Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    භූමට්‌ඨකථාවණ්‌ණනා

    Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā

    94. ඵන්‌දාපෙති, සබ්‌බත්‌ථ දුක්‌කටමෙවාති එත්‌ථ ‘‘උට්‌ඨහිස්‌සාමී’’ති ඵන්‌දාපෙත්‌වා පුන අනුට්‌ඨහිත්‌වා තත්‌ථෙව සයන්‌තස්‌සපි අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගං අඵන්‌දාපෙත්‌වා එකපයොගෙන උට්‌ඨහන්‌තස්‌සපි දුක්‌කටමෙවාති දට්‌ඨබ්‌බං. අඤ්‌ඤස්‌මිං වා ගමනස්‌ස අනුපකාරෙති යථා ද්‌වාරපිදහනෙ කුම්‌භිට්‌ඨානගමනස්‌ස අනුපකාරත්‌තා අනාපත්‌ති, එවං අඤ්‌ඤස්‌මිං වා ගමනස්‌ස අනුපකාරෙ කායවචීකම්‌මෙ අනාපත්‌ති. වාචාය වාචායාති එකෙකත්‌ථදීපිකාය වාචාය වාචාය. උපලද්‌ධොති ඤාතො. පුඤ්‌ඤානි ච කරිස්‌සාමාති එත්‌ථ ‘‘මුසාවාදං කත්‌වා පුඤ්‌ඤානි කරිස්‌සාමාති වදන්‌තස්‌ස දුක්‌කටමෙවා’’ති තීසුපි ගණ්‌ඨිපදෙසු වුත්‌තං, තං ඉමස්‌මිංයෙව පදෙසෙ අට්‌ඨකථාවචනෙන විරුජ්‌ඣති. තථා හි ‘‘යං යං වචනං මුසා, තත්‌ථ තත්‌ථ පාචිත්‌තිය’’න්‌ති ච ‘‘න හි අදින්‌නාදානස්‌ස පුබ්‌බපයොගෙ පාචිත්‌තියට්‌ඨානෙ දුක්‌කටං නාම අත්‌ථී’’ති ච වක්‌ඛති. එවං පන වුත්‌තෙ න විරුජ්‌ඣති ‘‘මුසාවාදං කත්‌වා පුඤ්‌ඤානි ච කරිස්‌සාමාති වදන්‌තස්‌ස පාචිත්‌තියෙන සද්‌ධිං දුක්‌කට’’න්‌ති. තථා හි ‘‘අකප්‌පියපථවිං ඛණන්‌තානං දුක්‌කටෙහි සද්‌ධිං පාචිත්‌තියානීති මහාපච්‌චරියං වුත්‌ත’’න්‌ති ච ‘‘යථා ච ඉධ, එවං සබ්‌බත්‌ථ පාචිත්‌තියට්‌ඨානෙ දුක්‌කටා න මුච්‌චතී’’ති ච වක්‌ඛති. සචෙ පන කුසලචිත්‌තො ‘‘පුඤ්‌ඤානි කරිස්‌සාමා’’ති වදති, අනාපත්‌ති ‘‘බුද්‌ධපූජං වා ධම්‌මපූජං වා සඞ්‌ඝභත්‌තං වා කරිස්‌සාමාති කුසලං උප්‌පාදෙති, කුසලචිත්‌තෙන ගමනෙ අනාපත්‌තී’’ති ච ‘‘යථා ච ඉධ, එවං සබ්‌බත්‌ථ අථෙය්‍යචිත්‌තස්‌ස අනාපත්‌තී’’ති ච වක්‌ඛමානත්‌තා.

    94.Phandāpeti, sabbattha dukkaṭamevāti ettha ‘‘uṭṭhahissāmī’’ti phandāpetvā puna anuṭṭhahitvā tattheva sayantassapi aṅgapaccaṅgaṃ aphandāpetvā ekapayogena uṭṭhahantassapi dukkaṭamevāti daṭṭhabbaṃ. Aññasmiṃ vā gamanassaanupakāreti yathā dvārapidahane kumbhiṭṭhānagamanassa anupakārattā anāpatti, evaṃ aññasmiṃ vā gamanassa anupakāre kāyavacīkamme anāpatti. Vācāya vācāyāti ekekatthadīpikāya vācāya vācāya. Upaladdhoti ñāto. Puññāni ca karissāmāti ettha ‘‘musāvādaṃ katvā puññāni karissāmāti vadantassa dukkaṭamevā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ, taṃ imasmiṃyeva padese aṭṭhakathāvacanena virujjhati. Tathā hi ‘‘yaṃ yaṃ vacanaṃ musā, tattha tattha pācittiya’’nti ca ‘‘na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthī’’ti ca vakkhati. Evaṃ pana vutte na virujjhati ‘‘musāvādaṃ katvā puññāni ca karissāmāti vadantassa pācittiyena saddhiṃ dukkaṭa’’nti. Tathā hi ‘‘akappiyapathaviṃ khaṇantānaṃ dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānīti mahāpaccariyaṃ vutta’’nti ca ‘‘yathā ca idha, evaṃ sabbattha pācittiyaṭṭhāne dukkaṭā na muccatī’’ti ca vakkhati. Sace pana kusalacitto ‘‘puññāni karissāmā’’ti vadati, anāpatti ‘‘buddhapūjaṃ vā dhammapūjaṃ vā saṅghabhattaṃ vā karissāmāti kusalaṃ uppādeti, kusalacittena gamane anāpattī’’ti ca ‘‘yathā ca idha, evaṃ sabbattha atheyyacittassa anāpattī’’ti ca vakkhamānattā.

    පමාදලිඛිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බන්‌ති අපරභාගෙ පොත්‌ථකාරුළ්‌හකාලෙ පමජ්‌ජිත්‌වා ලිඛිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. පාළියං සෙසඅට්‌ඨකථාසු ච ‘‘කුදාලං වා පිටකං වා’’ති ඉදමෙව ද්‌වයං වත්‌වා වාසිඵරසූනං අවුත්‌තත්‌තා තෙසම්‌පි සඞ්‌ඛෙපට්‌ඨකථාදීසු ආගතභාවං දස්‌සෙතුං ‘‘සඞ්‌ඛෙපට්‌ඨකථායං පන මහාපච්‌චරියඤ්‌චා’’තිආදි වුත්‌තං. ථෙය්‍යචිත්‌තෙන කතත්‌තා ‘‘දුක්‌කටෙහි සද්‌ධිං පාචිත්‌තියානී’’ති වුත්‌තං. තතො පරං සබ්‌බකිරියාසූති බීජග්‌ගහණතො පරං කත්‌තබ්‌බකිරියාසු. සබ්‌බං පුරිමනයෙනෙවාති යාව පිටකපරියොසානා හත්‌ථවාරපදවාරෙසු දුක්‌කටං.

    Pamādalikhitanti veditabbanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhitanti veditabbaṃ. Pāḷiyaṃ sesaaṭṭhakathāsu ca ‘‘kudālaṃ vā piṭakaṃ vā’’ti idameva dvayaṃ vatvā vāsipharasūnaṃ avuttattā tesampi saṅkhepaṭṭhakathādīsu āgatabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘saṅkhepaṭṭhakathāyaṃ pana mahāpaccariyañcā’’tiādi vuttaṃ. Theyyacittena katattā ‘‘dukkaṭehi saddhiṃ pācittiyānī’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ sabbakiriyāsūti bījaggahaṇato paraṃ kattabbakiriyāsu. Sabbaṃ purimanayenevāti yāva piṭakapariyosānā hatthavārapadavāresu dukkaṭaṃ.

    ථෙරෙහි දස්‌සිතන්‌ති පුබ්‌බපයොගසහපයොගදුක්‌කටෙසු අසම්‌මොහත්‌ථං සමොධානෙත්‌වා ධම්‌මසඞ්‌ගාහකත්‌ථෙරෙහි දස්‌සිතං. ‘‘සබ්‌බෙසම්‌පි දුක්‌කටානං ඉමෙසුයෙව අට්‌ඨසු සඞ්‌ගහෙතබ්‌බභාවතො ඉතරෙහි සත්‌තහි දුක්‌කටෙහි විනිමුත්‌තං විනයදුක්‌කටෙයෙව සඞ්‌ගහෙතබ්‌බ’’න්‌ති වදන්‌ති. දසවිධං රතනන්‌ති ‘‘මුත්‌තා මණි වෙළුරියො සඞ්‌ඛො සිලා පවාළං රජතං ජාතරූපං ලොහිතඞ්‌ගො මසාරගල්‌ල’’න්‌ති එවමාගතං දසවිධං රතනං.

    Therehi dassitanti pubbapayogasahapayogadukkaṭesu asammohatthaṃ samodhānetvā dhammasaṅgāhakattherehi dassitaṃ. ‘‘Sabbesampi dukkaṭānaṃ imesuyeva aṭṭhasu saṅgahetabbabhāvato itarehi sattahi dukkaṭehi vinimuttaṃ vinayadukkaṭeyeva saṅgahetabba’’nti vadanti. Dasavidhaṃ ratananti ‘‘muttā maṇi veḷuriyo saṅkho silā pavāḷaṃ rajataṃ jātarūpaṃ lohitaṅgo masāragalla’’nti evamāgataṃ dasavidhaṃ ratanaṃ.

    ‘‘මණි මුත්‌තා වෙළුරියො ච සඞ්‌ඛො,

    ‘‘Maṇi muttā veḷuriyo ca saṅkho,

    සිලා පවාළං රජතඤ්‌ච හෙමං;

    Silā pavāḷaṃ rajatañca hemaṃ;

    සලොහිතඞ්‌ගඤ්‌ච මසාරගල්‌ලං,

    Salohitaṅgañca masāragallaṃ,

    දසෙති ධීරො රතනානි ජඤ්‌ඤා’’ති. –

    Daseti dhīro ratanāni jaññā’’ti. –

    හි වුත්‌තං.

    Hi vuttaṃ.

    සත්‌තවිධං ධඤ්‌ඤන්‌ති සාලි වීහි යවො කඞ්‌ගු කුද්‍රූසො වරකො ගොධුමොති ඉදං සත්‌තවිධං ධඤ්‌ඤං. ආවුධභණ්‌ඩාදින්‌ති ආදි-සද්‌දෙන තූරියභණ්‌ඩඉත්‌ථිරූපාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති. අනාමසිතබ්‌බෙ වත්‌ථුම්‌හි දුක්‌කටං අනාමාසදුක්‌කටං. දුරුපචිණ්‌ණදුක්‌කටන්‌ති ‘‘න කත්‌තබ්‌බ’’න්‌ති වාරිතස්‌ස කතත්‌තා දුට්‌ඨු ආචිණ්‌ණං චරිතන්‌ති දුරුපචිණ්‌ණං, තස්‌මිං දුක්‌කටං දුරුපචිණ්‌ණදුක්‌කටං. විනයෙ පඤ්‌ඤත්‌තං දුක්‌කටං විනයදුක්‌කටං. ‘‘සඞ්‌ඝභෙදාය පරක්‌කමතී’’ති සුත්‌වා තංනිවාරණත්‌ථාය ඤාතෙ අත්‌ථෙ අවදන්‌තස්‌ස ඤාතදුක්‌කටං. එකාදස සමනුභාසනා නාම භික්‌ඛුපාතිමොක්‌ඛෙ චත්‌තාරො යාවතතියකා සඞ්‌ඝාදිසෙසා, අරිට්‌ඨසික්‌ඛාපදන්‌ති පඤ්‌ච, භික්‌ඛුනීපාතිමොක්‌ඛෙ එකං යාවතතියකං පාරාජිකං, චත්‌තාරො සඞ්‌ඝාදිසෙසා, චණ්‌ඩකාළීසික්‌ඛාපදන්‌ති ඡ. වස්‌සාවාසාදිං පටිස්‌සුණිත්‌වා න සම්‌පාදෙන්‌තස්‌ස පටිස්‌සවනිමිත්‌තං දුක්‌කටං පටිස්‌සවදුක්‌කටං.

    Sattavidhaṃdhaññanti sāli vīhi yavo kaṅgu kudrūso varako godhumoti idaṃ sattavidhaṃ dhaññaṃ. Āvudhabhaṇḍādinti ādi-saddena tūriyabhaṇḍaitthirūpādiṃ saṅgaṇhāti. Anāmasitabbe vatthumhi dukkaṭaṃ anāmāsadukkaṭaṃ. Durupaciṇṇadukkaṭanti ‘‘na kattabba’’nti vāritassa katattā duṭṭhu āciṇṇaṃ caritanti durupaciṇṇaṃ, tasmiṃ dukkaṭaṃ durupaciṇṇadukkaṭaṃ. Vinaye paññattaṃ dukkaṭaṃ vinayadukkaṭaṃ. ‘‘Saṅghabhedāya parakkamatī’’ti sutvā taṃnivāraṇatthāya ñāte atthe avadantassa ñātadukkaṭaṃ. Ekādasa samanubhāsanā nāma bhikkhupātimokkhe cattāro yāvatatiyakā saṅghādisesā, ariṭṭhasikkhāpadanti pañca, bhikkhunīpātimokkhe ekaṃ yāvatatiyakaṃ pārājikaṃ, cattāro saṅghādisesā, caṇḍakāḷīsikkhāpadanti cha. Vassāvāsādiṃ paṭissuṇitvā na sampādentassa paṭissavanimittaṃ dukkaṭaṃ paṭissavadukkaṭaṃ.

    පුබ්‌බසහපයොගෙ ච, අනාමාසදුරුපචිණ්‌ණෙ;

    Pubbasahapayoge ca, anāmāsadurupaciṇṇe;

    විනයෙ චෙව ඤාතෙ ච, ඤත්‌තියා ච පටිස්‌සවෙ;

    Vinaye ceva ñāte ca, ñattiyā ca paṭissave;

    අට්‌ඨෙතෙ දුක්‌කටා වුත්‌තා, විනයෙ විනයඤ්‌ඤුනා.

    Aṭṭhete dukkaṭā vuttā, vinaye vinayaññunā.

    සහපයොගතො පට්‌ඨාය චෙත්‌ථ පුරිමා පුරිමා ආපත්‌තියො පටිප්‌පස්‌සම්‌භන්‌තීති ආහ ‘‘අථ ධුරනික්‌ඛෙපං අකත්‌වා’’තිආදි. තත්‌ථ ‘‘ධුරනික්‌ඛෙපං අකත්‌වා’’ති වුත්‌තත්‌තා ධුරනික්‌ඛෙපං කත්‌වා ඛණන්‌තස්‌ස පුරිමාපත්‌තියො න පටිප්‌පස්‌සම්‌භන්‌තීති දට්‌ඨබ්‌බං. වියූහනදුක්‌කටං පටිප්‌පස්‌සම්‌භති, උද්‌ධරණදුක්‌කටෙ පතිට්‌ඨාතීති ඉදං පාළියං ආගතානුක්‌කමෙන දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. යදි පන පංසුං උද්‌ධරිත්‌වා සඋස්‌සාහොව පුන ඛණති, උද්‌ධරණදුක්‌කටං පටිප්‌පස්‌සම්‌භති, ඛණනදුක්‌කටෙ පතිට්‌ඨාති.

    Sahapayogato paṭṭhāya cettha purimā purimā āpattiyo paṭippassambhantīti āha ‘‘atha dhuranikkhepaṃ akatvā’’tiādi. Tattha ‘‘dhuranikkhepaṃ akatvā’’ti vuttattā dhuranikkhepaṃ katvā khaṇantassa purimāpattiyo na paṭippassambhantīti daṭṭhabbaṃ. Viyūhanadukkaṭaṃ paṭippassambhati, uddharaṇadukkaṭe patiṭṭhātīti idaṃ pāḷiyaṃ āgatānukkamena dassetuṃ vuttaṃ. Yadi pana paṃsuṃ uddharitvā saussāhova puna khaṇati, uddharaṇadukkaṭaṃ paṭippassambhati, khaṇanadukkaṭe patiṭṭhāti.

    කතං කරණං කිරියාති අත්‌ථතො එකන්‌ති ආහ ‘‘විරූපා සා කිරියා’’ති. ඉදානි වුත්‌තමෙවත්‌ථං පරිවාරපාළියා නිදස්‌සෙන්‌තො ‘‘වුත්‌තම්‌පි චෙත’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ අපරද්‌ධං විරද්‌ධං ඛලිතන්‌ති සබ්‌බමෙතං යඤ්‌ච දුක්‌කටන්‌ති එත්‌ථ වුත්‌තස්‌ස දුක්‌කටස්‌ස පරියායවචනං. යඤ්‌හි දුට්‌ඨු කතං, විරූපං වා කතං , තං දුක්‌කටං. තං පනෙතං යථා සත්‌ථාරා වුත්‌තං, එවං අකතත්‌තා අපරද්‌ධං, කුසලං විරජ්‌ඣිත්‌වා පවත්‌තත්‌තා විරද්‌ධං, අරියවංසප්‌පටිපදං අනාරුළ්‌හත්‌තා ඛලිතං. යං මනුස්‌සො කරෙති ඉදං පනෙත්‌ථ ඔපම්‌මනිදස්‌සනං. තස්‌සත්‌ථො – යථා යං ලොකෙ මනුස්‌සො ආවි වා යදි වා රහො පාපං කරොති, තං දුක්‌කටන්‌ති පවෙදෙන්‌ති, එවමිදම්‌පි බුද්‌ධපටිකුට්‌ඨෙන ලාමකභාවෙන පාපං, තස්‌මා දුක්‌කටන්‌ති වෙදිතබ්‌බන්‌ති.

    Kataṃ karaṇaṃ kiriyāti atthato ekanti āha ‘‘virūpā sā kiriyā’’ti. Idāni vuttamevatthaṃ parivārapāḷiyā nidassento ‘‘vuttampi ceta’’ntiādimāha. Tattha aparaddhaṃ viraddhaṃ khalitanti sabbametaṃ yañca dukkaṭanti ettha vuttassa dukkaṭassa pariyāyavacanaṃ. Yañhi duṭṭhu kataṃ, virūpaṃ vā kataṃ , taṃ dukkaṭaṃ. Taṃ panetaṃ yathā satthārā vuttaṃ, evaṃ akatattā aparaddhaṃ, kusalaṃ virajjhitvā pavattattā viraddhaṃ, ariyavaṃsappaṭipadaṃ anāruḷhattā khalitaṃ. Yaṃ manusso kareti idaṃ panettha opammanidassanaṃ. Tassattho – yathā yaṃ loke manusso āvi vā yadi vā raho pāpaṃ karoti, taṃ dukkaṭanti pavedenti, evamidampi buddhapaṭikuṭṭhena lāmakabhāvena pāpaṃ, tasmā dukkaṭanti veditabbanti.

    යථා දුක්‌ඛා, කුච්‌ඡිතා වා ගති දුගතීති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘දුග්‌ගතී’’ති වුත්‌තං, යථා ච කටුකං ඵලමෙතස්‌සාති කටුකඵලන්‌ති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘කටුකප්‌ඵල’’න්‌ති වුත්‌තං, එවමිධාපි ථූලත්‌තා අච්‌චයත්‌තා ච ථූලච්‌චයන්‌ති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘ථුල්‌ලච්‌චය’’න්‌ති වුත්‌තන්‌ති දස්‌සෙතුං ‘‘සම්‌පරායෙ ච දුග්‌ගතී’’තිආදිමාහ. සංයොගෙ පන කතෙ සංයොගපරස්‌ස රස්‌සත්‌තං සිද්‌ධමෙවාති මනසි කත්‌වා ‘‘සංයොගභාවො වෙදිතබ්‌බො’’ති එත්‌තකමෙව වුත්‌තං. එකස්‌ස මූලෙති එකස්‌ස සන්‌තිකෙ. අච්‌චයො තෙන සමො නත්‌ථීති දෙසනාගාමීසු අච්‌චයෙසු තෙන සමො ථූලො අච්‌චයො නත්‌ථි. තෙනෙතං ඉති වුච්‌චතීති ථූලත්‌තා අච්‌චයස්‌ස එතං ථුල්‌ලච්‌චයන්‌ති වුච්‌චතීති අත්‌ථො.

    Yathā dukkhā, kucchitā vā gati dugatīti vattabbe ‘‘duggatī’’ti vuttaṃ, yathā ca kaṭukaṃ phalametassāti kaṭukaphalanti vattabbe ‘‘kaṭukapphala’’nti vuttaṃ, evamidhāpi thūlattā accayattā ca thūlaccayanti vattabbe ‘‘thullaccaya’’nti vuttanti dassetuṃ ‘‘samparāye ca duggatī’’tiādimāha. Saṃyoge pana kate saṃyogaparassa rassattaṃ siddhamevāti manasi katvā ‘‘saṃyogabhāvo veditabbo’’ti ettakameva vuttaṃ. Ekassa mūleti ekassa santike. Accayo tena samo natthīti desanāgāmīsu accayesu tena samo thūlo accayo natthi. Tenetaṃ iti vuccatīti thūlattā accayassa etaṃ thullaccayanti vuccatīti attho.

    ‘‘සබ්‌බත්‌ථාපි ආමසනෙ දුක්‌කටං ඵන්‌දාපනෙ ථුල්‌ලච්‌චයඤ්‌ච විසුං විසුං ථෙය්‍යචිත්‌තෙන ආමසනඵන්‌දාපනපයොගං කරොන්‌තස්‌සෙව හොති, එකපයොගෙන ගණ්‌හන්‌තස්‌ස පන උද්‌ධාරෙ පාරාජිකමෙව, න දුක්‌කටථුල්‌ලච්‌චයානී’’ති වදන්‌ති. සහපයොගං පන අකත්‌වාති එත්‌ථ ‘‘පුබ්‌බපයොගෙ ආපන්‌නාපත්‌තීනං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධියා අභාවතො සහපයොගං කත්‌වාපි ලජ්‌ජිධම්‌මං ඔක්‌කන්‌තෙන පුබ්‌බපයොගෙ ආපන්‌නාපත්‌තියො දෙසෙතබ්‌බා’’ති තීසුපි ගණ්‌ඨිපදෙසු වුත්‌තං. අට්‌ඨකථාවචනං පන කතෙ සහපයොගෙ පුබ්‌බපයොගෙ ආපන්‌නාපත්‌තීනම්‌පි පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිං දීපෙති, අඤ්‌ඤථා ‘‘සහපයොගං පන අකත්‌වා’’ති ඉදං විසෙසනමෙව නිරත්‌ථකං සියා. යඤ්‌ච හෙට්‌ඨා වුත්‌තං ‘‘සචෙ පනස්‌ස තත්‌ථජාතකෙ තිණරුක්‌ඛලතාදිම්‌හි ඡින්‌නෙපි ලජ්‌ජිධම්‌මො ඔක්‌කමති, සංවරො උප්‌පජ්‌ජති, ඡෙදනපච්‌චයා දුක්‌කටං දෙසෙත්‌වා මුච්‌චතී’’ති, තම්‌පි සහපයොගෙ කතෙ පුබ්‌බපයොගෙ ආපන්‌නාපත්‌තීනං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිමෙව දීපෙති සහපයොගෙ ඡෙදනපච්‌චයා ආපන්‌නදුක්‌කටස්‌සෙව දෙසනාය වුත්‌තත්‌තා. සහපයොගතො පට්‌ඨායෙවාති ච ඉදං සහපයොගං පත්‌තස්‌ස තතො පුබ්‌බෙ ආපන්‌නානං පුබ්‌බපයොගාපත්‌තීනම්‌පි පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිං දීපෙති. තෙන හි අයමත්‌ථො විඤ්‌ඤායති ‘‘යාව සහපයොගං න පාපුණාති, තාව පුබ්‌බෙ ආපන්‌නාපත්‌තීනං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධි න හොති, සහපයොගං පත්‌තකාලතො පන පට්‌ඨාය තාසම්‌පි පටිප්‌පස්‌සද්‌ධි හොතී’’ති, තස්‌මා සුට්‌ඨු උපපරික්‌ඛිත්‌වා යුත්‌තතරං ගහෙතබ්‌බං.

    ‘‘Sabbatthāpi āmasane dukkaṭaṃ phandāpane thullaccayañca visuṃ visuṃ theyyacittena āmasanaphandāpanapayogaṃ karontasseva hoti, ekapayogena gaṇhantassa pana uddhāre pārājikameva, na dukkaṭathullaccayānī’’ti vadanti. Sahapayogaṃ pana akatvāti ettha ‘‘pubbapayoge āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhiyā abhāvato sahapayogaṃ katvāpi lajjidhammaṃ okkantena pubbapayoge āpannāpattiyo desetabbā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Aṭṭhakathāvacanaṃ pana kate sahapayoge pubbapayoge āpannāpattīnampi paṭippassaddhiṃ dīpeti, aññathā ‘‘sahapayogaṃ pana akatvā’’ti idaṃ visesanameva niratthakaṃ siyā. Yañca heṭṭhā vuttaṃ ‘‘sace panassa tatthajātake tiṇarukkhalatādimhi chinnepi lajjidhammo okkamati, saṃvaro uppajjati, chedanapaccayā dukkaṭaṃ desetvā muccatī’’ti, tampi sahapayoge kate pubbapayoge āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhimeva dīpeti sahapayoge chedanapaccayā āpannadukkaṭasseva desanāya vuttattā. Sahapayogato paṭṭhāyevāti ca idaṃ sahapayogaṃ pattassa tato pubbe āpannānaṃ pubbapayogāpattīnampi paṭippassaddhiṃ dīpeti. Tena hi ayamattho viññāyati ‘‘yāva sahapayogaṃ na pāpuṇāti, tāva pubbe āpannāpattīnaṃ paṭippassaddhi na hoti, sahapayogaṃ pattakālato pana paṭṭhāya tāsampi paṭippassaddhi hotī’’ti, tasmā suṭṭhu upaparikkhitvā yuttataraṃ gahetabbaṃ.

    බහුකාපි ආපත්‌තියො හොන්‌තු, එකමෙව දෙසෙත්‌වා මුච්‌චතීති එත්‌ථායමධිප්‌පායො – සචෙ ඛණනවියූහනුද්‌ධරණෙසු දස දස කත්‌වා ආපත්‌තියො ආපන්‌නා, තාසු උද්‌ධරණෙ දස ආපත්‌තියො දෙසෙත්‌වා මුච්‌චති විසභාගකිරියං පත්‌වා පුරිමාපුරිමාපත්‌තීනං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධත්‌තාති. ජාතිවසෙන පන සමානකිරියාය ආපන්‌නාපත්‌තියො එකත්‌තෙන ගහෙත්‌වා ‘‘එකමෙව දෙසෙත්‌වා’’ති වුත්‌තං, තස්‌මා ඉමිනාපි කුරුන්‌දට්‌ඨකථාවචනෙන පඨමං මහාඅට්‌ඨකථායං වුත්‌තපුරිමාපත්‌තිපටිප්‌පස්‌සද්‌ධිමෙව සමත්‌ථයති, න පන උභින්‌නං අට්‌ඨකථානං අත්‌ථතො නානාකරණං අත්‌ථි. අපරම්‌පෙත්‌ථ පකාරං වණ්‌ණයන්‌ති ‘‘සමානකිරියාසුපි පුරිමපුරිමඛණනපච්‌චයා ආපන්‌නාපත්‌තියො පච්‌ඡිමපච්‌ඡිමඛණනං පත්‌වා පටිප්‌පස්‌සම්‌භන්‌තීති ඉමිනා අධිප්‌පායෙන ‘පංසුඛණනාදීසු ච ලජ්‌ජිධම්‌මෙ උප්‌පන්‌නෙ බහුකාපි ආපත්‌තියො හොන්‌තු, එකමෙව දෙසෙත්‌වා මුච්‌චතීති කුරුන්‌දට්‌ඨකථායං වුත්‌ත’’’න්‌ති. ‘‘එවඤ්‌ච සති ‘බහුකාපි ආපත්‌තියො හොන්‌තූ’ති න වත්‌තබ්‌බං භවෙය්‍ය, වුත්‌තඤ්‌ච, තස්‌මා විසභාගකිරියමෙව පත්‌වා පුරිමාපත්‌තීනං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිං ඉච්‌ඡන්‌තෙනෙව බහුකාසුපි ආපත්‌තීසු එකමෙව දෙසෙත්‌වා මුච්‌චතීති ඉමස්‌මිං ඨානෙ විසුංයෙවෙකො දෙසනාක්‌කමො දස්‌සිතො’’තිපි වදන්‌ති. අයමෙතෙසං අධිප්‌පායො – යථා ඉධ පුරිමාපත්‌තීනං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධි අට්‌ඨකථාචරියප්‌පමාණෙන ගහිතා, එවං බහුකාසුපි ආපත්‌තීසු එකමෙව දෙසෙත්‌වා මුච්‌චතීති ඉදම්‌පි ඉධ අට්‌ඨකථාචරියප්‌පමාණතොයෙව වෙදිතබ්‌බං. යථා ච පාළියං පාචිත්‌තියට්‌ඨානෙපි දුක්‌කටමෙව හොතීති ඉධ ආවෙණිකං කත්‌වා ආපත්‌තිවිසෙසො දස්‌සිතො, එවං පුරිමාපත්‌තීනං පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවිසෙසො ච දෙසනාවිසෙසො ච අට්‌ඨකථාචරියෙහි දස්‌සිතොති.

    Bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti etthāyamadhippāyo – sace khaṇanaviyūhanuddharaṇesu dasa dasa katvā āpattiyo āpannā, tāsu uddharaṇe dasa āpattiyo desetvā muccati visabhāgakiriyaṃ patvā purimāpurimāpattīnaṃ paṭippassaddhattāti. Jātivasena pana samānakiriyāya āpannāpattiyo ekattena gahetvā ‘‘ekameva desetvā’’ti vuttaṃ, tasmā imināpi kurundaṭṭhakathāvacanena paṭhamaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttapurimāpattipaṭippassaddhimeva samatthayati, na pana ubhinnaṃ aṭṭhakathānaṃ atthato nānākaraṇaṃ atthi. Aparampettha pakāraṃ vaṇṇayanti ‘‘samānakiriyāsupi purimapurimakhaṇanapaccayā āpannāpattiyo pacchimapacchimakhaṇanaṃ patvā paṭippassambhantīti iminā adhippāyena ‘paṃsukhaṇanādīsu ca lajjidhamme uppanne bahukāpi āpattiyo hontu, ekameva desetvā muccatīti kurundaṭṭhakathāyaṃ vutta’’’nti. ‘‘Evañca sati ‘bahukāpi āpattiyo hontū’ti na vattabbaṃ bhaveyya, vuttañca, tasmā visabhāgakiriyameva patvā purimāpattīnaṃ paṭippassaddhiṃ icchanteneva bahukāsupi āpattīsu ekameva desetvā muccatīti imasmiṃ ṭhāne visuṃyeveko desanākkamo dassito’’tipi vadanti. Ayametesaṃ adhippāyo – yathā idha purimāpattīnaṃ paṭippassaddhi aṭṭhakathācariyappamāṇena gahitā, evaṃ bahukāsupi āpattīsu ekameva desetvā muccatīti idampi idha aṭṭhakathācariyappamāṇatoyeva veditabbaṃ. Yathā ca pāḷiyaṃ pācittiyaṭṭhānepi dukkaṭameva hotīti idha āveṇikaṃ katvā āpattiviseso dassito, evaṃ purimāpattīnaṃ paṭippassaddhiviseso ca desanāviseso ca aṭṭhakathācariyehi dassitoti.

    හෙට්‌ඨතො ඔසීදෙන්‌තොති ‘‘සාමිකෙසු ආගන්‌ත්‌වා අපස්‌සිත්‌වා ගතෙසු ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති ථෙය්‍යචිත්‌තෙන හෙට්‌ඨාභූමියං ඔසීදෙන්‌තො. බුන්‌දෙනාති කුම්‌භියා හෙට්‌ඨිමතලෙන. එවං එකට්‌ඨානෙ ඨිතාය කුම්‌භියා ඨානාචාවනං ඡහි ආකාරෙහි වෙදිතබ්‌බන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. වලයං නීහරති, පාරාජිකන්‌ති ආකාසගතං අකත්‌වා ඝංසිත්‌වා නීහරන්‌තස්‌ස ඡින්‌නකොටිතො නීහටමත්‌තෙ පාරාජිකං. ඉතො චිතො ච සාරෙතීති ඝංසන්‌තොයෙව ආකාසගතං අකත්‌වා සාරෙති.

    Heṭṭhato osīdentoti ‘‘sāmikesu āgantvā apassitvā gatesu gaṇhissāmī’’ti theyyacittena heṭṭhābhūmiyaṃ osīdento. Bundenāti kumbhiyā heṭṭhimatalena. Evaṃ ekaṭṭhāne ṭhitāya kumbhiyā ṭhānācāvanaṃ chahi ākārehi veditabbanti sambandho. Valayaṃ nīharati, pārājikanti ākāsagataṃ akatvā ghaṃsitvā nīharantassa chinnakoṭito nīhaṭamatte pārājikaṃ. Ito cito ca sāretīti ghaṃsantoyeva ākāsagataṃ akatvā sāreti.

    ඡින්‌නමත්‌තෙ පාරාජිකන්‌ති අවස්‌සං චෙ පතති, ඡින්‌නමත්‌තෙ පාරාජිකං. පරිච්‌ඡෙදොති ‘‘පඤ්‌චමාසකං වා අතිරෙකපඤ්‌චමාසකං වා’’ති වුත්‌තගණනපරිච්‌ඡෙදො. අපබ්‍යූහන්‌තොති ‘‘හෙට්‌ඨා ඨිතං ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති හත්‌ථෙන ද්‌විධා කරොන්‌තො. උපඩ්‌ඪකුම්‌භියන්‌ති උපඩ්‌ඪපුණ්‌ණාය කුම්‌භියා. නනු ච අට්‌ඨකථාචරියප්‌පමාණෙන සඞ්‌ඛෙපට්‌ඨකථාදීසු වුත්‌තම්‌පි කස්‌මා න ගහෙතබ්‌බන්‌ති ආහ – ‘‘විනයවිනිච්‌ඡයෙ හි ආගතෙ ගරුකෙ ඨාතබ්‌බ’’න්‌ති. විනයධම්‌මතාති විනයගරුකානං ධම්‌මතා. විනයගරුකා හි විනයවිනිච්‌ඡයෙ ආගතෙ ගරුකෙ තිට්‌ඨන්‌ති. විනයගරුකතාබ්‍යාපනත්‌ථඤ්‌හි විනයගරුකොයෙවෙත්‌ථ විනය-සද්‌දෙන වුත්‌තො, විනයස්‌ස වා එසා ධම්‌මතා තෙසං ගරුගාරවට්‌ඨානස්‌ස විනයවිසයත්‌තා.

    Chinnamattepārājikanti avassaṃ ce patati, chinnamatte pārājikaṃ. Paricchedoti ‘‘pañcamāsakaṃ vā atirekapañcamāsakaṃ vā’’ti vuttagaṇanaparicchedo. Apabyūhantoti ‘‘heṭṭhā ṭhitaṃ gaṇhissāmī’’ti hatthena dvidhā karonto. Upaḍḍhakumbhiyanti upaḍḍhapuṇṇāya kumbhiyā. Nanu ca aṭṭhakathācariyappamāṇena saṅkhepaṭṭhakathādīsu vuttampi kasmā na gahetabbanti āha – ‘‘vinayavinicchaye hi āgate garuke ṭhātabba’’nti. Vinayadhammatāti vinayagarukānaṃ dhammatā. Vinayagarukā hi vinayavinicchaye āgate garuke tiṭṭhanti. Vinayagarukatābyāpanatthañhi vinayagarukoyevettha vinaya-saddena vutto, vinayassa vā esā dhammatā tesaṃ garugāravaṭṭhānassa vinayavisayattā.

    ඉදානි සඞ්‌ඛෙපට්‌ඨකථාදීසු වුත්‌තං පාළියාපි න සමෙතීති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘අපිචා’’තිආදි. භාජනන්‌ති පත්‌තාදිභාජනං. පත්‌තාදිං අපූරෙත්‌වා ගණ්‌හන්‌තස්‌ස අනුද්‌ධටෙපි මුඛවට්‌ටිපරිච්‌ඡෙදො හොති, පූරෙත්‌වා ගණ්‌හන්‌තස්‌ස පන උද්‌ධරණකාලෙ හොතීති ආහ ‘‘මුඛවට්‌ටිපරිච්‌ඡෙදෙන වා උද්‌ධාරෙන වා’’ති. යදා පන තෙලකුම්‌භීආදීසු තෙලාදීනං අබහුභාවතො භාජනං නිමුජ්‌ජාපෙත්‌වා ගණ්‌හිතුං න සක්‌කා හොති, තදා මුඛවට්‌ටිපරිච්‌ඡෙදෙනෙව හොති. චික්‌කනන්‌ති ථද්‌ධං. ආකඩ්‌ඪනවිකඩ්‌ඪනයොග්‌ගන්‌ති එත්‌ථ අභිමුඛං කඩ්‌ඪනං ආකඩ්‌ඪනං, පරතො කඩ්‌ඪනං විකඩ්‌ඪනං. පටිනීහරිතුන්‌ති අත්‌තනො භාජනතො පටිනීහරිතුං. හත්‌ථතො මුත්‌තමත්‌තෙ පාරාජිකන්‌ති ථෙය්‍යචිත්‌තෙන පරසන්‌තකග්‌ගහණපයොගස්‌ස කතත්‌තා. මහාඅට්‌ඨකථායමෙව ‘‘සචෙපි මරියාදං දුබ්‌බලං කත්‌වා සුක්‌ඛතළාකස්‌ස උදකනිබ්‌බහනට්‌ඨානං උදකනිද්‌ධමනතුම්‌බං වා පිදහති, අඤ්‌ඤතො ච ගමනමග්‌ගෙ වා පාළිං බන්‌ධති, සුක්‌ඛමාතිකං වා උජුං කරොති, පච්‌ඡා දෙවෙ වුට්‌ඨෙ උදකං ආගන්‌ත්‌වා මරියාදං භින්‌දති, සබ්‌බත්‌ථ භණ්‌ඩදෙය්‍ය’’න්‌ති වුත්‌තත්‌තා ‘‘තං පන තත්‌ථෙව සුක්‌ඛතළාකෙ සුක්‌ඛමාතිකාය උජුකරණවිනිච්‌ඡයෙන විරුජ්‌ඣතී’’ති වුත්‌තං.

    Idāni saṅkhepaṭṭhakathādīsu vuttaṃ pāḷiyāpi na sametīti dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. Bhājananti pattādibhājanaṃ. Pattādiṃ apūretvā gaṇhantassa anuddhaṭepi mukhavaṭṭiparicchedo hoti, pūretvā gaṇhantassa pana uddharaṇakāle hotīti āha ‘‘mukhavaṭṭiparicchedena vā uddhārena vā’’ti. Yadā pana telakumbhīādīsu telādīnaṃ abahubhāvato bhājanaṃ nimujjāpetvā gaṇhituṃ na sakkā hoti, tadā mukhavaṭṭiparicchedeneva hoti. Cikkananti thaddhaṃ. Ākaḍḍhanavikaḍḍhanayogganti ettha abhimukhaṃ kaḍḍhanaṃ ākaḍḍhanaṃ, parato kaḍḍhanaṃ vikaḍḍhanaṃ. Paṭinīharitunti attano bhājanato paṭinīharituṃ. Hatthato muttamatte pārājikanti theyyacittena parasantakaggahaṇapayogassa katattā. Mahāaṭṭhakathāyameva ‘‘sacepi mariyādaṃ dubbalaṃ katvā sukkhataḷākassa udakanibbahanaṭṭhānaṃ udakaniddhamanatumbaṃ vā pidahati, aññato ca gamanamagge vā pāḷiṃ bandhati, sukkhamātikaṃ vā ujuṃ karoti, pacchā deve vuṭṭhe udakaṃ āgantvā mariyādaṃ bhindati, sabbattha bhaṇḍadeyya’’nti vuttattā ‘‘taṃ pana tattheva sukkhataḷāke sukkhamātikāya ujukaraṇavinicchayena virujjhatī’’ti vuttaṃ.

    අවහාරලක්‌ඛණන්‌ති පඤ්‌චවීසතියා අවහාරෙසු එකම්‌පි අවහාරලක්‌ඛණං, ඨානාචාවනපයොගො එව වා. උද්‌ධාරෙති කුම්‌භියා ඵුට්‌ඨට්‌ඨානතො කෙසග්‌ගමත්‌තෙපි උද්‌ධටෙ. යුත්‌තන්‌ති ඨානාචාවනපයොගසබ්‌භාවතො යුත්‌තං. සඞ්‌ගොපනත්‌ථායාති ඉමිනා සුද්‌ධචිත්‌තතං දස්‌සෙති. පලිබුජ්‌ඣිස්‌සතීති නිවාරෙස්‌සති. වුත්‌තනයෙනෙව පාරාජිකන්‌ති හත්‌ථතො මුත්‌තමත්‌තෙයෙව පාරාජිකං. සුද්‌ධචිත්‌තොව උද්‌ධරතීති කුම්‌භියං තෙලස්‌ස ආකිරණතො පුරෙතරමෙව සුද්‌ධචිත්‌තො නික්‌ඛිපිත්‌වා පච්‌ඡා සුද්‌ධචිත්‌තොව උද්‌ධරති. නෙව අවහාරොති ථෙය්‍යචිත්‌තෙන අවහරණපයොගස්‌ස අකතත්‌තා. අත්‌තනො භාජනත්‌තා පන ‘‘න ගීවා’’ති වුත්‌තං, අනාපත්‌තිමත්‌තමෙව වුත්‌තං, න පන එවං විචාරිතන්‌ති අධිප්‌පායො. අථ වා අනාපත්‌තිමත්‌තමෙව වුත්‌තන්‌ති ඉමිනාපි තත්‌ථ ‘‘ගීවා’’ති වචනාභාවතො ‘‘න ගීවා’’ති පුබ්‌බෙ වුත්‌තමහාඅට්‌ඨකථාවාදමෙව පතිට්‌ඨාපෙති, පච්‌ඡා දස්‌සිතෙන කුරුන්‌දිවාදෙනපි මහාඅට්‌ඨකථාවාදොව සමත්‌ථිතො. අත්‌තනො භණ්‌ඩන්‌ති තෙලාකිරණතො පුරෙතරමෙව අත්‌තනො කුම්‌භියං සුද්‌ධචිත්‌තෙන ඨපිතං පීතතෙලං අත්‌තනො පරික්‌ඛාරං. සම්‌මොහට්‌ඨානන්‌ති ආපත්‌තිවිනිච්‌ඡයවසෙන සම්‌මොහට්‌ඨානං.

    Avahāralakkhaṇanti pañcavīsatiyā avahāresu ekampi avahāralakkhaṇaṃ, ṭhānācāvanapayogo eva vā. Uddhāreti kumbhiyā phuṭṭhaṭṭhānato kesaggamattepi uddhaṭe. Yuttanti ṭhānācāvanapayogasabbhāvato yuttaṃ. Saṅgopanatthāyāti iminā suddhacittataṃ dasseti. Palibujjhissatīti nivāressati. Vuttanayeneva pārājikanti hatthato muttamatteyeva pārājikaṃ. Suddhacittovauddharatīti kumbhiyaṃ telassa ākiraṇato puretarameva suddhacitto nikkhipitvā pacchā suddhacittova uddharati. Neva avahāroti theyyacittena avaharaṇapayogassa akatattā. Attano bhājanattā pana ‘‘na gīvā’’ti vuttaṃ, anāpattimattameva vuttaṃ, na pana evaṃ vicāritanti adhippāyo. Atha vā anāpattimattameva vuttanti imināpi tattha ‘‘gīvā’’ti vacanābhāvato ‘‘na gīvā’’ti pubbe vuttamahāaṭṭhakathāvādameva patiṭṭhāpeti, pacchā dassitena kurundivādenapi mahāaṭṭhakathāvādova samatthito. Attano bhaṇḍanti telākiraṇato puretarameva attano kumbhiyaṃ suddhacittena ṭhapitaṃ pītatelaṃ attano parikkhāraṃ. Sammohaṭṭhānanti āpattivinicchayavasena sammohaṭṭhānaṃ.

    බහිගතං නාම හොතීති තතො පට්‌ඨාය තෙලස්‌ස අට්‌ඨානභාවතො අධොමුඛභාවතො ච බහිගතං නාම හොති. අන්‌තො පට්‌ඨාය ඡිද්‌දෙ කරියමානෙ තෙලස්‌ස නික්‌ඛමිත්‌වා ගතගතට්‌ඨානං භාජනසඞ්‌ඛ්‍යමෙව ගච්‌ඡතීති ආහ – ‘‘බාහිරන්‌තතො පාදග්‌ඝනකෙ ගළිතෙ පාරාජික’’න්‌ති. යථා තථා වා කතස්‌සාති බාහිරන්‌තතො අබ්‌භන්‌තරතො වා පට්‌ඨාය කතස්‌ස. මජ්‌ඣෙ ඨපෙත්‌වා කතඡිද්‌දෙති මජ්‌ඣෙ ථොකං කපාලං ඨපෙත්‌වා පච්‌ඡා තං ඡින්‌දන්‌තෙන කතඡිද්‌දෙ. ‘‘මරියාදච්‌ඡෙදනෙ අන්‌තො ඨත්‌වා බහිමුඛො ඡින්‌දන්‌තො බහි අන්‌තෙන කාරෙතබ්‌බො, බහි ඨත්‌වා අන්‌තොමුඛො ඡින්‌දන්‌තො අන්‌තො අන්‌තෙන කාරෙතබ්‌බො, අන්‌තො ච බහි ච ඡින්‌දිත්‌වා මජ්‌ඣෙ ඨපෙත්‌වා තං ඡින්‌දන්‌තො මජ්‌ඣෙන කාරෙතබ්‌බො’’ති (පාරා. අට්‌ඨ. 1.108) වුත්‌තත්‌තා ‘‘තළාකස්‌ස ච මරියාදභෙදෙන සමෙතී’’ති වුත්‌තං. ඉදමෙත්‌ථ යුත්‌තන්‌ති අන්‌තො ච බහි ච පට්‌ඨාය කතඡිද්‌දෙ මජ්‌ඣෙන කාරෙතබ්‌බො. අන්‌තො පට්‌ඨාය කතෙ පන බාහිරන්‌තෙන, බහි පට්‌ඨාය කතෙ අබ්‌භන්‌තරෙන කාරෙතබ්‌බොති අයං තිප්‌පකාරොපි එත්‌ථ වෙමට්‌ඨඡිද්‌දෙ යුත්‌තො. උදකෙ කතපයොගස්‌ස අභාවතො ‘‘ඨානාචාවනපයොගස්‌ස අභාවා’’ති වුත්‌තං.

    Bahigataṃ nāma hotīti tato paṭṭhāya telassa aṭṭhānabhāvato adhomukhabhāvato ca bahigataṃ nāma hoti. Anto paṭṭhāya chidde kariyamāne telassa nikkhamitvā gatagataṭṭhānaṃ bhājanasaṅkhyameva gacchatīti āha – ‘‘bāhirantato pādagghanake gaḷite pārājika’’nti. Yathā tathā vā katassāti bāhirantato abbhantarato vā paṭṭhāya katassa. Majjhe ṭhapetvā katachiddeti majjhe thokaṃ kapālaṃ ṭhapetvā pacchā taṃ chindantena katachidde. ‘‘Mariyādacchedane anto ṭhatvā bahimukho chindanto bahi antena kāretabbo, bahi ṭhatvā antomukho chindanto anto antena kāretabbo, anto ca bahi ca chinditvā majjhe ṭhapetvā taṃ chindanto majjhena kāretabbo’’ti (pārā. aṭṭha. 1.108) vuttattā ‘‘taḷākassa ca mariyādabhedena sametī’’ti vuttaṃ. Idamettha yuttanti anto ca bahi ca paṭṭhāya katachidde majjhena kāretabbo. Anto paṭṭhāya kate pana bāhirantena, bahi paṭṭhāya kate abbhantarena kāretabboti ayaṃ tippakāropi ettha vemaṭṭhachidde yutto. Udake katapayogassa abhāvato ‘‘ṭhānācāvanapayogassa abhāvā’’ti vuttaṃ.

    අට්‌ඨකථායං තාව වුත්‌තන්‌ති මහාඅට්‌ඨකථායං වුත්‌තං. පත්‌ථින්‌නස්‌ස ඛාදනං ඉතරස්‌ස පානඤ්‌ච සප්‌පිආදීනං පරිභොගොති ආහ – ‘‘අඛාදිතබ්‌බං වා අපාතබ්‌බං වා කරොතී’’ති. කථං පන තථා කරොතීති ආහ ‘‘උච්‌චාරං වා පස්‌සාවං වා’’තිආදි. කස්‌මා පනෙත්‌ථ දුක්‌කටං වුත්‌තන්‌ති ආහ ‘‘ඨානාචාවනස්‌ස නත්‌ථිතාය දුක්‌කට’’න්‌ති. පුරිමද්‌වයන්‌ති භෙදනං ඡඩ්‌ඩනඤ්‌ච. කස්‌මා න සමෙතීති ආහ ‘‘තඤ්‌හී’’තිආදි. කුම්‌භිජජ්‌ජරකරණෙනාති පුණ්‌ණකුම්‌භියා ජජ්‌ජරකරණෙන. මාතිකාඋජඋකරණෙනාති උදකපුණ්‌ණාය මාතිකාය උජුකරණෙන. එකලක්‌ඛණන්‌ති භෙදනං කුම්‌භිජජ්‌ජරකරණෙන ඡඩ්‌ඩනං මාතිකාය උජුකරණෙන සද්‌ධිං එකසභාවං ඨානාචාවනපයොගසබ්‌භාවතො. පච්‌ඡිමං පන ද්‌වයන්‌ති ඣාපනං අපරිභොගකරණඤ්‌ච.

    Aṭṭhakathāyaṃ tāva vuttanti mahāaṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Patthinnassa khādanaṃ itarassa pānañca sappiādīnaṃ paribhogoti āha – ‘‘akhāditabbaṃ vā apātabbaṃ vā karotī’’ti. Kathaṃ pana tathā karotīti āha ‘‘uccāraṃ vā passāvaṃ vā’’tiādi. Kasmā panettha dukkaṭaṃ vuttanti āha ‘‘ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭa’’nti. Purimadvayanti bhedanaṃ chaḍḍanañca. Kasmā na sametīti āha ‘‘tañhī’’tiādi. Kumbhijajjarakaraṇenāti puṇṇakumbhiyā jajjarakaraṇena. Mātikāujaukaraṇenāti udakapuṇṇāya mātikāya ujukaraṇena. Ekalakkhaṇanti bhedanaṃ kumbhijajjarakaraṇena chaḍḍanaṃ mātikāya ujukaraṇena saddhiṃ ekasabhāvaṃ ṭhānācāvanapayogasabbhāvato. Pacchimaṃ pana dvayanti jhāpanaṃ aparibhogakaraṇañca.

    එත්‌ථ එවං විනිච්‌ඡයං වදන්‌තීති එත්‌ථ මහාඅට්‌ඨකථායං වුත්‌තෙ එකෙ ආචරියා එවං විනිච්‌ඡයං වදන්‌ති. පච්‌ඡිමද්‌වයං සන්‌ධාය වුත්‌තන්‌ති එත්‌ථ පුරිමද්‌වයෙ විනිච්‌ඡයො හෙට්‌ඨා වුත්‌තානුසාරෙන සක්‌කා විඤ්‌ඤාතුන්‌ති තත්‌ථ කිඤ්‌චි අවත්‌වා පච්‌ඡිමද්‌වයං සන්‌ධාය ඨානාචාවනස්‌ස නත්‌ථිතාය දුක්‌කටන්‌ති ඉදං වුත්‌තන්‌ති අධිප්‌පායො. ථෙය්‍යචිත්‌තෙනාති අත්‌තනො වා පරස්‌ස වා කාතුකාමතාවසෙන උප්‌පන්‌නථෙය්‍යචිත්‌තෙන. විනාසෙතුකාමතායාති හත්‌ථපාදාදිං ඡින්‌දන්‌තො විය කෙවලං විනාසෙතුකාමතාය. පුරිමද්‌වයෙ කිං හොති, කිං අධිප්‌පායෙන න කිඤ්‌චි වුත්‌තන්‌ති ආහ – ‘‘පුරිමද්‌වයෙ පන…පෙ.… පාරාජික’’න්‌ති. තත්‌ථ වුත්‌තනයෙන භින්‌දන්‌තස්‌ස වා ඡඩ්‌ඩෙන්‌තස්‌ස වාති මුග්‌ගරෙන පොථෙත්‌වා භින්‌දන්‌තස්‌ස උදකං වා වාලිකං වා ආකිරිත්‌වා උත්‌තරාපෙන්‌තස්‌සාති අත්‌ථො. අයුත්‌තන්‌ති චෙති පාළියං පුරිමපදද්‌වයෙපි දුක්‌කටස්‌සෙව වුත්‌තත්‌තා ‘‘පුරිමද්‌වයෙ…පෙ.… පාරාජිකන්‌ති ඉදං අයුත්‌ත’’න්‌ති යදි තුම්‌හාකං සියාති අත්‌ථො. නාති අයුත්‌තභාවප්‌පසඞ්‌ගං නිසෙධෙත්‌වා තත්‌ථ කාරණමාහ ‘‘අඤ්‌ඤථා ගහෙතබ්‌බත්‌ථතො’’ති. කථං පනෙත්‌ථ අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බොති ආහ ‘‘පාළියං හී’’තිආදි. නාසෙතුකාමතාපක්‌ඛෙ හෙට්‌ඨා වුත්‌තනයෙනෙව අත්‌ථස්‌ස අවිරුජ්‌ඣනතො ‘‘ථෙය්‍යචිත්‌තපක්‌ඛෙ’’ති වුත්‌තං. ‘‘එවං විනිච්‌ඡයං වදන්‌තී’’ති ඉතො පට්‌ඨාය වුත්‌තස්‌ස සබ්‌බස්‌සපි එකස්‌සෙව වචනත්‌තා ‘‘එවමෙකෙ වදන්‌තී’’ති නිගමනවසෙන වුත්‌තං.

    Ettha evaṃ vinicchayaṃ vadantīti ettha mahāaṭṭhakathāyaṃ vutte eke ācariyā evaṃ vinicchayaṃ vadanti. Pacchimadvayaṃ sandhāya vuttanti ettha purimadvaye vinicchayo heṭṭhā vuttānusārena sakkā viññātunti tattha kiñci avatvā pacchimadvayaṃ sandhāya ṭhānācāvanassa natthitāya dukkaṭanti idaṃ vuttanti adhippāyo. Theyyacittenāti attano vā parassa vā kātukāmatāvasena uppannatheyyacittena. Vināsetukāmatāyāti hatthapādādiṃ chindanto viya kevalaṃ vināsetukāmatāya. Purimadvaye kiṃ hoti, kiṃ adhippāyena na kiñci vuttanti āha – ‘‘purimadvaye pana…pe… pārājika’’nti. Tattha vuttanayena bhindantassa vā chaḍḍentassa vāti muggarena pothetvā bhindantassa udakaṃ vā vālikaṃ vā ākiritvā uttarāpentassāti attho. Ayuttanti ceti pāḷiyaṃ purimapadadvayepi dukkaṭasseva vuttattā ‘‘purimadvaye…pe… pārājikanti idaṃ ayutta’’nti yadi tumhākaṃ siyāti attho. ti ayuttabhāvappasaṅgaṃ nisedhetvā tattha kāraṇamāha ‘‘aññathā gahetabbatthato’’ti. Kathaṃ panettha attho gahetabboti āha ‘‘pāḷiyaṃ hī’’tiādi. Nāsetukāmatāpakkhe heṭṭhā vuttanayeneva atthassa avirujjhanato ‘‘theyyacittapakkhe’’ti vuttaṃ. ‘‘Evaṃ vinicchayaṃ vadantī’’ti ito paṭṭhāya vuttassa sabbassapi ekasseva vacanattā ‘‘evameke vadantī’’ti nigamanavasena vuttaṃ.

    ඉදානි යථාවුත්‌තවසෙන පාළියා අත්‌ථෙ ගය්‌හමානෙ මහාඅට්‌ඨකථායං චතුන්‌නම්‌පි සාමඤ්‌ඤතො වුත්‌තස්‌ස පච්‌ඡිමද්‌වයං සන්‌ධාය වුත්‌තන්‌ති වචනෙ විසෙසාභාවතො පාළියං වුත්‌තෙසු චතූසු පදෙසු ‘‘ඡඩ්‌ඩෙති වා අපරිභොගං වා කරොතී’’ති ඉමෙසං පදානං විසෙසාභාවප්‌පසඞ්‌ගතො ච සයං අඤ්‌ඤථා පාළිං අට්‌ඨකථඤ්‌ච සංසන්‌දිත්‌වා අත්‌ථං දස්‌සෙතුකාමො ‘‘අයං පනෙත්‌ථ සාරො’’තිආදිමාහ. විනීතවත්‌ථුම්‌හි ‘‘සඞ්‌ඝස්‌ස පුඤ්‌ජකිතං තිණං ථෙය්‍යචිත්‌තො ඣාපෙසී’’සි (පාරා. 156) වුත්‌තත්‌තා විනීතවත්‌ථුම්‌හි තිණජ්‌ඣාපකො වියාති ඉමිනාව ඨානා අචාවෙතුකාමොවාති එත්‌ථාපි ථෙය්‍යචිත්‌තෙන ඨානා අචාවෙතුකාමොති ඉදං වුත්‌තමෙව හොතීති දට්‌ඨබ්‌බං. අඡඩ්‌ඩෙතුකාමොයෙවාති එත්‌ථාපි ථෙය්‍යචිත්‌තෙනාති සම්‌බන්‌ධිතබ්‌බං. ඉදඤ්‌හි ථෙය්‍යචිත්‌තපක්‌ඛං සන්‌ධාය වුත්‌තං නාසෙතුකාමතාපක්‌ඛස්‌ස වක්‌ඛමානත්‌තා. තෙනෙවාහ ‘‘නාසෙතුකාමතාපක්‌ඛෙ පනා’’තිආදි. ඉතරථාපි යුජ්‌ජතීති ථෙය්‍යචිත්‌තාභාවා ඨානා චාවෙතුකාමස්‌සපි දුක්‌කටං යුජ්‌ජතීති වුත්‌තං හොති.

    Idāni yathāvuttavasena pāḷiyā atthe gayhamāne mahāaṭṭhakathāyaṃ catunnampi sāmaññato vuttassa pacchimadvayaṃ sandhāya vuttanti vacane visesābhāvato pāḷiyaṃ vuttesu catūsu padesu ‘‘chaḍḍeti vā aparibhogaṃ vā karotī’’ti imesaṃ padānaṃ visesābhāvappasaṅgato ca sayaṃ aññathā pāḷiṃ aṭṭhakathañca saṃsanditvā atthaṃ dassetukāmo ‘‘ayaṃ panettha sāro’’tiādimāha. Vinītavatthumhi ‘‘saṅghassa puñjakitaṃ tiṇaṃ theyyacitto jhāpesī’’si (pārā. 156) vuttattā vinītavatthumhi tiṇajjhāpako viyāti imināva ṭhānā acāvetukāmovāti etthāpi theyyacittena ṭhānā acāvetukāmoti idaṃ vuttameva hotīti daṭṭhabbaṃ. Achaḍḍetukāmoyevāti etthāpi theyyacittenāti sambandhitabbaṃ. Idañhi theyyacittapakkhaṃ sandhāya vuttaṃ nāsetukāmatāpakkhassa vakkhamānattā. Tenevāha ‘‘nāsetukāmatāpakkhe panā’’tiādi. Itarathāpi yujjatīti theyyacittābhāvā ṭhānā cāvetukāmassapi dukkaṭaṃ yujjatīti vuttaṃ hoti.

    භූමට්‌ඨකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ

    අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 2. දුතියපාරාජිකං • 2. Dutiyapārājikaṃ

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / භූමට්‌ඨකථාදිවණ්‌ණනා • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / භූමට්‌ඨකථාවණ්‌ණනා • Bhūmaṭṭhakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact