| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
១០. ភូមិចាលសុត្តវណ្ណនា
10. Bhūmicālasuttavaṇṇanā
៧០. ទសមេ (ទី. និ. ដី. ២.១៦៧; សំ. និ. ដី. ២.៥.៨២២) ឧទេនយក្ខស្ស ចេតិយដ្ឋានេតិ ឧទេនស្ស នាម យក្ខស្ស អាយតនភាវេន ឥដ្ឋកាហិ កតេ មហាជនស្ស ចិត្តីកតដ្ឋានេ។ កតវិហារោតិ ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស កតវិហារោ។ វុច្ចតីតិ បុរិមវោហារេន ‘‘ឧទេនំ ចេតិយ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ គោតមកាទីសុបីតិ ‘‘គោតមកំ ចេតិយ’’ន្តិអាទីសុបិ។ ឯសេវ នយោតិ ចេតិយដ្ឋានេ កតវិហារភាវំ អតិទិសតិ។ តថា ហិ សត្តម្ពន្តិ កិកិស្ស រញ្ញោ ធីតរោ សត្ត កុមារិយោ សំវេគជាតា គេហតោ និក្ខមិត្វា តត្ថ បធានំ បទហិំសុ, តំ ឋានំ ‘‘សត្តម្ពំ ចេតិយ’’ន្តិ វទន្តិ។ ពហុបុត្តកន្តិ ច ពហុបារោហោ ឯកោ និគ្រោធរុក្ខោ, តស្មិំ អធិវត្ថំ ទេវតំ ពហូ មនុស្សា បុត្តេ បត្ថេន្តិ, តទុបាទាយ តំ ឋានំ ‘‘ពហុបុត្តកំ ចេតិយ’’ន្តិ បញ្ញាយិត្ថ។ សារន្ទទស្ស នាម យក្ខស្ស វសិតដ្ឋានំ, ចាបាលស្ស នាម យក្ខស្ស វសិតដ្ឋានំ, ឥតិ សព្ពានេវេតានិ ពុទ្ធុប្បាទតោ បុព្ពទេវតា បរិគ្គហេត្វា ចេតិយវោហារេន វោហរិតានិ, ភគវតោ វិហារេ កតេបិ តថេវ សញ្ជានន្តិ។ រមណីយាតិ ឯត្ថ វេសាលិយា តាវ ភូមិភាគសម្បត្តិយា សុលភបិណ្ឌតាយ រមណីយភាវោ វេទិតព្ពោ។ វិហារានំ បន នគរតោ នាតិទូរតាយ នច្ចាសន្នតាយ គមនាគមនសម្បត្តិយា អនាកិណ្ណវិហារដ្ឋានតាយ ឆាយុទកសម្បត្តិយា បវិវេកបតិរូបតាយ ច រមណីយតា ទដ្ឋព្ពា។
70. Dasame (dī. ni. ṭī. 2.167; saṃ. ni. ṭī. 2.5.822) udenayakkhassa cetiyaṭṭhāneti udenassa nāma yakkhassa āyatanabhāvena iṭṭhakāhi kate mahājanassa cittīkataṭṭhāne. Katavihāroti bhagavantaṃ uddissa katavihāro. Vuccatīti purimavohārena ‘‘udenaṃ cetiya’’nti vuccati. Gotamakādīsupīti ‘‘gotamakaṃ cetiya’’ntiādīsupi. Eseva nayoti cetiyaṭṭhāne katavihārabhāvaṃ atidisati. Tathā hi sattambanti kikissa rañño dhītaro satta kumāriyo saṃvegajātā gehato nikkhamitvā tattha padhānaṃ padahiṃsu, taṃ ṭhānaṃ ‘‘sattambaṃ cetiya’’nti vadanti. Bahuputtakanti ca bahupāroho eko nigrodharukkho, tasmiṃ adhivatthaṃ devataṃ bahū manussā putte patthenti, tadupādāya taṃ ṭhānaṃ ‘‘bahuputtakaṃ cetiya’’nti paññāyittha. Sārandadassa nāma yakkhassa vasitaṭṭhānaṃ, cāpālassa nāma yakkhassa vasitaṭṭhānaṃ, iti sabbānevetāni buddhuppādato pubbadevatā pariggahetvā cetiyavohārena voharitāni, bhagavato vihāre katepi tatheva sañjānanti. Ramaṇīyāti ettha vesāliyā tāva bhūmibhāgasampattiyā sulabhapiṇḍatāya ramaṇīyabhāvo veditabbo. Vihārānaṃ pana nagarato nātidūratāya naccāsannatāya gamanāgamanasampattiyā anākiṇṇavihāraṭṭhānatāya chāyudakasampattiyā pavivekapatirūpatāya ca ramaṇīyatā daṭṭhabbā.
វឌ្ឍិតាតិ ភាវនាបារិបូរិវសេន បរិព្រូហិតា។ បុនប្បុនំ កតាតិ ភាវនាយ ពហុលីករណេន អបរាបរំ បវត្តិតា។ យុត្តយានំ វិយ កតាតិ យថា យុត្តមាជញ្ញយានំ ឆេកេន សារថិនា អធិដ្ឋិតំ យថារុចិ បវត្តតិ, ឯវំ យថារុចិ បវត្តិរហតំ គមិតា។ បតិដ្ឋានដ្ឋេនាតិ អធិដ្ឋានដ្ឋេន។ វត្ថុ វិយ កតាតិ សព្ពសោ ឧបក្កិលេសវិសោធនេន ឥទ្ធិវិសយតាយ បតិដ្ឋានភាវតោ សុវិសោធិតបរិស្សយវត្ថុ វិយ កតា។ អធិដ្ឋិតាតិ បដិបក្ខទូរីភាវតោ សុភាវិតភាវេន តំតំអធិដ្ឋានយោគ្យតាយ ឋបិតា។ សមន្តតោ ចិតាតិ សព្ពភាគេន ភាវនុបចយំ គមិតា។ តេនាហ ‘‘សុវឌ្ឍិតា’’តិ។ សុដ្ឋុ សមារទ្ធាតិ ឥទ្ធិភាវនាយ សិខាប្បត្តិយា សម្មទេវ សំសេវិតា។
Vaḍḍhitāti bhāvanāpāripūrivasena paribrūhitā. Punappunaṃ katāti bhāvanāya bahulīkaraṇena aparāparaṃ pavattitā. Yuttayānaṃ viya katāti yathā yuttamājaññayānaṃ chekena sārathinā adhiṭṭhitaṃ yathāruci pavattati, evaṃ yathāruci pavattirahataṃ gamitā. Patiṭṭhānaṭṭhenāti adhiṭṭhānaṭṭhena. Vatthu viya katāti sabbaso upakkilesavisodhanena iddhivisayatāya patiṭṭhānabhāvato suvisodhitaparissayavatthu viya katā. Adhiṭṭhitāti paṭipakkhadūrībhāvato subhāvitabhāvena taṃtaṃadhiṭṭhānayogyatāya ṭhapitā. Samantato citāti sabbabhāgena bhāvanupacayaṃ gamitā. Tenāha ‘‘suvaḍḍhitā’’ti. Suṭṭhu samāraddhāti iddhibhāvanāya sikhāppattiyā sammadeva saṃsevitā.
អនិយមេនាតិ ‘‘យស្ស កស្សចី’’តិ អនិយមវចនេន។ និយមេត្វាតិ ‘‘តថាគតស្សា’’តិ សរូបទស្សនេន និយមេត្វា។ អាយុប្បមាណន្តិ (ទី. និ. ដី. ១.៤០; ទី. និ. អភិ. ដី. ១.៤០) បរមាយុប្បមាណំ វទតិ។ កិំ បនេត្ថ បរមាយុ នាម, កថំ វា តំ បរិច្ឆិន្នប្បមាណន្តិ? វុច្ចតេ – យោ តេសំ តេសំ សត្តានំ តស្មិំ តស្មិំ ភវវិសេសេ បុរិមសិទ្ធភវបត្ថនូបនិស្សយវសេន សរីរាវយវវណ្ណសណ្ឋានប្បមាណាទិវិសេសា វិយ តំតំគតិនិកាយាទីសុ យេភុយ្យេន និយតបរិច្ឆេទោ គព្ភសេយ្យកកាមាវចរទេវរូបាវចរសត្តានំ សុក្កសោណិតឧតុភោជនាទិឧតុអាទិបច្ចុប្បន្នបច្ចយូបត្ថម្ភិតោ វិបាកប្បពន្ធស្ស ឋិតិកាលនិយមោ។ សោ យថាសកំ ខណមត្តាវដ្ឋាយីនម្បិ អត្តនោ សហជាតានំ រូបារូបធម្មានំ ឋបនាការវុត្តិតាយ បវត្តនកានិ រូបារូបជីវិតិន្ទ្រិយានិ យស្មា ន កេវលំ តេសំ ខណឋិតិយា ឯវ ការណភាវេន អនុបាលកានិ, អថ ខោ យាវ ភវង្គុបច្ឆេទា អនុបពន្ធស្ស អវិច្ឆេទហេតុភាវេនបិ, តស្មា អាយុហេតុកត្តា ការណូបចារេន អាយុ, ឧក្កំសបរិច្ឆេទវសេន បរមាយូតិ ច វុច្ចតិ។ តំ បន ទេវានំ នេរយិកានំ ឧត្តរកុរុកានញ្ច និយតបរិច្ឆេទំ។ ឧត្តរកុរុកានំ បន ឯកន្តនិយតបរិច្ឆេទមេវ, អវសិដ្ឋមនុស្សបេតតិរច្ឆានានំ បន ចិរដ្ឋិតិសំវត្តនិកកម្មពហុលេ កាលេ តំកម្មសហិតសន្តានជនិតសុក្កសោណិតបច្ចយានំ តំមូលកានញ្ច ចន្ទសូរិយសមវិសមបរិវត្តនាទិជនិតឧតុអាហារាទិសមវិសមបច្ចយានញ្ច វសេន ចិរាចិរកាលតោ អនិយតបរិច្ឆេទំ, តស្ស ច យថា បុរិមសិទ្ធភវបត្ថនាវសេន តំតំគតិនិកាយាទីសុ វណ្ណសណ្ឋានាទិវិសេសនិយមោ សិទ្ធោ ទស្សនានុស្សវាទីហិ, តថា អាទិតោ គហណសិទ្ធិយា។ ឯវំ តាសុ តាសុ ឧបបត្តីសុ និព្ពត្តសត្តានំ យេភុយ្យេន សមប្បមាណដ្ឋិតិកាលំ ទស្សនានុស្សវេហិ លភិត្វា តំបរមតំ អជ្ឈោសាយ បវត្តិតភវបត្ថនាវសេន អាទិតោ បរិច្ឆេទនិយមោ វេទិតព្ពោ។ យស្មា បន កម្មំ តាសុ តាសុ ឧបបត្តីសុ យថា តំតំឧបបត្តិនិយតវណ្ណាទិនិព្ពត្តនេ សមត្ថំ, ឯវំ និយតាយុបរិច្ឆេទាសុ ឧបបត្តីសុ បរិច្ឆេទាតិក្កមេន វិបាកនិព្ពត្តនេ សមត្ថំ ន ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘តស្មិំ តស្មិំ កាលេ យំ មនុស្សានំ អាយុប្បមាណំ, តំ បរិបុណ្ណំ ករោន្តោ តិដ្ឋេយ្យា’’តិ។
Aniyamenāti ‘‘yassa kassacī’’ti aniyamavacanena. Niyametvāti ‘‘tathāgatassā’’ti sarūpadassanena niyametvā. Āyuppamāṇanti (dī. ni. ṭī. 1.40; dī. ni. abhi. ṭī. 1.40) paramāyuppamāṇaṃ vadati. Kiṃ panettha paramāyu nāma, kathaṃ vā taṃ paricchinnappamāṇanti? Vuccate – yo tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tasmiṃ tasmiṃ bhavavisese purimasiddhabhavapatthanūpanissayavasena sarīrāvayavavaṇṇasaṇṭhānappamāṇādivisesā viya taṃtaṃgatinikāyādīsu yebhuyyena niyataparicchedo gabbhaseyyakakāmāvacaradevarūpāvacarasattānaṃ sukkasoṇitautubhojanādiutuādipaccuppannapaccayūpatthambhito vipākappabandhassa ṭhitikālaniyamo. So yathāsakaṃ khaṇamattāvaṭṭhāyīnampi attano sahajātānaṃ rūpārūpadhammānaṃ ṭhapanākāravuttitāya pavattanakāni rūpārūpajīvitindriyāni yasmā na kevalaṃ tesaṃ khaṇaṭhitiyā eva kāraṇabhāvena anupālakāni, atha kho yāva bhavaṅgupacchedā anupabandhassa avicchedahetubhāvenapi, tasmā āyuhetukattā kāraṇūpacārena āyu, ukkaṃsaparicchedavasena paramāyūti ca vuccati. Taṃ pana devānaṃ nerayikānaṃ uttarakurukānañca niyataparicchedaṃ. Uttarakurukānaṃ pana ekantaniyataparicchedameva, avasiṭṭhamanussapetatiracchānānaṃ pana ciraṭṭhitisaṃvattanikakammabahule kāle taṃkammasahitasantānajanitasukkasoṇitapaccayānaṃ taṃmūlakānañca candasūriyasamavisamaparivattanādijanitautuāhārādisamavisamapaccayānañca vasena cirācirakālato aniyataparicchedaṃ, tassa ca yathā purimasiddhabhavapatthanāvasena taṃtaṃgatinikāyādīsu vaṇṇasaṇṭhānādivisesaniyamo siddho dassanānussavādīhi, tathā ādito gahaṇasiddhiyā. Evaṃ tāsu tāsu upapattīsu nibbattasattānaṃ yebhuyyena samappamāṇaṭṭhitikālaṃ dassanānussavehi labhitvā taṃparamataṃ ajjhosāya pavattitabhavapatthanāvasena ādito paricchedaniyamo veditabbo. Yasmā pana kammaṃ tāsu tāsu upapattīsu yathā taṃtaṃupapattiniyatavaṇṇādinibbattane samatthaṃ, evaṃ niyatāyuparicchedāsu upapattīsu paricchedātikkamena vipākanibbattane samatthaṃ na hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘tasmiṃ tasmiṃ kāle yaṃ manussānaṃ āyuppamāṇaṃ, taṃ paripuṇṇaṃ karonto tiṭṭheyyā’’ti.
មហាសីវត្ថេរោ បន ‘‘មហាពោធិសត្តានំ ចរិមភវេ បដិសន្ធិទាយិនោ កម្មស្ស អសង្ខ្យេយ្យាយុកតាសំវត្តនសមត្ថតំ ហទយេ ឋបេត្វា ពុទ្ធានញ្ច អាយុសង្ខារស្ស បរិស្សយវិក្ខម្ភនសមត្ថតា បាឡិយំ អាគតា ឯវាតិ ឥមំ ភទ្ទកប្បមេវ តិដ្ឋេយ្យា’’តិ អវោច។ ខណ្ឌិច្ចាទីហិ អភិភុយ្យតីតិ ឯតេន យថា ឥទ្ធិពលេន ជរាយ ន បដិឃាតោ, ឯវំ តេន មរណស្សបិ ន បដិឃាតោតិ អត្ថតោ អាបន្នមេវាតិ។ ‘‘ក្វ សរោ ខិត្តោ, ក្វ ច និបតិតោ’’តិ អញ្ញថា វុដ្ឋិតេនបិ ថេរវាទេន អដ្ឋកថាវចនមេវ សមត្ថិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ តេនាហ ‘‘យោ បន វុច្ចតិ…បេ.… និយាមិត’’ន្តិ។
Mahāsīvatthero pana ‘‘mahābodhisattānaṃ carimabhave paṭisandhidāyino kammassa asaṅkhyeyyāyukatāsaṃvattanasamatthataṃ hadaye ṭhapetvā buddhānañca āyusaṅkhārassa parissayavikkhambhanasamatthatā pāḷiyaṃ āgatā evāti imaṃ bhaddakappameva tiṭṭheyyā’’ti avoca. Khaṇḍiccādīhi abhibhuyyatīti etena yathā iddhibalena jarāya na paṭighāto, evaṃ tena maraṇassapi na paṭighātoti atthato āpannamevāti. ‘‘Kva saro khitto, kva ca nipatito’’ti aññathā vuṭṭhitenapi theravādena aṭṭhakathāvacanameva samatthitanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘yo pana vuccati…pe… niyāmita’’nti.
ឱឡារិកេ និមិត្តេតិ ថូលេ សញ្ញុប្បាទនេ។ ថូលសញ្ញុប្បាទនញ្ហេតំ ‘‘តិដ្ឋតុ ភគវា កប្ប’’ន្តិ សកលំ កប្បំ អវដ្ឋានយាចនាយ, យទិទំ ‘‘យស្ស កស្សចិ, អានន្ទ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវិតា’’តិអាទិនា អញ្ញាបទេសេន អត្តនោ ចតុរិទ្ធិបាទភាវនានុភាវេន កប្បំ អវដ្ឋានសមត្ថតាវិភាវនំ។ ឱភាសេតិ បាកដវចនេ។ បាកដវចនញ្ហេតំ, យទិទំ បរិយាយំ មុញ្ចិត្វា ឧជុកមេវ អត្តនោ អធិប្បាយវិភាវនំ។ បរិយុដ្ឋិតចិត្តោតិ យថា កិញ្ចិ អត្ថានត្ថំ សល្លក្ខេតុំ ន សក្កា, ឯវំ អភិភូតចិត្តោ។ សោ បន អភិភវោ មហតា ឧទកោឃេន អប្បកស្ស ឧទកស្ស អជ្ឈោត្ថរណំ វិយ អហោសីតិ វុត្តំ ‘‘អជ្ឈោត្ថដចិត្តោ’’តិ។ អញ្ញោតិ ថេរតោ, អរិយេហិ វា អញ្ញោបិ យោ កោចិ បុថុជ្ជនោ។ បុថុជ្ជនគ្គហណញ្ចេត្ថ យថា សព្ពេន សព្ពំ អប្បហីនវិបល្លាសោ មារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោ កិញ្ចិ អត្ថានត្ថំ សល្លក្ខេតុំ ន សក្កោតិ, ឯវំ ថេរោ ភគវតា កតនិមិត្តោភាសំ សព្ពសោ ន សល្លក្ខេសីតិ ទស្សនត្ថំ។ តេនាហ ‘‘មារោ ហី’’តិអាទិ។
Oḷārike nimitteti thūle saññuppādane. Thūlasaññuppādanañhetaṃ ‘‘tiṭṭhatu bhagavā kappa’’nti sakalaṃ kappaṃ avaṭṭhānayācanāya, yadidaṃ ‘‘yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā’’tiādinā aññāpadesena attano caturiddhipādabhāvanānubhāvena kappaṃ avaṭṭhānasamatthatāvibhāvanaṃ. Obhāseti pākaṭavacane. Pākaṭavacanañhetaṃ, yadidaṃ pariyāyaṃ muñcitvā ujukameva attano adhippāyavibhāvanaṃ. Pariyuṭṭhitacittoti yathā kiñci atthānatthaṃ sallakkhetuṃ na sakkā, evaṃ abhibhūtacitto. So pana abhibhavo mahatā udakoghena appakassa udakassa ajjhottharaṇaṃ viya ahosīti vuttaṃ ‘‘ajjhotthaṭacitto’’ti. Aññoti therato, ariyehi vā aññopi yo koci puthujjano. Puthujjanaggahaṇañcettha yathā sabbena sabbaṃ appahīnavipallāso mārena pariyuṭṭhitacitto kiñci atthānatthaṃ sallakkhetuṃ na sakkoti, evaṃ thero bhagavatā katanimittobhāsaṃ sabbaso na sallakkhesīti dassanatthaṃ. Tenāha ‘‘māro hī’’tiādi.
ចត្តារោ វិបល្លាសាតិ អសុភេ ‘‘សុភ’’ន្តិ សញ្ញាវិបល្លាសោ, ចិត្តវិបល្លាសោ, ទុក្ខេ ‘‘សុខ’’ន្តិ សញ្ញាវិបល្លាសោ, ចិត្តវិបល្លាសោតិ ឥមេ ចត្តារោ វិបល្លាសា។ តេនាតិ យទិបិ ឥតរេ អដ្ឋ វិបល្លាសា បហីនា, តថាបិ យថាវុត្តានំ ចតុន្នំ វិបល្លាសានំ អប្បហីនភាវេន។ អស្សាតិ ថេរស្ស។ មទ្ទតីតិ ផុសនមត្តេន មទ្ទន្តោ វិយ ហោតិ, អញ្ញថា តេន មទ្ទិតេ សត្តានំ មរណមេវ សិយា។ កិំ សក្ខិស្សតិ, ន សក្ខិស្សតីតិ អធិប្បាយោ។ កស្មា ន សក្ខិស្សតិ, ននុ ឯស អគ្គសាវកស្ស កុច្ឆិំ បវិដ្ឋោតិ? សច្ចំ បវិដ្ឋោ, តញ្ច ខោ អត្តនោ អានុភាវទស្សនត្ថំ, ន វិពាធនាធិប្បាយេន។ វិពាធនាធិប្បាយេន បន ឥធ ‘‘កិំ សក្ខិស្សតី’’តិ វុត្តំ ហទយមទ្ទនស្ស អធិកតត្តា។ និមិត្តោភាសន្តិ ឯត្ថ ‘‘តិដ្ឋតុ ភគវា កប្ប’’ន្តិ សកលកប្បំ អវដ្ឋានយាចនាយ ‘‘យស្ស កស្សចិ, អានន្ទ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវិតា’’តិអាទិនា អញ្ញាបទេសេន អត្តនោ ចតុរិទ្ធិបាទភាវនានុភាវេន កប្បំ អវដ្ឋានសមត្ថតាវសេន សញ្ញុប្បាទនំ និមិត្តំ។ តថា បន បរិយាយំ មុញ្ចិត្វា ឧជុកមេវ អត្តនោ អធិប្បាយវិភាវនំ ឱភាសោ។ ជានន្តោយេវាតិ មារេន បរិយុដ្ឋិតភាវំ ជានន្តោយេវ។ អត្តនោ អបរាធហេតុតោ សត្តានំ សោកោ តនុកោ ហោតិ, ន ពលវាតិ អាហ ‘‘ទោសារោបនេន សោកតនុករណត្ថ’’ន្តិ។ កិំ បន ថេរោ មារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តកាលេ បវត្តិំ បច្ឆា ជានាតីតិ? ន ជានាតិ សភាវេន, ពុទ្ធានុភាវេន បន ជានាតិ។
Cattārovipallāsāti asubhe ‘‘subha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāso, dukkhe ‘‘sukha’’nti saññāvipallāso, cittavipallāsoti ime cattāro vipallāsā. Tenāti yadipi itare aṭṭha vipallāsā pahīnā, tathāpi yathāvuttānaṃ catunnaṃ vipallāsānaṃ appahīnabhāvena. Assāti therassa. Maddatīti phusanamattena maddanto viya hoti, aññathā tena maddite sattānaṃ maraṇameva siyā. Kiṃ sakkhissati, na sakkhissatīti adhippāyo. Kasmā na sakkhissati, nanu esa aggasāvakassa kucchiṃ paviṭṭhoti? Saccaṃ paviṭṭho, tañca kho attano ānubhāvadassanatthaṃ, na vibādhanādhippāyena. Vibādhanādhippāyena pana idha ‘‘kiṃ sakkhissatī’’ti vuttaṃ hadayamaddanassa adhikatattā. Nimittobhāsanti ettha ‘‘tiṭṭhatu bhagavā kappa’’nti sakalakappaṃ avaṭṭhānayācanāya ‘‘yassa kassaci, ānanda, cattāro iddhipādā bhāvitā’’tiādinā aññāpadesena attano caturiddhipādabhāvanānubhāvena kappaṃ avaṭṭhānasamatthatāvasena saññuppādanaṃ nimittaṃ. Tathā pana pariyāyaṃ muñcitvā ujukameva attano adhippāyavibhāvanaṃ obhāso. Jānantoyevāti mārena pariyuṭṭhitabhāvaṃ jānantoyeva. Attano aparādhahetuto sattānaṃ soko tanuko hoti, na balavāti āha ‘‘dosāropanena sokatanukaraṇattha’’nti. Kiṃ pana thero mārena pariyuṭṭhitacittakāle pavattiṃ pacchā jānātīti? Na jānāti sabhāvena, buddhānubhāvena pana jānāti.
គច្ឆ ត្វំ, អានន្ទាតិ យស្មា ទិវាវិហារត្ថាយ ឥធាគតោ, តស្មា, អានន្ទ, គច្ឆ ត្វំ យថារុចិតដ្ឋានំ ទិវាវិហារាយ។ តេនាហ ‘‘យស្សទានិ កាលំ មញ្ញសី’’តិ។ អនត្ថេ និយោជេន្តោ គុណមារណេន មារេតិ, វិរាគវិពន្ធនេន វា ជាតិនិមិត្តតាយ តត្ថ តត្ថ ជាតំ មារេន្តោ វិយ ហោតីតិ ‘‘មារេតីតិ មារោ’’តិ វុត្តំ។ អតិ វិយ បាបតាយ បាបិមា។ កណ្ហធម្មេហិ សមន្នាគតោ កណ្ហោ។ វិរាគាទិគុណានំ អន្តករណតោ អន្តកោ។ សត្តានំ អនត្ថាវហំ បដិបត្តិំ ន មុញ្ចតីតិ នមុចិ។ អត្តនោ មារបាសេន បមត្តេ ពន្ធតិ, បមត្តា វា ពន្ធូ ឯតស្សាតិ បមត្តពន្ធុ។ សត្តមសត្តាហតោ បរំ សត្ត អហានិ សន្ធាយាហ ‘‘អដ្ឋមេ សត្តាហេ’’តិ ន បន បល្លង្កសត្តាហាទិ វិយ និយតកិច្ចស្ស អដ្ឋមសត្តាហស្ស នាម លព្ភនតោ។ សត្តមសត្តាហស្ស ហិ បរតោ អជបាលនិគ្រោធមូលេ មហាព្រហ្មុនោ សក្កស្ស ច ទេវរញ្ញោ បដិញ្ញាតធម្មទេសនំ ភគវន្តំ ញត្វា ‘‘ឥទានិ សត្តេ ធម្មទេសនាយ មម វិសយំ សមតិក្កមាបេស្សតី’’តិ សញ្ជាតទោមនស្សោ ហុត្វា ឋិតោ ចិន្តេសិ – ‘‘ហន្ទ ទានាហំ នំ ឧបាយេន បរិនិព្ពាបេស្សាមិ, ឯវមស្ស មនោរថោ អញ្ញថត្តំ គមិស្សតិ, មម ច មនោរថោ ឥជ្ឈិស្សតី’’តិ។ ឯវំ បន ចិន្តេត្វា ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ ឋិតោ ‘‘បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា’’តិអាទិនា បរិនិព្ពានំ យាចិ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘អដ្ឋមេ សត្តាហេ’’តិអាទិ។ តត្ថ អជ្ជាតិ អាយុសង្ខារោស្សជ្ជនទិវសំ សន្ធាយាហ។ ភគវា ចស្ស អតិពន្ធនាធិប្បាយំ ជានន្តោបិ តំ អនាវិកត្វា បរិនិព្ពានស្ស អកាលភាវមេវ បកាសេន្តោ យាចនំ បដិក្ខិបិ។ តេនាហ ‘‘ន តាវាហ’’ន្តិអាទិ។
Gaccha tvaṃ, ānandāti yasmā divāvihāratthāya idhāgato, tasmā, ānanda, gaccha tvaṃ yathārucitaṭṭhānaṃ divāvihārāya. Tenāha ‘‘yassadāni kālaṃ maññasī’’ti. Anatthe niyojento guṇamāraṇena māreti, virāgavibandhanena vā jātinimittatāya tattha tattha jātaṃ mārento viya hotīti ‘‘māretīti māro’’ti vuttaṃ. Ati viya pāpatāya pāpimā. Kaṇhadhammehi samannāgato kaṇho. Virāgādiguṇānaṃ antakaraṇato antako. Sattānaṃ anatthāvahaṃ paṭipattiṃ na muñcatīti namuci. Attano mārapāsena pamatte bandhati, pamattā vā bandhū etassāti pamattabandhu. Sattamasattāhato paraṃ satta ahāni sandhāyāha ‘‘aṭṭhame sattāhe’’ti na pana pallaṅkasattāhādi viya niyatakiccassa aṭṭhamasattāhassa nāma labbhanato. Sattamasattāhassa hi parato ajapālanigrodhamūle mahābrahmuno sakkassa ca devarañño paṭiññātadhammadesanaṃ bhagavantaṃ ñatvā ‘‘idāni satte dhammadesanāya mama visayaṃ samatikkamāpessatī’’ti sañjātadomanasso hutvā ṭhito cintesi – ‘‘handa dānāhaṃ naṃ upāyena parinibbāpessāmi, evamassa manoratho aññathattaṃ gamissati, mama ca manoratho ijjhissatī’’ti. Evaṃ pana cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekamantaṃ ṭhito ‘‘parinibbātu dāni, bhante, bhagavā’’tiādinā parinibbānaṃ yāci. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aṭṭhame sattāhe’’tiādi. Tattha ajjāti āyusaṅkhārossajjanadivasaṃ sandhāyāha. Bhagavā cassa atibandhanādhippāyaṃ jānantopi taṃ anāvikatvā parinibbānassa akālabhāvameva pakāsento yācanaṃ paṭikkhipi. Tenāha ‘‘na tāvāha’’ntiādi.
មគ្គវសេន ព្យត្តាតិ សច្ចសម្បដិវេធវេយ្យត្តិយេន ព្យត្តា។ តថេវ វិនីតាតិ មគ្គវសេនេវ កិលេសានំ សមុច្ឆេទវិនយេន វិនីតា។ តថា វិសារទាតិ អរិយមគ្គាធិគមេនេវ សត្ថុសាសនេ វេសារជ្ជប្បត្តិយា វិសារទា, សារជ្ជករានំ ទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាទិបាបធម្មានំ វិគមេន វិសារទភាវំ បត្តាតិ អត្ថោ។ យស្ស សុតស្ស វសេន វដ្ដទុក្ខតោ និស្សរណំ សម្ភវតិ, តំ ឥធ ឧក្កដ្ឋនិទ្ទេសេន សុតន្តិ អធិប្បេតន្តិ អាហ ‘‘តេបិដកវសេនា’’តិ។ តិណ្ណំ បិដកានំ សមូហោ តេបិដកំ , តីណិ វា បិដកានិ តិបិដកំ, តិបិដកមេវ តេបិដកំ, តស្ស វសេន។ តមេវាតិ យំ តំ តេបិដកំ សោតព្ពភាវេន ‘‘សុត’’ន្តិ វុត្តំ, តមេវ។ ធម្មន្តិ បរិយត្តិធម្មំ។ ធារេន្តីតិ សុវណ្ណភាជនេ បក្ខិត្តសីហវសំ វិយ អវិនស្សន្តំ កត្វា សុប្បគុណសុប្បវត្តិភាវេន ធារេន្តិ ហទយេ ឋបេន្តិ។ ឥតិ បរិយត្តិធម្មវសេន ពហុស្សុតធម្មធរភាវំ ទស្សេត្វា ឥទានិ បដិវេធធម្មវសេនបិ តំ ទស្សេតុំ ‘‘អថ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អរិយធម្មស្សាតិ មគ្គផលធម្មស្ស, នវវិធស្សបិ វា លោកុត្តរធម្មស្ស។ អនុធម្មភូតន្តិ អធិគមាយ អនុរូបធម្មភូតំ។ អនុច្ឆវិកប្បដិបទន្តិ ច តមេវ វិបស្សនាធម្មមាហ, ឆព្ពិធា វិសុទ្ធិយោ វា។ អនុធម្មន្តិ តស្សា យថាវុត្តប្បដិបទាយ អនុរូបំ អភិសល្លេខិតំ អប្បិឆតាទិធម្មំ។ ចរណសីលាតិ សមាទាយ វត្តនសីលា។ អនុមគ្គផលធម្មោ ឯតិស្សាតិ វា អនុធម្មា, វុដ្ឋានគាមិនី វិបស្សនា។ តស្សា ចរណសីលា។ អត្តនោ អាចរិយវាទន្តិ អត្តនោ អាចរិយស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស វាទំ។ សទេវកស្ស លោកស្ស អាចារសិក្ខាបនេន អាចរិយោ, ភគវា, តស្ស វាទោ, ចតុសច្ចទេសនា។
Maggavasena byattāti saccasampaṭivedhaveyyattiyena byattā. Tatheva vinītāti maggavaseneva kilesānaṃ samucchedavinayena vinītā. Tathā visāradāti ariyamaggādhigameneva satthusāsane vesārajjappattiyā visāradā, sārajjakarānaṃ diṭṭhivicikicchādipāpadhammānaṃ vigamena visāradabhāvaṃ pattāti attho. Yassa sutassa vasena vaṭṭadukkhato nissaraṇaṃ sambhavati, taṃ idha ukkaṭṭhaniddesena sutanti adhippetanti āha ‘‘tepiṭakavasenā’’ti. Tiṇṇaṃ piṭakānaṃ samūho tepiṭakaṃ, tīṇi vā piṭakāni tipiṭakaṃ, tipiṭakameva tepiṭakaṃ, tassa vasena. Tamevāti yaṃ taṃ tepiṭakaṃ sotabbabhāvena ‘‘suta’’nti vuttaṃ, tameva. Dhammanti pariyattidhammaṃ. Dhārentīti suvaṇṇabhājane pakkhittasīhavasaṃ viya avinassantaṃ katvā suppaguṇasuppavattibhāvena dhārenti hadaye ṭhapenti. Iti pariyattidhammavasena bahussutadhammadharabhāvaṃ dassetvā idāni paṭivedhadhammavasenapi taṃ dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Ariyadhammassāti maggaphaladhammassa, navavidhassapi vā lokuttaradhammassa. Anudhammabhūtanti adhigamāya anurūpadhammabhūtaṃ. Anucchavikappaṭipadanti ca tameva vipassanādhammamāha, chabbidhā visuddhiyo vā. Anudhammanti tassā yathāvuttappaṭipadāya anurūpaṃ abhisallekhitaṃ appichatādidhammaṃ. Caraṇasīlāti samādāya vattanasīlā. Anumaggaphaladhammo etissāti vā anudhammā, vuṭṭhānagāminī vipassanā. Tassā caraṇasīlā. Attano ācariyavādanti attano ācariyassa sammāsambuddhassa vādaṃ. Sadevakassa lokassa ācārasikkhāpanena ācariyo, bhagavā, tassa vādo, catusaccadesanā.
អាចិក្ខិស្សន្តីតិ អាទិតោ កថេស្សន្តិ, អត្តនា ឧគ្គហិតនិយាមេន បរេ ឧគ្គណ្ហាបេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ ទេសេស្សន្តីតិ វាចេស្សន្តិ, បាឡិំ សម្មា បពោធេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ បញ្ញបេស្សន្តីតិ បជានាបេស្សន្តិ, សង្កាសេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ បដ្ឋបេស្សន្តីតិ បការេហិ ឋបេស្សន្តិ, បកាសេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ វិវរិស្សន្តីតិ វិវដំ ករិស្សន្តិ។ វិភជិស្សន្តីតិ វិភត្តំ ករិស្សន្តិ។ ឧត្តានីករិស្សន្តីតិ អនុត្តានំ គម្ភីរំ ឧត្តានំ បាកដំ ករិស្សន្តិ។ សហធម្មេនាតិ ឯត្ថ ធម្ម-សទ្ទោ ការណបរិយាយោ ‘‘ហេតុម្ហិ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិអាទីសុ (វិភ. ៧២០) វិយាតិ អាហ ‘‘សហេតុកេន សការណេន វចនេនា’’តិ។ សប្បាដិហារិយន្តិ សនិស្សរណំ។ យថា បរវាទំ ភញ្ជិត្វា សកវាទោ បតិដ្ឋហតិ, ឯវំ ហេតុទាហរណេហិ យថាធិគតមត្ថំ សម្បាទេត្វា ធម្មំ កថេស្សន្តិ។ តេនាហ ‘‘និយ្យានិកំ កត្វា ធម្មំ ទេសេស្សន្តី’’តិ, នវវិធំ លោកុត្តរធម្មំ បពោធេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច ‘‘បញ្ញបេស្សន្តី’’តិអាទីហិ ឆហិ បទេហិ ឆ អត្ថបទានិ ទស្សិតានិ, អាទិតោ បន ទ្វីហិ បទេហិ ឆ ព្យញ្ជនបទានិ។ ឯត្តាវតា តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ សំវណ្ណនានយេន សង្គហេត្វា ទស្សិតំ ហោតិ។ វុត្តញ្ហេតំ នេត្តិយំ (នេត្តិ. សង្គហវារោ) ‘‘ទ្វាទស បទានិ សុត្តំ, តំ សព្ពំ ព្យញ្ជនញ្ច អត្ថោ ចា’’តិ។
Ācikkhissantīti ādito kathessanti, attanā uggahitaniyāmena pare uggaṇhāpessantīti attho. Desessantīti vācessanti, pāḷiṃ sammā pabodhessantīti attho. Paññapessantīti pajānāpessanti, saṅkāsessantīti attho. Paṭṭhapessantīti pakārehi ṭhapessanti, pakāsessantīti attho. Vivarissantīti vivaṭaṃ karissanti. Vibhajissantīti vibhattaṃ karissanti. Uttānīkarissantīti anuttānaṃ gambhīraṃ uttānaṃ pākaṭaṃ karissanti. Sahadhammenāti ettha dhamma-saddo kāraṇapariyāyo ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 720) viyāti āha ‘‘sahetukena sakāraṇena vacanenā’’ti. Sappāṭihāriyanti sanissaraṇaṃ. Yathā paravādaṃ bhañjitvā sakavādo patiṭṭhahati, evaṃ hetudāharaṇehi yathādhigatamatthaṃ sampādetvā dhammaṃ kathessanti. Tenāha ‘‘niyyānikaṃ katvā dhammaṃ desessantī’’ti, navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ pabodhessantīti attho. Ettha ca ‘‘paññapessantī’’tiādīhi chahi padehi cha atthapadāni dassitāni, ādito pana dvīhi padehi cha byañjanapadāni. Ettāvatā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ saṃvaṇṇanānayena saṅgahetvā dassitaṃ hoti. Vuttañhetaṃ nettiyaṃ (netti. saṅgahavāro) ‘‘dvādasa padāni suttaṃ, taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti.
សិក្ខាត្តយសង្គហិតន្តិ អធិសីលសិក្ខាទិសិក្ខាត្តយសង្គហំ។ សកលំ សាសនព្រហ្មចរិយន្តិ អនវសេសំ សត្ថុសាសនភូតំ សេដ្ឋចរិយំ។ សមិទ្ធន្តិ សម្មទេវ វឌ្ឍិតំ។ ឈានស្សាទវសេនាតិ តេហិ តេហិ ភិក្ខូហិ សមធិគតជ្ឈានសុខវសេន។ វុទ្ធិប្បត្តន្តិ ឧឡារបណីតភាវូបគមេន សព្ពសោ បរិវុទ្ធិមុបគតំ។ សព្ពបាលិផុល្លំ វិយ អភិញ្ញាសម្បត្តិវសេន អភិញ្ញាសម្បទាហិ សាសនាភិវុទ្ធិយា មត្ថកប្បត្តិតោ។ បតិដ្ឋិតវសេនាតិ បតិដ្ឋានវសេន, បតិដ្ឋប្បត្តិយាតិ អត្ថោ។ បដិវេធវសេន ពហុនោ ជនស្ស ហិតន្តិ ពាហុជញ្ញំ។ តេនាហ ‘‘មហាជនាភិសមយវសេនា’’តិ។ បុថុ បុថុលំ ភូតំ ជាតំ, បុថុ វា បុថុត្តំ បត្តន្តិ បុថុភូតំ។ តេនាហ ‘‘សព្ពា…បេ... បត្ត’’ន្តិ។ សុដ្ឋុ បកាសិតន្តិ សុដ្ឋុ សម្មទេវ អាទិកល្យាណាទិភាវេន បវេទិតំ។
Sikkhāttayasaṅgahitanti adhisīlasikkhādisikkhāttayasaṅgahaṃ. Sakalaṃ sāsanabrahmacariyanti anavasesaṃ satthusāsanabhūtaṃ seṭṭhacariyaṃ. Samiddhanti sammadeva vaḍḍhitaṃ. Jhānassādavasenāti tehi tehi bhikkhūhi samadhigatajjhānasukhavasena. Vuddhippattanti uḷārapaṇītabhāvūpagamena sabbaso parivuddhimupagataṃ. Sabbapāliphullaṃ viya abhiññāsampattivasena abhiññāsampadāhi sāsanābhivuddhiyā matthakappattito. Patiṭṭhitavasenāti patiṭṭhānavasena, patiṭṭhappattiyāti attho. Paṭivedhavasena bahuno janassa hitanti bāhujaññaṃ. Tenāha ‘‘mahājanābhisamayavasenā’’ti. Puthu puthulaṃ bhūtaṃ jātaṃ, puthu vā puthuttaṃ pattanti puthubhūtaṃ. Tenāha ‘‘sabbā…pe... patta’’nti. Suṭṭhu pakāsitanti suṭṭhu sammadeva ādikalyāṇādibhāvena paveditaṃ.
សតិំ សូបដ្ឋិតំ កត្វាតិ អយំ កាយាទិវិភាគោ អត្តភាវសញ្ញិតោ ទុក្ខភារោ មយា ឯត្តកំ កាលំ វហិតោ, ឥទានិ បន ន វហិតព្ពោ, ឯតស្ស អវហនត្ថញ្ហិ ចិរតរំ កាលំ អរិយមគ្គសម្ភារោ សម្ភតោ, ស្វាយំ អរិយមគ្គោ បដិវិទ្ធោ។ យតោ ឥមេ កាយាទយោ អសុភាទិតោ សភាវាទិតោ សម្មទេវ បរិញ្ញាតាតិ ចតុព្ពិធម្បិ សម្មាសតិំ យតាតថំ វិសយេ សុដ្ឋុ ឧបដ្ឋិតំ កត្វា។ ញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វាតិ ឥមស្ស អត្តភាវសញ្ញិតស្ស ទុក្ខភារស្ស វហនេ បយោជនភូតំ អត្តហិតំ តាវ ពោធិមូលេ ឯវ បរិសមាបិតំ, បរហិតំ បន ពុទ្ធវេនេយ្យវិនយំ បរិសមាបិតព្ពំ, តំ ឥទានិ មាសត្តយេនេវ បរិសមាបនំ បាបុណិស្សតិ, អហម្បិ វិសាខាបុណ្ណមាយំ បរិនិព្ពាយិស្សាមីតិ ឯវំ ពុទ្ធញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា សព្ពភាគេន និច្ឆយំ កត្វា។ អាយុសង្ខារំ វិស្សជ្ជីតិ អាយុនោ ជីវិតស្ស អភិសង្ខារកំ ផលសមាបត្តិធម្មំ ន សមាបជ្ជិស្សាមីតិ វិស្សជ្ជិ។ តំវិស្សជ្ជនេនេវ តេន អភិសង្ខរិយមានំ ជីវិតសង្ខារំ ‘‘ន បវត្តេស្សាមី’’តិ វិស្សជ្ជិ។ តេនាហ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិ។
Satiṃ sūpaṭṭhitaṃ katvāti ayaṃ kāyādivibhāgo attabhāvasaññito dukkhabhāro mayā ettakaṃ kālaṃ vahito, idāni pana na vahitabbo, etassa avahanatthañhi cirataraṃ kālaṃ ariyamaggasambhāro sambhato, svāyaṃ ariyamaggo paṭividdho. Yato ime kāyādayo asubhādito sabhāvādito sammadeva pariññātāti catubbidhampi sammāsatiṃ yatātathaṃ visaye suṭṭhu upaṭṭhitaṃ katvā. Ñāṇena paricchinditvāti imassa attabhāvasaññitassa dukkhabhārassa vahane payojanabhūtaṃ attahitaṃ tāva bodhimūle eva parisamāpitaṃ, parahitaṃ pana buddhaveneyyavinayaṃ parisamāpitabbaṃ, taṃ idāni māsattayeneva parisamāpanaṃ pāpuṇissati, ahampi visākhāpuṇṇamāyaṃ parinibbāyissāmīti evaṃ buddhañāṇena paricchinditvā sabbabhāgena nicchayaṃ katvā. Āyusaṅkhāraṃ vissajjīti āyuno jīvitassa abhisaṅkhārakaṃ phalasamāpattidhammaṃ na samāpajjissāmīti vissajji. Taṃvissajjaneneva tena abhisaṅkhariyamānaṃ jīvitasaṅkhāraṃ ‘‘na pavattessāmī’’ti vissajji. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi.
ឋានមហន្តតាយបិ បវត្តិអាការមហន្តតាយបិ មហន្តោ បថវីកម្បោ។ តត្ថ ឋានមហន្តតាយ ភូមិចាលស្ស មហន្តត្តំ ទស្សេតុំ ‘‘តទា កិរ…បេ.… កម្បិត្ថា’’តិ វុត្តំ។ សា បន ជាភិក្ខេត្តភូតា ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯវ, ន យា កាចិ។ យា មហាភិនីហារមហាភិជាតិអាទីសុបិ កម្បិត្ថ, តទាបិ តត្តិកាយ ឯវ កម្បនេ កិំ ការណំ? ជាតិក្ខេត្តភាវេន តស្សេវ អាទិតោ បរិគ្គហស្ស កតត្តា, បរិគ្គហករណំ ចស្ស ធម្មតាវសេន វេទិតព្ពំ។ តថា ហិ បុរិមពុទ្ធានម្បិ តាវត្តកមេវ ជាតិក្ខេត្តំ អហោសិ។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘ទសសហស្សី លោកធាតុ, និស្សទ្ទា ហោតិ និរាកុលា…បេ.… មហាសមុទ្ទោ អាភុជតិ, ទសសហស្សី បកម្បតី’’តិ (ពុ. វំ. ២.៨៤-៩១) ច អាទិ។ ឧទកបរិយន្តំ កត្វា ឆប្បការបវេធនេន អវីតរាគេ ភិំសេតីតិ ភិំសនោ, សោ ឯវ ភិំសនកោតិ អាហ ‘‘ភយជនកោ’’តិ។ ទេវភេរិយោតិ ទេវទុន្ទុភិសទ្ទស្ស បរិយាយវចនមត្តំ។ ន ចេត្ថ កាចិ ភេរី ‘‘ទុន្ទុភី’’តិ អធិប្បេតា, អថ ខោ ឧប្បាតភាវេន លព្ភមានោ អាកាសគតោ និគ្ឃោសសទ្ទោ។ តេនាហ ‘‘ទេវោ’’តិអាទិ។ ទេវោតិ មេឃោ។ តស្ស ហិ គជ្ជភាវេន អាកាសស្ស វស្សាភាវេន សុក្ខគជ្ជិតសញ្ញិតេ សទ្ទេ និច្ឆរន្តេ ទេវទុន្ទុភិសមញ្ញា។ តេនាហ ‘‘ទេវោ សុក្ខគជ្ជិតំ គជ្ជី’’តិ។
Ṭhānamahantatāyapi pavattiākāramahantatāyapi mahanto pathavīkampo. Tattha ṭhānamahantatāya bhūmicālassa mahantattaṃ dassetuṃ ‘‘tadā kira…pe… kampitthā’’ti vuttaṃ. Sā pana jābhikkhettabhūtā dasasahassī lokadhātu eva, na yā kāci. Yā mahābhinīhāramahābhijātiādīsupi kampittha, tadāpi tattikāya eva kampane kiṃ kāraṇaṃ? Jātikkhettabhāvena tasseva ādito pariggahassa katattā, pariggahakaraṇaṃ cassa dhammatāvasena veditabbaṃ. Tathā hi purimabuddhānampi tāvattakameva jātikkhettaṃ ahosi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘dasasahassī lokadhātu, nissaddā hoti nirākulā…pe… mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampatī’’ti (bu. vaṃ. 2.84-91) ca ādi. Udakapariyantaṃ katvā chappakārapavedhanena avītarāge bhiṃsetīti bhiṃsano, so eva bhiṃsanakoti āha ‘‘bhayajanako’’ti. Devabheriyoti devadundubhisaddassa pariyāyavacanamattaṃ. Na cettha kāci bherī ‘‘dundubhī’’ti adhippetā, atha kho uppātabhāvena labbhamāno ākāsagato nigghosasaddo. Tenāha ‘‘devo’’tiādi. Devoti megho. Tassa hi gajjabhāvena ākāsassa vassābhāvena sukkhagajjitasaññite sadde niccharante devadundubhisamaññā. Tenāha ‘‘devo sukkhagajjitaṃ gajjī’’ti.
បីតិវេគវិស្សដ្ឋន្តិ ‘‘ឯវំ ចិរតរំ កាលំ វហិតោ អយំ អត្តភាវសញ្ញិតោ ទុក្ខភារោ, ឥទានិ ន ចិរស្សេវ និក្ខិបិស្សាមី’’តិ សញ្ជាតសោមនស្សោ ភគវា សភាវេនេវ បីតិវេគវិស្សដ្ឋំ ឧទានំ ឧទានេសិ។ ឯវំ បន ឧទានេន្តេន អយម្បិ អត្ថោ សាធិតោ ហោតីតិ ទស្សនត្ថំ អដ្ឋកថាយំ ‘‘កស្មា’’តិអាទិ វុត្តំ។
Pītivegavissaṭṭhanti ‘‘evaṃ cirataraṃ kālaṃ vahito ayaṃ attabhāvasaññito dukkhabhāro, idāni na cirasseva nikkhipissāmī’’ti sañjātasomanasso bhagavā sabhāveneva pītivegavissaṭṭhaṃ udānaṃ udānesi. Evaṃ pana udānentena ayampi attho sādhito hotīti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ.
តុលីយតីតិ តុលន្តិ តុល-សទ្ទោ កម្មសាធនោតិ ទស្សេតុំ ‘‘តុលិត’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ អប្បានុភាវតាយ បរិច្ឆិន្នំ។ តថា ហិ តំ បរិតោ ខណ្ឌិតភាវេន ‘‘បរិត្ត’’ន្តិ វុច្ចតិ។ បដិបក្ខវិក្ខម្ភនតោ ទីឃសន្តានតាយ វិបុលផលតាយ ច ន តុលំ ន បរិច្ឆិន្នំ។ យេហិ ការណេហិ បុព្ពេ អវិសេសតោ មហគ្គតំ ‘‘អតុល’’ន្តិ វុត្តំ, តានិ ការណានិ រូបាវចរតោ អរូបស្ស សាតិសយានិ វិជ្ជន្តីតិ អរូបាវចរំ ‘‘អតុល’’ន្តិ វុត្តំ ឥតរញ្ច ‘‘តុល’’ន្តិ។ អប្បវិបាកន្តិ តីសុបិ កម្មេសុ យំ តនុវិបាកំ ហីនំ, តំ តុលំ។ ពហុវិបាកន្តិ យំ មហាវិបាកំ បណីតំ, តំ អតុលំ។ យំ បនេត្ថ មជ្ឈិមំ, តំ ហីនំ ឧក្កដ្ឋន្តិ ទ្វិធា ភិន្ទិត្វា ទ្វីសុបិ ភាគេសុ បក្ខិបិតព្ពំ។ ហីនត្តិកវណ្ណនាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៤) វុត្តនយេន វា អប្បពហុវិបាកតំ និទ្ធារេត្វា តស្ស វសេន តុលាតុលភាវោ វេទិតព្ពោ។ សម្ភវតិ ឯតស្មាតិ សម្ភវោតិ អាហ ‘‘សម្ភវហេតុភូត’’ន្តិ។ និយកជ្ឈត្តរតោតិ សសន្តានធម្មេសុ វិបស្សនាវសេន គោចរាសេវនាយ ច និរតោ។ សវិបាកម្បិ សមានំ បវត្តិវិបាកមត្តទាយិកម្មំ សវិបាកដ្ឋេន សម្ភវំ, ន ច តំ កាមាទិភវាភិសង្ខារកន្តិ តតោ វិសេសនត្ថំ ‘‘សម្ភវ’’ន្តិ វត្វា ‘‘ភវសង្ខារ’’ន្តិ វុត្តំ។ ឱស្សជីតិ អរិយមគ្គេន អវស្សជិ។ កវចំ វិយ អត្តភាវំ បរិយោនន្ធិត្វា ឋិតំ អត្តនិ សម្ភូតត្តា អត្តសម្ភវំ កិលេសញ្ច អភិន្ទីតិ កិលេសភេទសហភាវិកម្មោស្សជ្ជនំ ទស្សេន្តោ តទុភយស្ស ការណមវោច ‘‘អជ្ឈត្តរតោ សមាហិតោ’’តិ។
Tulīyatīti tulanti tula-saddo kammasādhanoti dassetuṃ ‘‘tulita’’ntiādi vuttaṃ. Appānubhāvatāya paricchinnaṃ. Tathā hi taṃ parito khaṇḍitabhāvena ‘‘paritta’’nti vuccati. Paṭipakkhavikkhambhanato dīghasantānatāya vipulaphalatāya ca na tulaṃ na paricchinnaṃ. Yehi kāraṇehi pubbe avisesato mahaggataṃ ‘‘atula’’nti vuttaṃ, tāni kāraṇāni rūpāvacarato arūpassa sātisayāni vijjantīti arūpāvacaraṃ ‘‘atula’’nti vuttaṃ itarañca ‘‘tula’’nti. Appavipākanti tīsupi kammesu yaṃ tanuvipākaṃ hīnaṃ, taṃ tulaṃ. Bahuvipākanti yaṃ mahāvipākaṃ paṇītaṃ, taṃ atulaṃ. Yaṃ panettha majjhimaṃ, taṃ hīnaṃ ukkaṭṭhanti dvidhā bhinditvā dvīsupi bhāgesu pakkhipitabbaṃ. Hīnattikavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 14) vuttanayena vā appabahuvipākataṃ niddhāretvā tassa vasena tulātulabhāvo veditabbo. Sambhavati etasmāti sambhavoti āha ‘‘sambhavahetubhūta’’nti. Niyakajjhattaratoti sasantānadhammesu vipassanāvasena gocarāsevanāya ca nirato. Savipākampi samānaṃ pavattivipākamattadāyikammaṃ savipākaṭṭhena sambhavaṃ, na ca taṃ kāmādibhavābhisaṅkhārakanti tato visesanatthaṃ ‘‘sambhava’’nti vatvā ‘‘bhavasaṅkhāra’’nti vuttaṃ. Ossajīti ariyamaggena avassaji. Kavacaṃ viya attabhāvaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ attani sambhūtattā attasambhavaṃ kilesañca abhindīti kilesabhedasahabhāvikammossajjanaṃ dassento tadubhayassa kāraṇamavoca ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti.
បឋមវិកប្បេ អវសជ្ជនមេវ វុត្តំ, ឯត្ថ អវសជ្ជនាការោតិ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘អថ វា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ តីរេន្តោតិ ‘‘ឧប្បាទោ ភយំ, អនុប្បាទោ ខេម’’ន្តិអាទិនា (បដិ. ម. ១.១០) វីមំសន្តោ។ ‘‘តុលេន្តោ តីរេន្តោ’’តិអាទិនា សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ ‘‘បញ្ចក្ខន្ធា’’តិអាទិំ វត្វា ភវសង្ខារស្ស អវសជ្ជនាការំ សរូបតោ ទស្សេតិ។ ឯវន្តិអាទិនា បន ឧទានគាថាវណ្ណនាយំ អាទិតោ វុត្តមត្ថំ និគមវសេន ទស្សេតិ។
Paṭhamavikappe avasajjanameva vuttaṃ, ettha avasajjanākāroti taṃ dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Tattha tīrentoti ‘‘uppādo bhayaṃ, anuppādo khema’’ntiādinā (paṭi. ma. 1.10) vīmaṃsanto. ‘‘Tulento tīrento’’tiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘pañcakkhandhā’’tiādiṃ vatvā bhavasaṅkhārassa avasajjanākāraṃ sarūpato dasseti. Evantiādinā pana udānagāthāvaṇṇanāyaṃ ādito vuttamatthaṃ nigamavasena dasseti.
យន្តិ (ទី. និ. ដី. ២.១៧១) ករណេ, អធិករណេ វា បច្ចត្តវចនន្តិ អាហ ‘‘យេន សមយេន, យស្មិំ វា សមយេ’’តិ។ ឧក្ខេបកវាតាតិ ឧទកសន្ធារកវាតំ ឧបច្ឆិន្ទិត្វា ឋិតដ្ឋានតោ ខេបកវាតា។ សដ្ឋិ…បេ.… ពហលន្តិ ឥទំ តស្ស វាតស្ស ឧព្ពេធប្បមាណមេវ គហេត្វា វុត្តំ , អាយាមវិត្ថារតោ បន ទសសហស្សចក្កវាឡប្បមាណំ កោដិសតសហស្សចក្កវាឡប្បមាណម្បិ ឧទកសន្ធារកវាតំ ឧបច្ឆិន្ទតិយេវ។ អាកាសេតិ បុព្ពេ វាតេន បតិដ្ឋិតាកាសេ។ បុន វាតោតិ ឧក្ខេបកវាតេ តថា កត្វា វិគតេ ឧទកសន្ធារកវាតោ បុន អាពន្ធិត្វា គណ្ហាតិ។ យថា តំ ឧទកំ ន ភស្សតិ, ឯវំ ឧបត្ថម្ភេន្តំ អាពន្ធនវិតានវសេន ពន្ធិត្វា គណ្ហាតិ។ តតោ ឧទកំ ឧគ្គច្ឆតីតិ តតោ អាពន្ធិត្វា គហណតោ តេន វាតេន ឧដ្ឋាបិតំ ឧទកំ ឧគ្គច្ឆតិ ឧបរិ គច្ឆតិ។ ហោតិយេវាតិ អន្តរន្តរា ហោតិយេវ។ ពហុភាវេនាតិ មហាបថវិយា មហន្តភាវេន។ សកលា ហិ មហាបថវី តទា ឱគ្គច្ឆតិ ច ឧគ្គច្ឆតិ ច, តស្មា កម្បនំ ន បញ្ញាយតិ។
Yanti (dī. ni. ṭī. 2.171) karaṇe, adhikaraṇe vā paccattavacananti āha ‘‘yena samayena, yasmiṃ vā samaye’’ti. Ukkhepakavātāti udakasandhārakavātaṃ upacchinditvā ṭhitaṭṭhānato khepakavātā. Saṭṭhi…pe… bahalanti idaṃ tassa vātassa ubbedhappamāṇameva gahetvā vuttaṃ , āyāmavitthārato pana dasasahassacakkavāḷappamāṇaṃ koṭisatasahassacakkavāḷappamāṇampi udakasandhārakavātaṃ upacchindatiyeva. Ākāseti pubbe vātena patiṭṭhitākāse. Puna vātoti ukkhepakavāte tathā katvā vigate udakasandhārakavāto puna ābandhitvā gaṇhāti. Yathā taṃ udakaṃ na bhassati, evaṃ upatthambhentaṃ ābandhanavitānavasena bandhitvā gaṇhāti. Tato udakaṃ uggacchatīti tato ābandhitvā gahaṇato tena vātena uṭṭhāpitaṃ udakaṃ uggacchati upari gacchati. Hotiyevāti antarantarā hotiyeva. Bahubhāvenāti mahāpathaviyā mahantabhāvena. Sakalā hi mahāpathavī tadā oggacchati ca uggacchati ca, tasmā kampanaṃ na paññāyati.
ឥជ្ឈនស្សាតិ ឥច្ឆិតត្ថសិជ្ឈនស្ស អនុភវិតព្ពស្ស ឥស្សរិយសម្បត្តិអាទិកស្ស។ បរិត្តាតិ បដិលទ្ធមត្តា នាតិសុភាវិតា។ តថា ច ភាវនា ពលវតី ន ហោតីតិ អាហ ‘‘ទុព្ពលា’’តិ។ សញ្ញាសីសេន ហិ ភាវនា វុត្តា។ អប្បមាណាតិ បគុណា សុភាវិតា។ សា ហិ ថិរា ទឡ្ហតរា ហោតីតិ អាហ ‘‘ពលវា’’តិ។ ‘‘បរិត្តា បថវីសញ្ញា, អប្បមាណា អាបោសញ្ញា’’តិ ទេសនាមត្តមេតំ, អាបោសញ្ញាយ បន សុភាវិតាយ បថវីកម្បោ សុខេនេវ ឥជ្ឈតីតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ វេទិតព្ពោ។ សំវេជេន្តោ វា ទិព្ពសម្បត្តិយា បមត្តំ សក្កំ ទេវរាជានំ, វីមំសន្តោ វា តាវទេវ សមធិគតំ អត្តនោ ឥទ្ធិពលំ។ សោ កិរាយស្មា (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.១៧១) ខុរគ្គេ អរហត្តំ បត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ កោចិ ភិក្ខុ យេន បព្ពជិតទិវសេយេវ អរហត្តំ បត្វា វេជយន្តោ បាសាទោ កម្បិតបុព្ពោ’’តិ។ តតោ ‘‘នត្ថិ កោចី’’តិ ញត្វា ‘‘អហំ កម្បេស្សាមី’’តិ អភិញ្ញាពលេន វេជយន្តមត្ថកេ ឋត្វា បាទេន បហរិត្វា កម្បេតុំ នាសក្ខិ។ អថ នំ សក្កស្ស នាដកិត្ថិយោ អាហំសុ – ‘‘បុត្ត សង្ឃរក្ខិត, ត្វំ បូតិគន្ធេនេវ សីសេន វេជយន្តំ កម្បេតុំ ឥច្ឆសិ, សុប្បតិដ្ឋិតោ, តាត, បាសាទោ, កថំ កម្បេតុំ សក្ខិស្សសី’’តិ។
Ijjhanassāti icchitatthasijjhanassa anubhavitabbassa issariyasampattiādikassa. Parittāti paṭiladdhamattā nātisubhāvitā. Tathā ca bhāvanā balavatī na hotīti āha ‘‘dubbalā’’ti. Saññāsīsena hi bhāvanā vuttā. Appamāṇāti paguṇā subhāvitā. Sā hi thirā daḷhatarā hotīti āha ‘‘balavā’’ti. ‘‘Parittā pathavīsaññā, appamāṇā āposaññā’’ti desanāmattametaṃ, āposaññāya pana subhāvitāya pathavīkampo sukheneva ijjhatīti ayamettha adhippāyo veditabbo. Saṃvejento vā dibbasampattiyā pamattaṃ sakkaṃ devarājānaṃ, vīmaṃsanto vā tāvadeva samadhigataṃ attano iddhibalaṃ. So kirāyasmā (dī. ni. aṭṭha. 2.171) khuragge arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘atthi nu kho koci bhikkhu yena pabbajitadivaseyeva arahattaṃ patvā vejayanto pāsādo kampitapubbo’’ti. Tato ‘‘natthi kocī’’ti ñatvā ‘‘ahaṃ kampessāmī’’ti abhiññābalena vejayantamatthake ṭhatvā pādena paharitvā kampetuṃ nāsakkhi. Atha naṃ sakkassa nāṭakitthiyo āhaṃsu – ‘‘putta saṅgharakkhita, tvaṃ pūtigandheneva sīsena vejayantaṃ kampetuṃ icchasi, suppatiṭṭhito, tāta, pāsādo, kathaṃ kampetuṃ sakkhissasī’’ti.
សាមណេរោ ‘‘ឥមា ទេវតា មយា សទ្ធិំ កេឡិំ ករោន្តិ, អហំ ខោ បន អាចរិយំ នាលត្ថំ, កហំ នុ ខោ មេ អាចរិយោ សាមុទ្ទិកមហានាគត្ថេរោ’’តិ អាវជ្ជេត្វា ‘‘មហាសមុទ្ទេ ឧទកលេណំ មាបេត្វា ទិវាវិហារំ និសិន្នោ’’តិ ញត្វា តត្ថ គន្ត្វា ថេរំ វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ តតោ នំ ថេរោ, ‘‘តាត សង្ឃរក្ខិត, អសិក្ខិត្វាវ យុទ្ធំ បវិដ្ឋោសី’’តិ វត្វា ‘‘នាសក្ខិ, តាត, វេជយន្តំ កម្បេតុ’’ន្តិ បុច្ឆិ។ អាចរិយំ, ភន្តេ, នាលត្ថន្តិ។ អថ នំ ថេរោ, ‘‘តាត, តុម្ហាទិសេ អកម្បេន្តេ អញ្ញោ កោ កម្បេស្សតិ, ទិដ្ឋបុព្ពំ តេ, តាត, ឧទកបិដ្ឋេ គោមយខណ្ឌំ បិលវន្តំ, តាត, កបល្លបូវំ បច្ចន្តំ អន្តន្តេន បរិច្ឆិន្នន្តិ ឥមិនា ឱបម្មេន ជានាហី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘វដ្ដិស្សតិ, ភន្តេ, ឯត្តកេនា’’តិ វត្វា ‘‘បាសាទេន បតិដ្ឋិតោកាសំ ឧទកំ ហោតូ’’តិ អធិដ្ឋាយ វេជយន្តាភិមុខោ អគមាសិ។ ទេវធីតរោ តំ ទិស្វា ‘‘ឯកវារំ លជ្ជិត្វា គតោ, បុនបិ សាមណេរោ ឯតិ, បុនបិ ឯតី’’តិ វទិំសុ។ សក្កោ ទេវរាជា ‘‘មា មយ្ហំ បុត្តេន សទ្ធិំ កថយិត្ថ, ឥទានិ តេន អាចរិយោ លទ្ធោ ខណេន បាសាទំ កម្បេស្សតី’’តិ អាហ។ សាមណេរោបិ បាទង្គុដ្ឋេន បាសាទថូបិកំ បហរិ, បាសាទោ ចតូហិ ទិសាហិ ឱណមតិ។ ទេវតា ‘‘បតិដ្ឋាតុំ ទេហិ, តាត, បាសាទស្ស, បតិដ្ឋាតុំ ទេហិ, តាត, បាសាទស្សា’’តិ វិរវិំសុ។ សាមណេរោ បាសាទំ យថាឋានេ ឋបេត្វា បាសាទមត្ថកេ ឋត្វា ឧទានំ ឧទានេសិ –
Sāmaṇero ‘‘imā devatā mayā saddhiṃ keḷiṃ karonti, ahaṃ kho pana ācariyaṃ nālatthaṃ, kahaṃ nu kho me ācariyo sāmuddikamahānāgatthero’’ti āvajjetvā ‘‘mahāsamudde udakaleṇaṃ māpetvā divāvihāraṃ nisinno’’ti ñatvā tattha gantvā theraṃ vanditvā aṭṭhāsi. Tato naṃ thero, ‘‘tāta saṅgharakkhita, asikkhitvāva yuddhaṃ paviṭṭhosī’’ti vatvā ‘‘nāsakkhi, tāta, vejayantaṃ kampetu’’nti pucchi. Ācariyaṃ, bhante, nālatthanti. Atha naṃ thero, ‘‘tāta, tumhādise akampente añño ko kampessati, diṭṭhapubbaṃ te, tāta, udakapiṭṭhe gomayakhaṇḍaṃ pilavantaṃ, tāta, kapallapūvaṃ paccantaṃ antantena paricchinnanti iminā opammena jānāhī’’ti āha. So ‘‘vaṭṭissati, bhante, ettakenā’’ti vatvā ‘‘pāsādena patiṭṭhitokāsaṃ udakaṃ hotū’’ti adhiṭṭhāya vejayantābhimukho agamāsi. Devadhītaro taṃ disvā ‘‘ekavāraṃ lajjitvā gato, punapi sāmaṇero eti, punapi etī’’ti vadiṃsu. Sakko devarājā ‘‘mā mayhaṃ puttena saddhiṃ kathayittha, idāni tena ācariyo laddho khaṇena pāsādaṃ kampessatī’’ti āha. Sāmaṇeropi pādaṅguṭṭhena pāsādathūpikaṃ pahari, pāsādo catūhi disāhi oṇamati. Devatā ‘‘patiṭṭhātuṃ dehi, tāta, pāsādassa, patiṭṭhātuṃ dehi, tāta, pāsādassā’’ti viraviṃsu. Sāmaṇero pāsādaṃ yathāṭhāne ṭhapetvā pāsādamatthake ṭhatvā udānaṃ udānesi –
‘‘អជ្ជេវាហំ បព្ពជិតោ, អជ្ជ បត្តាសវក្ខយំ;
‘‘Ajjevāhaṃ pabbajito, ajja pattāsavakkhayaṃ;
អជ្ជ កម្បេមិ បាសាទំ, អហោ ពុទ្ធស្សុឡារតា។
Ajja kampemi pāsādaṃ, aho buddhassuḷāratā.
‘‘អជ្ជេវាហំ បព្ពជិតោ, អជ្ជ បត្តាសវក្ខយំ;
‘‘Ajjevāhaṃ pabbajito, ajja pattāsavakkhayaṃ;
អជ្ជ កម្បេមិ បាសាទំ, អហោ ធម្មស្សុឡារតា។
Ajja kampemi pāsādaṃ, aho dhammassuḷāratā.
‘‘អជ្ជេវាហំ បព្ពជិតោ, អជ្ជ បត្តាសវក្ខយំ;
‘‘Ajjevāhaṃ pabbajito, ajja pattāsavakkhayaṃ;
អជ្ជ កម្បេមិ បាសាទំ, អហោ សង្ឃស្សុឡារតា’’តិ។
Ajja kampemi pāsādaṃ, aho saṅghassuḷāratā’’ti.
‘‘ធម្មតា ឯសា, ភិក្ខវេ, យទា ពោធិសត្តោ តុសិតកាយា ចវិត្វា មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមតី’’តិ (ទី. និ. ២.១៨) វត្វា ‘‘អយញ្ច ទសសហស្សី លោកធាតុ សង្កម្បិ សម្បកម្បិ សម្បវេធី’’តិ (ទី. និ. ២.១៨), តថា ‘‘ធម្មតា ឯសា, ភិក្ខវេ, យទា ពោធិសត្តោ មាតុកុច្ឆិម្ហា និក្ខមតី’’តិ (ទី. និ. ២.៣២) វត្វា ‘‘អយញ្ច ទសសហស្សី លោកធាតុ សង្កម្បិ សម្បកម្បិ សម្បវេធី’’តិ (ទី. និ. ២.៣២) ច មហាសត្តស្ស គព្ភោក្កន្តិយំ អភិជាតិញ្ច ធម្មតាវសេន មហាបទានេ បថវីកម្បស្ស វុត្តត្តា ឥតរេសុបិ ចតូសុ ឋានេសុ បថវីកម្បោ ធម្មតាវសេនេវាតិ អត្ថតោ វុត្តមេតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
‘‘Dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ okkamatī’’ti (dī. ni. 2.18) vatvā ‘‘ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampi sampakampi sampavedhī’’ti (dī. ni. 2.18), tathā ‘‘dhammatā esā, bhikkhave, yadā bodhisatto mātukucchimhā nikkhamatī’’ti (dī. ni. 2.32) vatvā ‘‘ayañca dasasahassī lokadhātu saṅkampi sampakampi sampavedhī’’ti (dī. ni. 2.32) ca mahāsattassa gabbhokkantiyaṃ abhijātiñca dhammatāvasena mahāpadāne pathavīkampassa vuttattā itaresupi catūsu ṭhānesu pathavīkampo dhammatāvasenevāti atthato vuttametanti daṭṭhabbaṃ.
ឥទានិ នេសំ បថវីកម្បានំ ការណតោ បវត្តិអាការតោ ច វិភាគំ ទស្សេតុំ ‘‘ឥតិ ឥមេសូ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ធាតុកោបេនាតិ ឧក្ខេបកវាតសង្ខាតាយ វាយោធាតុយា បកោបេន។ ឥទ្ធានុភាវេនាតិ ញាណិទ្ធិយា, កម្មវិបាកជិទ្ធិយា វា សភាវេន, តេជេនាតិ អត្ថោ។ បុញ្ញតេជេនាតិ បុញ្ញានុភាវេន, មហាពោធិសត្តស្ស បុញ្ញពលេនាតិ អត្ថោ។ ញាណតេជេនាតិ អនញ្ញសាធារណេន បដិវេធញាណានុភាវេន។ សាធុការទានវសេនាតិ យថា អនញ្ញសាធារណប្បដិវេធញាណានុភាវេន អភិហតា មហាបថវី អភិសម្ពោធិយំ កម្បិត្ថ, ឯវំ អនញ្ញសាធារណេន ទេសនាញាណានុភាវេន អភិហតា មហាបថវី កម្បិត្ថ, តំ បនស្សា សាធុការទានំ វិយ ហោតីតិ ‘‘សាធុការទានវសេនា’’តិ វុត្តំ។
Idāni nesaṃ pathavīkampānaṃ kāraṇato pavattiākārato ca vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘iti imesū’’tiādi vuttaṃ. Dhātukopenāti ukkhepakavātasaṅkhātāya vāyodhātuyā pakopena. Iddhānubhāvenāti ñāṇiddhiyā, kammavipākajiddhiyā vā sabhāvena, tejenāti attho. Puññatejenāti puññānubhāvena, mahābodhisattassa puññabalenāti attho. Ñāṇatejenāti anaññasādhāraṇena paṭivedhañāṇānubhāvena. Sādhukāradānavasenāti yathā anaññasādhāraṇappaṭivedhañāṇānubhāvena abhihatā mahāpathavī abhisambodhiyaṃ kampittha, evaṃ anaññasādhāraṇena desanāñāṇānubhāvena abhihatā mahāpathavī kampittha, taṃ panassā sādhukāradānaṃ viya hotīti ‘‘sādhukāradānavasenā’’ti vuttaṃ.
យេន បន ភគវា អសីតិអនុព្យញ្ជនប្បដិមណ្ឌិតទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណវិចិត្ររូបកាយោ សព្ពាការបរិសុទ្ធសីលក្ខន្ធាទិគុណរតនសមិទ្ធិធម្មកាយោ បុញ្ញមហត្តថាមមហត្តឥទ្ធិមហត្តយសមហត្តបញ្ញាមហត្តានំ បរមុក្កំសគតោ អសមោ អសមសមោ អប្បដិបុគ្គលោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ អត្តនោ អត្តភាវសញ្ញិតំ ខន្ធបញ្ចកំ កប្បំ វា កប្បាវសេសំ វា ឋបេតុំ សមត្ថោបិ សង្ខតធម្មបរិជិគុច្ឆនាការប្បវត្តេន ញាណវិសេសេន តិណាយបិ អមញ្ញមានោ អាយុសង្ខារោស្សជ្ជនវិធិនា និរបេក្ខោ ឱស្សជ្ជិ។ តទនុភាវាភិហតា មហាបថវី អាយុសង្ខរោស្សជ្ជនេ អកម្បិត្ថ។ តំ បនស្សា ការុញ្ញសភាវសណ្ឋិតា វិយ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘ការុញ្ញភាវេនា’’តិ។
Yena pana bhagavā asītianubyañjanappaṭimaṇḍitadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavicitrarūpakāyo sabbākāraparisuddhasīlakkhandhādiguṇaratanasamiddhidhammakāyo puññamahattathāmamahattaiddhimahattayasamahattapaññāmahattānaṃ paramukkaṃsagato asamo asamasamo appaṭipuggalo arahaṃ sammāsambuddho attano attabhāvasaññitaṃ khandhapañcakaṃ kappaṃ vā kappāvasesaṃ vā ṭhapetuṃ samatthopi saṅkhatadhammaparijigucchanākārappavattena ñāṇavisesena tiṇāyapi amaññamāno āyusaṅkhārossajjanavidhinā nirapekkho ossajji. Tadanubhāvābhihatā mahāpathavī āyusaṅkharossajjane akampittha. Taṃ panassā kāruññasabhāvasaṇṭhitā viya hotīti vuttaṃ ‘‘kāruññabhāvenā’’ti.
យស្មា ភគវា បរិនិព្ពានសមយេ ចតុវីសតិកោដិសតសហស្សសង្ខា សមាបត្តិយោ សមាបជ្ជិ, អន្តរន្តរា ផលសមាបត្តិសមាបជ្ជនេន តស្ស បុព្ពភាគេ សាតិសយំ តិក្ខំ សូរំ វិបស្សនាញាណញ្ច បវត្តេសិ។ ‘‘យទត្ថញ្ច មយា ឯវំ សុចិរកាលំ អនញ្ញសាធារណោ បរមុក្កំសគតោ ញាណសម្ភារោ សម្ភតោ, អនុត្តរោ ច វិមោក្ខោ សមធិគតោ, តស្ស វត មេ សិខាប្បត្តផលភូតា អច្ចន្តនិដ្ឋា អនុបាទិសេសបរិនិព្ពានធាតុ អជ្ជ សមិជ្ឈតី’’តិ ភិយ្យោ អតិវិយ សោមនស្សប្បត្តស្ស ភគវតោ បីតិវិប្ផារាទិគុណវិបុលតរានុភាវោ បរេហិ អសាធារណញាណាតិសយោ ឧទបាទិ, យស្ស សមាបត្តិពលសមុបព្រូហិតស្ស ញាណាតិសយស្ស អានុភាវំ សន្ធាយ ឥទំ វុត្តំ ‘‘ទ្វេមេ បិណ្ឌបាតា សមសមផលា សមសមវិបាកា’’តិអាទិ (ឧទា. ៧៥), តស្មា តស្សានុភាវេន សមភិហតា មហាបថវី អកម្បិត្ថ, តំ បនស្សា តស្សំ វេលាយំ អារោទនាការប្បត្តិ វិយ ហោតីតិ ‘‘អដ្ឋមោ អារោទនេនា’’តិ វុត្តំ។
Yasmā bhagavā parinibbānasamaye catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā samāpattiyo samāpajji, antarantarā phalasamāpattisamāpajjanena tassa pubbabhāge sātisayaṃ tikkhaṃ sūraṃ vipassanāñāṇañca pavattesi. ‘‘Yadatthañca mayā evaṃ sucirakālaṃ anaññasādhāraṇo paramukkaṃsagato ñāṇasambhāro sambhato, anuttaro ca vimokkho samadhigato, tassa vata me sikhāppattaphalabhūtā accantaniṭṭhā anupādisesaparinibbānadhātu ajja samijjhatī’’ti bhiyyo ativiya somanassappattassa bhagavato pītivipphārādiguṇavipulatarānubhāvo parehi asādhāraṇañāṇātisayo udapādi, yassa samāpattibalasamupabrūhitassa ñāṇātisayassa ānubhāvaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘dveme piṇḍapātā samasamaphalā samasamavipākā’’tiādi (udā. 75), tasmā tassānubhāvena samabhihatā mahāpathavī akampittha, taṃ panassā tassaṃ velāyaṃ ārodanākārappatti viya hotīti ‘‘aṭṭhamo ārodanenā’’ti vuttaṃ.
ឥទានិ សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ វិវរន្តោ ‘‘មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមន្តេ’’តិអាទិមាហ។ អយំ បនត្ថោតិ ‘‘សាធុការទានវសេនា’’តិអាទិនា វុត្ត អត្ថោ។ បថវីទេវតាយ វសេនាតិ ឯត្ថ សមុទ្ទទេវតា វិយ មហាបថវិយា អធិទេវតា កិរ នាម អត្ថិ, តាទិសេ ការណេ សតិ តស្សា ចិត្តវសេន អយំ មហាបថវី សង្កម្បតិ សម្បកម្បតិ សម្បវេធតិ។ យថា វាតវលាហកទេវតានំ ចិត្តវសេន វាតា វាយន្តិ, សីតុណ្ហអព្ភវស្សវលាហកទេវតានំ ចិត្តវសេន សីតាទយោ ភវន្តិ, តថា ហិ វិសាខបុណ្ណមាយំ អភិសម្ពោធិអត្ថំ ពោធិរុក្ខមូលេ និសិន្នស្ស លោកនាថស្ស អន្តរាយករណត្ថំ ឧបដ្ឋិតំ មារពលំ វិធមិតុំ –
Idāni saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘mātukucchiṃ okkamante’’tiādimāha. Ayaṃ panatthoti ‘‘sādhukāradānavasenā’’tiādinā vutta attho. Pathavīdevatāya vasenāti ettha samuddadevatā viya mahāpathaviyā adhidevatā kira nāma atthi, tādise kāraṇe sati tassā cittavasena ayaṃ mahāpathavī saṅkampati sampakampati sampavedhati. Yathā vātavalāhakadevatānaṃ cittavasena vātā vāyanti, sītuṇhaabbhavassavalāhakadevatānaṃ cittavasena sītādayo bhavanti, tathā hi visākhapuṇṇamāyaṃ abhisambodhiatthaṃ bodhirukkhamūle nisinnassa lokanāthassa antarāyakaraṇatthaṃ upaṭṭhitaṃ mārabalaṃ vidhamituṃ –
‘‘អចេតនាយំ បថវី, អវិញ្ញាយ សុខំ ទុខំ;
‘‘Acetanāyaṃ pathavī, aviññāya sukhaṃ dukhaṃ;
សាបិ ទានពលា មយ្ហំ, សត្តក្ខត្តុំ បកម្បថា’’តិ។ (ចរិយា. ១.១២៤) –
Sāpi dānabalā mayhaṃ, sattakkhattuṃ pakampathā’’ti. (cariyā. 1.124) –
វចនសមនន្តរំ មហាបថវី ភិជ្ជិត្វា សបរិសំ មារំ បរិវត្តេសិ។ ឯតន្តិ សាធុការទានាទិ។ យទិបិ នត្ថិ អចេតនត្តា, ធម្មតាវសេន បន វុត្តនយេន សិយាតិ សក្កា វត្តុំ។ ធម្មតា បន អត្ថតោ ធម្មភាវោ, សោ បុញ្ញធម្មស្ស វា ញាណធម្មស្ស វា អានុភាវសភាវោតិ។ តយិទំ សព្ពំ វិចារិតមេវ។ ឯវញ្ច កត្វា –
Vacanasamanantaraṃ mahāpathavī bhijjitvā saparisaṃ māraṃ parivattesi. Etanti sādhukāradānādi. Yadipi natthi acetanattā, dhammatāvasena pana vuttanayena siyāti sakkā vattuṃ. Dhammatā pana atthato dhammabhāvo, so puññadhammassa vā ñāṇadhammassa vā ānubhāvasabhāvoti. Tayidaṃ sabbaṃ vicāritameva. Evañca katvā –
‘‘ឥមេ ធម្មេ សម្មសតោ, សភាវសរសលក្ខណេ;
‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvasarasalakkhaṇe;
ធម្មតេជេន វសុធា, ទសសហស្សី បកម្បថា’’តិ។ (ពុ. វំ. ២.១៦៦) –
Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampathā’’ti. (bu. vaṃ. 2.166) –
អាទិវចនញ្ច សមត្ថិតំ ហោតិ។
Ādivacanañca samatthitaṃ hoti.
អយំ បន (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.១៤៩) មហាបថវី អបរេសុបិ អដ្ឋសុ ឋានេសុ អកម្បិត្ថ មហាភិនិក្ខមនេ ពោធិមណ្ឌូបសង្កមនេ បំសុកូលគ្គហណេ បំសុកូលធោវនេ កាឡការាមសុត្តេ គោតមកសុត្តេ វេស្សន្តរជាតកេ ព្រហ្មជាលេតិ។ តត្ថ មហាភិនិក្ខមនពោធិមណ្ឌូបសង្កមនេសុ វីរិយពលេន អកម្បិត្ថ។ បំសុកូលគ្គហណេ ‘‘ទ្វិសហស្សទីបបរិវារេ នាម ចត្តារោ មហាទីបេ បហាយ បព្ពជិត្វា សុសានំ គន្ត្វា បំសុកូលំ គណ្ហន្តេន ទុក្ករំ ភគវតា កត’’ន្តិ អច្ឆរិយវេគាភិហតា អកម្បិត្ថ។ បំសុកូលធោវនវេស្សន្តរជាតកេសុ អកាលកម្បនេន អកម្បិត្ថ។ កាឡការាមគោតមកសុត្តេសុ (អ. និ. ៤.២៤; ៣.១២៦) ‘‘អហំ សក្ខី ភគវា’’តិ សក្ខិភាវេន អកម្បិត្ថ។ ព្រហ្មជាលេ (ទី. និ. ១.១៤៧) បន ទ្វាសដ្ឋិយា ទិដ្ឋិគតេសុ វិជដេត្វា និគ្គុម្ពំ កត្វា ទេសិយមានេសុ សាធុការទានវសេន អកម្បិត្ថាតិ វេទិតព្ពា។
Ayaṃ pana (dī. ni. aṭṭha. 1.149) mahāpathavī aparesupi aṭṭhasu ṭhānesu akampittha mahābhinikkhamane bodhimaṇḍūpasaṅkamane paṃsukūlaggahaṇe paṃsukūladhovane kāḷakārāmasutte gotamakasutte vessantarajātake brahmajāleti. Tattha mahābhinikkhamanabodhimaṇḍūpasaṅkamanesu vīriyabalena akampittha. Paṃsukūlaggahaṇe ‘‘dvisahassadīpaparivāre nāma cattāro mahādīpe pahāya pabbajitvā susānaṃ gantvā paṃsukūlaṃ gaṇhantena dukkaraṃ bhagavatā kata’’nti acchariyavegābhihatā akampittha. Paṃsukūladhovanavessantarajātakesu akālakampanena akampittha. Kāḷakārāmagotamakasuttesu (a. ni. 4.24; 3.126) ‘‘ahaṃ sakkhī bhagavā’’ti sakkhibhāvena akampittha. Brahmajāle (dī. ni. 1.147) pana dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatesu vijaṭetvā niggumbaṃ katvā desiyamānesu sādhukāradānavasena akampitthāti veditabbā.
ន កេវលញ្ច ឯតេសុយេវ ឋានេសុ បថវី អកម្បិត្ថ, អថ ខោ តីសុ សង្គហេសុបិ មហាមហិន្ទត្ថេរស្ស ឥមំ ទីបំ អាគន្ត្វា ជោតិវនេ និសីទិត្វា ធម្មំ ទេសិតទិវសេបិ អកម្បិត្ថ។ កល្យាណិយមហាវិហារេ ច បិណ្ឌបាតិយត្ថេរស្ស ចេតិយង្គណំ សម្មជ្ជិត្វា តត្ថេវ និសីទិត្វា ពុទ្ធារម្មណំ បីតិំ គហេត្វា ឥមំ សុត្តន្តំ អារទ្ធស្ស សុត្តបរិយោសានេ ឧទកបរិយន្តំ កត្វា អកម្បិត្ថ។ លោហបាសាទស្ស បាចីនអម្ពលដ្ឋិកដ្ឋានំ នាម អហោសិ, តត្ថ និសីទិត្វា ទីឃភាណកត្ថេរា ព្រហ្មជាលសុត្តំ អារភិំសុ។ តេសំ សជ្ឈាយបរិយោសានេបិ ឧទកបរិយន្តមេវ កត្វា បថវី អកម្បិត្ថ។
Na kevalañca etesuyeva ṭhānesu pathavī akampittha, atha kho tīsu saṅgahesupi mahāmahindattherassa imaṃ dīpaṃ āgantvā jotivane nisīditvā dhammaṃ desitadivasepi akampittha. Kalyāṇiyamahāvihāre ca piṇḍapātiyattherassa cetiyaṅgaṇaṃ sammajjitvā tattheva nisīditvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā imaṃ suttantaṃ āraddhassa suttapariyosāne udakapariyantaṃ katvā akampittha. Lohapāsādassa pācīnaambalaṭṭhikaṭṭhānaṃ nāma ahosi, tattha nisīditvā dīghabhāṇakattherā brahmajālasuttaṃ ārabhiṃsu. Tesaṃ sajjhāyapariyosānepi udakapariyantameva katvā pathavī akampittha.
យទិ ឯវំ ‘‘អដ្ឋិមេ, អានន្ទ, ហេតូ អដ្ឋ បច្ចយា មហតោ ភូមិចាលស្ស បាតុភាវាយា’’តិ កស្មា អដ្ឋេវ ហេតូ វុត្តាតិ? និយមហេតុភាវតោ។ ឥមេយេវ ហិ អដ្ឋ ហេតូ និយមន្តិ, នាញ្ញេ។ តេ ហិ កទាចិ សម្ភវន្តីតិ អនិយមភាវតោ ន គណិតា។ វុត្តញ្ហេតំ នាគសេនត្ថេរេន មិលិន្ទបញ្ហេ (មិ. ប. ៤.១.៤) –
Yadi evaṃ ‘‘aṭṭhime, ānanda, hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā’’ti kasmā aṭṭheva hetū vuttāti? Niyamahetubhāvato. Imeyeva hi aṭṭha hetū niyamanti, nāññe. Te hi kadāci sambhavantīti aniyamabhāvato na gaṇitā. Vuttañhetaṃ nāgasenattherena milindapañhe (mi. pa. 4.1.4) –
‘‘អដ្ឋិមេ, ភិក្ខវេ, ហេតូ អដ្ឋ បច្ចយា មហតោ ភូមិចាលស្ស បាតុភាវាយាតិ។ យំ វេស្សន្តរេន រញ្ញា មហាទានេ ទីយមានេ សត្តក្ខត្តុំ មហាបថវី កម្បិតា, តញ្ច បន អកាលិកំ កទាចុប្បត្តិកំ អដ្ឋហិ ហេតូហិ វិប្បមុត្តំ, តស្មា អគណិតំ អដ្ឋហិ ហេតូហិ។
‘‘Aṭṭhime, bhikkhave, hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyāti. Yaṃ vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, tañca pana akālikaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, tasmā agaṇitaṃ aṭṭhahi hetūhi.
‘‘យថា, មហារាជ, លោកេ តយោយេវ មេឃា គណីយន្តិ វស្សិកោ, ហេមន្តិកោ, បាវុសកោតិ។ យទិ តេ មុញ្ចិត្វា អញ្ញោ មេឃោ បវស្សតិ, ន សោ មេឃោ គណីយតិ សម្មតេហិ មេឃេហិ, អកាលមេឃោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ, ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, វេស្សន្តរេន រញ្ញា មហាទានេ ទីយមានេ យំ សត្តក្ខត្តុំ មហាបថវី កម្បិតា, អកាលិកំ ឯតំ កទាចុប្បត្តិកំ អដ្ឋហិ ហេតូហិ វិប្បមុត្តំ, ន តំ គណីយតិ អដ្ឋហិ ហេតូហិ។
‘‘Yathā, mahārāja, loke tayoyeva meghā gaṇīyanti vassiko, hemantiko, pāvusakoti. Yadi te muñcitvā añño megho pavassati, na so megho gaṇīyati sammatehi meghehi, akālameghotveva saṅkhaṃ gacchati, evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhi.
‘‘យថា វា បន, មហារាជ, ហិមវន្តា បព្ពតា បញ្ច នទិសតានិ សន្ទន្តិ, តេសំ, មហារាជ, បញ្ចន្នំ នទិសតានំ ទសេវ នទិយោ នទិគណនាយ គណីយន្តិ។ សេយ្យថិទំ – គង្គា, យមុនា, អចិរវតី, សរភូ, មហី, សិន្ធុ, សរស្សតី, វេត្រវតី, វីតំសា, ចន្ទភាគាតិ។ អវសេសា នទិយោ នទិគណនាយ អគណិតា។ កិំការណា? ន តា នទិយោ ធុវសលិលា, ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, វេស្សន្តរេន រញ្ញា មហាទានេ ទីយមានេ យំ សត្តក្ខត្តុំ មហាបថវី កម្បិតា, អកាលិកំ ឯតំ កទាចុប្បត្តិកំ អដ្ឋហិ ហេតូហិ វិប្បមុត្តំ, ន តំ គណីយតិ អដ្ឋហិ ហេតូហិ។
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, himavantā pabbatā pañca nadisatāni sandanti, tesaṃ, mahārāja, pañcannaṃ nadisatānaṃ daseva nadiyo nadigaṇanāya gaṇīyanti. Seyyathidaṃ – gaṅgā, yamunā, aciravatī, sarabhū, mahī, sindhu, sarassatī, vetravatī, vītaṃsā, candabhāgāti. Avasesā nadiyo nadigaṇanāya agaṇitā. Kiṃkāraṇā? Na tā nadiyo dhuvasalilā, evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhi.
‘‘យថា វា បន, មហារាជ, រញ្ញោ សតម្បិ ទ្វិសតម្បិ តិសតម្បិ អមច្ចា ហោន្តិ, តេសំ ឆយេវ ជនា អមច្ចគណនាយ គណីយន្តិ។ សេយ្យថិទំ – សេនាបតិ, បុរោហិតោ, អក្ខទស្សោ, ភណ្ឌាគារិកោ, ឆត្តគ្គាហកោ, ខគ្គគ្គាហកោ, ឯតេយេវ អមច្ចគណនាយ គណីយន្តិ។ កិំការណា? យុត្តត្តា រាជគុណេហិ។ អវសេសា អគណិតា, សព្ពេ អមច្ចាត្វេវ សង្ខំ គច្ឆន្តិ, ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, វេស្សន្តរេន រញ្ញា មហាទានេ ទីយមានេ យំ សត្តក្ខត្តុំ មហាបថវី កម្បិតា, អកាលិកំ ឯតំ កទាចុប្បត្តិកំ អដ្ឋហិ ហេតូហិ វិប្បមុត្តំ, ន តំ គណីយតិ អដ្ឋហិ ហេតូហី’’តិ។
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, rañño satampi dvisatampi tisatampi amaccā honti, tesaṃ chayeva janā amaccagaṇanāya gaṇīyanti. Seyyathidaṃ – senāpati, purohito, akkhadasso, bhaṇḍāgāriko, chattaggāhako, khaggaggāhako, eteyeva amaccagaṇanāya gaṇīyanti. Kiṃkāraṇā? Yuttattā rājaguṇehi. Avasesā agaṇitā, sabbe amaccātveva saṅkhaṃ gacchanti, evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhī’’ti.
ភូមិចាលសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Bhūmicālasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ចាបាលវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cāpālavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១០. ភូមិចាលសុត្តំ • 10. Bhūmicālasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ១០. ភូមិចាលសុត្តវណ្ណនា • 10. Bhūmicālasuttavaṇṇanā
