကပုဏ္ဏာယ မာတိကာယ ဥဇုကရဏေန။ ဧကလက္ခဏန္တိ ဘေဒနံ ကုမ္ဘိဇဇ္ဇရကရဏေန ဆဍ္ဍနံ မာတိကာယ ဥဇုကရဏေန သဒ္ဓိံ ဧကသဘာဝံ ဌာနာစာဝနပယောဂသဗ္ဘာဝတော။ ပစ္ဆိမံ ပန ဒ္ဝယန္တိ ဈာပနံ အပရိဘောဂကရဏဉ္စ။
Aṭṭhakathāyaṃ tāva vuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Patthinnassa khādanaṃ itarassa pānañca sappiādīnaṃ paribhogoti āha – ‘‘akhāditabbaṃ vā apātabbaṃ vā karotī’’ti. Kathaṃ pana tathā karotīti āha ‘‘uccāraṃ vā passāvaṃ vā’’tiādi. Kasmā panettha dukkaṭaṃ vuttanti āha ‘‘ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭa’’nti. Purimadvayanti bhedanaṃ chaḍḍanañca. Kasmā na sametīti āha ‘‘tañhī’’tiādi. Kumbhijajjarakaraṇenāti puṇṇakumbhiyā jajjarakaraṇena. Mātikāujaukaraṇenāti udakapuṇṇāya mātikāya ujukaraṇena. Ekalakkhaṇanti bhedanaṃ kumbhijajjarakaraṇena chaḍḍanaṃ mātikāya ujukaraṇena saddhiṃ ekasabhāvaṃ ṭhānācāvanapayogasabbhāvato. Pacchimaṃ pana dvayanti jhāpanaṃ aparibhogakaraṇañca.
ဧတ္ထ ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒန္တီတိ ဧတ္ထ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တေ ဧကေ အာစရိယာ ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒန္တိ။ ပစ္ဆိမဒ္ဝယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမဒ္ဝယေ ဝိနိစ္ဆယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနုသာရေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ တတ္ထ ကိဉ္စိ အဝတ္ဝာ ပစ္ဆိမဒ္ဝယံ သန္ဓာယ ဌာနာစာဝနသ္သ နတ္ထိတာယ ဒုက္ကဋန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ထေယ္ယစိတ္တေနာတိ အတ္တနော ဝာ ပရသ္သ ဝာ ကာတုကာမတာဝသေန ဥပ္ပန္နထေယ္ယစိတ္တေန။ ဝိနာသေတုကာမတာယာတိ ဟတ္ထပာဒာဒိံ ဆိန္ဒန္တော ဝိယ ကေဝလံ ဝိနာသေတုကာမတာယ။ ပုရိမဒ္ဝယေ ကိံ ဟောတိ, ကိံ အဓိပ္ပာယေန န ကိဉ္စိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ပုရိမဒ္ဝယေ ပန။ပေ.။ ပာရာဇိက’’န္တိ။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဘိန္ဒန္တသ္သ ဝာ ဆဍ္ဍေန္တသ္သ ဝာတိ မုဂ္ဂရေန ပောထေတ္ဝာ ဘိန္ဒန္တသ္သ ဥဒကံ ဝာ ဝာလိကံ ဝာ အာကိရိတ္ဝာ ဥတ္တရာပေန္တသ္သာတိ အတ္ထော။ အယုတ္တန္တိ စေတိ ပာဠိယံ ပုရိမပဒဒ္ဝယေပိ ဒုက္ကဋသ္သေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုရိမဒ္ဝယေ။ပေ.။ ပာရာဇိကန္တိ ဣဒံ အယုတ္တ’’န္တိ ယဒိ တုမ္ဟာကံ သိယာတိ အတ္ထော။ နာတိ အယုတ္တဘာဝပ္ပသင္ဂံ နိသေဓေတ္ဝာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အညထာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတော’’တိ။ ကထံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပာဠိယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ နာသေတုကာမတာပက္ခေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထသ္သ အဝိရုဇ္ဈနတော ‘‘ထေယ္ယစိတ္တပက္ခေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒန္တီ’’တိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တသ္သ သဗ္ဗသ္သပိ ဧကသ္သေဝ ဝစနတ္တာ ‘‘ဧဝမေကေ ဝဒန္တီ’’တိ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။
Ettha evaṃ vinicchayaṃ vadantīti ettha mahāaṭṭhakathāyaṃ vutte eke ācariyā evaṃ vinicchayaṃ vadanti. Pacchimadvayaṃ sandhāya vuttanti ettha purimadvaye vinicchayo heṭṭhā vuttānusārena sakkā viññātunti tattha kiñci avatvā pacchimadvayaṃ sandhāya ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭanti idaṃ vuttanti adhippāyo. Theyyacittenāti attano vā parassa vā kātukāmatāvasena uppannatheyyacittena. Vināsetukāmatāyāti hatthapādādiṃ chindanto viya kevalaṃ vināsetukāmatāya. Purimadvaye kiṃ hoti, kiṃ adhippāyena na kiñci vuttanti āha – ‘‘purimadvaye pana…pe… pārājika’’nti. Tattha vuttanayena bhindantassa vā chaḍḍentassa vāti muggarena pothetvā bhindantassa udakaṃ vā vālikaṃ vā ākiritvā uttarāpentassāti attho. Ayuttanti ceti pāḷiyaṃ purimapadadvayepi dukkaṭasseva vuttattā ‘‘purimadvaye…pe… pārājikanti idaṃ ayutta’’nti yadi tumhākaṃ siyāti attho. Nāti ayuttabhāvappasaṅgaṃ nisedhetvā tattha kāraṇamāha ‘‘aññathā gahetabbatthato’’ti. Kathaṃ panettha attho gahetabboti āha ‘‘pāḷiyaṃ hī’’tiādi. Nāsetukāmatāpakkhe heṭṭhā vuttanayeneva atthassa avirujjhanato ‘‘theyyacittapakkhe’’ti vuttaṃ. ‘‘Evaṃ vinicchayaṃ vadantī’’ti ito paṭṭhāya vuttassa sabbassapi ekasseva vacanattā ‘‘evameke vadantī’’ti nigamanavasena vuttaṃ.
ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တဝသေန ပာဠိယာ အတ္ထေ ဂယ္ဟမာနေ မဟာအဋ္ဌကထာယံ စတုန္နမ္ပိ သာမညတော ဝုတ္တသ္သ ပစ္ဆိမဒ္ဝယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝစနေ ဝိသေသာဘာဝတော ပာဠိယံ ဝုတ္တေသု စတူသု ပဒေသု ‘‘ဆဍ္ဍေတိ ဝာ အပရိဘောဂံ ဝာ ကရောတီ’’တိ ဣမေသံ ပဒာနံ ဝိသေသာဘာဝပ္ပသင္ဂတော စ သယံ အညထာ ပာဠိံ အဋ္ဌကထဉ္စ သံသန္ဒိတ္ဝာ အတ္ထံ ဒသ္သေတုကာမော ‘‘အယံ ပနေတ္ထ သာရော’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိနီတဝတ္ထုမ္ဟိ ‘‘သင္ဃသ္သ ပုဉ္ဇကိတံ တိဏံ ထေယ္ယစိတ္တော ဈာပေသီ’’သိ (ပာရာ. ၁၅၆) ဝုတ္တတ္တာ ဝိနီတဝတ္ထုမ္ဟိ တိဏဇ္ဈာပကော ဝိယာတိ ဣမိနာဝ ဌာနာ အစာဝေတုကာမောဝာတိ ဧတ္ထာပိ ထေယ္ယစိတ္တေန ဌာနာ အစာဝေတုကာမောတိ ဣဒံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဆဍ္ဍေတုကာမောယေဝာတိ ဧတ္ထာပိ ထေယ္ယစိတ္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္ဟိ ထေယ္ယစိတ္တပက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ နာသေတုကာမတာပက္ခသ္သ ဝက္ခမာနတ္တာ။ တေနေဝာဟ ‘‘နာသေတုကာမတာပက္ခေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣတရထာပိ ယုဇ္ဇတီတိ ထေယ္ယစိတ္တာဘာဝာ ဌာနာ စာဝေတုကာမသ္သပိ ဒုက္ကဋံ ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Idāni yathāvuttavasena pāḷiyā atthe gayhamāne mahāaṭṭhakathāyaṃ catunnampi sāmaññato vuttassa pacchimadvayaṃ sandhāya vuttanti vacane visesābhāvato pāḷiyaṃ vuttesu catūsu padesu ‘‘chaḍḍeti vā aparibhogaṃ vā karotī’’ti imesaṃ padānaṃ visesābhāvappasaṅgato ca sayaṃ aññathā pāḷiṃ aṭṭhakathañca saṃsanditvā atthaṃ dassetukāmo ‘‘ayaṃ panettha sāro’’tiādimāha. Vinītavatthumhi ‘‘saṅghassa puñjakitaṃ tiṇaṃ theyyacitto jhāpesī’’si (pārā. 156) vuttattā vinītavatthumhi tiṇajjhāpako viyāti imināva ṭhānā acāvetukāmovāti etthāpi theyyacittena ṭhānā acāvetukāmoti idaṃ vuttameva hotīti daṭṭhabbaṃ. Achaḍḍetukāmoyevāti etthāpi theyyacittenāti sambandhitabbaṃ. Idañhi theyyacittapakkhaṃ sandhāya vuttaṃ nāsetukāmatāpakkhassa vakkhamānattā. Tenevāha ‘‘nāsetukāmatāpakkhe panā’’tiādi. Itarathāpi yujjatīti theyyacittābhāvā ṭhānā cāvetukāmassapi dukkaṭaṃ yujjatīti vuttaṃ hoti.
ဘူမဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / ဝိနယပိဋက • Vinayapiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ • Mahāvibhaṅga / ၂. ဒုတိယပာရာဇိကံ • 2. Dutiyapārājikaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / ဝိနယပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဟာဝိဘင္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ၂. ဒုတိယပာရာဇိကံ • 2. Dutiyapārājikaṃ
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ဘူမဋ္ဌကထာဒိဝဏ္ဏနာ • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā / ဘူမဋ္ဌကထာဝဏ္ဏနာ • Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā